Tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy küres – Qazaqstannyŋ äleumettık saiasatynyŋ maŋyzdy baǧyttarynyŋ bırı. Prezident 2024 jylǧy 15 säuırde qol qoiǧan «Äielderdıŋ qūqyqtaryn qorǧau jäne balalardyŋ qauıpsızdıgı turaly» zaŋ osy saladaǧy tübegeilı özgerısterdıŋ bastauy boldy.Bügın, iaǧni 16 mausymda zaŋnyŋ qabyldanǧanyna bır jyl toldy. Būl zaŋnyŋ qabyldanuy men onyŋ jüzege asyryluy tek qūqyqtyq aktı ǧana emes, qoǧamdaǧy zorlyq-zombylyqqa qarsy kürestıŋ jaŋa kezeŋın bıldıredı.
Zaŋnyŋ qabyldanuy: saiasi erık pen qoǧamdyq qajettılık
Qazaqstanda tūrmystyq zorlyq-zombylyq mäselesı ūzaq uaqyt boiy şeşımın tappai kelgen özektı mäselelerdıŋ bırı boldy. Būǧan deiın būl mäseletek äkımşılık qūqyq būzuşylyq retınde qarastyrylyp, naqty qylmystyq jaza qoldanylmaityn. Tek 2020 jyldardan bastap qoǧamda būl mäselege degen közqaras özgerıp, azamattyq belsendılık küşeidı. Qoǧam talabyna jauap retınde qabyldanǧan zaŋ – memlekettıŋ äleumettık jauapkerşılıgı men saiasi erık-jıgerınıŋ körınısı retınde qabyldandy.
Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ bastamasymen qabyldanǧan jaŋa zaŋ tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy kürestıŋ jüielı ärı keşendı täsılın ūsynady. Zaŋda jazany qataŋdatu, aldyn alu şaralaryn küşeitu, jäbırlenuşılerge kömek körsetu, agressorlarmen jūmys ısteu siiaqty maŋyzdy aspektıler qamtylǧan. Būl zaŋnyŋ qabyldanuy – memleket tarapynan zorlyq-zombylyqqa qarsy kürestegı saiasi erık-jıgerdıŋ körınısı ärı qoǧamnyŋ osy mäselege degen jauapkerşılıgınıŋ artuynyŋ belgısı.
QR Prezidentı janyndaǧy Äielder ısterı jäne otbasylyq-demografiialyq saiasat jönındegı ūlttyq komissiianyŋ müşesı, «AMANAT» partiiasynyŋ Hatşysy Şolpan Karinova jaŋa zaŋnyŋ jetıstıkterı köp dep esepteidı.
«Osydan bır jyl būryn Qazaqstanda tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy jaŋa zaŋ qabyldandy. Ol Memleket basşysy Qasym-Jomart Kemelūly Toqaevtyŋ zaŋ men tärtıp üstemdık etetın qoǧam qūru boiynşa tapsyrmasy aiasynda naqty qūqyq qorǧau tetıgıne ainaldy. Būl zaŋnyŋ qabyldanuy - elımızdıŋ qūqyqtyq jäne adamgerşılık tarihyndaǧy maŋyzdy kezeŋ der edım. Ol qoǧamdaǧy eŋ özektı mäselelerdıŋ bırı – otbasyndaǧy zorlyq-zombylyqqa jüielı türde qarsy tūruǧa baǧyttalǧan. Men osy zaŋ boiynşa Parlament Mäjılısındegı jūmys tobynyŋ qūramynda jūmys ıstedım. Jaŋartylǧan zaŋ normalary äielder men balalardyŋ qūqyqtaryn qorǧaudy naqty ärı pärmendı deŋgeige köterdı», – deidı Ş.Karinova.
Zaŋnyŋ jüzege asyryluy: alǧaşqy nätijeler men qiyndyqtar
Zaŋnyŋ küşıne enuınen keiın bır jyl ışınde tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qatysty aryzdar sany 20,5%-ǧa azaiǧan. Asa auyr tūrmystyq qylmystar 44%-ǧa, auyr qylmystar 29%-ǧa tömendegen. Būl körsetkışter zaŋnyŋ tiımdılıgın körsetedı.
Memlekettık Keŋesşı Erlan Qarinnıŋ aituynşa, jazanyŋ küşeitıluı men aldyn alu şaralarynyŋ jaŋa täsılderı öz jemısın berıp keledı.
«Otbasylyq-tūrmystyq qūqyq būzuşylyqtardy anyqtau körsetkışterı aitarlyqtai artty. Jaŋa täsıldıŋ, iaǧni, resmi türde aryz berılmese de, öŋırlerde qūrylǧan jedel toptardyŋ, polisiia qyzmetkerlerınıŋ, kuägerlerdıŋ bergen derekterı men äleumettık jelılerdı saraptaudyŋ nätijesınde biylǧy qaŋtar-mamyr ailarynda 19 myŋnan astam osyndai oqiǧa anyqtaldy», - deidı ol.
