سۋرەت پەن قوعام ماسەلەسىن قاعاز بەتىندە ۇشتاستىرۋ - ۇلكەن تالانت. ءدال وسىنداي تالانت يەسى، تاۋەلسىز تولقىن وكىلى، الەۋمەتتىك تاقىرىپتا سۋرەت سالاتىن اڭساعان مۇستافا «امالسىزدان» سۋرەتشىلىككە باسقان قادامى مەن بۇگىنگى كۇنگى ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ دامۋىنا قوسىپ جاتقان ۇلەسى تۋرالى «ادىرنا» تىلشىسىنە اڭگىمەلەپ بەردى.
«الەۋمەتتىك تاقىرىپ بالا كۇنىمنەن ساناما ءسىڭدى»
- اڭساعان حانىم، ءوزىڭىز تۋرالى، بالالىق شاعىڭىز بەن سۋرەت ونەرىنە قىزىعۋشىلىعىڭىز جايلى بايانداپ بەرىڭىزشى.
- مەن اتىراۋ وبلىسى، ميالى اۋىلىنىڭ تۋماسىمىن. كىندىك قانىم تامعان جەر باتىس ءوڭىرى بولعانمەن، بالالىق شاعىم الماتىدا ءوتتى. جۋرناليستەر وتباسىنان شىققان جانمىن. اكەم دە، انام دا جۋرناليست. تانىمال رەجيسسەر، بىرنەشە فيلمدەر مەن سەريالداردىڭ اۆتورى، باۋىرىم قاناعات ءمۇستافيندى دە كوپشىلىگىڭىز تانيتىن شىعارسىزدار.
كىشكەنتايىمنان رەداكتسيادا ءوستىم. جاسىم 11-گە تولعاندا انام «اق بوساعا» اتتى گازەت اشقان. ءبىر كۇنى ۇيگە كەلسەم، ءۇيىمىزدى توناپ كەتىپتى. ۇيدەگى بارلىق كەرەك جابدىقتارىمىز، قولجازبالار، ديكتوفون، ماگنيتوفون، تاسپا سىندى دۇنيەلەردى ۇرلاپ كەتكەن. استان-كەستەڭى شىققان ءۇيدى كورىپ شوشىپ قالعانىم سونشالىق، ۇيگە ەندى جالعىز قايتپايتىن بولدىم. انامنىڭ جۇمىسى بىتكەنشە كۇندە رەداكتسيادا جۋرناليستەرمەن بىرگە وتىراتىنمىن. ءتۇرلى تاقىرىپتا قالام تەربەپ جاتقان تىلشىلەردىڭ ورتاسىندا «تىنىش وتىرۋىم ءۇشىن» بەرىلگەن قالام مەن قاعازدى الىپ، امالسىز سۋرەت سالىپ وتىراتىنمىن. ءدال سولاي امالسىز كوركەم سۋرەت مەكتەبىنە ءتۇستىم. ول بىلاي بولدى.
ءۇشىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەنىمدە اكەم شاشىمدى تۇگەل الىپ تاستادى. «شاشىڭ قايراتتى» بولادى دەگەنگە كونبەگەسىن، ۆەلوسيپەد الىپ بەرەتىن بولىپ كەلىستى. ۆەلوسيپەد ءۇشىن اكەمنىڭ دەگەنىن تىڭداپ، شاشىمدى العىزدىم. قىركۇيەككە دەيىن وسەتىن شىعار دەپ ويلاعان اتا-انام، جازعى كانيكۋلدا مەكتەپكە شاقىرىلاتىنىمدى ويلاماعان بولۋى كەرەك. مەن اياق استى سىنىپتاستارىممەن جۇزدەسىپ، ولار شاشىما كۇلىپ، مەن قاتتى كوڭىلىمە الىپ قالعان ەدىم. سودان كەيىن بۇل مەكتەپكە بارمايمىن دەدىم.
اقىرى ايتقانىمنان قايتپادىم.
