2006 jylǵy «Shańyraq oqıǵasy» qazaqtyń, Qazaqstannyń tarıhyndaǵy qandy paraqtardyń biri ekeni daýsyz. Almatynyń «Shańyraq» yqsham aýdanynda «zańsyz salynǵan úılerdi» súrýge bılik pármen berdi. Jergilikti halyq bul sheshimge óre-turegelip, qarsylyq tanytty. Polıııa jasaǵy men turǵyndar arasynda qaqtyǵys bolyp, ondaǵan adam zardap shekti. Aqyrynda, jergilikti bılik, sol azamattardyń jerlenin zańdastyryp berýge májbúr boldy.
Týra sondaı oqıǵa endi Túrkistan oblysynda, oblystyń dál ortalyǵynda qaıtalanýdyń az-aq aldynda tur. Almatydaǵy «Shańyraqtan» aıyrmasy – mundaǵy jurttyń menshikti jerleri men úı-jaıynyń barlyǵy zańdy. Qujattary bar. Jer telimin berý týraly ákimniń qaýlysy da, jerdiń aktisi de, sol kezdegi komıssııanyń sheshimi de qoldarynda. 2007 jyly berilgen jer telimderiniń qujattary Ádilet basqarmasyna tirkelgen. Alaıda, arada 14-15 jyl ótkende jergilikti ákimdik «memlekettiń qajettiligi» úshin degen jeleýmen jer telimderin qaıtaryp, salyp qoıǵan baspanalaryn buzýdy talap etken. Turǵyndar: «Ákimdik halyqtyń osydan 15 jyl buryn zańdy túrde alǵan jer ýchaskelerin jappaı tartyp alyp jatyr», - dep dabyl qaǵýda. Dabyl qaǵyp qana qoımaı, Ómirzaq Shókeev pen onyń qaramaǵyndaǵy basshy-qosshylardyń qyzmetten ketýin talap etýde.
Ákimdik 15 jyl boıy qaıda qarap otyrǵan?
Lázzat Maldybekova, jergilikti turǵyn:
- 2006 jyly Iassy aýyldyq okrýginen úı salýǵa jer telimi bólingen bolatyn. Sosyn, biz jer aktisin jasaý úshin ákimdikke júgingende, ákimdik bizge «legalızaııamen» shyǵaryp berdi. Barlyq quqyqty anyqtaıtyn qujattary jasalǵan. Iassy aýyldyq okrýgi ákimdiginiń sheshimi basqa adamǵa shyqqan. 2014 jyly biz ol kisiden bul úıdi satyp aldyq. Endi arada 14 jyl ótkennen keıin jer komıteti sotqa shaǵymdanyp jatyr. Sebebi – «legalızaııa» komıssııasynyń sheshimi arhıvke ótpegen. Ol sheshimdi kim arhıvke ótkizýi kerek edi? Biz sotqa shaqyrǵanda ákimdikten de, jer komıtetinen de osyny suradyq. Bizdiń qolymyzǵa eshqandaı sheshim bergen joq. «Baryńdar, tirkeńder», - degen joq. Ony muraǵatqa komıssııa ne bolmasa ákimdik ótkizýi kerek. Bizge: «Sol sheshim arhıvte bolmaǵan soń, ol qujattaryńyz jalǵan», - dep aıtty.
Tipti, jańaǵy «legalızaııa» sheshimi bir nomermen eki adamǵa shyqqan eken. Ol adamdy da izdep bardyq. Ol kórsetilgen meken-jaıda ol adam turmaıdy eken. Myna jerde meniń eki ýchastigim bar. Bireýinde jańaǵydaı, kórsetilgen meken-jaıda ondaı adam múlde turmaıtyn bolyp shyqty. Ekinshisinde, 60-70 jyldary ol úıdi (kórsetilgen meken-jaıdaǵy) ákesi salǵan eken. «Sondyqtan, ony «legalızaııalaýǵa» qatysty mende eshqandaı qajettilik bolǵan joq. Men eshqandaı da «legalızaııaǵa» ótinish bergen joqpyn», - dep shyǵaryp saldy.
