بالا كۇنىمدە قيالىما قانات ءبىتىرىپ، لاززاتقا باتىرعان، ءسويتىپ كوزىمدى جىپىق ەتىپ قويعان كىتاپ وقۋدان، ارا-تۇرا قالامدى تاڭ اسىرۋدان كەيىنگى مەنىڭ (جالپى بۇرىنعى اۋىل بالالارىنىڭ) ۇلكەن ءبىر ەرمەگىم – دوپ ويناۋ.
مەنىڭ دەپ ايتايىنشى، فۋتبولمەن اۋەستىگىم اۋىل سىرتىندا قۇر دوپ قۋالاپ كەلۋمەن تىنبايتىن. ول الەكساندر كيكنادزەنىڭ «وكين پروتيۆنيكا ۆزگليادوم»، سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتىڭ «جۇمىر جەردە تەڭبىل دوپ» سياقتى فۋتبول ونەرى جايلى كىتاپتاردى وقۋمەن ورەلەس جۇرەتىن. سونىمەن بىرگە، جىلما-جىل تاتەمە ايتىپ جازدىرىپ الاتىن «سوۆەتسكي سپورت» گازەتىنە، ونىڭ اپتالىق «فۋتبول – حوككەي» قوسىمشاسىنا قاداعالاپ، قادالىپ وتىرامىن. الدىڭعىسى ءداستۇرلى ا2 قالىبىنداعى تەرلىكتەي گازەت ء(الى دە بار), قوسىمشاسى كىشىرەك، ا4 قالىبىنداعى تابلويد. «سس» سپورت جاڭالىقتارىن جازىپ، ءتۇرلى پروبلەمالىق ماقالالار، ينتەرۆيۋلەر جاريالانسا، «فح»-دا فۋتبول مەن حوككەيدىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن ماماندار سپورتتىڭ وسى تۇرلەرىنىڭ تەوريالىق ماسەلەلەرىن قوزعاپ، كەزدەسۋلەرگە تەرەڭ عىلىمي تالداۋلار بەرىپ وتىرادى. قىسقاسى، سولاردىڭ ارقاسىندا پەلەنىڭ ەدسون ارانتيس دۋ ناسيمەنتۋ دەگەن ارقانداي شۇباتىلعان اتى-ءجونىن ءمۇدىرىسسىز سوعۋدان باستاپ، گولكيپەر (قاقپاشى), ستوپپەر (قورعاۋشى), حاۆبەك (جارتىلاي قورعاۋشى), فورۆارد (شابۋىلشى), ديسپەتچەر (ويىندى ۇيىمداستىرۋشى) ءتارىزدى اعىلشىنشا سوزدەردىڭ ماعىناسىن اجىراتىپ، ءتىپتى ويىن تاكتيكاسىن تالداۋعا تالاپتانىپ وتىراتىنمىن.
زەردەمدە قالىپ قويعان ەمىس-ەمىس كورىنىستەر...
«مەن وتە ەلگەزەك اداممىن، اسىرەسە كوكمويناقتاردىڭ ءبىرىن-ءبىرى بۇيىردەن ءتۇرتىپ ويناعانداعى كۇلكىسىن ەستىسەم» دەپ ەساقاڭ (ەسەنجول قىستاۋباەۆ) ايتپاقشى، ءبىز، اۋىل بالالارى، داۋسىن ەستىسە تويدان قايتقان شەشەسىن كورگەندەي ەلگەزەكتەنەتىن ءبىر نارسە بولدى. ول – كوشەدە ەلەكتر باعانىنا ءىلىپ قويعان سۇرعىلت ءتۇستى قاۋعا راديو. الگى رەپرودۋكتوردان ءجيى-ءجيى فۋتبول كەزدەسۋلەرىنىڭ رەپورتاجدارى بەرىلەدى. قايسىبىر ۇلكەندەردىڭ كوڭىل اشار قىزىعى دا سول رەپورتاجدار، بىراق اعالارىمىز بۇگىندە جوق ۇيدەگى بەس سومنىڭ راديوسىنان، نە قازىر ارىق قويدان باعاسى تومەن بولىپ قالعان راديوقابىلداعىش-ترانزيستوردان تىڭدايدى. اۋىلدىڭ فۋتبول جانكۇيەرلەرى ءۇشىن «پوجارنىي اۋىلدا» ورنالاسقان راديوتوراپتىڭ باستىعى بولەكباي قازيەۆتىڭ بەدەلى كاسىپشىلىك ديرەكتورىنان ياكي پارتورگ، پروفكومنان ءبىر دە كەم ەمەس.
قۇلاناياق بالالار، فۋتبول رەپورتاجىنىڭ حابارى شىعىسىمەن باعان تۇبىنەن تابىلامىز. ماتچ الدىندا وينالاتىن ماتۆەي بلانتەردىڭ اتاقتى «فۋتبول مارشىنىڭ» العاشقى اككوردتارىن جۇرەگىمىز لۇپىلدەي كۇتىپ وتىرعانىمىز.
