حح عاسىردىڭ باسىندا حالىقتىڭ قۇلاعى مەن كوزى بولعان «قازاق» گازەتىنە بيىل 110 جىل تولىپ وتىر. وسىعان وراي الماتى قالاسىندا «قازاق» گازەتى جانە ۇلتتىق ءباسپاسوز» تاقىرىبىندا دوڭگەل ۇستەل ۇيىمداستىرىلعان. جيىندا Qazaq Media Association ۇيىمداستىرعان. وسى وتىرىسقا قاتىسقان بءاسپاسوز زەرتتەۋشىسى اباي مىرزادان سۇحبات الۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
- جيىننىڭ جاڭالىعى نەدە؟ اسەرىڭىز قانداي؟
- قازاق ءباسپاسوزى العاشقىلارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالاتىن جالپىۇلتتىق سيپات العان «قازاق» گازەتىنىڭ تاريحىن ايتۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان كەزدەسۋ گازەتتىڭ سول كەزدەگى ميسسياسى، تارالىمى، قالىپتاسۋى مەن جابىلۋى تۋرالى قۇندى ءارى تاريحي دەرەكتەرگە تولى بولدى. سونىمەن قاتار، قازاق ءتىلدى باسپاسوزدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە، ينتەرنەت باسىلىمدارىنىڭ جاي-كۇيى ايتىلىپ، قازىرگى قازاق ءتىلدى گازەت-جۋرنالداردىڭ تارالىمى ماسەلەسى تۋرالى دا ءسوز قوزعالدى. ەڭ باستىسى - جيىندا اقپاراتتىڭ قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى مەن مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىن نىعايتاتىن جانە قاۋىپ توندىرەتىن اقپاراتتىڭ وقىرمانعا تيگىزەتىن ىقپالى تۋرالى تالقىلاندى. قازاق ءباسپاسوزىنىڭ تاريحىن ەسكە سالا وتىرىپ، ۇرپاق ساباقتاستىعى رەتىندە بۇگىنگى باسىلىمداردىڭ اراسىنداعى بايلانىس تۋرالى دا ايتىلدى. ونىڭ ۇستىنە، قازاق ءتىلدى باق-تىڭ مۇمكىندىگىن جانە تارالىمىن ارتتىرۋ، مەملەكەتتەن قولداۋ كورسەتۋ ماسەلەلەرى كوتەرىلگەندىكتەن، ءوزىم ءۇشىن قىزىقتى ءارى قۇندى پىكىرلەر العان تاماشا كەزدەسۋ بولدى.
- قازاق گازەتىنىڭ 110 جىلدىعىندا گازەتتىڭ زەرتتەلمەي قالعان تۇسى بار ما؟
- 1988-89 جىلداردان باستاپ الاشوردالىقتار اقتالعاننان كەيىن، ولارعا قاتىستى ءباسپاسوز قۇرالدارى دا زەرتتەلە باستادى. وعان دەيىن، كەڭەس داۋىرىندە، بۇل جابىق تاقىرىپ بولعان. «قازاق» گازەتىنىڭ العاشقى زەرتتەۋشىسى ۇشكولتاي سۋبحانبەردينا 90-جىلداردىڭ باسىندا گازەتتىڭ بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشىن باسىپ شىعاردى. قايرات ساق ونى كەيىن كولەمدى تۇردە تەرەڭ زەرتتەپ، ديسسەرتاتسيا قورعادى. جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن زەرتتەۋ ءۇشىن «قازاق» گازەتىن پايدالانعان تاريحشىلاردىڭ ءبىرى - كەڭەس نۇرپەيىسوۆ «الاش ءھام الاشوردا» كىتابىندا گازەتتەن كوپتەگەن دەرەكتەر كەلتىرەدى. ديقان قامزابەك، سۇلتانحان ءجۇسىپ جانە قامبار اتاباەۆ سىندى تۇلعالار دا «قازاق» گازەتىن دەرەككوز رەتىندە قاراستىرىپ زەرتتەگەن.
گازەتتىڭ نومەرلەرىن تولىق جيناقتاپ شىعارعان — سۆەتلانا سماعۇلوۆا مەن عاريفوللا انەس.
