Suret pen qoǧam mäselesın qaǧaz betınde ūştastyru - ülken talant. Däl osyndai talant iesı, täuelsız tolqyn ökılı, äleumettık taqyrypta suret salatyn Aŋsaǧan Mūstafa «amalsyzdan» suretşılıkke basqan qadamy men bügıngı küngı ūlttyq mädeniettıŋ damuyna qosyp jatqan ülesı turaly «Adyrna» tılşısıne äŋgımelep berdı.
«ÄLEUMETTIK TAQYRYP BALA KÜNIMNEN SANAMA SIŊDI»
- Aŋsaǧan hanym, özıŋız turaly, balalyq şaǧyŋyz ben suret önerıne qyzyǧuşylyǧyŋyz jaily baiandap berıŋızşı.
- Men Atyrau oblysy, Miialy auylynyŋ tumasymyn. Kındık qanym tamǧan jer batys öŋırı bolǧanmen, balalyq şaǧym Almatyda öttı. Jurnalister otbasynan şyqqan janmyn. Äkem de, anam da jurnalist. Tanymal rejisser, bırneşe filmder men serialdardyŋ avtory, bauyrym Qanaǧat Mūstafindı de köpşılıgıŋız tanityn şyǧarsyzdar.
Kışkentaiymnan redaksiiada östım. Jasym 11-ge tolǧanda anam «Aq bosaǧa» atty gazet aşqan. Bır künı üige kelsem, üiımızdı tonap ketıptı. Üidegı barlyq kerek jabdyqtarymyz, qoljazbalar, diktofon, magnitofon, taspa syndy dünielerdı ūrlap ketken. Astan-kesteŋı şyqqan üidı körıp şoşyp qalǧanym sonşalyq, üige endı jalǧyz qaitpaityn boldym. Anamnyŋ jūmysy bıtkenşe künde redaksiiada jurnalistermen bırge otyratynmyn. Türlı taqyrypta qalam terbep jatqan tılşılerdıŋ ortasynda «tynyş otyruym üşın» berılgen qalam men qaǧazdy alyp, amalsyz suret salyp otyratynmyn. Däl solai amalsyz körkem suret mektebıne tüstım. Ol bylai boldy.
Üşınşı synypta oqyp jürgenımde äkem şaşymdy tügel alyp tastady. «Şaşyŋ qairatty» bolady degenge könbegesın, velosiped alyp beretın bolyp kelıstı. Velosiped üşın äkemnıŋ degenın tyŋdap, şaşymdy alǧyzdym. Qyrküiekke deiın ösetın şyǧar dep oilaǧan ata-anam, jazǧy kanikulda mektepke şaqyrylatynymdy oilamaǧan boluy kerek. Men aiaq asty synyptastarymmen jüzdesıp, olar şaşyma külıp, men qatty köŋılıme alyp qalǧan edım. Sodan keiın būl mektepke barmaimyn dedım.
Aqyry aitqanymnan qaitpadym.
Mektep auystyru kerek bolǧasyn ata-anam üige jaqyn jerdegı körkem suret mektebıne berdı. Suret önerıne qyzyǧuşylyǧym solai aqyryndap arta bastady. Keiın öse kele redaksiiadaǧy tılşıler mynadai suret salyp berşı dep ötınış bıldıretın. Qazır mysaly sızder, tılşıler kerek suretıŋızdı ǧalamtordan ala salasyz. Ol uaqytta ondai mümkındık joq. Maqalaǧa qajettı surettı suretşılerge tüsındırıp, arnaiy saldyratyn. Solai jūmystaǧy qyzdar maǧan suret tapsyrys beretın. «Äielın ūryp jatqan er adamdy salyp berşı», «qoly däu bolsyn», «bylai bolsyn», «osylai sal» degen ūsynystar aitatyn. Osylaişa äleumettık taqyryp bala künımnen sanama sıŋdı.
