قول ونەر-مول ونەر... قازاق حالقى ونەردى عاسىرلاردان جالعاسىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق تاربيەسىندە كەڭىنەن قولدانىپ وتىرعان. تاربيەدە نەشە ءتۇرلى سپورتتىق ويىندار، ان‑كۇي، ءسان‑سالتانات اشەكەي، قول ونەرى جانە باسقا ونەر تۇرلەرىن بىر‑بىرىمەن ۇيلەسىمدىكتە دامىتىپ، ول ۇلتتىق بولمىستىڭ نەگىزىن قالاۋعا قىزمەت ەتىپ كەلدى. ونەر قازاقتىڭ جون‑جورالعىلارىمەن، سالت‑داستۇرلەرىمەن ۇشتاسا كەلە قازاق حالقىنىڭ رۋحاني الەمىنىڭ، مادەنيەتىنىڭ، ۇلتتىق مىنەزىنىڭ مىقتى ىرگەتاسىن قالاپ، ۇلتتى ۇلت رەتىندە ساقتاپ، ونى عاسىردان عاسىرعا جالعاستىرىپ وتىردى. سوندىقتان، بۇگىنگى كۇنگە جەتىپ، ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت قۇرىپ وتىرعان قازاق ەلى ءوز ونەرىنە بورىشتار – ۇلتتىق ونەرىن قۇرمەتتەۋ ءاربىر قازاق ءۇشىن پارىز.
وسى باعىتتا قۇرىلعان قازاقستان ەتنوديزاينەرلەر وداعىنىڭ العا قويعان ماڭىزدى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى ‑ حالقىمىزدىڭ ءتۇرلى باعىتتاعى مادەني ساندىك-قولدانبالى قولونەرىنىڭ تۇرلەرىن دامىتۋعا ارنالعان. ۇلتىمىزدىڭ ءتول ونەرى تۇرلەرىن جاڭعىرتۋ، ياعني، قازىرگى زاماناۋي ءتۇرلى تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ ۇلتتىق قولونەرىمىزدى دامىتۋ – قازىرگى زامان قويىپ وتىرعان تالاپ. سول باعىت بويىنشا، قازاقستان ەتنوديزاينەرلەر وداعىنىڭ جانە استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگىنىڭ ادىستەمەلىك ورتالىعى مكقك‑مەن بىرلەسە وتىرىپ، 2024 جىلعى 11-12 ءساۋىر ارالىعىندا يننوۆاتسيالىق ءبىلىم بەرۋ جوباسىنا ساي ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى، سالت-ءداستۇرىمىزدى، ادەت-عۇرپىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى قايتا جاڭعىرتۋ، بولاشاق ۇرپاعىمىزدى وسى باعىتتا تاربيەلەۋ ماقساتىندا حالىقارالىق رەسپۋبليكالىق كاسىبي سۋرەتشىلەرگە، قولونەر شەبەرلەرىنە «كوركەم ەڭبەك»، «گرافيكا جانە جوبالاۋ»،«بەينەلەۋ ونەرى» قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ پاندەرىنىڭ مۇعالىمدەرىنە ارنالعان «وقۋ تاربيە ۇردىسىندە ءبىلىم الۋشىلاردىڭ بويىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ» تاقىرىبىندا حالىقارالىق ەتنوفورۋم وتكىزدى.
فورۋمدا «كوركەم ەڭبەك» ءپانى بويىنشا «ۇل-قىزدى ءبولىپ وقىتۋ» تاقىرىبىنداعى دوڭگەلەك ستول وتىرىسىندا مۇعالىمدەردىڭ، پسيحولوگ مامانداردىڭ جانە اتا-انالاردىڭ قاتىسۋىمەن بولعان پىكىر الماسۋدا نەگىزگى وزەكتى ماسەلە رەتىندە «كوركەم ەڭبەك ءپانى بويىنشا ۇل-قىزدى ءبولىپ وقىتۋ جانە مەكتەپتەردە قوسىمشا ۇلتتىق ساندىك قولونەر باعىتىندا ۇلتتىق ونەر ۇيىرمەلەرىن اشۋ» ماسەلەسى تالقىلاندى. مەكتەپ ۇستازدارى قىز بالالار (بولاشاق انالار) اعاش ويىپ، تەمىر ءتۇيىپ، قولىنا بالعا‑شەگە، بىگىز بەن ارا ۇستاپ ۇستالىق جاساپ وتىرسا، وعان كەرىسىنشە، ۇل بالالار (بولاشاق اكەلەر) ينە‑جىپ ۇستاپ، كەستە تىگىپ، قايشىمەن ماتا قيىپ، باسىنا ورامال تاعىپ تاماق ءپىسىرىپ. وجاۋ ۇستاۋدا... بۇل تاربيەدە بالالاردىڭ، ياعني، ەكى جىنىس اراسىنداعى ايىرماشىلىق جوققا ءتان بولا بەرەدى. فورۋم «ءبىز وسى تاربيەمەن بالا ساناسىن ۇلتتىق بولمىس نەگىزىنەن اجىراتىپ جاتىرمىز» دەپ تۇجىرىمدادى.