ول كەزدە كوللابوراتسيا: سپورت رەپورتاجدارى راديوعا دا، تەلەديدارعا دا ارناپ، ورتاق جۇرگىزىلەدى (كسرو راديو جانە تەلەحابار تاراتۋ كوميتەتىنىڭ اتىندا راديونىڭ الدىمەن تۇرۋىن، راديوعا وسىلايشا ءبىرىنشى كەزەكتەگى ماڭىز بەرىلگەنىن كەيىن بىلدىك قوي). جالپى، اياقدوپ ونەر رەتىندە قاناتىن كەڭ جايعان 1970-ءىنشى جىلدار – فۋتبول رەپورتاجدارىنا دا سونىدان تىنىس بەرگەن كەزەڭ. سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتىڭ سوزىنشە جىبەرسەك، بۇل جىلدارى مەكسيكادا فەرناندەس، اعىلشىندا فرەنك لوۋتون، برازيليادا فۋتبول مامانى، جۋرناليست، كوممەنتاتور رەتىندە دە اتاعى اسپانداعان سالدانيا، گرۋزين كوتە ماحارادزە سياقتى سپورتشولۋشىلارىنىڭ ۇلت ماقتانىشىنا اينالعانىن كوردىك. «كوممەنتشىلدىك» كەيىن، تەلەديدار دەندەپ ەنگەن سوڭ سپورت كوممەنتاتورلارىنا جوعارىدان تاستالعان دەسەدى: ياعني، قاقپا الدىندا قاربالاسىپ جاتقاندا شولۋشى ويىن ورنەگىنە، جاڭاعى قاربالاسقا تاكتيكالىق تالداۋ جاساپ وتىرۋى كەرەك – الاڭداعى قيمىل-ارەكەتتى كورەرمەن ءوزى دە كورىپ وتىر عوي دەگەن قيسىن. ال ەرتەرەكتە، رەپورتاج راديوعا ارناپ قوسا جۇرگىزىلەتىندىكتەن، كوممەنتاتورعا الاڭداعى ويىندى باجايلاپ ايتىپ، كوزاپارا كوز الدىڭا الىپ كەلۋ مىندەت ەدى، سولاي بولعاندىقتان ول كەزدىڭ سپورتتىق رەپورتاج جانرىنا ويىننان اۋىتقىپ كەتۋ، ءتىل جەتكەنشە ماقتاۋ، كومەيسىز شەشەندىك تانىتۋ، ارتىق بادىزدەۋ ءتان ەمەس-تۇعىن. البەتتە، تىلگە ەداۋىر كوڭىل قويىلادى، بىراق ول ىڭعاي ستاندارتتى تىلدىك بىرلىكتەرگە، ەكسپرەسسيۆتى ءتىل ورامدارىنا باعىندىرىلعان. مىسالى، كەڭەستىك سپورتتىق راديورەپورتاج مەكتەبىنىڭ نەگىزىن سالۋشى دەپ سانالاتىن ۆاديم سينياۆسكيدىڭ تىكەلەي رەپورتاجىن باستايتىن كەزدەگى «گوۆوريت موسكۆا. ناشي ميكروفونى ۋستانوۆلەنى نا تسەنترالنوم ستاديونە «دينامو» دەگەن سالتاناتتى داۋىسىن ەستىگەن كەزدە دەنەڭە ەرىكسىز قۇس ەتىڭ شىعادى. سينياۆسكيدىڭ شاكىرتى نيكولاي وزەروۆ بولسا رەپورتاجدارىن ارتيسشە، ساڭلاقتانىپ جۇرگىزەدى (گيتيس بىتىرگەن كانىگى ارتيست). كەي تۇستاردا كورىكتەمەي سويلەي المايتىن جازۋشى سياقتى، ول نەگىزىنەن تىڭداۋشىنىڭ كوڭىلىن ءبىزدىڭ ەرمۇحامەت ماۋلەن سەكىلدى اسىعا-اپتىققان، تەز، وتە ەموتسيونالدى جۇرگىزۋىمەن باۋرايدى. قۇددى ستاديوندا ءوزى ويناپ جۇرگەندەي (كەيىن بىلدىك قوي، لاتينوس، يتالو جانە تۇرىك كوممەنتاتورلار رەپورتاجدى ءدال سولاي، جىلدام، اسا قىزۋ لەپپەن جۇرگىزەدى ەكەن جانە بۇل ەلدەردە الىگە دەيىن راديورەپورتاج جاساۋ ساقتالعان). سپورتتىق رەپورتاج جانرىنىڭ ءبىر زاڭى: ءتاۋىر فۋتبول كوممەنتاتورى بولۋ دەگەنىمىز ويىن ءتارتىبىن، ويىننىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىن بەس ساۋساعىڭداي ءبىلۋ ەمەس، توقسان مينۋت بويى تىڭداۋشىنىڭ/كورەرمەننىڭ نازارىن الاڭنان اۋدارماي ۇستاپ وتىراتىن ارتيستىك قابىلەت. ايتپەسە تىڭداۋشىعا/كورەرمەنگە فۋتبولشىلاردىڭ الاڭداعى بۇتكىل قيمىل-قوزعالىسىن، ورىن اۋىستىرۋلارىن استە قيسىنداپ بەرە المايسىڭ عوي. راس، كەيىنىرەك بۇگىنگى ءبىزدىڭ جاندوس ايتبايۇلى سياقتى ويىن ورنەگىن زەردەلەپ وتىراتىن ماسلاچەنكوداي (ول كاسىپقوي فۋتبولشى – قاقپاشى-تۇعىن) تالداماشى كوممەنتاتورلار دا بولدى، بىراق، نە دەسە دە، سولاردىڭ رەپورتاجدارى سينياۆسكي مەن وزەروۆتاعى فۋتبولدىڭ ادەمىلىگى مەن رومانتيكاسىن جوعالتىپ العانداي كورىنۋشى ەدى. ال ەندى كوتە ماحارادزە وسى ەكەۋىنىڭ تەڭ ورتاسىن ۇستاندى. باتونە كوتە دە دراما ءارتيسى ەدى، سويتسە-داعى ول رەپورتاجىن باريتون داۋسىمەن، اسىعىپ-اپتىقپاي، قويۋ بوياۋلى بايانداۋلارمەن جۇرگىزەتىن. «انزور كاۆازاشۆيلي، وزىنە قاراي ۇشىپ كەلە جاتقان دوپتى شىرەنە تەپتى، دوپ اۋەدە قالىقتاپ ءجۇر، ال ءبىز ويىنشىلار قۇرامىمەن تانىسىپ الايىق»، – دەيتىن جارىقتىق. كۇلمەي گور، تىڭداماي گور وسىدان كەيىن!
1960-ىنشى جىلداردىڭ اياق شەنى سودان بۇرىنعى «التىن كۇرەكتىڭ» ينەرتسياسىمەن قازاق رۋحانياتىنىڭ كەزەكتى ءبىر كوتەرىلۋ، سەرپىلۋ كەزەڭىن باستان كەشىپ جاتقان كەز ەدى. «ماسكەۋ ءۇشىن شايقاس»، «ۇلكەن تۇركىستاننىڭ كۇيرەۋى (ەكەۋى دە 1967 ج. جارىق كوردى) سياقتى جاڭا جانرلى شىعارمالار شىعىپ، كينوەكرانعا «قىز جىبەك» لەنتاسى (1969 جىل) جولداما العان شاق. اشىق كوسموسقا ادام شىعىپ، ايعا كەڭەستىك روۆەر قونىپ جاتقان ۋاقىت. ماگوماەۆ تۇڭعىش سوۆەتتىك تۆيست – «لۋچشي گورود نا سۆەتە» ءانىن شىرقاپ، «دوس-مۇقاسان» ۇلتتىق فولك-روك ءستيلىن اكەلىپ، سولاردىڭ اۋەنىمەن اعالارىمىز بەن اپكەلەرىمىز توي مەن كەشتىڭ كورىگىن باسقان ويحوي-داۋرەن. باتىستا حيپپيلىك-رەۆوليۋتسياشىلدىق قوزعالىستىڭ ورنىنا كەلگەن ەسىرتكىشىل 1970-ءىنشى جىلداردىڭ ءىزاشارى «بيتلز» بىزدەگى ءومىردى دە ەندى تۇزەلمەستەي ەتىپ وزگەرىستەرگە تۇسىرگەن. ون جەردەن ەكى اراعا دومباۋىل دۋال ورناتىلسا دا، جالپىلاسۋ زامانى قازاقتىڭ ساردالاسىن دا ءبىرسىن-ءبىرسىن وراي تۇسكەن، ۇلكەن وزگەرىستەردىڭ الدىندا سانا سىلكىنتكەن ۋاقىت ەدى بۇل.