مەكتەپ اۋىستىرۋ كەرەك بولعاسىن اتا-انام ۇيگە جاقىن جەردەگى كوركەم سۋرەت مەكتەبىنە بەردى. سۋرەت ونەرىنە قىزىعۋشىلىعىم سولاي اقىرىنداپ ارتا باستادى. كەيىن وسە كەلە رەداكتسياداعى تىلشىلەر مىناداي سۋرەت سالىپ بەرشى دەپ ءوتىنىش بىلدىرەتىن. قازىر مىسالى سىزدەر، تىلشىلەر كەرەك سۋرەتىڭىزدى عالامتوردان الا سالاسىز. ول ۋاقىتتا ونداي مۇمكىندىك جوق. ماقالاعا قاجەتتى سۋرەتتى سۋرەتشىلەرگە ءتۇسىندىرىپ، ارنايى سالدىراتىن. سولاي جۇمىستاعى قىزدار ماعان سۋرەت تاپسىرىس بەرەتىن. «ايەلىن ۇرىپ جاتقان ەر ادامدى سالىپ بەرشى»، «قولى ءداۋ بولسىن»، «بىلاي بولسىن»، «وسىلاي سال» دەگەن ۇسىنىستار ايتاتىن. وسىلايشا الەۋمەتتىك تاقىرىپ بالا كۇنىمنەن ساناما ءسىڭدى.
كەيىننەن ديزاينەردىڭ وقۋىنا ءتۇستىم. ءتۇرلى دۇنيەلەر سالىپ جۇرەتىنمىن. كەيىن تۇرمىسقا شىقتىم. استاناعا اۋىستىق. سول كەزدە الەۋمەتتىك جەلى دامي باستادى. ەلدىڭ Facebook جەلىسىنە تىركەلىپ، انشىلەر اندەرىن، كۇيشىلەرىن كۇيلەرىن، جالپى شىعارماشىلىق جاندار ءوز شىعارمالارىن كوپشىلىكپەن ءبولىسىپ جاتتى. مەن دە ءوزىمنىڭ ءارتۇرلى تاقىرىپتاعى پەيزاج، پورترەتتەرىمدى سالدىم. اراسىندا ۇلكەن تالقىعا تۇسكەنى الەۋمەتتىك تاقىرىپتاعى سۋرەتتەر بولدى. الەۋمەتتىك ماسەلە بولعاندىقتان ءبىرىنىڭ ءومىرىنىڭ كورىنىسى سۋرەتتەلدى، ءبىرىنىڭ جاندى جەرىنە ءتيدى، ءبىرى تاڭداي قاقتى. قاتتى تالقىعا تۇسكەنىن بايقاعان مەن دە بۇرىن سالعان سۋرەتتەرىمدى دە بولىسەتىن بولدىم. جەلىدە سولايشا تانىلا باستادىم.
قازاقستاننان – شەت ەلدىك كورمەلەرگە...
- ەڭ العاشقى ۇلكەن كورمەڭىز تۋرالى، العاش تانىلعان كارتينالارىڭىز جانە ونى قابىلداعان حالىقتىڭ، شەتەلدىكتەردىڭ رەاكتسياسى تۋرالى بولىسە كەتسەڭىز.
- شەتەلدەگى كورمەلەر تۋرالى تىپتەن ويلاماعان ەكەنمىن. جاڭا ايتقانىمداي، اۆتورلىق كارتينالارىمدى الەۋمەتتىك جەلىدە ءبولىسىپ ءجۇردىم. جالپى الەۋمەتتىك تاقىرىپقا بايلانىستى 200-دەن استام سۋرەتىم بار ەكەن. سولاي جەلىدە ءبولىسىپ جۇرگەنىمدە الماسبەك سادىرباي دەگەن دوسىم قولقا سالدى. «اڭساعان، سۋرەتتەرىڭدى جەلىدەن كوردىك، ەندى ومىردە كورگىمىز كەلەدى. كورمە جاساساڭشى» دەدى. مەن «بۇيىرعان كۇنى» جاسارمىن دەپ ەدىم. «سەن ناقتىلىقتىڭ ادامىسىڭ، ماعان ناقتى كۇندى ايت» دەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە، شىنىمەن نەگە كورمە جاساماسقا دەپ بىلەك سىباندىم. Cۋرەتتەرىم ءار ءتۇرلى فورماتتا، ءار ءتۇرلى قالاممەن، ءتۇرلى ۋاقىتتا سالىنعان عوي. سوندىقتان 200 سۋرەتتىڭ ىشىنەن 55-ءىن تاڭداپ، ولاردى 60ح80 فورماتىمەن جاز بويى قايتا سالىپ، دايىنداپ شىقتىم.