وعان اتا-انالار دا «سونىڭ العاشقى ناتيجەسىن كورىپ وتىرمىز. ويتكەنى، داستۇرىمىزدە وتباسىنىڭ تىرەگى، اسىراۋشىسى، ەل مەن جەردى قورعاۋشى ارقاسۇيەر وتاعاسى – ەر ازامات ەمەسپە؟ ال، وتباسىنىڭ ۇيتقىسى، بالانى ۋاتىپ، تاماعىن ءپىسىرىپ، جىرتىعىن جاماپ، ءۇيىن ساندەپ، كىلەمىن توقىپ، تۇيمەسىن قاداپ وتىراتىن وتاناسى – قىز بالالار ەمەس پە؟» ‑ دەپ قولداۋ ءبىلدىردى. سوندىقتان دا، اتا‑انالار دا «قىز-ۇل ءبولىنىپ وقىتىلسىن» دەگەن جانايقايىن جەتكىزدى، ءوز ۇسىنىستارىن ايتتى.
سونىمەن قاتار، پسيحولوگتاردىڭ كوپتەگەن زەرتەۋلەرى بويىنشا، قازىرگى تاڭدا، بولاشاق ۇرپاعىمىز ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىزگە جات، ۇلتتىق بولمىسىمىزدا جوق «گەندەرلىك» دەگەن ساياساتتىڭ قۇربانى بولىپ بارا جاتقانى جانە جەتكىنشەكتەرىمىزدى ۇلتتىق بولمىسقا ساي دۇرىس جولعا سالىپ تاربيەلەۋمىز كەرەكتىگى تۋرالى اشىق ايتىلدى. وسى الاڭداۋعا دالەل رەتىندە اتا‑انالار ەلىمىزدىڭ كەيبىر ايماقتارىنداعى مەكتەپتەردە «كوركەم ەڭبەك» ءپانى ساباعىنا بالا سانىنىڭ تولىمسىزدىعىنا بايلانىستى ۇلدار مەن قىزداردى بىرگە قوسىپ وقىتىلاتىنى مىسالىن العا تارتتى. ۇلدى ‑ ۇل بالاشا ءوسىرىپ، «جىگىت بول» دەپ، قىزدى – قىز بالاشا ءوسىرىپ «وتباسىنىڭ بەرەكەسى بول» دەپ تاربيەلەۋدىڭ ورنىنا، ءبىز اتا- بابامىزدان ميراس بولىپ كەلە جاتقان اسىل دا كيەلى، قاسيەتتى، رۋحاني بايلىعىمىزدى بولمىسىمىزعا جات وزگە مادەنيەتپەن تاربيەلەۋدەمىز. سوندىقتان، «بالانى –جاستان» دەمەكشى، وقۋشىلاردىڭ بويىنا ۇلتتىق مىنەزدى ءسىڭىرۋ ءۇشىن ون ساۋساعىنان بال تامعان «سەگىز-قىرلى، ءبىر-سىرلى» شەبەرلەرلەر دايىنداۋدا ۇل بالا مەن قىز بالانىڭ جۇمىسىن ءبولىپ، ولارعا تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ «ءوز تابيعاتىن» كورسەتىپ بەرەتىن، ۇلتتىق ساندىك‑قولدانبالى قولونەرىمىزدى قولعا الىپ، تەزىرەك ىسكە كوشۋ كەرەك. ياعني، جالپى ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق قالالىق، اۋداندىق، اۋىلدىق جانە از كومپلەكتىلى شاعىن مەكتەپتەردىندە دە بالا سانىنىڭ تولىمدى‑تولىمسىزدىعىنا قاراماستان، «كوركەم ەڭبەك» پانىندە ۇلدى قىزدان ءبولىپ وقىتۋ ‑ «زاڭمەن مىندەتتەلگەن» قالىپ رەتىندە قولعا الىنسا ەكەن دەگەن ۇسىنىس ايتىلدى.