Qysqasy, birinshi satyly sotta biz jeńildik. «Legalızaııa» komıssııasynyń sheshimi, sodan keıin satyp alý aktisi joıyldy. Ol boıynsha, jer Úkimettiki, al meniń qansha jyl boıy salǵan úıim, eńbegim zaıa ketti. Bylaısha aıtqanda: «Jer bizdiki, úıińdi alyp kete ber», - dep tur. Ótemaqy da, basqa da tólenbedi. Sebebi sot bizge: «Sizderdiń qujattaryńyz áý, bastan jalǵan qujattar bolǵan», - dep aıtty. Sonda bul qalaı boldy? Biz qanshama jyl osynda turyp kelemiz. bala-shaǵamyz bar, qaıda baramyz? Bul másele olardy múlde qyzyqtyryp turǵan joq. «2006 jylǵy Iassy aýyldyq okrýgy ákimdiginiń sheshimi bar. Sonymen, qaıtadan qujattardy jasańdar», - deıdi. Ony jasaıyq dep ákimdikke barsaq: «Qazir eshqandaı «gosakt» jasamaımyz», - dep bas tartyp jatyr. Iaǵnı, qýlyqpen bizdiń dúnıe-múlkimizdi tartyp alyp jatyr. Kerisinshe, bizdi alıaq etip kórsetip otyr. Bul jerge biz kelip, satyp alǵan kezde munda eshteńe joq edi. Qudyqty da ózimiz qazyp, jaryqty da ózimiz tartyp, joldy da ózimiz salyp jatyrmyz. Qanshama qarajatymyz ketti. Ony elep-eskerip jatqan eshkim joq. «Qujattaryń zańsyz. Arhıvke ótpegen», - deıdi, bitti. Al arhıvke ony biz emes, komıssııa ótkizýi kerek.
Bul rekettik tartyp alý áreketi
Álmuhambet Aımenov, jergilikti turǵyn:
- 2006 jyly biz Iassy aýyldyq okrýgi ákimdiginiń sheshimimen osy jerden jer ýchaskesin alǵanbyz. Jalǵyz men emes, aǵaıyndylar, birge aldyq. Ýaqytynda bul jer dalyıyp jatqan bos dala edi. 2007 jyly «gosakti» alýǵa barǵan kezde, bular: «legalızaııamen» alýdy usynyp, jasap berdi. Jerlerdiń karta syzbasyn, barlyǵyn usynǵanbyz. Sol kezde bizdiń sheshimimizdi keri qaıtaryp berdi de, bizge «legalızaııamen» sheshim shyǵaryp, «gosakti» berdi. Biz ony alyp, Ádilet basqarmasyna tirkettik. Sodan beri 14-15 jyl ótti. Endi kelip bular bizdiń qujattarymyzdyń túbiri joq degendi alǵa tartyp otyr. Komıssııanyń sheshimin arhıvke biz ótkizýge mindetti emes edik. Ony ákimdik ótkizýi kerek. Biz óz tarapymyzdan istelýi kerek mindetterdiń barlyǵyn jasadyq. Ádilet basqarmasyna tirkettik.
2019 jyly osy jerlerdi memlekettiń qajettiligine alamyz dep, bizdiń barlyǵymyzdyń jerimizdiń, dúnıe-múlkimizdiń baǵasyn shyǵaryp bergen. Ol Túımebaevtyń kezi edi. Al Shókeev keldi de: «Boldy, bulardyń barlyǵy «lagalızaııa» arqyly jasalǵan, jalǵan qujattar eken. Bir nomerde basqa adam tur», - deıdi. Ol qalaı jalǵan qujat bolady? Ákimdik qyzmetkerleri meniń nomerime basqa adamdy tirkep qoıǵanyna meniń kinám qansha? Ol sol jerdegi mamannyń kinási. Biz sol qate tirkelgen adamnyń ýchaskesinde de otyrǵan joqpyz. Biz óz ýchaskemizde otyrmyz. Bizdiń ákimniń sheshimimen berilgen óz ýchaskemiz bar. Endeshe, sol qatelikterdi jibergen óz mamandaryn, jer komıtetiniń, ákimdiktiń qyzmetkerlerin jazalamaı ma? Biz de zańdy bilemiz.