كورمەگە قوياتىن سۋرەتتەرىم دايىن، ەندى ونى وتكىزەتىن جەر كەرەك. ءسويتىپ، ونى ىزدەۋگە كوشتىم. جاستار كوپ جۇرەتىن «كەرۋەن» ساۋدا ورتالىعىن تاڭداپ، سويلەسىپ ەدىم، ولار «بىزگە مۇنداي مۇڭلى سۋرەتتەر كەلمەيدى» دەپ بەتىمدى قايتاردى. سالىم سۋعا كەتىپ، باسقا ورتالىقتاردى قاراستىرا باستادىم. كەيىن ۆوكزالعا دا قويعىم كەلدى. كوپ جەر باس تارتتى. سوندايدا كوڭىلىم بوساپ، جىلاپ وتىرعانىمدا انام حابارلاستى. «وسى ۋاقىتقا دەيىنگى ەڭبەگىم بەكەر ەكەن، بۇل دۇنيەلەر ەشكىمگە كەرەك ەمەس» دەپ نازىمدى ايتىپ ەم، انام بارىنشا قولداۋ ءبىلدىردى. «قايدا جاساعىڭ كەلەدى؟» دەپ سۇراپ، ءبىر قوڭىراۋدان كەيىن ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكىزۋگە رۇقسات الدىم. ول كەزدە جارناما جاساۋعا قاراجات جوق. قازان ايىنىڭ 14 - ىندە ەۇۋ-دا كورمە وتەدى دەپ جەلىدە عانا ءبولىستىم. سونىڭ وزىندە ۇلكەن قولداۋ الىپ، استانانى شۋلاتتىق. كەلۋشىلەر، كورۋشىلەر، جىلى لەبىزىن بىلدىرۋشىلەر كوپ بولدى. كەيىن الماتى مەتروسىنان قوڭىراۋ ءتۇسىپ، «كورمەڭىزدى بىزدە وتكىزىڭىزشى» دەگەن ۇسىنىس ءتۇستى. ەكى اپتادان كەيىن الماتىدا كورمە وتكىزىلدى. ارتىنشا ىلە-شالا شىمكەنتتەن ۇسىنىس ءتۇستى. تاراز، اتىراۋ دەپ جالعاسا كەتتى. ءسويتىپ 4-5 جىلدا سۋرەتتەرىم بۇكىل قازاقستاندى شارلاپ قايتتى.
ءتۇرلى سايتتاردا جاريالانعان سۋرەتتەرىم شەتەلدىكتەردىڭ دە نازارىنا ىلىكتى. كورمەلەتىپ جۇرگەندە جاھاندىق پاندەميا ۋاقىتىنا ىلىكتىك. ءبارى ونلاينعا اۋىسقاسىن، الەمدىك كورمەلەر دە ونلاين كورسەتىلىمنىڭ مودەلىن ازىرلەپ جاتىر ەكەن. الەمنىڭ ءار ءتۇرلى سۋرەتشىلەرىنەن سۋرەتتەرىن سۇراپ الىپ، ۆيرتۋالدى گالەرەياعا ءىلىپ، وزدەرىنىڭ تۇراقتى كەلۋشىلەرىنە ونلاين تۇردە جىبەرىپ وتىردى. كارانتين ۋاقىتى بولعاسىن مەن دە بۇل باستاماعا قۋانا-قۋانا كەلىستىم. سۋرەتتەرىمدى سۇراتقان گالەرەيالارعا جىبەرىپ وتىردىم. كەيىن كارانتين تاراعان ۋاقىتتا وففلاين كورمەلەر جاندانا باستادى. مەنەن سۋرەتتەرىمنىڭ وريگينال نۇسقاسىن سۇراتىپ، تۇكپىر-تۇكپىر ايماقتاردان سۇرانىس ءتۇستى. بۇگىنگە دەيىن ەڭبەكتەرىم ەسەپتەسەم بارلىعى 109 كورمەدە كورسەتىلگەن ەكەن.
شەتەلدىكتەردىڭ دە رەاكتسياسى ءبىزدىڭ ەلدەگىدەي بولدى. الەۋمەتتىك ماسەلە بولعاندىقتان ول قاي ەلدە دە بولماسىن وزەكتى دۇنيە. سۋرەتتەردەن كەيبىرى ءوز ءومىرىن كورەدى. ءبىرى ءوزىنىڭ اكەسىن، اناسىن، جاقىنىن كورەدى. ءبىرى جىلايدى، ءبىرى قۋانادى. كوپتەگەن ەموتسيالار، جىلى لەبىزدەر مەن تاڭداتىستارعا قارىق بولدىم.