مۇنىڭ وزەكتىلىگى مىنادا:
- وسى ءپان بويىنشا ءبىلىم سالاسىندا قوسىمشا جۇمىس جاسايتىن ماماندار مەن ونەر سالاسىنداعى ۇستازداردىڭ شەبەرلىگىن انىقتاپ، ودان ارى دامىتۋ قاجەتتىگى;
- ۇل مەن قىز بالالاردى «كوركەم ەڭبەك» ءپانى بويىنشا بولەك وقىتۋدى زاڭداستىرۋدى جانە ونى وقۋشى بالا سانىنان تاۋەلسىز ەتۋدى;
- جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە «ۇلتتىق ونەر ۇيىرمە ساباقتارىن» ۇلتتىق ساندىك‑قولدانبالى قولونەرى بويىنشا «قوسىمشا» باعىتتىندا وتكىزۋدى;
- ول ءۇشىن باستاۋىش بۋىنداعى 1-4 سىنىپتارعا اپتاسىنا 2 ساعات، ورتا بۋىنداعى 5-8 سىنىپتار ءۇشىن اپتاسىنا 2 ساعات جانە جوعارى بۋىنداعى 9-11سىنىپتار ءۇشىن اپتاسىنا 2 ساعات ۋاقىت بەلگىلەۋدى;
- قالا مەكتەپتەرى ءۇشىن بالا سانى 15‑تەن اسپاۋىن، ال، اۋىل مەكتەپتەرى ءۇشىن بالا سانى 10‑نان اسپاۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ەرەجەنى ەنگىزۋدى.
اتا-بابادان ميراس بولىپ كەلە جاتقان قول ونەرىمىز – «ولمەس قازىنا، مول مۇرا»!. سول مۇرانى ساقتاپ قالۋ كوركەم ەڭبەك، بەينەلەۋ ونەرى، گرافيكا جانە جوبالاۋ/سىزۋ/, ماماندىق تاڭداۋ جانە بيزنەس نەگىزدەرى پاندەرى ۇستازدارىنىڭ ارمان تىلەگى. وسى اتالعان ءتورت ءپان ءبىر-بىرىمەن كىندىگى جابىسقان، اجىرامايتىنداي تىعىز بايلانىسقان. بىراق، قازىر كەيبىر مەكتەپتەردە بۇعان باسقا ءپان مۇعالىمدەرى يەلىك ەتۋدە. ال، ءبىلىم مەن تاربيەنى ۇشتاستىرعان جاعدايدا، اتالعان پاندەرگە كوركەم ەڭبەك مۇعالىمدەرى «يەلىك» ەتۋى كەرەك ەدى عوي؟
ويتكەنى، مىسالى، ءۇيدى سوعۋ ءۇشىن:
1.سۋرەتىن سالادى/نوبايى ،بەينەسى،ءسانى/,بويايدى;
2.سىزباسىن تۇرعىزادى/ولشەۋ،سىزۋ،كونسترۋكتسياسى/سىزادى،ماكەتىن دايىندايدى;
3.كوكتەيدى،تىگەدى،توقىيدى،پىسىرەدى،ويادى،قاشايدى،ورەدى،دانەكەرلەيدى ،سۇرگىلەيدى ت.ب.س.س.
4.ولار ءتۇرلى ماماندىق يەلەرى: ديزاينەر، قۇرىلىسشى، سانگەر، توقىماشى، شەبەر، سۋرەتشى، ينجەنەر، اسپازشى، ەسەپشى ت.ب.
ودان وزگە، باستاۋىش سىنىپتان باستاپ ەڭبەك ءپانىن قولعا العا ءجون جانە دە بۇرىنعى ۋاقىتتاعىداي «كوركەم ەڭبەك» ساباعى 2-ساعاتتان ءوتۋ كەرەك. وزىق تەحنولوگياسى دامىعان الپاۋىت ەلدەردە، مىسالى، جاپونيا، كورەيا، قىتاي مەملەكەتتەرىندە اپتانىڭ بارلىق كۇنىنە ەڭبەك ساباعى قويىلعان. ەڭبەكتى باعالاۋدىڭ ارقاسىندا ولاردىڭ عىلىمى مەن تەحنولوگيالارى دامىپ، مەملەكەت پەن ونىڭ حالقى بايىعان جانە الدىڭعى وزىق ەلدەر قاتارىندا تۇر. ول كورسەتكىش ‑ ءبىز جەتە المايتىن مەجە ەمەس!