Keiınnen dizainerdıŋ oquyna tüstım. Türlı dünieler salyp jüretınmın. Keiın tūrmysqa şyqtym. Astanaǧa auystyq. Sol kezde äleumettık jelı dami bastady. Eldıŋ Facebook jelısıne tırkelıp, änşıler änderın, küişılerın küilerın, jalpy şyǧarmaşylyq jandar öz şyǧarmalaryn köpşılıkpen bölısıp jatty. Men de özımnıŋ ärtürlı taqyryptaǧy peizaj, portretterımdı saldym. Arasynda ülken talqyǧa tüskenı äleumettık taqyryptaǧy suretter boldy. Äleumettık mäsele bolǧandyqtan bırınıŋ ömırınıŋ körınısı suretteldı, bırınıŋ jandy jerıne tidı, bırı taŋdai qaqty. Qatty talqyǧa tüskenın baiqaǧan men de būryn salǧan suretterımdı de bölısetın boldym. Jelıde solaişa tanyla bastadym.
QAZAQSTANNAN – ŞET ELDIK KÖRMELERGE...
- Eŋ alǧaşqy ülken körmeŋız turaly, alǧaş tanylǧan kartinalaryŋyz jäne ony qabyldaǧan halyqtyŋ, şeteldıkterdıŋ reaksiiasy turaly bölıse ketseŋız.
- Şeteldegı körmeler turaly tıpten oilamaǧan ekenmın. Jaŋa aitqanymdai, avtorlyq kartinalarymdy äleumettık jelıde bölısıp jürdım. Jalpy äleumettık taqyrypqa bailanysty 200-den astam suretım bar eken. Solai jelıde bölısıp jürgenımde Almasbek Sadyrbai degen dosym qolqa saldy. «Aŋsaǧan, suretterıŋdı jelıden kördık, endı ömırde körgımız keledı. Körme jasasaŋşy» dedı. Men «būiyrǧan künı» jasarmyn dep edım. «Sen naqtylyqtyŋ adamysyŋ, maǧan naqty kündı ait» dedı. Söitıp jürgende, şynymen nege körme jasamasqa dep bılek sybandym. Curetterım är türlı formatta, är türlı qalammen, türlı uaqytta salynǧan ǧoi. Sondyqtan 200 surettıŋ ışınen 55-ın taŋdap, olardy 60h80 formatymen jaz boiy qaita salyp, daiyndap şyqtym.
Körmege qoiatyn suretterım daiyn, endı ony ötkızetın jer kerek. Söitıp, ony ızdeuge köştım. Jastar köp jüretın «Keruen» sauda ortalyǧyn taŋdap, söilesıp edım, olar «bızge mūndai mūŋly suretter kelmeidı» dep betımdı qaitardy. Salym suǧa ketıp, basqa ortalyqtardy qarastyra bastadym. Keiın vokzalǧa da qoiǧym keldı. Köp jer bas tartty. Sondaida köŋılım bosap, jylap otyrǧanymda anam habarlasty. «Osy uaqytqa deiıngı eŋbegım beker eken, būl dünieler eşkımge kerek emes» dep nazymdy aityp em, anam barynşa qoldau bıldırdı. «Qaida jasaǧyŋ keledı?» dep sūrap, bır qoŋyraudan keiın Euraziia ūlttyq universitetınde ötkızuge rūqsat aldym. Ol kezde jarnama jasauǧa qarajat joq. Qazan aiynyŋ 14 - ınde EŪU-da körme ötedı dep jelıde ǧana bölıstım. Sonyŋ özınde ülken qoldau alyp, Astanany şulattyq. Keluşıler, köruşıler, jyly lebızın bıldıruşıler köp boldy. Keiın Almaty metrosynan qoŋyrau tüsıp, «körmeŋızdı bızde ötkızıŋızşı» degen ūsynys tüstı. Ekı aptadan keiın Almatyda körme ötkızıldı. Artynşa ıle-şala Şymkentten ūsynys tüstı. Taraz, Atyrau dep jalǧasa kettı. Söitıp 4-5 jylda suretterım bükıl Qazaqstandy şarlap qaitty.
Türlı saittarda jariialanǧan suretterım şeteldıkterdıŋ de nazaryna ılıktı. Körmeletıp jürgende jahandyq pandemiia uaqytyna ılıktık. Bärı onlainǧa auysqasyn, älemdık körmeler de onlain körsetılımnıŋ modelın äzırlep jatyr eken. Älemnıŋ är türlı suretşılerınen suretterın sūrap alyp, virtualdy galereiaǧa ılıp, özderınıŋ tūraqty keluşılerıne onlain türde jıberıp otyrdy. Karantin uaqyty bolǧasyn men de būl bastamaǧa quana-quana kelıstım. Suretterımdı sūratqan galereialarǧa jıberıp otyrdym. Keiın karantin taraǧan uaqytta offlain körmeler jandana bastady. Menen suretterımnıŋ original nūsqasyn sūratyp, tükpır-tükpır aimaqtardan sūranys tüstı. Bügınge deiın eŋbekterım eseptesem barlyǧy 109 körmede körsetılgen eken.