سپورت بۇل جالپىلاسۋ ۇدەرىسىنەن تىس قالا المادى. الگى «كۇندە بازار كۇندەباي» سۇر رەپرودۋكتوردان («قالپاقتى راديو» دەيدى) بۇكىلوداقتىق جارىستارمەن قاتار، الەمدىك فۋتبول بىرىنشىلىكتەرىنەن دە رەپورتاجدار بەرىلىپ تۇرادى. باعان باسىنان قاڭعىر-كۇڭگىر شىعىپ، ەكى سوردىڭ ارالىعىنا قىستىرىلعان اياداي اۋىلعا تۇگەل تاراپ جاتاتىن كوممەنتاتور داۋىسىمەن بىرگە، ەلەكتر دىڭگەگى تۇبىندە قۇلاعىمىز قالقيىپ، دەمىمىزدى ىشىمىزگە تارتىپ وتىرعان قاراسيراق ءبىز جەر شارىن ويشا ارالاپ، تالاي جەردىڭ «ءدامىن» تاتىپ قايتامىز. گران-قوشقاردىڭ ارجاعىندا ۇلكەن ءبىر الەم – دوپ سياقتى دوڭگەلەك دۇنيە جاتقانىن ەت-جۇرەگىمىزبەن ءتۇيسىنىپ، ورالامىز. سول ساپارلاردا ات-ەسىمىنە ءتىلىڭ ارەڭ-پارەڭ كەلەتىن سپورتشىلار جۇرەك تورىنەن ەندى كەتپەستەي بولىپ ورىن الىپ، كوكىرەگىڭدە جازۋلى حاتتاي سىزىلىپ قالادى. اسىرەسە، 1970 جىلعى الەم بىرىنشىلىگىندە جەڭىمپاز اتانىپ، قاتتى ءدۇمپۋ تۋدىرعان برازيليالىق «جۇلدىزدى» قۇرام – پەلە، جايرزينو، توستاو، ريۆەلينو، زيگالو، جەررەس، كارلوس البەرتو ەسىمدەرى. دەسە دە، ءۇش فۋتبولشىنىڭ – پەلە، يسپان الفرەدو دي ستەفانو، پورتۋگال ەيسەبيونىڭ ەسىمى ايرىقشا اتالاتىن. بۇگىندە ءبىز پەلەنى كوبىرەك ايتامىز عوي، ال ول كەزدە جاسىل الاڭعا ەندى شىعا باستاعان برازيليالىق «جاس پەرىدەن» گورى اتى ونىمەن قاتار شىققان ەيسەبيو ناعىز اڭىز ەدى. عالامات ويىن ورنەگىمەن شىدەرىن ءۇزىپ تۇرعان بۇل فۋتبولشى جونىندە «كوگدا ەيسەبيو نە يگراەت، ون «ۆىرۋباەت»، سپليۋنۋۆ، راديو» دەگەن بەينەلى ءسوز ايتىلاتىن.
سونىمەن، فۋتبول داڭعازاسىنىڭ دۇرمەگىمەن توق باعاننىڭ تۇبىنەن ءجۇزىڭ جايناپ، جىگەرىڭ تاسىپ تۇراسىڭ. كۇن ساكىنىڭ ۇستىنە تۇسكەن كەزدە، بالانىڭ كەنجەسى بولۋىم سەبەپتى ءبىر ءۇيدىڭ ەركەسى دە، سەركەسى دە ءوزىم تۇسكى استى اسىعىس قابىلدايمىن. ءبىزدىڭ جاقتىڭ شاي پامدەۋى ەرەكشە بولىپ كەلەدى. جەز ساماۋرىنعا بولسا قاقتىڭ، بولماسا تۇندىرىلعان كراننىڭ سۋىن قۇيىپ، ءتورت ەلى ءتۇسىرىپ اڭكىلدەتە قايناتادى دا، ءۇندىنىڭ سايلون، نە №36-ىنشى ارالاس گرۋزين شايىن بولەك اققۇماندا دەمدەيدى. جايپاق تاباققا شىمشۋىرمەن سالعان وتتىڭ شوعىنداعى قىرىق جاماۋ اققۇمان ءيىس جارا ىزىلداي قايناپ، قولامتاعا تۇكىرىنىپ تۇرادى. ماڭايدى عاجاپ ءبىر حوش ءيىس جايلايدى – بۇل ءوزىنىڭ ناركولوگيالىق كۇشى جاعىنان كوفەڭنەن قالىسپايتىن، ىشىنە اق تۇيىرشىكتەر – قالامپىر سالىنعان، ال قاۋىپسىزدىگى جاعىنان كوفەدەن ىلگەرى ناعىز اققۇيرىق شاي دايار بولدى دەگەن ءسوز. ونى مايانىڭ ءسۇتىن قاتىپ، ءنالى كەسەگە جۇعارداي قىپ، كۇرەڭ قاسقالاپ، شاقپاق سەكەر تىستەپ ىشپەك كەرەك، سوندا ماڭدايىڭ ءجىپسىپ، جونارقاڭ تەرلەپ، جۇلىنتۇتامىڭنىڭ بوي-بويى شىعىپ، ايرىقشا ۋاز كەشەسىڭ. ونىڭ ۇستىنە شايدى كەسە تارىمەن – ويىلدىڭ اق تارىسىن سالىپ ىشەتىنىم بار-دى. فۋتبولدىڭ حابارى شىققاندا وسىناۋ پامدەپ شاي ءىشۋ سالتاناتى وزىنەن ءوزى كەيىنگە ىسىرىلادى – ەمەن كۇبىشەلەكتە بەتى بىرشىپ، شىرت-شىرت سىنىپ تۇرعان اشۋلى شۇباتتى ۇلكەن زەرەنگە تولتىرا قۇيىپ باسىپ الاسىڭ دا، سوڭىنان اشىتقىسىز، كۇمپيتىپ پىسىرگەن تابا ناندى قاربىتا ەكى-ءۇش اساپ، سىرتقا اتىلا شىعاسىڭ. وندا سەنى كومانداڭ كۇتىپ تۇر، وندا سەنى ءبىزدىڭ سۋبۋرتالو، ءبىزدىڭ work-out الاڭشا كۇتىپ جاتىر.
