Almaty qalasy Qoǵamdyq keńesi shahardaǵy uıymdardyń basyn qosyp Denıs Tenniń qaıǵyly qazasyna qatysty úlken jıyn ótkizdi. Qalyptasqan jaǵdaıǵa baılanysty kóptegen úkimettik emes uıymdar óz usynystaryn aıtty. Óz basym #Adyrna qorynyń atynan mynandaı usynysty ortaǵa saldym:
"Aýyryp em izdegenshe aýyrmaıtyn jol izde" deıdi. Bir qalyptasyp qoıǵan kisini ózgertý qıyn. "Balany jastan..." deıdi qazaq. Tárbıege, tárbıe bolǵanda da ulttyq tárbıege árbir ata-ana, ustazdar, memlekettiń ózi, jalpy qoǵam jaýapty bolýy qajet. Elimizde 70 paıyzǵa jýyq memleket qurýshy ult - qazaqtar turady. Sáıkesinshe, eń kedeı, turmysy men bilimi tómen ult ta - qazaqtar. Almatydaı alyp qalaǵa tirkeýsiz kelip túrli qara jumystardy atqaratyn, dinı sektalardyń quryǵyna túsetin, tipti eń kóp qylmys jasaıtyn da - qazaqtar. Óıtkeni jaǵdaıy tómen otbasylardyń tárbıe máselesine kóńil bóletinderi sırek kezdesedi. Endeshe, sol óz elinde "bosqyn" bolyp júrgen qazaq jastaryna ulttyq tárbıe men sapaly bilim berýge kóńil bólýimiz qajet.
Mysaly, Denıs Tendi urylar emes, baı bir sheneýniktiń balasy araq iship alyp qaǵyp ketýi de múmkin edi ǵoı. Mundaǵy másele tek áleýmettik-materıaldyq jaǵdaıda emes, bilimde dep esepteımin. Men ózim de ortasha otbasydan shyqtym. Biraq áke-sheshe tárbıesi men maǵan degen senimi meni únemi alǵa jetelep otyrdy. Ál-Farabı aıtady: "Tárbıesiz berilgen bilim adamzattyń qas jaýy" dep. Buryn aýyl-aımaǵynyń, rýynyń, shyqqan áýletiniń, ata-babalarynyń abyroıyna kir keltirmeýdi oılaıtyn qazaq qazir tek bir sáttik tabys, ońaı olja izdeıdi, eńbektenip shynaıy jetistikke jetýge degen senimi joq. Abaı aıtady: "Júrekte oty joq adamda mı bolmas" dep. Aldyna qoıǵan júıeli arman-maqsaty joq ne tárbıeden jurdaı kisi jeńil jolmen tez baıyp ketýdi ǵana ańsaıdy. Bul - qylmysker ári jemqor qoǵamnyń kelbeti. Ózin-ózi syılap, ata-baba atyna kir keltirmeýdi oılaıtyn, qazaqtyq namysty tý eter azamat eń birinshi ulttyq tárbıeden qýat alady, adal eńbek etip jetistikke jetýge ar-uıatpen qyzmet etedi. Qazaqtyń ulttyq dástúrleri - ar-uıat kodeksi, jazylmaǵan zań edi. Sony bilim oshaqtarynda kóbirek oqytýdyń joldary qarastyrylýy tıis. Ulttyq qundylyqtardy nasıxattaý ortalyqtary ashylyp, óz elin, ultynyń tól erekshelikterin qurmetteıtin patrıot jastar ósip-jetilýi kerek.
Súıegi qatyp, qalyptasyp qoıǵan kisilerdi ózgertý óte qıyn. Al jastarǵa ulttyq tárbıe men sapaly bilim berý, jas tolqyndy adal eńbekke baýlý Qazaqstandy túbi jaqsy jaǵyna qaraı ózgertedi. Onyń jemisin eń kemi 10 jyldan keıin ǵan kóre bastaımyz. Jemqorlyqqa qarsy qansha qatal zań shyǵarsańyzdar da keıin soǵan múddeliler "sańylaý" taýyp alady. Biraq qalanyń kez kelgen qýysyna kameralardy qaptatyp tastasaq, bizge tipti polıııalardyń ne keregi bar?
Aıtpaǵym, polıııa emes, balabaqsha, mektep muǵalimderdiń jalaqysyn arttyrý kerek. Muǵalimderdiń sapasy tómen. Az jalaqyly jumysqa bilimi nashar kisiler ǵana amalsyz barady. Mektepterde qanshama sektanttar sabaq berip júr. Az jalaqy jetpegen soń dinı uıymdarǵa qosymsha múshe bolyp ta kún kóredi. Endi olardan biz qalaı sapaly bilim men tárbıe talap etemiz?
Arman Áýbákir
"ADYRNA" ulttyq birlestiginiń dırektory