Şeteldıkterdıŋ de reaksiiasy bızdıŋ eldegıdei boldy. Äleumettık mäsele bolǧandyqtan ol qai elde de bolmasyn özektı dünie. Suretterden keibırı öz ömırın köredı. Bırı özınıŋ äkesın, anasyn, jaqynyn köredı. Bırı jylaidy, bırı quanady. Köptegen emosiialar, jyly lebızder men taŋdatystarǧa qaryq boldym.
TEK QAZAQŞA SÖILEITIN SURETTER
- Äleumettık taqyryptaǧy suretterıŋız älemnıŋ 50-den astam elınde audarmasyz qazaq tılınde körsetıldı dep estıdım. Onyŋ sebebı nede?
- Suretterdegı dialogtar, taqyryp, sözder barlyǧy ana tılımızde qaz-qalpynda körsetıldı. Ony maǧan eşkım audar demedı. Men özım de tüpnūsqada berudı qūp kördım. Ana tılımızdıŋ şet elderde körsetılgenı, taralǧany kışıgırım bolsa da quanyş. Sol şeşımıme älı künge deiın quanamyn. Suretter negızınen audarudy qajet etpeidı. Maǧynaly ärı söileitın suret bolǧasyn onyŋ aitary onsyz-aq körınıp tūrady. Qajet etken jandar bolsa annotasiiasyn özderı audaryp oqyp alyp jatady.
Prinsiptı türde suretter sipattamasyn orysşa jazǧan emespın. Reseidıŋ körmelerıne de qatysqan emespın. Aldaǧy uaqytta da Reseiden basqa elderdıŋ bärınde offlain körmelerımdı ötkızgım keledı.
- Ötkır taqyryptar qozǧalǧan tuyndylaryŋyz halyqqa paidasy tigenın baiqaǧan kezderıŋız boldy ma?
- Ülken talqyǧa, tanymaldylyqqa ie bolǧan «Mamam menı öltıretın şyǧar...» atty kartinamnan keiın 2-3 jyl salyp, täi-täi basqan büldırşınderdıŋ fotosyn aldym. Sol surettı körgen jas qyzdar tüsık jasatamyn degen oiynan ainyp, jatyryna bıtken balapandaryn aman alyp qalǧan. Maǧan jazyp, alǧystaryn bıldırgen edı. Qazaqta «tamşy tas tesedı» degen söz bar ǧoi. Halyqqa talantymmen tamşydai bolsyn paidam tise quanamyn.
ŪLTTYQ MÄDENİETTI QOLDAU
- Qazırgı taŋda nemen ainalysasyz? Jaŋa suretter salynyp jatyr ma? Tyŋ tuyndylar körmesın qaşan tamaşalaimyz?
- Qazır ūlttyq naqyştaǧy futbolkalar şyǧarudy käsıp etıp otyrmyn. Ansa.kz degen nikte instagram jelısınde jūmystar körsetılgen. Iаǧni qazaqi oiu-örnektı trendke ainaldyrudamyz. Sūranys ta jaman emes. 1200-den astam örnek, printterdı aidar-aidarǧa bölıp qoidyq. Kez kelgen ūnaǧanyn tapsyrys beruge bolady.
Keleşektegı körmelerge keler bolsaq, äleumettık taqyryptaǧy jaŋa suretterdı qolym qalt etkende salyp qoiamyn. Qazır köp uaqytym käsıbıme bölınude. Dese de, şyǧarmaşylyq ızdenıstı de ūmyt qaldyrmaimyn. Äleumettık suretterden bölek ūlttyq oiu-örnekterdı maǧynalarymen tızbektep, jaŋa kartinalar äzırlep jatyrmyn. Öte erekşe suretter şyǧuda. Olardyŋ qaşan körmede körsetıletını belgısız äzırge. Dese de, Aŋsaǧannyŋ salǧandaryn aŋsaǧan körermendı jaŋa dünielermen quantatyn kün de alys emes.
- Sūhbatyŋyzǧa raqmet! Şyǧarmaşylyq tabys tıleimın!
Dina Litpin
«Adyrna» ūlttyq portaly
