Qazaqstan sybaılas jemqorlyqqa qarsy «Global corruption Index 2023» reıtıngisinde 196 el ishinde 112 orynda tur, dep habarlaıdy «Adyrna» ulttyq portaly.
Global Risk Profile kommerııalyq emes uıymy sybaılas jemqorlyqtyń kezekti jahandyq ındeksin (Global Corruption Index 2023 – GCI) jarııalady.
BIRINShI SÝBINDEKS – JEMQORLYQQA BEIIMDILIK
2023 jylǵy GCI 196 memlekettegi korporatıvti jáne memlekettik sektordaǵy sybaılas jemqorlyq táýekelderin, sondaı – aq «aq jaǵaly» qylmystardyń (qarjy men ekonomıkaǵa baılanysty sybaılas jemqorlyqqa baǵyttalǵan qylmystar - paraqorlyq, alaıaqtyq, qyzmetin asyra paıdalaný, múlikti ıemdený nemese talan-tarajǵa salý, qarjy jylystatý jáne t.b.) taralýyn baǵalaıdy.
Birinshi sýbındeks sheńberinde - sybaılas jemqorlyqqa beıimdilik (jalpy baǵalaýdyń 60 paıyzy) – mynadaı taqyryptar qaralady:
- Sybaılas jemqorlyqqa qarsy negizgi kelisimderdi ratıfıkaııalaý mártebesi (birinshi sýbındekstiń 15 paıyzy);
- Qoǵamdaǵy sybaılas jemqorlyqty qabyldaý deńgeıi (25,5 paıyz);
- Memlekettik jáne jeke sektorlardaǵy sybaılas jemqorlyqtyń tirkelgen tájirıbesi (17 paıyz);
- Memlekettiń sybaılas jemqorlyqpen tyǵyz baılanysty sıpattary - mysaly, memlekettik organdar men laýazymdy tulǵalar qyzmetiniń ashyqtyǵy, memlekettik basqarýdyń tıimdiligi, quqyqtyq jáne saıası kontekst (42,5 paıyz).
EKINShI SÝBINDEKS – QARJY JYLYSTATÝ
Ekinshi sýbındeks sheńberinde - sybaılas jemqorlyqqa baǵyttalǵan qylmystar (jalpy baǵalaýdyń 30 paıyzy) – Bazel basqarý ınstıtýtynyń aqshalaı qarajatty jylystatýǵa qarsy is-qımyl ındeksiniń derekteri, sondaı-aq ózge kózderden alynǵan «aq jaǵaly» qylmystar týraly kórsetkishter jıyntyǵy taldanǵan.
2023 jyly ındeksti esepteý úshin ashyq kózderden alynǵan málimetterge negizdelgen 42 kórsetkish paıdalanylǵan. Negizinen BUU, EYDU, Dúnıejúzilik bank, Transparency International materıaldary jáne t. b.
AZ «JEITIN» ELDER
Sybaılas jemqorlyq qaýpi eń tómen kóshbasshy elder (top-10): Fınlıandııa (1 oryn, 100-den 6.76 upaı), Norvegııa (2 oryn, 8.3 upaı), Jańa Zelandııa (3 oryn, 8.38 upaı), Shveııa (4 oryn, 8.44 upaı), Danııa (5 oryn, 10.9 upaı), Estonııa (6 oryn, 11.03 upaı), Nıderlandy (7 oryn, 12.96 upaı), Islandııa (8 oryn, 12.98 upaı), Irlandııa (9 oryn, 14.24 upaı), Ulybrıtanııa (10 oryn, 14.86 upaı).
Aımaqtar boıynsha jalpy reıtıng týraly, zertteýshiler Eýropa óziniń jetekshi pozıııalaryn saqtaıtynyn atap ótti (100-den 29,7 upaı); keıin Okeanııa (40,1) jáne Soltústik Amerıka (43,8); Ońtústik Amerıka (46,1) jáne Azııa (50,1) kórsetkishteri boıynsha ortasha álemdik deńgeıge jaqyn (45,9), al Afrıka sybaılas jemqorlyq pen «aq jaǵaly» qylmystardyń eń joǵary táýekeldi aımaǵy bolyp qala beredi (100-den 57,9).
QOL JETTI MINE, AŃSAǴAN KÚNGE...
Global Risk Profile kommerııalyq emes uıymynyń sybaılas jemqorlyqtyń jahandyq ındeksinde Qazaqstan Moldovadan tómen, Ýkraınadan joǵary tur. Qazaqstannyń jaqyn kórshilerimen salystyrǵandaǵy nátıjesi mynandaı bolyp shyqqan:
Grýzııa - 34.17 upaı (43 oryn)
Armenııa - 38.47 (61 oryn)
Moldova - 47.49 (104 oryn)
Qazaqstan - 49.41 (112 oryn)
Ýkraına - 51.67 (126 oryn)
Reseı - 51.81 (127 oryn)
Belarýs - 54.33 (135 oryn)
Ázirbaıjan - 56.3 (143 oryn)
Ózbekstan - 56.91 (145 oryn)
Qyrǵyzstan - 58.8 (152 oryn)
Tájikstan - 59.3 (155 oryn)
Túrikmenstan - 62.1 (163 oryn).
Esterińizge sala ketsek, jaqynda Memlekettik keńesshi Erlan Qarınniń tóraǵalyǵymen Prezıdent janyndaǵy Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl máseleleri jónindegi komıssııanyń otyrysy ótti.
Kezdesýde Qazaqstan Respýblıkasynyń sybaılas jemqorlyqqa qarsy saıasatynyń 2022-2026 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasyn jáne Eýropalyq Keńes janyndaǵy Sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres jónindegi memleketter tobynyń (GREKO) usynymdaryn júzege asyrý, sondaı-aq sheteldik sarapshylardyń usynymdaryn pysyqtap, olardy iske asyrýdyń pármendi tetikterin ázirleý máseleleri qarastyryldy.
Ashat Ahmedııar,
"Adyrna" ulttyq portaly