سوندىقتان دا، وقۋ اعارتۋ ءبىلىم مينيستىرلىگىنىڭ ارنايى بۇيرىقپەن ۇل‑قىزدى ءبولىپ وقىتۋ، ۇلتتىق ساندىك قولونەرى باعىتىندا «ۇلتتىق ونەر ۇيىرمە ساباعىن» جۇرگىزۋ ەرەجەسىن ەنگىزسە دەيمىز. ودان وزگە، تاربيە ۇلگىمەن كەلەدى دەسەك، وندا بۇل ساباققا دا مۇعالىمدەرىڭ وزدەرى دە ۇلتتىق كيىممەن كەلىپ ۇستازدىق ەتۋلەرى ءتيىس. ارينە، ونىڭ زامانۋي ۇلگىلەرىن مەكتەپتەردىڭ پەداگوگيكاللىق كوللەگياسى ءوزى انىقتايدى. وسى ۇلگىنى كورىپ وسكەن بالا دا ۇلتتىق قول ونەرىمىزدىڭ قۇنىن ۇعادى، ونى باعالايدى.
ەندى، مۇعالىمدەردەن باستاۋ الاتىن بۇل كيىنۋ ءۇردىسىن وقۋشىلاردىڭ دا كيىم ۇلگىلەرىنە ەندىرۋ قاجەت سياقتى. قازىر بىزدە بارلىق مەكتەپتەر ءۇشىن بىرىڭعاي كيىم ۇلگىسى ەنگىزىلگەن. بۇل دۇرىس شارا – مەكتەپ بالالاردىڭ وتباسىلارىنىڭ الەۋمەتتىك جانە مادەني‑رۋحىني ايىرماشىلىعىن كورسەتەتىن ورتا ەمەس. بىراق، مەكتەپتەر «بىرىڭعاي بالاپاندار» شىعاراتىن ينكۋباتورلار دا ەمەس! ەندەشە، مەكتەپتەردى 4‑سىنىپتان باستاپ ءار مەكتەپ وزدەرىنە عانا ءتان ۇلتتىق ناقىشتاعى، وزدەرىنە عانا ءتان تۇس‑بوياۋداعى كيىمدەرىن كيگىزەر بولسا – ول سول مەكتەپتىڭ «برەندتىك كيىمىنە» اينالار ەدى. باسقاشا ايتار بولساق ‑ «مەكتەپ فورماسى» بولاشاقتا مەكتەپتىڭ «وزىندىك سيمۆولدىق بەلگىسى» رەتىندە كورىنۋىنە تولىق مۇمكىندىك تۋار ەدى دەر ەدىك.
ەگەر، ءبىز قازىرگى اسكەريلەردەگىدەي بوپ كەلەتىن «ءبىر فورمانى» ءار مەكتەپتىڭ قالاۋىنا ساي ۇلتتىق ناقىشتا، تاربيەلىك ءمانى بار جاققا قاراي تۇرلەندىرسەك، ءسويتىپ، مەكتەپ وقۋشىلارى دا ۇلتتىق كيىممەن جۇرسە ‑ نۇر-ۇستىنە نۇر بولار ەدى!..
پرەزيدەنت ق.ك.توقاەۆ «ۇلتتىق كيىمىمىز تەك مەرەكەدە ەمەس، كۇندەلىكتى كيەتىن كيىمىمىزگە اينالسا وتە دۇرىس بولار ەدى»، - دەدى. ءبىز ‑ ۇستازدار پرەزيدەنتتىڭ وسى ءسوزىن قولدايمىز جانە ونى تەزدەتىپ ىسكە اسىرىلۋىنا مۇددەلىمىز.
اميروۆا جازيرا كوجانقىزى،
استانا قالاسى، ق.قايسەنوۆ اتانداعى №27 مەكتەپ ليتسەيىنىڭ كوركەم ەڭبەك ءپانى مۇعالىمى