Mektepterge QR-kody bar «111» bailanys jelısınıŋ ornatyluy – balalar qauıpsızdıgı salasyndaǧy jaŋalyqtardyŋ bırı. 2025 jyldyŋ alǧaşqy bes aiynda 86 myŋ bala būl qyzmetke jügınıp, olardyŋ 2 myŋnan astamy zorlyq, bulling jäne psihologiialyq küizelıs turaly habarlaǧan.
Älemde tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy kürestıŋ türlı täsılderı bar. Mysaly, Şvesiiada zorlyq-zombylyqtan zardap şekkenderge psihologiialyq jäne qūqyqtyq kömek körsetu jüiesı jaqsy damyǧan. Germaniiada agressorlarmen jūmys ısteu üşın arnaiy baǧdarlamalar men treningter ūiymdastyrylady.
Qazaqstanda da osy täjıribelerdı eskere otyryp, jaŋa täsılder engızılude. Işkı ıster ministrlıgı halyqaralyq täjıribelerdı zerttep, agressorlarmen jūmys ısteu üşın jaŋa jobalar äzırleude. Mysaly, Almaty qalasynda agressorlardy oŋaltu baǧdarlamasy pilottyq joba retınde ıske qosyldy. Būl baǧdarlama agressorlardyŋ mınez-qūlqyn özgertuge baǧyttalǧan jäne onyŋ tiımdılıgı zerttelude.
Işkı ıster ministrlıgınıŋ mälımetınşe, tūrmystyq zorlyq-zombylyq faktılerı boiynşa polisiiaǧa tüsken şaqyrtular sany jyl saiyn azaiyp keledı: 2020 jyly – 179 096 jaǧdai tırkelse, 2021 jyly būl körsetkış 155 177-ge deiın tömendegen. 2022 jyly – 115 526, al 2023 jyly – 99 026 oqiǧa tırkelıp, jyl saiyn şamamen 15-30 paiyzǧa tömendeu baiqalǧan. 2024 jyldyŋ alǧaşqy tört aiynyŋ özınde 28 189 jaǧdai tırkelıp otyr, būl jyl soŋyna deiıngı boljamdy eskersek, körsetkıştıŋ älı de joǧary ekenın aŋǧartady.
Sol siiaqty tūrmystyq saladaǧy auyr qylmystar –densaulyqqa auyr ziian keltıru jäne kısı öltıru boiynşa da tömendeu baiqalady: 2020 jyly – 1 071 jaǧdai tırkelse, 2021 jyly – 1 022, 2022 jyly – 935, al 2023 jyly – 923 oqiǧa oryn alǧan. Būl özgerısterge qaramastan, tūrmystyq zorlyq-zombylyq älı de qoǧam üşın özektı ärı qauıptı mäsele bolyp otyr.
Otbasyn qoldau: 34 myŋ janūiaǧa kömek körsetıldı
Qazırgı taŋda elımızde psihologiialyq kömek körsetetın 20 arnaiy ortalyq jūmys ıstep tūr. Būl ortalyqtar otbasyndaǧy qiyn jaǧdailarǧa tap bolǧan azamattarǧa psihologiialyq qoldau körsetuge, olardyŋ emosiialyq küizelısın jeŋıldetuge, ömırlık qiyndyqtardy eŋseruge kömektesedı.
«Bır jyl ışınde būl zaŋnyŋ nätijesınde zardap şekkenderdıŋ qūqyqtyq kömekke qol jetkızuı jeŋıldedı, daǧdarys ortalyqtarynyŋ sany artty. Sonymen qatar, zorlyq-zombylyq jasaǧandarǧa qatysty jauapkerşılık küşeitılıp, qorǧanu būiryqtarynyŋ tiımdılıgı artty. Būl- jäbırlenuşılerdıŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etudıŋ naqty qadamy boldy», – deidı Ş.Karinova.
Onyŋ sözınşe, daǧdarys ortalyqtary men senım jelılerı sany artqan. Öŋırlerde 20-ǧa juyq daǧdarys ortalyǧy aşylǧan. Sondai-aq, jäbır körgenderge memlekettık 111 AMANAT nömırı arqyly täulık boiy kömek körsetu jüiesı küşeitıldı.
«Eŋ bastysy qoǧamda zorlyq-zombylyqqa tözbeuşılık mädenietı qalyptasa bastady. Mektepter, kolledjder, joǧary oqu oryndarynda qūqyqtyq sauattylyqty arttyru şaralary jürgızılıp, bılım beru ūiymdary da būl ıske belsendı aralasyp otyr. Bala qūqyqtary men qauıpsızdıgın nyǧaitu, onyŋ ışınde jetım jäne ata-anasynyŋ qamqorlyǧynsyz qalǧan balalardy eresekterdıŋ öreskel renjıtuıne jol bermeuge zaŋnyŋ yqpaly zor boldy. Otbasyndaǧy, jaqyn tuystardyŋ jynystyq qolsūǧuşylyq faktılerı anyqtalyp, sottardyŋ olar üşın eŋ qataŋ jauapkerşılık pen jaza bekıtuı qoǧamda balalardyŋ ömırı men saulyǧyna degen jaŋa ūstanymnyŋ qalyptasuyna jol aşty», – dep atap öttı komissiia müşesı.