سوعان قاراماستان گازەتتىڭ زەرتتەلمەي قالعان تۇستارى بارشىلىق. ويتكەنى، گازەت جالپىحالىقتىق سيپات العاندىقتان ءارتۇرلى باعىتتاعى ماقالالار جاريالانعان. سالالىق جۋرناليستيكا بويىنشا مىسال كەلتىرسەم، دارىگەرلىك نەمەسە جۇقپالى ناۋقاستار تۋرالى جازىلعان بولىگىن جانە ماركەتينگ، جارناما سالاسىن دا بولەك زەرتتەۋگە بولادى. سونىمەن قاتار، قازاقتىڭ سول كەزدەگى كوزىمەن قاراپ جازىلعان شەتەلدىك حابارلاردى دا بولەك قاراستىرۋ قاجەت. سوندىقتان ەندىگى تىلەك - «قازاق» گازەتى سالالىق جۋرناليستيكا تۇرعىسىنان زەرتتەلسە دەيمىن.
«قازاق» گازەتى – ءالى دە تولىق زەرتتەۋدى تالاپ ەتەتىن وتە باعالى باسىلىمداردىڭ ءبىرى. سەبەبى، 1913-18 جىلدار اراسىندا شىققان 266 سانىنىڭ بارلىعىندا جوعارىدا ايتىلعان تاقىرىپتار بويىنشا ماقالالار جاريالانعان. سول كەزدەگى حالىقتى تۇتاستاندىرۋ، ورتاق ءتىل مەن جازۋعا الىپ كەلۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەگەن «قازاق» گازەتىن ءارتۇرلى سالا بويىنشا زەرتتەۋدى جالعاستىرا بەرگەن ءجون.
- كەزىندە «قازاق» گازەتىندە كوتەرىلگەن ماسەلەلەردەن ءالى كۇنگە شەشىلمەي كەلە جاتقان ءۇشەۋىن اتاساڭىز.
- ەڭ باستى تاقىرىپ — تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ايتىلىپ كەلە جاتقان ۇلتتى تۇتاستاندىراتىن ءتىل ماسەلەسى. گازەتتىڭ العاشقىسىنان باستاپ سوڭعى سانىنا دەيىن وسى ماسەلە تالقىلانعان. سول كەزدەگى العاشقى مەكتەپتەردە «قازاق» گازەتىنىڭ ەملەسى بويىنشا بالالاردى وقىتامىز دەپ جارنامالار بەرىپ وتىرعان. بۇل دەگەنىمىز گازەت جازۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، ۇلتتىق دەڭگەيگە دەيىن كوتەرگەن.
ەكىنشى كوتەرىلگەن ماسەلە — جەر ماسەلەسى. گازەت شىققان تۇستا قازاقتار كوشپەلى بولعاندىقتان، وتىرىقشى بولۋعا شاقىرعان جازبالار كەزدەسەدى. بىراق، جەردەن ايىرىلىپ قالۋ قاۋپى تونگەندىكتەن وتىرىقشى بولۋعا اسىقپاي، بىرتىندەپ كەلەيىك دەگەن ماسەلەلەر كوتەرىلگەن.
ودان كەيىن پارتياشىلدىق، ياعني، سايلاۋ ماسەلەسى كوپ قارالعان. ويتكەنى سايلاۋ دەپ ادامدار جىك-جىككە بولىنگەن. سوندىقتان پارتيالاردىڭ باعدارلاماسى گازەتتەردە جاريالانىپ، اشىق بەرىلگەن. ونىڭ ۇستىنە وقۋ-اعارتۋ، ەر-ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى جانە ءباسپاسوز ەركىندىگى ماسەلەلەرى دە سول كەزدىڭ وزىندە قاراستىرىلعان ەدى.
شىندىعىن ايتقاندا، عاسىر بۇرىنعى كەيبىر ۇلتتىق ماسەلەلەر قازىر دە وزەكتى. 100 جىل بۇرىنعى قازاق تاريحىن تولىق ءتۇسىنۋ ءۇشىن «قازاق» گازەتىن ءاربىر قازاق كەمىندە ءبىر رەت وقىپ كورۋگە تىرىسۋى قاجەت. ءباسپاسوز اينالاسىندا جۇرگەن قىز-جىگىتتەردىڭ «قازاق» گازەتىن بۇگىنگى كۇنمەن بايلانىستىرىپ ناسيحاتتاۋ بورىشى دەپ ەسەپتەيمىن.
- ۋاقىت ءبولىپ سۇحباتتاسقانىڭىزعا راقمەت!
مەرەي الايدار