Myna jerde 200-den astam otbasy bar. Biz Prezıdentten kómek suramasqa amalymyz qalmaı otyr. Tegi, maqul, memleketke kerek jer bolsa, alsyn da, ornyna teń kólemde jer bersin. Salǵan úı-jaıymyzdyń qarjysyn bersin. Biz qalanyń basqa jerinen jer alaıyq. Ótemaqysyn bersin. Bizge ótemaqy bermeı, qýyp jatyr. Biz qujattarymyzdy Ádilet basqarmasyna tirkegenbiz. Sony teksermeı, 15 jyl boıy qaıda qarap otyr? Árbir shyqqan qaýly, sheshim Ádilet basqarmasyna tirkelýi tıis. Ony oblystyq prokýratýra jiti qadaǵalap, tekserip otyrady. Al osy kúnge deıin úndemeı kelgen. Mynaý baryp turǵan rekettik tartyp alý áreketi. Halyqtan daıyn dúnıeni tegin tartyp alǵysy keledi. Sóıtip, janymyzda kotejder salyp jatyr. Úlken, laýazymdy kisilerge sol kotejderdi berip jatyr. Oblystyq prokýror bar, oblystyq sot tóraǵasy bar, komıtettiń tóraǵasy bar, solarǵa qyzmettik úı dep salyp berip jatyr. Shyndyǵynda bul memlekettiń qajettiligi emes. Memlekettiń qajettiligi bolsa, aýrýhana, mektep salar edi ǵoı. Oblys ákimdiginen, qala ákimdiginen biz qaltasyndaǵy qarjysyn surap otyrǵan joqpyz. Jerimizdi zańdastaryp, óteaqysyn bersin. Biz ári qaraı óz tirshiligimizdi istep kete beremiz. Al bular qazir halyqtyń ashý-yzasyn týdyryp otyr. Keshegi qańtar oqıǵasyn kórip otyrsyzdar ǵoı. Olar da biz sekildi, shyryldap júrip, aqyry shegine jetken halyq qoı...
Ózderi bergen ótemaqyny qaıtarýdy talap etip otyr!
Yrystyqyz Qoshqarova:
- 2015 jyly osy jerden eki jer ýchaskesin aldym. Eki jerdiń bireýin ózimniń, ekinshisin qaıyn sińilimniń atyna ótkizgenbiz. Eki jerdi de Úkimet «snosqa» surady. Meniń atymdaǵy jerdiń aqshasyn, «snosqa» ketkennen keıin 3 aıdan soń tóledi, 4 mln 192 myń teńge. Qaıyn sińilimniń jeriniń aqshasyn bergen joq. 1 jyldan keıin bizge: «Aqsha berilmeıdi. Sizderdiń sheshimderińiz durys emes», - degen sot qaǵazy keldi. Men bul jerdi ákimdikten emes, ózge bir kisiden satyp alǵanmyn. Bul jerlerdiń sheshimi 2007 jyly shyqqan eken. Qolynda sol 2007 jylǵy sheshim bar. Endi bular sol sheshimdi durys emes dep shyǵaryp otyr. Qujattardyń barlyǵyn Úkimetke ótkizdik. Tipti, túpnusqasyn da ótkizdik. Sodan keıin meniń atymdaǵy jerge aqsha berdi. Jańaǵy 4 mln 192 myń teńge. Sodan 3-4 aıdan soń bizdi qaıta shaqyrdy. «Sizderdiń attaryńyzdaǵy jer sheshimi durys emes eken. Sizderge aqsha tólenbeıdi. Sotqa ótkizip qoıdyq», - dedi. Sosyn: «Nege, biz bir jerdiń aqshasyn aldyq qoı. Nege bireýi durys, ekinshisi durys emes bolady»,- dep edik, sol sózimizdi qaǵyp alyp, 1 aıdan soń qaıta shaqyrdy. «Sizdiń birinshi jerińizdiń de qujattary durys emes eken. Siz alǵan aqshany bizge qaıtarasyz. Sizdiń qujattaryńyzdy sotqa ótkizip qoıdyq», - dedi.