تەك قازاقشا سويلەيتىن سۋرەتتەر
- الەۋمەتتىك تاقىرىپتاعى سۋرەتتەرىڭىز الەمنىڭ 50-دەن استام ەلىندە اۋدارماسىز قازاق تىلىندە كورسەتىلدى دەپ ەستىدىم. ونىڭ سەبەبى نەدە؟
- سۋرەتتەردەگى ديالوگتار، تاقىرىپ، سوزدەر بارلىعى انا تىلىمىزدە قاز-قالپىندا كورسەتىلدى. ونى ماعان ەشكىم اۋدار دەمەدى. مەن ءوزىم دە تۇپنۇسقادا بەرۋدى قۇپ كوردىم. انا ءتىلىمىزدىڭ شەت ەلدەردە كورسەتىلگەنى، تارالعانى كىشىگىرىم بولسا دا قۋانىش. سول شەشىمىمە ءالى كۇنگە دەيىن قۋانامىن. سۋرەتتەر نەگىزىنەن اۋدارۋدى قاجەت ەتپەيدى. ماعىنالى ءارى سويلەيتىن سۋرەت بولعاسىن ونىڭ ايتارى ونسىز-اق كورىنىپ تۇرادى. قاجەت ەتكەن جاندار بولسا اننوتاتسياسىن وزدەرى اۋدارىپ وقىپ الىپ جاتادى.
ءپرينتسيپتى تۇردە سۋرەتتەر سيپاتتاماسىن ورىسشا جازعان ەمەسپىن. رەسەيدىڭ كورمەلەرىنە دە قاتىسقان ەمەسپىن. الداعى ۋاقىتتا دا رەسەيدەن باسقا ەلدەردىڭ بارىندە وففلاين كورمەلەرىمدى وتكىزگىم كەلەدى.
- وتكىر تاقىرىپتار قوزعالعان تۋىندىلارىڭىز حالىققا پايداسى تيگەنىن بايقاعان كەزدەرىڭىز بولدى ما؟
- ۇلكەن تالقىعا، تانىمالدىلىققا يە بولعان «مامام مەنى ولتىرەتىن شىعار...» اتتى كارتينامنان كەيىن 2-3 جىل سالىپ، ءتاي-ءتاي باسقان بۇلدىرشىندەردىڭ فوتوسىن الدىم. سول سۋرەتتى كورگەن جاس قىزدار تۇسىك جاساتامىن دەگەن ويىنان اينىپ، جاتىرىنا بىتكەن بالاپاندارىن امان الىپ قالعان. ماعان جازىپ، العىستارىن بىلدىرگەن ەدى. قازاقتا «تامشى تاس تەسەدى» دەگەن ءسوز بار عوي. حالىققا تالانتىممەن تامشىداي بولسىن پايدام تيسە قۋانامىن.
ۇلتتىق مادەنيەتتى قولداۋ
- قازىرگى تاڭدا نەمەن اينالىساسىز؟ جاڭا سۋرەتتەر سالىنىپ جاتىر ما؟ تىڭ تۋىندىلار كورمەسىن قاشان تاماشالايمىز؟
- قازىر ۇلتتىق ناقىشتاعى فۋتبولكالار شىعارۋدى كاسىپ ەتىپ وتىرمىن. Ansa.kz دەگەن نيكتە ينستاگرام جەلىسىندە جۇمىستار كورسەتىلگەن. ياعني قازاقي ويۋ-ورنەكتى ترەندكە اينالدىرۋدامىز. سۇرانىس تا جامان ەمەس. 1200-دەن استام ورنەك، پرينتتەردى ايدار-ايدارعا ءبولىپ قويدىق. كەز كەلگەن ۇناعانىن تاپسىرىس بەرۋگە بولادى.
كەلەشەكتەگى كورمەلەرگە كەلەر بولساق، الەۋمەتتىك تاقىرىپتاعى جاڭا سۋرەتتەردى قولىم قالت ەتكەندە سالىپ قويامىن. قازىر كوپ ۋاقىتىم كاسىبىمە بولىنۋدە. دەسە دە، شىعارماشىلىق ىزدەنىستى دە ۇمىت قالدىرمايمىن. الەۋمەتتىك سۋرەتتەردەن بولەك ۇلتتىق ويۋ-ورنەكتەردى ماعىنالارىمەن تىزبەكتەپ، جاڭا كارتينالار ازىرلەپ جاتىرمىن. وتە ەرەكشە سۋرەتتەر شىعۋدا. ولاردىڭ قاشان كورمەدە كورسەتىلەتىنى بەلگىسىز ازىرگە. دەسە دە، اڭساعاننىڭ سالعاندارىن اڭساعان كورەرمەندى جاڭا دۇنيەلەرمەن قۋانتاتىن كۇن دە الىس ەمەس.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت! شىعارماشىلىق تابىس تىلەيمىن!
دينا ليتپين
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
