يراندا ءاربىر تانىمال پارسى اقىنىنىڭ تۋعان كۇنىن كەڭ تۇردە اتاپ ءوتۋ ءداستۇرى بار. سول ءۇشىن ءاربىر پارسى اقىنىنا ءبىر كۇندى ارناعان. سونىڭ ىشىندە فيرداۋسي دا بار. پارسىنىڭ ايگىلى اقىنى ابىلقاسىم فيرداۋسيدىڭ (935-1020) تۋعان كۇنىن ءداستۇرلى تۇردە يراندا جىل سايىن 15-مامىر كۇنى كەڭ تۇردە اتاپ وتەدى. يران كۇنتىزبەسى بويىنشا بۇل 25-ۋرديبەحەشتكە تۋرا كەلەدى. وسى ورايدا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى شىعىستانۋ فاكۋلتەتى تاياۋ شىعىس جانە وڭتۇستىك ازيا كافەدراسى 2022 جىل 16 مامىر كۇنى «فيرداۋسيدىڭ شاحناماسى جانە قازاق ادەبيەتى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىردى.
«فيردۋسي كۇنىنە» وراي ۇيىمداستىرىلعان دوڭگەلەك ۇستەل بارىسىندا ابىلقاسىم ءفيرداۋسيدىڭ شاحناما شىعارماسىنىڭ قازاق ادەبيەتىنەن الاتىن ورنى، قازاق تىلىنە اۋدارىلۋى جانە ت.ب. تاقىرىپتار توڭىرەگىندە بەلگىلى يرانتانۋشىلار بايانداما جاساپ پىكىر الماستى. دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسقان شىعىستانۋشى عالىم، ف.ع.د. ي.جەمەنەي وسى كۇنگە دەيىن قازاق تىلىنە اۋدارىلعان شاحناما شىعارمالارىمەن تانىستىردى. اتاپ ايتقاندا ءوزى شىعارعان ەكى باسىلىمىنا ەرەكشە توقتالدى.
1961-جىلى ءا.تاجىباەۆتىڭ العىسوزىمەن جارىق كورگەن رۇستەم-داستان شىعارماسى وسى شىعارمانىڭ تولىق اۋدارماسى ەمەس. كەيىنگى جىلدارى جارىق كورگەن شاحنامانىڭ اۋدارمالارى 1961-جىلعى باسىلىمنىڭ تولىقتىرىلعان باسىلىمى. بىراق بۇل دەگەن ءسوز شاحناما جىرى قازاق تىلىنە تولىق اۋدارىلىپ ءبىتتى دەگەندى بىلدىرمەيدى. دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسقان عىلىم ورداسى ورتالىق عىلىمي كىتاپحاناسىنىڭ قىزمەتكەرى گ.ابيكوۆا اتالمىش كىتاپحانانىڭ قولجازبا جانە سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپتار قورىندا ساقتالعان شاحنامانىڭ قولجازبالارى، قازاق جانە تۇرىك تىلدەرىندەگى قولجازبا كۇيىندە ساقتالعان اۋدارما نۇسقالارى تۋرالى قۇندى مالىمەتتەرىمەن ءبولىستى. اسىرەسە كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن وراز مولدا شاحناماسىنىڭ قولجازباسى مەن ءا. تاجىباەۆتىڭ اناسى اينامكۇل تاجىباەۆا ساقتاعان شاحنامانىڭ قالولجازباسى تۋرالى مالەمەتتەرى كوپشىلىكتىڭ نازارىن اۋداردى. يراندىق عالىم ز.حاجيشاكارام حانىم شاحنامانى وقي وتىرىپ فيرداۋسيدىڭ قوعامتانۋشى عالىم بولعاندىعىنا تاڭ قالماسقا امال جوقتىعىنا توقتالدى. شاحنامادا بۇگىنگى قوعامتانۋشىلار ايتىپ جۇرگەن قوعامنىڭ بىرنەشە ساتىدان تۇراتىن دامۋ ۇلگىلەرى تۋرالى ايتىلعاندىعىنا نازار اۋداردى. فيرداۋسي رەسمي تۇردە قوعامتانۋشى ەمەس، بىراق مىڭ جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن ءومىر سۇرگەن فيرداۋسيدىڭ شاحناماسىن وقي وتىرىپ اقىندى قوعامتانۋشى ەمەس دەپ ايتۋ قيىن ەكەندىگىن اتاپ كورسەتتى.
فيرداۋسيدىڭ شاحناماسى جانە قازاق ادەبيەتى اتتى دوڭگەلەك ۇستەلگە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى يران يسلام رەسپۋبليكاسى الماتى قالاسىنداعى باس كونسۋلى مۋحسين فاعاني مىرزا مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى يران يسلام رەسپۋبليكاسى ەلشىلىگىنىڭ مادەني ىستەر بويىنشا كەڭەسشىسى ءالي اكبار تالەبي ءماتين مىرزا قاتىسىپ، فيرداۋسيدىڭ پارسى ادەبيەتى مەن الەم ادەبيەتىنەن الاتىن ورنى تۋرالى جان-جاقتى بايانداپ بەردى.
اتالمىش ادەبي ءارى مادەني شارا اياسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى يران يسلام رەسپۋبليكاسى الماتى قالاسىنداعى باس كونسۋلى مۋحسين فاعاني مىرزا يرانتانۋ ورتالىعىنا بىرقاتار عىلىمي ادەبيەتتەر سىيعا تارتتى. بۇل كىتاپتاردى رەسەيدەگى يبن سينا قورى جارىققا شىعارعان. ال سىيعا بەرىلگەن كىتاپتار ءتىل، ادەبيەت، مادەنيەت، تاريح، فيلوسوفيا جانە ت.ب. عىلىم سالالارىنا ارنالعان بەلگىلى شىعىستانۋشىلاردىڭ ەڭبەكتەرى بولىپ كەلەدى. الداعى ۋاقىتتا بۇل كىتاپتاردى يرانتانۋ ءبولىمىنىڭ ستۋدەنتتەرى قوسىمشا وقۋلىق نەمەسە وقۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانا الاتىندىعى ەرەكشە قۋانتاردىق جاعداي ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون.
فيرداۋسي كۇنىنە جينالعان زيالى قاۋىم دوڭگەلەك ۇستەل بارىسىندا بۇل شىعارمانىڭ كولەمى قانشالىقتى ۇلكەن بولسا، بۇگىنگى زاماناۋي قوعامعا ايتار ۇندەۋى سونشالىقتى مول جانە الداعى ۋاقىتتا زەرتتەۋشىلەر ءالى تالاي شاحناما شىعارماسىنا قايتا ورالادى دەگەن پىكىرمەن تارقادى.
ع.قامباربەكوۆا،
تاياۋ شىعىس جانە وڭتۇستىك ازيا كافەدراسىنىڭ
وعا وقىتۋشىسى، ف.ع.ك.