Úkimet óz muqtajdyǵy úshin meniń jerimdi baǵalap, ótemaqysyn tólep aldy. Endi sol ótemaqyny qaıtar dep otyr. Qysqasy, Túrkistan ákimdigi bizdi ábden sharshatyp otyr. Barmaǵan jerimiz, ashpaǵan esigimiz qalmady. Eshqandaı ózgeris joq. Men prokýratýraǵa da jazdym. Olar: «Biz sizdiń sharýańyzdy sheshe almaımyz», - dep jaýap jazyp jiberdi. Ótemaqyny ózderi berip, endi qaıtar dep otyr. Bergennen keıin (2018 jyl) úsh jyldan keıin qaıtarýdy talap etýde. Sonda úsh jyl boıy qaıda bolǵan? Men sóıtip eki jerden de aıyryldym. qansha mıllıon teńge nesıe alyp, qurylys salǵanbyz. Barlyǵy qazir joq boldy. Ózim kóp balaly anamyn. Qazir endi qaıda baram, ne isteımin?!..
Sottar Shókeevtyń aldynda sharasyz!
Jamılıa Týlenova, zańger:
- 2020 jyldan beri Túrkistan óńirinde jerge qatysty daý turǵyndardy sergeldeńge salyp otyr. Bul máseleniń basynda turǵan Túrkistan oblystyq ákimdigi basshylyǵy men Túrkistan qalalyq ákimdigi basshylyǵy. Jáne bul – qoldan uıymdastyrylyp otyrǵan daý. Anyǵynda jer daýy dep aıtatyndaı daý da joq. Turǵyndar 14 jyl buryn «legalızaııa» komıssııasynyń sheshimimen jarııa etken jerlerinde menshik ıesi retinde, zańdy túrde, memlekettik tirkeýden ótip, paıdalanyp keledi. Qazir Túrkistan oblystyq jer ınspekııasy sotqa óz talabyn qoıýda. Talapqa negiz bolyp otyrǵan – «legalızaııa» komıssııasy sheshimderiniń arhıvte saqtaýly tirkeý kitabyna tirkelmeýi. Jaýapker retinde tartylǵan turǵyndardyń jer ýchaskeleriniń sheshimi álgi arhıv kitabyna tirkelmepti. Bul sotqa talap qoıýǵa negiz bola almaıdy! Óıtkeni turǵyndar komıssııa jumysyn qadaǵalaýǵa mindetti emes! Kitapqa sheshimderdi durys tirkemese, ony tolyǵymen tapsyrmasa – bul Túrkistan qalasy ákimdigi men Jer qatynastary bólimi qyzmetkerleriniń salǵyrttyǵy. Olardyń 14 jyldan keın oıanyp, sotqa berýi – ne laýazymdy qyzmetkerlerdiń saýatsyzdyǵy, ne osy baǵytta tikeleı nusqaý bolýy. Ákimdik pen Jer ınspekııasy qyzmetkerleri saýatsyzdyq tanysta, olardyń talabyn qanaǵattandyryp otyrǵan Sot júıesi týraly ne aıtýǵa bolady? Taǵy da saýatsyzdyq, quqyqtyq nıgılızm nemese Túrkistan oblysy ákimi Shókeevtiń aldyndaǵy sharasyzdyq. Olaı bolsa, joq jerde daý týǵyzyp, eldi sendeltip qoıǵan oblys ákimi Shókeev pen oblystyq sot tóraǵasy Mııatbekov óz oryndaryn bosatýy qajet! Halyqtyń narazylyǵyn týǵyzyp, sergeldeńge salyp, zań men bılikke senimnen aıyrý – naǵyz qaskóılik!
Osy aýmaqta ornalasqan, jalpy sany 245 jer ýchaskesi bar. 2018 jylǵy Túrkistan qalasy ákimdiginiń №1626 qaýlysy boıynsha, memleket muqtajdyǵyna májbúrlep alý týraly qaýlynyń sheńberine engen.
