“Qazaqstanda bári oryssha sóıleıdi”-degen sóz - “Qazaq Eli Rýhanı Táýelsizdik almaǵan, bári tek qaǵaz júzinde ǵana” degen sóz! Reseı elshisi Elimizdegi memlekettik tilimizdiń aýyr halyn álemge áshkerelep berdi.
Jaqynda Reseıdiń Qazaqstandaǵy Elshisi A.N.Borodavkın “Nezavısımaıa gazeta” basylymyna arnaıy suhbat berdi. Elshi suhbatynyń sońynda Qazaqstandaǵy qazaq tiliniń múshkil halin, ǵalymdardyń latyn qaripine kóshýde áli bir baılamǵa kele almaı júrgenin aıtady.
«Qazaqstanda bári oryssha sóıleıdi. Tipti kóbi jańylmaı jáne grammatıkalyq qatelersiz qoldanyp júr. Orys tiliniń resmı mártebesi Qazaqstan Konstıtýııasynda bekitilgen. Buǵan eshkim ózgeris engizgeli jatqan joq. Onyń ústine orys tilin bilý Qazaqstanda artyqshylyq retinde qarastyrylady. Mysaly, orys tilin bilmeıtinderiniń bilikti jumysqa turýy qıyn», – dedi ol.
Reseı elshisi shynyn aıtar bolsaq, ay shyndyqty ashyp aıtyp, elimizdegi qazaq tiliniń jaǵdaıy áli reanımaııadan shyǵa almaı jatqanyn álemge áshkerelep berdi.
1.Táýelsizdik alǵanymyzǵa 30 jyl bolsa da, elimizdegi jaǵdaı Keńes ımperııasynyń otary kezindegimizden túk te ózgermegeni, qaıta til máselesinde keri ketkenin;
2. Álemdegi árbir otarlyq quldyqtan qutylǵan elder jasaıtyn otarsyzdaný, ulttyq ıdeologııany ustaný jolynda bizdiń elde 30 jylda túk te istelmegenin;
3.Bizdiń bıliktiń 30 jyl boıy “Táýelsiz el retinde ulttyq múddemizdi qorǵaýda, memlekettik tildi damytýda bárin qatyryp jatyrmyz” dep 100 paıyz ótirik aıtyp kelgenin áshkerelep berdi.
Reseı elshisiniń Reseı úshin árıne, maqtanysh retinde, bizdiń orysqul bılik pen orysqul ıntellıgenııa úshin áli kúnge jetistik retinde sanalǵan bul orys tiliniń artyqshylyqtary - Táýelsiz el úshin masqara kemshilikter!
Negizi Táýelsizdiktiń 30 jyldyǵynda, bizde orys tilin bilý bılik laýazymdary men memlekettik qyzmetterge turý úshin artyqshylyqtar bolmaýy tıis edi. Bizde 30 jylda ósip-óngen, ómirge kelgen jastar bir kezde ózin otarlap alǵan eldiń tilin - Reseı tilin bilmeýi tıis-tuǵyn…. Mine, sonda “Shyn Táýelsizdik alǵanbyz” dep maqtanýǵa bolady. Shyn táýelsizdik alǵan týys elder Ózbekstan, Ázńrbaıjan, Túrkimenstan, anaý Baltyq boıy elderi Lıtva, Latysh, Estonııa, Kap taýyndaǵy Grýzııa, Armenııa elderinde, Ýkraına bolsa da, solaı, olarda memlekettik til men aǵylshyn tilin biledi bári. Bizde de memlekettik til - qazaq tili men aǵylshyn týlin bilýge tıispiz. Bir kezdegi otarlaýshy el Reseı tilin bilýge tıisti emespiz. Orys tilin memleket qarjysyna, balabaqshalar men mektepterde, JOO-larda mindetti oqytýmen emes, árkim óz qalaýynsha, óz qarjysyna úırenýi kerek!
Iaǵnı, “Qazaqstanda bári oryssha sóıleıdi”-degen sóz - “Qazaq Eli Rýhanı Táýelsizdik almaǵan, bári tek qaǵaz júzinde ǵana” degen sóz!