سۋبۋرتالومىز، شىندىعىندا، بەتكە تۇسكەن جالاتپاداي اقتاڭداق سوردىڭ جاعاسىندا، اق گۇل جارعان ادىراسپاندى دالانىڭ ءبىر پۇشپاعىن الا جايعاسقان مايلاقى سارى توپىراقتى الاڭ. پرومسىلدىڭ دانەكەرلەۋشىلەرى ءۇش تۇربانىڭ باسىن بىرىكتىرىپ ءپىسىرىپ بەرگەن قوس قاقپاسى دەمەسەڭ، سىرت قاراعان ادامعا ستاديون ەكەندىگى دە بىلىنبەيدى. ءبىرىنشى قازاق اۋىلدىڭ شەتىندەگى، موينا جاقتاعى ءۇشبۋ «كوكالالى جىلقى جۋساعان كولگە» شىلدەسى قارا تاستى تەرلەتەتىن اتىراۋدىڭ اڭىزاق ىستىعىندا ورىس اۋىلدىڭ، شەشەن اۋىلدىڭ، «پوجارنىي» اۋىلدىڭ جانە ەكىنشى قازاق اۋىلدىڭ بالالارى جينالىپ، جارتى كۇن دوپ قۋالايمىز. ۇستىڭدە – قولتىعى سالبىراعان كەڭ مايكى، بۇتتا – قارا ساتەن دامبال نە توقىما كوك تريكو، اياقتا – قىتايى، بىراق اسا شىدامدى قارالا كەدى.
ح ح ح
«كىم ايتتى ساعان، قارا ەشكى مۇجىگەن اعاش قايتادان گۇلدەمەيدى دەپ؟!» دەمەكشى، كىم ايتتى ساعان اۋىل بالاسى فۋتبول ونەرىن بىلمەيدى دەپ؟! قايشىلاپ تەبۋ، دوپتى اياقتىڭ ۇشىمەن، سىرتىمەن قيىپ دوڭگەلەتۋ، كورپۋسپەن ويناۋ، قابىرعا جاساپ ۋاق پاس بەرىپ، دوپتى العا شىعارۋ... بىزدەن قالعان. قاپتالدان قاپتالعا كولبەۋ اۋىستىرۋ، قاپتالدان ايىپ الاڭىنا اۋەلەتە اسىرۋ، قاپتالدان ورتاعا تاستاۋ، قاققان دوپتى ءىلىپ الۋدىڭ نە ەكەنىن بىلەمىز. قارسىلاسىڭا اياقتى تىكە قويىپ قارسى شابۋعا بولمايدى، دوپ وزىڭە قاراي تۋرالاپ ۇشقان كەزدە قولىڭدى جيناپ، دەنەڭە جاپسىرىپ الۋىڭ كەرەك. تورەشى جوق، «فول» دەگەن ءسوزدى دە كوپ كەيىن ەستىدىك قوي، دەگەنمەن، ءوزىمىز بەلگىلەپ الاتىن ايىپ دوبى بار، ويىننان تىس قالۋ جوق، دەگەنمەن دوپتى الاڭ جيەگىنەن سىرتقا شىعارۋعا تىيىم بار. ارينە، مۇنىڭ ءبارىن بىزگە ەشكىم ارنايى ۇيرەتپەگەن – بۇل ءبىزدىڭ ءوز تۇيسىگىمىزبەن، بالا كەزدەگى ايرىقشا اڭعارىمپازدىعىمىزبەن تانىپ-بىلگەنىمىز; ارينە، بۇل ءبىزدىڭ اعالارىمىزدىڭ ويىندارىنان كورگەنىمىز جانە، البەتتە، قاۋعا راديو كوز الدىمىزعا كوزاپارا اكەلگەن ۆيزۋالدانۋ. «قوتىر قولدان، تاز تاقيادان جۇعادى» دەمەكشى، قۇلاعىمىزدان ازىپ، رەپرودۋكتوردان قارماعان «دياگونالنىي پاس»، «پروبروس»، «پودبور»، «يگرا كورپۋسوم»، «ناكلادكا»، «پريجاتايا رۋكا»، «يگرا ۆ ستەنكۋ»، «اۋت»، «وفسايد»... سوزدەرىن ويشا اسسوتسياتسيالاپ، ايتاقىردا وزىمىزشە جۇزەگە اسىرامىز. ازىرلىك-جاتتىعۋدان جۇردايمىز، ەسەسىنە بالالىق عالامات رەفلەكسيا بار.
بۇگىنگى فۋتبول ونەرى نەگىزىنەن پوزيتسيالارعا (ويىنشى امپلۋاسىنا) قۇرىلادى. ياعني الاڭدا ءار ويىنشى ءوزىنىڭ ورنىن بىلەتىن تاكتيكالىق قاتارلاستىرۋ. مۇنىڭ ءوزى ويىن ورنەگىنىڭ ساعاتشا سىرتىلداپ جۇيەلى ءوتۋى جانە كوماندا بولىپ ويناۋ، قورعانىس پەن شابۋىل قاتارىنىڭ تەڭبە-تەڭدىگىن ساقتاۋ ءۇشىن قاجەت. نەگىزگى تاكتيكالىق سحەماعا وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىنا تامان ەنگىزىلگەن 3-2-2-3 جۇيەسى الىنعان، قالعانى وسىدان تۋىنداعان ءتۇر-تۇزىلىمدەر. ياعني، گولكيپەر (قاقپاشى), قورعاۋشىلار (بۇرىن ستوپپەر، قازىر – دەفەندەر), جارتىلاي قورعاۋشىلار (بۇرىن حاۆبەك، بۇگىندە – ميدفيلدەر) جانە شابۋىلشىلار (فورۆارد). قورعانىس جۇيەسى ىشتەي ورتالىق قورعاۋشىلار (تسەنتربەك، جارقىن ۇلگىسى – «بارساداعى» جەرار پيكە، بويشاڭ، ءىرى ويىنشىلار), بوستان قورعاۋشى (ليبەرو، قورعانىستاعىلاردىڭ قاتەسىن تۇزەتەتىن سىدىرا تازارتقىش، ۇلگىسى – فرانتس بەككەنباۋەر) بولىپ ەكىگە بولىنەدى. جارتىلاي قورعاۋشىلار تىرەك ويىنشى (شارشامايتىن، دوپتى جۇلىپ الاتىن تيپ، ۇلگىسى – «چەلسيدەگى» ن’گولو كانتە), امبەباپ ورتالىق حاۆبەك (قورعانىسقا دا، شابۋىلعا دا قاتىسادى، مىسالى، «چەلسيدەگى» فرەنك لەمپارد), سول جاق ەڭ شەتكى حاۆبەك (جىلدام، قاپتالدان پاس تاستايتىن ءارى دريبلينگكە شەبەر ويىنشى، ۇلگىسى – «يۋۆەنتۋستاعى» پاۆەل نەدۆەز) جانە شابۋىلداۋشى حاۆبەك (شەبەر الداپ وتەدى، پاس شىعارۋى، دوپتى تارتىپ الۋى ەرەسەن جانە سوققىسى كۇشتى ويىنشى، مىسالى، «رەالداعى» لۋكا مودريچ). بۇدان باسقا الاڭ جيەگىمەن وينايتىن لاتەرال (بۇل قورعانىسقا دا، شابۋىلعا دا بىردەي قاتىسا بەرەدى، جارقىن ۇلگىسى – برازيل كافۋ). شابۋىل وتىندە ودان باسقا ۇنەمى العى شەپتەن كورىنەتىن ەكى ويىنشى بولادى، بىرەۋى ورتالىق بولىكتە، ەكىنشىسى – ۆينگەر، ونىڭ مىندەتى قاپتالدان جىلدام ءوتىپ، ورتاعا دوپ اسىرۋ.