Bul jerde óreskel buzylyp otyrǵany kelesi Zań normalary: «Raqymshylyq jasaý týraly» Zań talaptary jáne osy Zań sheńberinde qabyldanǵan, «Jer telimderin jarııa etý tártibi týraly» Ereje.
Bulardyń bir ǵana argýmenti – jerdi jarııa etý týraly sheshim, Kentaýdaǵy arhıv kitapshasyna tirkelmegen. Arhıv qujaty – memlekettik tirkeýden ótpeıdi. Menshikti anyqtaıtyn qujat bolyp eseptelmeıdi. Jer telimi men qujaty memlekettik tirkeýden ótken sátten bastap jer menshik ıesiniń múlki bolyp sanalady. Bul kisilerdiń barlyǵynyń Jer komıssııasy shyǵaryp bergen sheshimderi Ádilet basqarmasynda tirkeýden ótken. Demek, bular tolyqqandy menshik ıeleri.
Al qazir múlikti jarııa etý jaıly komıssııa jumysyna jaýapty organ – Jer qatynastary bólimi «myna sheshimderdi tekserińiz», degen usynyspen, oblystyq Jer ınspekııasyna hat joldaǵan. Oblystyq Jer ınspekııasy arhıvten alǵan anyqtamany dáıek etip, qazir sotqa berip otyr. Sotta Túrkistan qalalyq ákimdigi men Jer qatynastar bóli jaýapker retinde qarastyrylǵan. Ózderi bastamashy, ózderi jaýapker bolyp otyrǵan Jer qatynastary bóliminiń áreketteri sybaılas jemqorlyq quqyqbuzýshylyq árketterine ulasyp jatqany taǵy bar. Ol Qylmystyq Kodeks sheńberinde tekserilýge jatatyn másele. Qazirgi «Múlikti jarııa etý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 2006 jylǵy Zańynyń talaptary, «Quqyqtyq aktiler jaıly» Zańnyń talaptary, «Jer koldeksiniń» talaptary óreskel buzylyp otyr.
Ony buzyp otyrǵan Túurkistan qalalyq ákimdigi, Jer qatynastary bólimi men Túrkistan oblystyq Jer ınspekııasynyń laýazymdy tulǵalary. Eń soraqysy – jergilikti atqarý organdarynyń sheshimderin óziniń zańsyz sheshimderimen búrkemelep otyrǵan Sottyń áreketteri. Sot eshqandaı baǵa berip otyrǵan joq. Tek arhıvtiń anyqtamasymen, halyqty óz jerlerinen aıyryp otyr.
Bul QR zańnamalaryna qatysty Túrkistan óńirindegi memlekettik organdaryndaǵy laýazymdy adamdarynyń saýatsyzdyǵynyń saldary, ne bolmasa ádeıi uıymdastyryp otyrǵan quqyqtyq nıgılızmniń nátıjesi. Olardyń aldynda bir ǵana maqsat, eldiń jerlerin qalaıda tartyp alý. 2018 jyldyń «1626» sandy qaýlynyń talabyn oryndamaý, múlikti baǵalamaı, ótemaqsyn tólemeı, sot qaýlysy arqyly kúshtep tartyp alý. Bulardyń áreketteri memlekettiń júrgizip jatqan saıasatyna kereǵar. Buny men ákimdik pen sottyń ymyralasýy dep aıtar edim. Óıtkeni, ákimdik mynandaı beıbastyqqa barǵanda sottyń ózderiniń múddelerine sheshim shyǵaratynyna senimdi. Sot proesterinde iske obektıvti qaraý degen múldem joq. Taǵyda atam ótem, Túrkistan qalalyq ákimdigi, Túrkistan oblystyq ákimdigi, Jer qatynastary men oblystyq jer ınspekııasy eldi ashyndyryp otyr. Konstıtýııamen qorǵalǵan halyqtyń menshigine sot nege nusqan keltiredi? Sot oblys ákiminiń qaramaǵyndaǵy bir bólimi sııaqty jumys istep otyr. Bul qoldan uıymdastyrǵan daý.
Derekkóz: Abai.kz
"Adyrna" ulttyq portaly
