قازاقستان سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى «Global corruption Index 2023» رەيتينگىسىندە 196 ەل ىشىندە 112 ورىندا تۇر، دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
Global Risk Profile كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمى سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ كەزەكتى جاھاندىق يندەكسىن (Global Corruption Index 2023 – GCI) جاريالادى.
ءبىرىنشى سۋبيندەكس – جەمقورلىققا بەيىمدىلىك
2023 جىلعى GCI 196 مەملەكەتتەگى كورپوراتيۆتى جانە مەملەكەتتىك سەكتورداعى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن، سونداي – اق «اق جاعالى» قىلمىستاردىڭ (قارجى مەن ەكونوميكاعا بايلانىستى سىبايلاس جەمقورلىققا باعىتتالعان قىلمىستار - پاراقورلىق، الاياقتىق، قىزمەتىن اسىرا پايدالانۋ، مۇلىكتى يەمدەنۋ نەمەسە تالان-تاراجعا سالۋ، قارجى جىلىستاتۋ جانە ت.ب.) تارالۋىن باعالايدى.
ءبىرىنشى سۋبيندەكس شەڭبەرىندە - سىبايلاس جەمقورلىققا بەيىمدىلىك (جالپى باعالاۋدىڭ 60 پايىزى) – مىناداي تاقىرىپتار قارالادى:
- سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى نەگىزگى كەلىسىمدەردى راتيفيكاتسيالاۋ مارتەبەسى ء(بىرىنشى سۋبيندەكستىڭ 15 پايىزى);
- قوعامداعى سىبايلاس جەمقورلىقتى قابىلداۋ دەڭگەيى (25,5 پايىز);
- مەملەكەتتىك جانە جەكە سەكتورلارداعى سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ تىركەلگەن تاجىريبەسى (17 پايىز);
- مەملەكەتتىڭ سىبايلاس جەمقورلىقپەن تىعىز بايلانىستى سيپاتتارى - مىسالى، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن لاۋازىمدى تۇلعالار قىزمەتىنىڭ اشىقتىعى، مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگى، قۇقىقتىق جانە ساياسي كونتەكست (42,5 پايىز).
ەكىنشى سۋبيندەكس – قارجى جىلىستاتۋ
ەكىنشى سۋبيندەكس شەڭبەرىندە - سىبايلاس جەمقورلىققا باعىتتالعان قىلمىستار (جالپى باعالاۋدىڭ 30 پايىزى) – بازەل باسقارۋ ينستيتۋتىنىڭ اقشالاي قاراجاتتى جىلىستاتۋعا قارسى ءىس-قيمىل يندەكسىنىڭ دەرەكتەرى، سونداي-اق وزگە كوزدەردەن الىنعان «اق جاعالى» قىلمىستار تۋرالى كورسەتكىشتەر جيىنتىعى تالدانعان.
2023 جىلى يندەكستى ەسەپتەۋ ءۇشىن اشىق كوزدەردەن الىنعان مالىمەتتەرگە نەگىزدەلگەن 42 كورسەتكىش پايدالانىلعان. نەگىزىنەن بۇۇ، ەىدۇ، دۇنيەجۇزىلىك بانك، Transparency International ماتەريالدارى جانە ت. ب.
از «جەيتىن» ەلدەر
سىبايلاس جەمقورلىق قاۋپى ەڭ تومەن كوشباسشى ەلدەر (توپ-10): فينليانديا (1 ورىن، 100-دەن 6.76 ۇپاي), نورۆەگيا (2 ورىن، 8.3 ۇپاي), جاڭا زەلانديا (3 ورىن، 8.38 ۇپاي), شۆەتسيا (4 ورىن، 8.44 ۇپاي), دانيا (5 ورىن، 10.9 ۇپاي), ەستونيا (6 ورىن، 11.03 ۇپاي), نيدەرلاندى (7 ورىن، 12.96 ۇپاي), يسلانديا (8 ورىن، 12.98 ۇپاي), يرلانديا (9 ورىن، 14.24 ۇپاي), ۇلىبريتانيا (10 ورىن، 14.86 ۇپاي).
ايماقتار بويىنشا جالپى رەيتينگ تۋرالى، زەرتتەۋشىلەر ەۋروپا ءوزىنىڭ جەتەكشى پوزيتسيالارىن ساقتايتىنىن اتاپ ءوتتى (100-دەن 29,7 ۇپاي); كەيىن وكەانيا (40,1) جانە سولتۇستىك امەريكا (43,8); وڭتۇستىك امەريكا (46,1) جانە ازيا (50,1) كورسەتكىشتەرى بويىنشا ورتاشا الەمدىك دەڭگەيگە جاقىن (45,9), ال افريكا سىبايلاس جەمقورلىق پەن «اق جاعالى» قىلمىستاردىڭ ەڭ جوعارى تاۋەكەلدى ايماعى بولىپ قالا بەرەدى (100-دەن 57,9).
قول جەتتى مىنە، اڭساعان كۇنگە...
Global Risk Profile كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ جاھاندىق يندەكسىندە قازاقستان مولدوۆادان تومەن، ۋكراينادان جوعارى تۇر. قازاقستاننىڭ جاقىن كورشىلەرىمەن سالىستىرعانداعى ناتيجەسى مىنانداي بولىپ شىققان:
گرۋزيا - 34.17 ۇپاي (43 ورىن)
ارمەنيا - 38.47 (61 ورىن)
مولدوۆا - 47.49 (104 ورىن)
قازاقستان - 49.41 (112 ورىن)
ۋكراينا - 51.67 (126 ورىن)
رەسەي - 51.81 (127 ورىن)
بەلارۋس - 54.33 (135 ورىن)
ءازىربايجان - 56.3 (143 ورىن)
وزبەكستان - 56.91 (145 ورىن)
قىرعىزستان - 58.8 (152 ورىن)
تاجىكستان - 59.3 (155 ورىن)
تۇرىكمەنستان - 62.1 (163 ورىن).
ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، جاقىندا مەملەكەتتىك كەڭەسشى ەرلان قاريننىڭ توراعالىعىمەن پرەزيدەنت جانىنداعى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى جونىندەگى كوميسسيانىڭ وتىرىسى ءوتتى.
كەزدەسۋدە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ساياساتىنىڭ 2022-2026 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىن جانە ەۋروپالىق كەڭەس جانىنداعى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جونىندەگى مەملەكەتتەر توبىنىڭ (گرەكو) ۇسىنىمدارىن جۇزەگە اسىرۋ، سونداي-اق شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ ۇسىنىمدارىن پىسىقتاپ، ولاردى ىسكە اسىرۋدىڭ پارمەندى تەتىكتەرىن ازىرلەۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلدى.
اسحات احمەديار،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
