قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق.ك.توقاەۆقا
سەنات توراعاسى م.اشىمباەۆقا
قر جوعارى سوتى مەن باس پروكۋراتۋراسىنا
ۇندەۋ
جولداسىن ساتقان جولدا قالسىن! تاجىك ازاماتىنا قازاقتىڭ تاعدىرى ويىنشىق پا؟..
فەيبۋك پاراقشاما نۇرساپا نۇرقادىر ەسىمدى ازامات حابارلاستى.
«ايتارىم بار، سىزبەن جولىعا الامىز با، جوق الدە تەلەفون ارقىلى سويلەسە الامىز با»»— دەگەن سوڭ جاقسى دەپ نومەرىمدى بەردىم.
سويتسەم، مايدا-شۇيدە ۇساق ماسەلە ەمەس، كۇردەلى تاعدىر بويىنشا بايلانىسقا شىققان ەكەن. 2019 جىلدان بەرى جيىپ-تەرگەندەرىنەن ايىرىلىپ، تەمىر توردىڭ ار جاعىندا جازىقسىز جازاسىن وتەپ وتىرعان 1957 جىلى تۋىلعان جاۋدەت ايۋب جايلى ءسوز قوزعادى. سويلەسىپ وتىرىپ، «شىبىن دا اڭقاۋدىڭ اۋزىن اڭديدى» دەمەكشى، ءبىزدىڭ دارقان، كەڭقولتىق قازاقتى كىم قورلاماي جاتىر دەپ ويلادىم. «قازاقتىڭ باۋىرى، جاناشىرى قازاق بولۋى كەرەك ەدى عوي» دەگەن كوڭىلىمە وي كەلدى.
ەر جىگىتكە سەرۋەن دە سەرۋەن، سەرگەلدەڭ دە سەرۋەن دەيدى. دەسە دە، بۇل سەرۋەن ەمەس تازا باسىنعاندىق. ازاماتىمىز اباقتىدا جاتسا، قايداعى قازاقتىڭ باسىنا تۋعان سەرۋەن كۇن؟! باسىنعان ەمەي نەمەنە، قاسىندا بىرگە ءجۇرىپ، بىرگە تۇرىپ، جارتىسىن جارىپ جەپ، ءبۇتىنى بولسا ءبولىپ جەپ، بىرگە جۇرگەن تاجىك ازاماتى قانشاما جىلعى ماڭداي تەر، تابان اقىسىن تارتىپ الىپ، بيزنەس يەسى جاۋدەت ايۋب ەسىمدى ازاماتتى تۇرمەگە قاماپتىپ تاستاپ، تايراڭداپ ءجۇر.
زايىرلى ەلىمىزدىڭ رەاليستىك تۇرعىدان اينىمايتىن ءادىل سوتىمىز ۇكىم شىعارىپ، ازامات جاۋدەت ايۋبتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەرىنىڭ 99-بابى، 2-تارماعى بويىنشا، ياعني ادام ءولتىرۋ بابى مەن (ادام ولتىرۋگە وقتالدى) 24 باپتىڭ 1-تارماعى بويىنشا باس بوستاندىعىنان 7,5 جىلعا ايىرىپ، تۇرمەگە توعىتىپ جىبەرگەن. اياققا كىسەن سالۋعا بولار، قولعا كىسەن سالۋعا بولار، بىراق تىلگە كىسەن سالا المايسىڭدار عوي. قايتىپ سالاسىز، ەگەر قوعامنىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ بولسا؟..
«تاسى تالايىمعا تۇسكەن ناعاشىمنىڭ جاعدايى اۋىر، الپىستان اسقاندا اباقتىدا وتىر. باسى امان بولسا، دۇنيە تابىلار. ەگەر بيزنەسىن زاڭگەرلەر كومەكتەسىپ، تاجىك ازاماتىنان الىپ بەرسە، 50 پايىزىن بەرۋگە ءازىر. مەيلى قايدا كەتپەي جاتقان ەسىل ەڭبەك، جاعىم سىنسا دا، ساعىم سىنباسىن دەپ ىزاعا بوگىپ وتىر»،— دەيدى قازىرگى تاڭدا جازىقسىزدان-جازىقسىز تۇرمەدەن جازاسىن وتەپ جۇرگەن ازاماتتىڭ جيەنى نۇرساپا نۇرقادىر.