وسىنىڭ بىردە-ءبىرىن قۇتارىپ كورمەگەن كىشكەنتاي اۋىل فۋتبولشىلارى جوعارىداعى ويىن تاكتيكاسى، پوزيتسيالىق ويىن، كوماندالىق ويىن... دەگەنىڭە ۇرادى دا قول قويادى. ءبىزدىڭ ويىندا تاكتيكالىق ورنالاسۋ اتىمەن بولمايدى. قازىرگى ۇلكەن فۋتبولعا ۇقساس ءبىر عانا جەرى بار، ول – ءبىزدىڭ ارقايسىمىز بۇگىنگى ليونەل مەسسي سىقىلدى «ەركىن سۇگىرەتشىمىز». ياعني پوزيتسيا بولماۋدىڭ ءوزى پوزيتسيانى بىلدىرەدى، ەكىنشى سوزبەن ايتقاندا، شابۋىل وتىندە جۇرسەك قانا كوڭىلدە الاڭ باسىلىپ، شابىت بۇلتى اشىلادى. قازىرگى فۋتبولدا مۇنداي ارتىقشىلىق ىلۋدە بىرەۋ، ال ءبىزدىڭ الاڭدا وتكىزگەن ءار كۇنىمىز سونداي ەركىندىككە تولى-تىن: سوڭعا بۇتىنان دوپ ءوتىپ كەتەتىن، نە دوپ تەبەم دەپ جىلىنشىگىڭدى تەبەتىن «كوستولومداردى» ياكي دوپپەن قامتاماسىز ەتىپ تۇرادى-اۋ دەگەن ءبىردى-ەكىلى بالانى قالدىرامىز دا، قالعان جەتى-سەگىزىمىز قارسى قاقپاعا قاراي لاپ قويامىز. قورعانىستا جاتىپ الۋ دەگەن ۇعىم مۇلدە جوق، تەك قانا شابۋىل. العا، قازاقستان، تەك العا! «فورۆاردتىڭ باستى ميسسياسى – گول سوعۋ» دەمەدى مە نيكولاي وزەروۆ، بۇگىن عانا. ءتىپتى، سونىڭ الدىندا، كوپتىڭ كۇشتەۋىمەن قاقپاعا ارەڭ بارىپ تۇرعان كيپەرىمىزدىڭ دە اياعى گول سوققىسى كەپ قىشىپ تۇرادى جانە سولار بۇگىنگى «باۆارياداعى» مانۋەل نويەر سياقتى شەتىنەن دوپ تەپكىش، دوپ قۋالاعىش-اق.
ارادا بەس وندىق جىل ءوتۋى سەبەپتى مەن وسى ايتىلمىش ەستەلىك-تاقىرىپقا ءبىراز ويقاستاپ كەلدىم عوي. دەسە دە، زاۆۋچ كەنجە تايىشەۆتىڭ سەرىك، ەرىك دەيتىن قوس ۇلىنىڭ، بىزدەن ءبىر كلاسس جوعارى وقىعان سالامات، ساپي دەگەن بالالاردىڭ، ءوزىمىز «ءشومىش» دەيتىن جۇماباي كيىزباساروۆتىڭ، «شۇبەرەك» دەيتىن مۇباراكتىڭ، اشىقاۋىز نۇرلاننىڭ جانە سىيديعان ارىق، ۇزىنتۇرا ساناققالي قۇلجىعاروۆتاردىڭ «ويىن ورنەكتەرى» ميدىڭ ءبىر بۇرىشىندا قالىپ قويىپتى. قازىر عوي الاڭعا شىعا قالساڭ دەنەڭدى سۇيرەتىپ جۇرەتىنىڭ، ال ول شاقتا ستاديوندا قۇستاي ۇشىپ قانا جۇرەسىڭ. قازىرگى ۇلكەن فۋتبولداعى ءتۇرتىپ كەتسە جالپ ەتىپ قۇلاي سالۋ، جازاتايىم قۇلاي قالساڭ ءبىر جەرىڭدى ۇستاپ، وتىرىك دومالانىپ جاتۋ – ارىمىزعا سىن. تورەشى جوق، War نوۋ، سوسىن دا تاكتيكالىق ءھام بەيتاكتيكالىق فولدىڭ اكەسىن تانىتاسىڭ. ەسىل-دەرتىڭ – قارسى قاقپاعا تەز جانە ءتيىمدى تۇردە جەتىپ، گول ەنگىزۋ. سودان دا شەتىنەن شابۋىلشىمىز، شەتىنەن حەدلاينەرمىز. بىزدە ىركىلۋ، قايمىعۋ، ۇنجىرعاڭ ءتۇسۋ دەگەن بولمايدى. ول كەزدە ءبىز، قازىرگى كوممەنتاتورلار ايتاتىنداي، «ايلامىزدى اسىرىپ» كەتپەيتىنبىز – ءبىز جەڭەتىنبىز، «ەسە جىبەرىپ المايتىنبىز» – ءبىز جەڭىلەتىنبىز، سونىڭ وزىندە دە ءبىز ءۇشىن جەڭىلىپ جاتىپ كامبەك جاساپ كەتۋ شايعا باتا قايىرعانمەن بىردەي. ەكىنشى دەم، ءۇشىنشى تىنىس اشۋدى مويىندامايتىن، ءبىر دەممەن، ءبىر تىنىسپەن، بايانىنا ۇمتىلعان قوزىداي، قاقپاعا ءۇش قۇلاپ، ءۇش تۇرىپ ۇمتىلاتىن جانسەبىل ويىن. مىنە، ساناق دوپتى كوكپارداي ءىلىپ اكەتىپ، كانىگى پلەيمەيكەرشە ۇزىن سيراعىمەن ورتاعا اسىردى. ونىڭ سوڭىنان ءشومىش شارقايراقتاي زۋىلدادى. ەرىك – جاپىراق جەبە، قاقپاعا قاراي قالقىپ ۇشتى. وڭ جاق قاناتتان جۇماباي بولەم جاي تاسىنداي قىرلاندى. ەندىگى جەردە باسقاعا پاس تاستاۋ، گولعا دوپ شىعارىپ بەرۋ، اسسيست جاساۋ دەگەن بولمايدى. ومىردەن دە قىمبات ماقسات – اشىقاۋىز نۇرلان قورعاعان قاقپانىڭ قۇلپىن اشۋ. كوسەم وفسايد، باسەڭ وفسايد – ەندى ول ەسەپ ەمەس. ەسەپ – الدىڭنان قازداي ءتىزىلىپ شىعا كەلەتىن الگى ءبىردى-ەكىلى «جىلىنشىك سىندىرعىشتى» قاپى قالدىرىپ، ون ءبىر قادامدىق مەجەگە جاقىنداپ كەلۋ. مۇنىڭ ءبىر عانا جولى بار – ورىسشا «وبحيتريت»، اعىلشىنشا – دريبلينگ جاساۋ. ءبىزدىڭ تىلدە – الداپ ءوتۋ. ويىنىمىزدىڭ ەڭ حيت جەرى. ودان ارعىسى قيىن ەمەس: ىشقىنتىپ تۇرىپ تەبۋ. ول كەزدە ءبىز قازىرگى كوممەنتاتورلار ايتا بەرەتىندەي، «سوققى جاسامايتىنبىز» ياكي «سوققى باعىتتامايتىنبىز» – ءبىز دوپتى تەبەتىنبىز. ىڭعايسىز پوزيتسيالاردان دا تەبە بەرەمىز، بۇل دا اۋىل فۋتبولىنىڭ ۇلكەن ءبىر ەرەكشەلىگى...