Otyz jyl boıy zarlap kele jatqan zarymyz, endi keshe ǵana qańtar qyrǵynynda kóshege pul úshin ǵana emes, til úshin de shyqqan qazaq jastarynyń ereýilinen keıin týǵan “Jańa Qazaqstan” anyq, shyndyǵynda da jańa dáýirge aıaq basý bolsa, is júzine asady dep senemiz!
“Jańa Qazaqstan” eski Qazaqstannyń saıası hám rýhanı qateligin qaıtalamaýy úshin, tek Memlekettik tilde sóıleýi tıis! Bir til bolǵanda ǵana -Bir el, Bir múdde bolatynyn bilý úshin asa kóregendiktiń qajeti joq endi. Basqany qaıdam, Ulttyq ıdeologııada bosqa ótken bir dáýir -Otyz jylǵy qylmysqa teń qateligimiz kórsetip bergen joq pa bárin!
2020 jyly Konstıtýııadaǵy orys tili týraly 7-baptyń 2-shi tarmaǵyn alyp tastap, Memlekettik til týraly zań qabyldaýdy talap etip, QR Prezıdenti Q.Toqaevqa jazylǵan Ult zııadylarynyń úshinshi Ashyq hatyna elimizdiń álemge áıgili tarlandary Ábdijámil Nurpeıisov, Dýlat Isabekov, Asanáli Áshimov, Qabdesh Jumádilov, Ómirzaq Aıtbaev, Mekemtas Myrzahmetov, Tóregeldi Sharmanov, Kamal Ormantaev, Nurǵalı Núsipjanov, Tólen Ábdik, Amangeldi Aıtaly, Smaǵul Elýbaı, Sábıt Dosanov, Ǵabbas Qabyshev, Temirhan Medetbek, Beksultan Nurjekeev, Israıl Saparbaı, Ulyqbek Esdáýlet jáne t.b. bastaǵan ult zııalylary qol qoıdy.
Bul Ashyq hatqa «Qazaq úni» ulttyq portalynda búginde 126 myńnan astam adam qol qoıyp, qoldap, burynǵy mejelerden 1000 esedeı kóp tarıhı rekordtyq deńgeıge jetip otyr. Ult múddesi úshin buryn munshalyqty qalyń qol jınalǵan emes. Bular tek ınternetke qoly jetkender ǵana. Bul birjarym aıda ǵana 125 myńnan asqan El patrıottary artynda smartfon paıdalana almaıtyn mıllıondaǵan halyq turǵany aıqyn. Bul qalyń qol ishinde tek qazaqtar ǵana emes, ártúrli ult ókilderi de (50-ge jýyq) jetkilikti. Belgili jýrnalıst, qoǵam qaıratkeri Maksım Rojın bastaǵan kóptegen orys ulty ókilderi de Memlekettik tildi talap etken Ashyq hatty qoldap, qol qoıyp, naǵyz otanshyl patrıottyqtaryn kórsetti.
Endi el taǵy da talaı jyl aldaýǵa kónbeıdi!
2011 jyly, budan 11 jyl buryn, Konstıtýııadan 7 baptyń 2-tarmaǵyn alyp tastap, Memlekettik til týraly zań qabyldaýdy talap etip, Prezıdentke jazylǵan alǵashqy áıgili 138-diń haty kezinde, aqıyq aqyn Muqtar Shahan bastap, “Saryarqa” kınoteatry janyndaǵy alańǵa mıtıngige shyqqanda aıtqan sózimizdi, óleń joldaryn taǵy da qaıtalaımyz:
“Aqorda eshnárse sheshpese,
Alańda sheshiler barlyǵy!”
Ózi de solaı bolǵan joq pa keshe?!.
Iaǵnı, Memlekettik til týraly zań qabyldaý kún tártibindegi kúnnen-kúnge kúsheıip kele jatqan eń basty ózekti másele bolyp tur.
Keń baıtaq jerinde ózi az qazaqtyń árqaısysyn saqtaý úshin, Qazaqtyń máselesin Qazaq bıligi ózi sheshýi tıis!
Qazybek ISA,
"Adyrna" ulttyq portaly