ءبىزدىڭ قازاق الەمجەلىنىڭ ىشىندە وتىرعاندا «باتىرعا تاياق تا جاراق» دەپ ءىرى سويلەيدى، ەسىپ سويلەيدى، ءبوسىپ سويلەيدى. ال ءبىر قازاقتىڭ باسىنا قيىن ءىس تۇسسە، تابالايدى، قارالايدى، ءتىپتى مويىن بۇرىپ قارامايدى. قازىرگى تاڭدا جازىقسىز جالا ارقالاپ، تۇرمەدە وتىرعان قازاقتىڭ سانى كۇن وتكەن سايىن كوبەيىپ بارا جاتىر دەگەن ەل ىشىندە اڭگىمە بار. بىراق ءبارى بىردەي جازىقسىز دەپ ايتۋعا دا بولماس. قىلمىستىڭ وتەۋى — جازا، قىلمىس ىستەگەنگە، ارينە، جازا بولۋ كەرەك، ايتپەسە قوعامنىڭ تىنىشتىعى بۇزىلىپ، بەرەكەسى كەتپەي مە؟ دەسە دە، اي-كۇننىڭ امانىندا باسى داۋعا قالىپ، تەمىر تورعا قامالعان جاۋدەت سياقتى ازاماتتار قانشاما ەكەن؟
الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى جاۋدەت ايۋب ءوزىنىڭ بيزنەسىن اشىپ، ءتاپ-ءتاۋىر ەل قاتارلى ءومىر سۇرگەن. الدى قاراڭعى، قاسىندا جۇرگەن قۋدىڭ تۇگى قالىڭ، تەرىسى ءبۇتىن، جىلمىڭداپ بىرگە جۇرگەن. ول ءتۇبى اۋعانىستاندىق تاجىك ا. ۆوستوك بولاتىن. مۇسىلماننىڭ بالاسى،كىندىگى ءبىر مۇسىلمانبىز دەپ، يمانداي سەنگەن سوتتالۋشى قولىنان كەلگەنشە كومەكتەسىپ، ناماز وقىعاندا بەس ۋاقىت بىرگە وقىپ جۇرگەن. قايدان ءبىلسىن، ويى ارام، نيەتى قارا، ىشىندە قۇيىن جاتقاندىعىن.. يمانداي سەنەدى. بالكىم، كوزبايلاۋ ارقىلى ارباپ الدى ما، ايتەۋىر سول تاجىك ازاماتىنىڭ قۇرعان قاقپانىنا قالاي تۇسكەندىگىن ءوزى دە اڭعارماي قالىپتى. جۇرگىزىپ وتىرعان بيزنەسىنىڭ قۇجاتتارىن اتىنا راسىمدەپ العان ۇلتى تاجىك، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى احمادۋللا ۆوستوك ءبىر كۇندە باياعى دوستىق مىنەزدى تاستاپ، قاسىنداعى دوسىنا، قىزمەتتەس دوسىنا جالا جاپقان. جالا جابۋ ارقىلى قانشاما جىل كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ جۇرگەن ازاماتتىڭ بارلىق مال-مۇلكىن اتىنا راسىمدەپ العاندىعى قىزىق ەمەس، تازا سۇمدىق بولىپ تۇر. قازىرگى كۇنى ج. ءايۋبتىڭ بيزنەسىنە ا. ۆوستوك قوجايىن ەكەن.
«اسپاننان شەبەر قۇداي الاقانىن اشقاندا ۋىستاپ بار بايلىقتى بەرە سالعانداي جاعاسى جايلاۋدا ءجۇر. ناعاشىمنىڭ ۇستىنەن ارىز جازىپ، اباقتىعا قاماتىپ، اقىرى يەن بايلىققا يە بولدى»،— دەيدى نۇرساپا.
ۇلتى تاجىك احمادۋللا ۆوستوك بولسا: «مەنى ولتىرۋگە كىسى جالدادى»،— دەپ ازامات ج. ايۋبتى سوتقا بەرەدى. سوت قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 24-بابى 1-تارماعى مەن 99-باپتىڭ 2-تارماعى بويىنشا شەشىم شىعارىپ، سونىمەن قاتار ازاماتتىق ءىستى قاتار جۇرگىزىپ، جاۋتەك ايۋبتى تۇرمەگە وتىرعىزعانشا بار كۇشىن سالادى.
ال ا. ۆوستوك بولسا سوتتا
«2012 جىلدان بەرى تەگىن جۇمىس ىستەدىم. قارىز اقشامدى قايتارمادى» دەپ ارىز قوسىمشا بەرىپتى، بىراق جۇمىسقا 2016 جىلدان باستاپ كەلگەن. شىم-شىتىرمان وقيعا، ايتەۋىر. سيۋجەتتىك جەلىسىنە قاراپ وتىرىپ، دەتەكتيۆ جانرىندا درامالىق كينو تۇسىرۋگە بولادى.
الماتى وبلىسىنىڭ ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىن باسقارعان، بىلتىرعى قاڭتار وقيعاسى كەزىندە ءوزىنىڭ باس عيماراتىن تاستاپ كەتكەن گەنەرال سەرىك كۇدەباەۆ پەن جاۋدەت ايۋب بىردە سوزگە كەلىپ قالعان. جاقسى جىگىت اقىلىنا جەڭدىرىپ ءىس قىلار دەمەكشى، اتاعى دارداي، يىعىندا وقالى جۇلدىزى بار گەنەرال ءوزىنىڭ كاسىبىن جۇرگىزىپ وتىرعان ج. ايۋبكە سول كۇننەن باستاپ ءتىسىن مىقتاپ قايراسا كەرەك. بۇل قۋدالاۋ جالپى 2016 جىلدان باستاپ باستالىپتى. اقىرعى قورتىندى ناتيجەسى وسىعان اكەلىپ تىرەلدى-اۋ دەپ بۇگىنگى كۇنى سوتتالۋشى بيزنەسمەن بارماعىن تىستەيدى ەكەن.