انەس ءتاجىمۇراتوۆ دەگەن كىسى جاسىراق ۋاعىندا فۋتبول ويناعان. ول كىم دەسەڭىز، انەس سارايدىڭ لۇعاتىمەن ايتايىن، ول – كوكەڭنىڭ كوكەسى، ياعني مەنىڭ اكەم. و كىسى بىزگە ءوزىنىڭ ۇلكەن اعاسىن «باپا»، ءوزىن «تاتە»، ال ءىنىسىن «تاتەشىم» دەگىزگەن. مارقۇم راديودان زاۋىمدە سانجار جاندوسوۆتىڭ اتىن ەستىسە ەلەڭدەپ، «قوسشاعىلدا بىزبەن بىرگە فۋتبول ويناعان سانجار عوي» دەپ وتىراتىن (وراز جاندوسوۆتىڭ ورتانشى ۇلى سانجار اناسى فاتيمامەن 1940-ىنشى جىلداردىڭ باسىنان 1956 جىلعا دەيىن جىلويدا سپەتسپوسەلەنيەمەن تۇرعان). ءسويتىپ فۋتبول ماعان قانمەن بەرىلگەن. يسلام بويىنشا بالا اناسىن بەلگىلى ءبىر ۋاقىت شاماسىندا عانا ەمەدى، ال عىلىم بالانى انا سۇتىمەن ۇزاعىراق، ەكىگە كەلگەنشە تاماقتاندىرۋدى قۇپتايدى. مەن بۇل جوسپاردى اسىرا ورىنداعانمىن – تۋرا بەس جاسىما دەيىن اردا ەمىپپىن (سودان بولۋى كەرەك، ايتەۋىر بالا بولىپ سۇيەگىم شاعىلىپ كورمەدى). جانە كۇنىگە بىرنەشە رەت ەمشەكتەيدى ەكەم. ءسىمىرىپ الىپ، دوپ ويناۋعا جونەلەمىن. اياقتا – قارا كالوش، قىزىلماي بوپ ويناپ كەلىپ، «سۋاتىما» قايتا باس قويامىن.
سولاقاي تەبەمىن. قول دا سولاقاي ەكەن، بىراق بالاباقشادا تاربيەشىلەر بالا قۇقىن اياق استى ەتىپ، اسقان قاتىگەزدىكپەن سول قولىمدى وتىرعىشقا تاڭىپ تاستاپ، استى وڭ قولىممەن ىشۋگە (سوڭىرا جازۋعا) ماجبۇرلەپتى. باعىما قاراي، سولاقاي اياعىما ءمان بەرمەگەن. ۇيدەگىلەر دە. جالپى باتىس قازاعى «وڭقايعا سورپا جوق، سولاقايعا دىم دا جوق» دەپ، سولاقايعا دومبىرا ۇستاتپاعان ەكەن، سوعان قاراعاندا ءبىزدىڭ جاقتان سولاقايلار، – سونىڭ ىشىندە سولاقاي ونەرپاز، – كوپ شىققان سياقتى. ءالى كۇنگە ارىپتەردى قوسىپ جازۋىم قيىن (اگرافيا دەگەن قۇبىلىس), سونداي-اق سول جاق پەن وڭ جاقتى ءبىراز كىدىرىپ بارىپ اجىراتامىن (ديالەكسيا، شىعارماشىلىق ادامدارىندا كەزدەسەتىن اۋىتقۋ). ۇيدە جالعىز مەنىڭ عانا سولاقاي بولىپ تۋىم دا، ءسىرا، وسى سوڭعى، وي ەڭبەگىمەن بايلانىستى بولۋى ابدەن مۇمكىن. بۇعان مىسال از ەمەس. ماسەلەنكي، بەلگىلى مۋلتيپليكاتور لەونيد شۆارتسماندى دا (چەبۋراشكا مەن قولتىراۋىن گەنانىڭ اۆتورى) بالا كەزىندە قايتا تاربيەلەۋ ارقىلى وڭقاي قىلعانىمەن، سۇگىرەتتى سول قولىمەن سالا بەرگەن عوي. ءدال سول سياقتى، قولىمدى كۇشتەپ وڭقايعا اۋىستىرعانىمەن، مەن دوپتى سول اياقپەن تەبەتىن كۇيىمدە قالدىم. بەينەلەپ ايتقاندا، سولاقاي اياقتىڭ «وريگينالى» ريۆەلينودا، ال كوشىرمەسى مەندە بولاتىن. فۋتبول تاريحىندا «سيقىرلى سول اياقتىڭ» يەگەرى اتانعان جالعىز ريۆەلينو ەمەس. مارادونا دا ءوزىنىڭ سول اياعىن بەك ماقتانىش كورەدى. ليونەل مەسسي دە تۋمىسىنان سولاقاي بولا تۇرىپ، كەيىن وڭ اياقپەن ويناۋ دەڭگەيىن سوعان دەڭگەيلەستىرسە دە، ەڭ مىقتى، ەڭ ادەمى گولدارىن سولاقاي سوعادى. ۆەنگر فەرەنتس پۋسكاچ، شۆەيتساريالىق شاكيري، ۋەلشتىك گارەت بەيل، فرانتسۋز كيليان مباپپە، بەلگيالىق لۋكاكۋ دا وسى قاتاردا. كوبىسى دەنەلى، ءىرى جىگىتتەر عوي، سودان دا سول اياقپەن دوپتى زەڭبىرەكشە اتقان كەزدە قاقپانىڭ تورىن قاقىراتىپ جىبەرە جازدايدى، ال ليونەل ەكەۋمىزگە نە جورىق؟!