Zaŋ aiasynda otbasylyq-tūrmystyq zorlyq-zombylyq äkımşılık qūqyqbūzuşylyq qataryna engızıldı, endı būl äreketke jazasyz qalu mümkındıgı azaidy. Būryn köptegen ıster "otbasylyq ıs" dep jabylyp kelgen bolsa, endı qūqyq qorǧau organdary resmi türde äreket etuge mındetteldı.
Sonymen qatar, elımızdıŋ 112 qala men audanynda jūmys ıstep tūrǧan otbasylardy qoldau ortalyqtary – tek jäbırlenuşılerge kömek körsetıp qana qoimai, zorlyq-zombylyqtyŋ aldyn aluǧa baǧyttalǧan profilaktikalyq jūmystarmen de ainalysady. Būl ortalyqtarda bılıktı psihologtar, äleumettık qyzmetkerler, zaŋgerler men mediatorlar jūmys ısteidı. Olar otbasyndaǧy şielenısterdı şeşuge, ata-analar men balalar arasyndaǧy özara tüsınıstıktı qalyptastyruǧa, sondai-aq ajyrasu nemese zorlyqqa jol bermei, jaǧdaidy retteuge baǧyttalǧan türlı qyzmetter körsetedı.
2024 jyldyŋ alǧaşqy toqsanynda būl ortalyqtar arqyly 34 myŋ otbasyǧa keşendı kömek körsetılgen. Būl kömek türlerıne psihologiialyq jäne äleumettık qoldaumen qatar, qūqyqtyq keŋes beru, qūqyq qorǧau organdaryna jügınu, tūrǧyn üi nemese jūmys mäselelerı boiynşa baǧyt-baǧdar beru sekıldı qyzmetter kıredı. Būl körsetkışter memleket tarapynan körsetılıp jatqan qoldaudyŋ keŋ auqymyn bıldıredı ärı qoǧamdaǧy senım deŋgeiınıŋ de bırtındep artyp kele jatqanyn körsetedı.
Qazırgı kezde 2 myŋ otbasy atalǧan ortalyqtardyŋ tūraqty baqylauynda tūr jäne olarǧa kömektesu jūmystary jalǧasyp jatyr. Būl otbasylarda jaǧdai tolyq tūraqtanbaǧan, nemese olar kürdelı äleumettık-psihologiialyq daǧdarysty bastan keşıp jatyr degendı bıldıredı. Mūndai otbasylarmen ūzaq merzımdı jeke jūmys jürgızıledı, keibır jaǧdailarda uaqytşa panalau, psihoterapiia, nemese äleumettık oŋaltu şaralary qarastyrylady.
Şolpan Taŋatqyzy zaŋda közdelgen normalar naqty ıs jüzınde oryndalyp, äielder men balalar qauıpsız ekendıgın tolyǧymen sezınuge tiıs dep sanaidy.
«Otbasylyq abiuzerlerge keşırım joq - zorlyq-zombylyqty aqtau emes, toqtatu kerek. Är äiel, är bala qauıpsız ömır süruge qūqyly, al būl qūqyqty būzǧan ärbır adam jauapqa tartyluǧa tiıs. Būl zaŋ qūqyqtyq qūjat qana bolyp qoimai, sanany, qarym-qatynasty, közqarasty özgertetın ülken äleumettık tetık. Bız būl baǧyttaǧy jūmysymyzdy jalǧastyruymyz kerek, sebebı qauıpsız qoǧam - ädılettı Qazaqstannyŋ negızı. Qoǧam bolyp barlyǧymyz zaŋnyŋ oryndaluyn qamtamasyz etuımız kerek», – deidı ol.
Tüiın
Ötken jyly qabyldanǧan jaŋa zaŋ – Qazaqstandaǧy tūrmystyq zorlyq-zombylyqpen küreste jaŋa kezeŋnıŋ bastamasy boldy. Bır jyl ışınde zaŋnyŋ naqty nätijeler bere bastaǧany baiqaldy: qylmys körsetkışterı azaidy, aldyn alu şaralary küşeitıldı, jäbırlenuşılerge arnalǧan qoldau ortalyqtary keŋeitıldı. Būl tek zaŋnamalyq özgerıs emes, qoǧamnyŋ da zorlyq-zombylyqqa degen közqarasynyŋ özgerıp kele jatqanyn körsetedı.
Ärine, tūrmystyq zorlyq-zombylyq tamyry tereŋde jatqan äleumettık problema retınde jüielı jäne ūzaq merzımdı şeşımderdı qajet etedı.Memleket qabyldaǧan şaralar alǧaşqy nätijelerın bere bastaǧanymen, būl – kürestıŋ bastamasy ǧana. Endıgı mındet – osy baǧyttaǧy jūmysty toqtatpai, jüielı jalǧastyru. Sonda ǧana zorlyq-zombylyqsyz qoǧam qūru mümkın bolady.