ءبىزدىڭ ەلدە جەكە كاسىپكەرگە قۇزىرلى ورىنداردىڭ تيىسۋىنە زاڭمەن تىيىم سالىنعاندىعىن، كەشەگى قاڭتاردا «حالىقتى اتۋعا قارسى بولدىم» دەپ سۇتتەن اق، سۋدان تازا بولىپ تۇرعان گەنەرال سەرىك كۇدەباەۆ، ءسىرا، بۇل زاڭعى پىسقىرىپ تا قاراماسا كەرەك.
«قازىرگى كۇنى الماتى قالاسىنداعى زارەچنىي تۇرمەسىندە جازاسىن وتەپ وتىرعان ازامات تىشقان مۇرنىن قاناتىپ كىسى ولتىرمەسە دە، ءولتىردى دەۋ اقىلعا سىيمايتىن قارەكەت، سۇمدىق ماسقارا بولدى. جانىڭ ساۋ بولسا، جارلىمىن دەمە دەگەن. قاراڭعى قاپاستا وتىرىپ شىندىققا قول جەتكىزە الماي بارماعىن تىستەپ وتىرعان ناعاشىمدى ايايمىن»،—دەيدى نۇرساپا نۇرقادىر.
جاۋدەت ءايۋبتىڭ تاعدىرى تالكەككە اينالعاندىعى سونشالىقتى، ءىستى قايتا قاراپ، سوت دۇرىس تورەلىگىن ايتسا ەكەن دەپ حابارلاسقان ن. نۇرقادىردان سوتتىڭ شەشىمەن تانىسىپ شىقتىق. الداعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلەنى جوعارعى سوتقا جولدايمىز با دەپ وتىرمىز.
ر.S قازاقتا «قاسقىردى سۇرلىعىن ءۇشىن ۇرمايدى، ۇرلىعى ءۇشىن ۇرادى» دەگەن ءسوز بار. قاسىنداعى دوسىنا يمانداي سەنگەن جاۋدەت ءايۋبتىڭ تاعدىرى جايلى بارلىعىمىز ويلانۋىمىز كەرەك. ءبىر قازاقتىڭ بالاسى اباقتىدا اي-كۇننىڭ امانىندا ءوزىنىڭ اتامەكەن وتانىندا سوتتالىپ جاتسا، قالعان قازاق نەگە ءۇنسىز وتىرمىز!؟ الدە ا. ۆوستوكتىڭ شاتىرى مىقتى ما؟ ال جاۋدەت ايۋب بولسا ەرتەدە قىتاي ەلىنەن كەلىپ، اتامەكەنىندە بيزنەسىن باستاپ كاسىبىن دوڭگەلەتكەن. دوڭگەلەنگەن دۇنيە-اي! ءومىر قىسقا، بەينەتى كوپ دەگەن وسى.
كاسىپكەر جاۋدەت ءايۋبتىڭ باسىنا تۇسكەن قيىندىقتى ەل بولىپ بىرگە قورعايىق، اق-قاراسىن جوعارعى سوت قاراپ، كىنالى-كىناسىزدىگىن دالەلدەپ بەرسىن! مافيالاردىڭ جەمتىگى بولىپ، اباقتىدا وتىرعان ازاماتتىڭ جاي-كۇيى كىمدى بولسىن الاڭداتپاي قويمايدى. كىم كىنالى جانە كىناسىز ەكەندىگىن جوعارعى سوت انىقتاپ بەرسە ەكەن. ەگەر ەل ىشىنەن زاڭگەرلەر شىعىپ، ج. ءايۋبتىڭ باسقاعا كەتكەن بايلىعىن قايتارىپ الاتىنداي مۇمكىندىك بولسا، 50 پايىز اكتسياسىن بەرەتىندىگىن تاعى دا ەسكە سالامىز.
بۇل كىسى جايلى الداعى ۋاقىتتا ە ورىس تىلىندە دە، مەملەكەتتىك تىلىمىزدە دە ماتەريالدار جولداپ وتىرامىز. ءار قازاقتىڭ بالاسى — مەن ءۇشىن ەلىمنىڭ باستى تۇعىرى. قازاق جىلاماسىن، قازاق قورلانباسىن، قازاق قور بولماسىن دەگەندەر بار ما ەكەن؟! بار بولسا، ءۇن قوسايىق اعايىن!
جەڭىس وسپانوۆ