ۋىزعا مەيلىنشە جاري تۇرا، اۋرۋشاڭ، شىنجاۋ بولىپ ءوستىم. ول جىلدارى پوسەلكەلىك دۇكەندە تەرىسى سىپىرىلعان، باس-سيراعىن، ءىش قۇرىلىسىن اقتارمالاعان، سورپالىق قانا ەتى بار قوي ۇشاسى (تۋشكا) ساتىلاتىن. ۇيدەگىلەردىڭ سوعان تەڭەپ، ماعان قويعان اتى: «توقسان تيىننىڭ توشكىسى». ەندى سول جۇدەۋباس توشكىڭىز جاسىل... كەشىرىڭىز، ايتاقىر الاڭدا تەپكەن دوبىن جۇلدىزداي اعىپ، جالعىز قۋىپ كەلەدى. «ءبىر دانا كىسى ايتپاقشى، ادام بولاشاققا قاراي ۇشۋ كەرەك، ال ۇشۋ ءۇشىن جەڭىل (قاناتتى ەمەس، جەڭىل) بولۋى كەرەك قوي، ويباي-اۋ»، – دەپ قويىپ، ۇشىپ كەلەدى. قاس-قاعىم دريبلينگ... كوز ىلەسپەس جىلدامدىق... جانە سەن قوس «كوستولومدى» ارتقا تاستاپ، سىتىلىپ شىعا بەرەسىڭ. ەندى ارتتا دا، الدا دا سەنى توقتاتار كۇش جوق – مەن مۇنى كوزىم شۇيدەگە بىتكەندەي، قاراماي-اق بىلەمىن. ەندى، «جۇمىس ىستەمەيتىن» وڭ اياقپەن دەمەپ، دوپتى سول جاعىما ىڭعايلاپ الۋ عانا قالدى. ودان ءارى، سەكۋندتار... توقتاۋسىز جۇمىس ىستەگەن مي... استىنان قاقىراتا تەبەسىڭ بە؟ ءۇسىتتى اياقپەن شىرەنە تارتساڭ شە؟ قيىپ تۇرىپ تاستايىن با؟ الدە دوپتى شورشىتىپ، اياقتىڭ كوتەرىڭكى ءۇستىن كەنەت، قىسقا تيگىزە تارتىپ الىپ، ەكپىندى سوققى جاساعان دۇرىس پا؟ دىك، دىك ەتكىزىپ... دوپتىڭ قاقپاعا قاراي نىسانالاپ ۇشۋى وسى تەحنيكالارعا بايلانىستى – نە وراقشا ءيىلىپ اينالىپ تۇسەدى، نەمەسە ساداقتىڭ جەبەسى سياقتى بۇلعاڭداپ، دوعالانىپ بارىپ كىرەدى، ءجا بولماسا «توعىزدىققا» جۇزدىك شەگەشە دىرىلدەپ بارىپ، قاتىپ قالادى.
ءجا، «قۇدىق سىرتىنداعىنىڭ ءبارى باتىر»، جوعارىداعى سوزدەردى كەيىن ءىس بىتكەسىن عوي سىمعا تارتقانداي ەتىپ ادەمىلەپ جازىپ وتىرعانىمىز. ءساتتى دريبلينگتەن سوڭعى قاس-قاعىم ءسات سەنىڭ ويشا بىرنەشە نۇسقا ساپتاپ، جۇپتاپ تۇرۋىڭا جارتى مينۋت تە ۋاقىت قالدىرمايدى. ءتىپتى سەكۋندتار دا بولمايدى-اۋ. سىنىق سەكۋندتار... مىنە، وسىلاي دەسە دۇرىس. باس قاڭعىپ، كوز تۇنىپ، قۇلاق تارس ءبىتىپ، اقىل-سانا ءوشىپ، عايىپتان دارۋ بوپ ەنە قالعان اسقان ۇشقىر تۇيسىگىڭمەن سارت ەتكىزە سوعىپ كەپ جىبەرەسىڭ. ءدال وسى قاس-قاعىم ساتتە استرال سىڭارىڭ جەردىڭ تارتىلىس كۇشىنەن اجىراپ، ايتاقىر الاڭنان كوتەرىلىڭكىرەپ، قاقپانى بەتكە الىپ ۇشىپ بارا جاتقان دوبىڭدى كوزىمەن ۇزاتىپ تۇرادى. تاماشا گولدار تەك وسىلاي سوعىلادى. «يا شكولۋ پروگۋليال نا ستاديوناح، / يديا ۆ تولپە چۋگۋننوي نا پرورىۆ. / يا پومنيۋ پو ۆوروتام كاجدىي پروماح، / ۆسە وستالنىە پروماحي زابىۆ»، – دەيدى عوي ۆالەنتين گافت، دەسە دە، شەشىمى سىنىق سەكۋندتاردا قابىلدانعان عاجايىپ گولداردا «پروماح» بولمايدى. مىنە، اشىقاۋىز نۇرلان، سيراعى سىيديىپ، قولدارى ءشىلبيىپ، قابىرعاسى ىرسيعان «توقسان تيىننىڭ توشكىسىنىڭ» پۋسكاچشا سول اياقپەن توعىزدىققا توعىتىپ جىبەرمەك بوپ زەڭبىرەكشە اتقان دوبىن اۋەل دەسە اۋىزى اشىلىپ، قولتىق ەتى دىرىلدەپ، كوزبەن ۇزاتىپ سالعان كۇيى، ءبىر ورىندا قالشيىپ قالعان. تەڭبىل دوپ «قاقپاشىنىڭ سۇيىكتى قۇربىسى» – باعانعا دۇڭك ەتىپ سوعىلدى، ايتكەنمەن كەيىن قايتپاي، قاقپانىڭ جوعارعى، كولدەنەڭ بەلدەۋىنىڭ تۋرا استىنا ءتيىپ، ودان سەرپىلىپ بارىپ جەردى ۇردى دا، ءارتامان توردا تۋلاپ جاتتى... جوق، وتىرىك ايتام. ءبىزدىڭ فۋتبول – قاقپاسىندا تور بولماعان 1891 جىلعا دەيىنگى فۋتبول عوي. دوپ تا تەڭبىل دە، الاباۋىر دا ەمەس، جۇلىم-جۇلىمى شىققان اقجەم رەزەڭكە جانە ول تور بولماۋى سەبەپتى مىندەتتى تۇردە لاعىپ بارىپ سورعا تۇسەدى. نۇرلان سۋىن سورعالاتىپ الىپ كەپ، ورتاعا ىشقىنتا ءبىر تەبەدى.
