İranda ärbır tanymal parsy aqynynyŋ tuǧan künın keŋ türde atap ötu dästürı bar. Sol üşın ärbır parsy aqynyna bır kündı arnaǧan. Sonyŋ ışınde Firdausi da bar. Parsynyŋ äigılı aqyny Äbılqasym Firdausidyŋ (935-1020) tuǧan künın dästürlı türde İranda jyl saiyn 15-mamyr künı keŋ türde atap ötedı. İran küntızbesı boiynşa būl 25-urdibeheştke tura keledı. Osy oraida Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetı şyǧystanu fakultetı Taiau Şyǧys jäne Oŋtüstık Aziia kafedrasy 2022 jyl 16 mamyr künı «Firdausidyŋ Şahnamasy jäne Qazaq ädebietı» atty döŋgelek üstel ūiymdastyrdy.
«Firdusi künıne» orai ūiymdastyrylǧan döŋgelek üstel barysynda Äbılqasym Firdausidıŋ Şahnama şyǧarmasynyŋ qazaq ädebietınen alatyn orny, qazaq tılıne audaryluy jäne t.b. taqyryptar töŋıregınde belgılı irantanuşylar baiandama jasap pıkır almasty. Döŋgelek üstelge qatysqan şyǧystanuşy ǧalym, f.ǧ.d. İ.Jemenei osy künge deiın qazaq tılıne audarylǧan Şahnama şyǧarmalarymen tanystyrdy. Atap aitqanda özı şyǧarǧan ekı basylymyna erekşe toqtaldy.
1961-jyly Ä.Täjıbaevtyŋ alǧysözımen jaryq körgen Rüstem-Dastan şyǧarmasy osy şyǧarmanyŋ tolyq audarmasy emes. Keiıngı jyldary jaryq körgen Şahnamanyŋ audarmalary 1961-jylǧy basylymnyŋ tolyqtyrylǧan basylymy. Bıraq būl degen söz Şahnama jyry qazaq tılıne tolyq audarylyp bıttı degendı bıldırmeidı. Döŋgelek üstelge qatysqan Ǧylym ordasy Ortalyq ǧylymi kıtaphanasynyŋ qyzmetkerı G.Äbikova atalmyş kıtaphananyŋ qoljazba jäne sirek kezdesetın kıtaptar qorynda saqtalǧan Şahnamanyŋ qoljazbalary, qazaq jäne türık tılderındegı qoljazba küiınde saqtalǧan audarma nūsqalary turaly qūndy mälımetterımen bölıstı. Äsırese köpşılık bıle bermeitın Oraz molda Şahnamasynyŋ qoljazbasy men Ä. Täjıbaevtyŋ anasy Ainamkül Täjıbaeva saqtaǧan Şahnamanyŋ qaloljazbasy turaly mälemetterı köpşılıktıŋ nazaryn audardy. İrandyq ǧalym Z.Hajişakaram hanym Şahnamany oqi otyryp Firdausidyŋ qoǧamtanuşy ǧalym bolǧandyǧyna taŋ qalmasqa amal joqtyǧyna toqtaldy. Şahnamada bügıngı qoǧamtanuşylar aityp jürgen qoǧamnyŋ bırneşe satydan tūratyn damu ülgılerı turaly aitylǧandyǧyna nazar audardy. Firdausi resmi türde qoǧamtanuşy emes, bıraq myŋ jyldan astam uaqyt būryn ömır sürgen Firdausidyŋ Şahnamasyn oqi otyryp aqyndy qoǧamtanuşy emes dep aitu qiyn ekendıgın atap körsettı.
1961-jyly Ä.Täjıbaevtyŋ alǧysözımen jaryq körgen Rüstem-Dastan şyǧarmasy osy şyǧarmanyŋ tolyq audarmasy emes. Keiıngı jyldary jaryq körgen Şahnamanyŋ audarmalary 1961-jylǧy basylymnyŋ tolyqtyrylǧan basylymy. Bıraq būl degen söz Şahnama jyry qazaq tılıne tolyq audarylyp bıttı degendı bıldırmeidı. Döŋgelek üstelge qatysqan Ǧylym ordasy Ortalyq ǧylymi kıtaphanasynyŋ qyzmetkerı G.Äbikova atalmyş kıtaphananyŋ qoljazba jäne sirek kezdesetın kıtaptar qorynda saqtalǧan Şahnamanyŋ qoljazbalary, qazaq jäne türık tılderındegı qoljazba küiınde saqtalǧan audarma nūsqalary turaly qūndy mälımetterımen bölıstı. Äsırese köpşılık bıle bermeitın Oraz molda Şahnamasynyŋ qoljazbasy men Ä. Täjıbaevtyŋ anasy Ainamkül Täjıbaeva saqtaǧan Şahnamanyŋ qaloljazbasy turaly mälemetterı köpşılıktıŋ nazaryn audardy. İrandyq ǧalym Z.Hajişakaram hanym Şahnamany oqi otyryp Firdausidyŋ qoǧamtanuşy ǧalym bolǧandyǧyna taŋ qalmasqa amal joqtyǧyna toqtaldy. Şahnamada bügıngı qoǧamtanuşylar aityp jürgen qoǧamnyŋ bırneşe satydan tūratyn damu ülgılerı turaly aitylǧandyǧyna nazar audardy. Firdausi resmi türde qoǧamtanuşy emes, bıraq myŋ jyldan astam uaqyt būryn ömır sürgen Firdausidyŋ Şahnamasyn oqi otyryp aqyndy qoǧamtanuşy emes dep aitu qiyn ekendıgın atap körsettı.
Firdausidyŋ Şahnamasy jäne Qazaq ädebietı atty döŋgelek üstelge Qazaqstan Respublikasyndaǧy İran İslam Respublikasy Almaty qalasyndaǧy Bas Konsuly Muhsin Faǧani myrza men Qazaqstan Respublikasyndaǧy İran İslam Respublikasy Elşılıgınıŋ mädeni ıster boiynşa keŋesşısı Äli Akbar Talebi Mätin myrza qatysyp, Firdausidyŋ parsy ädebietı men älem ädebietınen alatyn orny turaly jan-jaqty baiandap berdı.Atalmyş ädebi ärı mädeni şara aiasynda Qazaqstan Respublikasyndaǧy İran İslam Respublikasy Almaty qalasyndaǧy Bas Konsuly Muhsin Faǧani myrza İrantanu ortalyǧyna bırqatar ǧylymi ädebietter syiǧa tartty. Būl kıtaptardy Reseidegı İbn Sina qory jaryqqa şyǧarǧan. Al syiǧa berılgen kıtaptar tıl, ädebiet, mädeniet, tarih, filosofiia jäne t.b. ǧylym salalaryna arnalǧan belgılı şyǧystanuşylardyŋ eŋbekterı bolyp keledı. Aldaǧy uaqytta būl kıtaptardy irantanu bölımınıŋ studentterı qosymşa oqulyq nemese oqu qūraly retınde paidalana alatyndyǧy erekşe quantardyq jaǧdai ekenın aita ketken jön. Firdausi künıne jinalǧan ziialy qauym döŋgelek üstel barysynda būl şyǧarmanyŋ kölemı qanşalyqty ülken bolsa, bügıngı zamanaui qoǧamǧa aitar ündeuı sonşalyqty mol jäne aldaǧy uaqytta zertteuşıler älı talai Şahnama şyǧarmasyna qaita oralady degen pıkırmen tarqady.
Ǧ.Qambarbekova,
Taiau Şyǧys jäne Oŋtüstık Aziia kafedrasynyŋ oǧa oqytuşysy, f.ǧ.k.