ويىن ابدەن قىزادى. ءبىر مەزگىلدە كەدىنى لاقتىرىپ تاستاپ، جالاڭاياق ويقاستايسىڭ. ناعىز فەيرپلەي – كلۋبتىق ويىنعا دا، قۇراما كوماندا ويىنىنا دا ۇقسامايتىن ەركىن فۋتبول باستالادى. اركىم وزىنشە وينايدى. اركىم ودان باسقاشا ويناي المايدى. دەسە دە، ءبارىمىزدى ورتاق بىرلىككە كەلتىرىپ تۇراتىن ءبىر نارسە بولادى، ول – كوشە فۋتبولى. ءوز راقاتىڭ ءۇشىن عانا وينايتىن اۋىلدىڭ اياقدوپ ونەرى. يا، ءدال وسىلاي – سپورت ەمەس، ونەر. ۇجىمنىڭ قاتاڭ ويىن تارتىبىنە باعىناتىن ەۋروپالىق فۋتبولعا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن ادەمى، جىلدام، كرەاتيۆتى ونەر. بۇل جاعىنان ءبىزدىڭ اۋىلدىق اياقدوبىمىز برازيليالىق كوشە فۋتبولى – دجينگو ستيلىنە ۇقسايتىن. جانە دە گاررينچا مەن پەلە سىندى شەبەر دريبلەرلەردىڭ، اسىرەسە شويناق گاررينچا سياقتى جەتى-سەگىز بالانى ەركىن الداپ ءوتىپ، قاقپا ماڭىنان ءبىر-اق تابىلاتىن شويناق بالالاردىڭ ويىنىن كورمەي قايدا ءجۇرسىز؟! ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ قوشقار-ginqa ويىنشىلاردان امبەباپتىقتى تالاپ ەتەتىن زاماناۋي فۋتبولدى دا تولىعىمەن قاناعاتتاندىراتىن: ويىن بارىسىنداعى جاعدايعا قاراي تاكتيكالىق سحەمامىز ءسات سايىن قۇلپىرا وزگەرىپ جاتۋشى ەدى. 1970-ءىنشى جىلدار باسىندا «ۇشقىر گوللاندتار» ەنگىزگەن ناعىز توتالدىق فۋتبول، بىراق سول توتال ودان بۇرىنىراق، 1960-ىنشى جىلداردىڭ اياق شەنىندە، اۋىل ايتاقىرلارىندا باستالعان دەسەك، اسىرا ايتقاندىق بولا قويار ما ەكەن!؟
وسىلايشا، برازيلدەر سياقتى، فۋتبولدا ۇجىم بولىپ دوپ دومالاتۋ ازدىق ەتەتىندىگىن دالەلدەپ جۇرگەن ءبىزدىڭ، دەگەنمەن، ەكى ءتۇرلى كەمشىلىگىمىز بار ەدى. بىرىنشىدەن، بىزدەگى دارا-دارا ويىن ورنەگىن كورسەتۋ برازيلياداعىداي ءبىر جەرگە كەپ سارقىپ، ورتاق پازل قۇراي المايتىن. ەكىنشىدەن، الدىراتىن جەرىمىز – دوپتى توقتاتۋ (قابىلداۋ) جانە الىپ ءجۇرۋ. برازيلدەر سياقتى كىشكەنەسىنەن مانگو جەمىسىن اياقتىڭ قىرىمەن، وكشەمەن ويناتا تەبۋگە جاتتىقپاعاندىقتان، دوپتى الىپ جۇرۋگە جانە فينتتەر جاساۋعا ۇيرەتىلمەگەندىكتەن دوپتى ءتاپ-ءتاۋىر قابىلداپ الا تۇرىپ، وزىمىزدەن ۇزاتىپ الامىز. ويىن الاڭىندا بۇلايشا كەلىپ تۇرعان دوپتان ايرىلىپ قالۋ – ۇلكەن كەمشىلىك جانە ونىڭ سوڭى ءوز قاقپاڭا گول سوعىلۋمەن اياقتالۋى ابدەن مۇمكىن.
ءبىزدىڭ ەركىمىزگە قاتىسسىز تاعى ءبىر جاعداي بولدى.
ويناپ جۇرگەنىمىزدە مال ۇستايتىن قازاق اۋىلدىڭ بالالارىنىڭ ءبىر كوزى وقتا، ءبىر كوزى شوقتا جۇرەدى. شوق دەگەنىمىز – ارعى گران-قوشقار، بەرگى ءبىرىنشى پرومسىل تۇسىنان، ورىس، شەشەن مولالارى جانىنداعى دامبى كوپىر ارقىلى كەشكىلىك ورىستەن قايتاتىن مال. ساناقتاردىڭ اياعى دوپتا، كوزى الگى كوپىردە. ودان شاڭداتا ءتۇسىپ، قۇمالاعىن شاشىپ ماڭىراپ كەلە جاتقان قويدى، بوتاسىن ىزدەپ بوزداعان تۇيەنى الدىمەن كورمەك كەرەك. ءوز مالىڭدى دامبىنىڭ اۋزىنان ۇستاپ الىپ، ۇيگە قاراي ايداماساڭ، مالىڭ كورپۋس اۋىلعا كىرىپ كەتەدى، ونىڭ سوڭىندا ۇيدە سەنى ۇلى دا ءىرى ايقاي كۇتىپ تۇرادى. «ءبىر بەس مينۋت ويناي قويايىنشى، تاعى ءبىر ون مۇينەت...» دەپ جۇرگەنىڭدە جامانداتقىرلار ءوتىپ كەتەدى عوي. ساناق سوندا عانا ويىندى تاستاپ شىعىپ، اركىمنىڭ قوراسىن اداقتايدى. بىراق ەندى كەش. «باقا بولعىر!»، «شەشەك شىققىر!»، «توباناياق كەلگىر!»... سەكىلدى اششى سوزدەر ەشتەڭە ەمەس، وكپەڭ ءوشىپ، شارشاپ-شالدىعىپ، سىڭىرىڭە ءىلىنىپ ارەڭ جەتكەنىڭدە ۇيدە كۇتىپ تۇرار وتكىر قامشىنى ايتسايشى بارىنەن دە. بەلگىلى ماقام عوي: «اسىق ويناعان ازار، دوپ ويناعان توزار، بارىنەن دە قوي باعىپ، كوتەن جەگەن وزار»...
ءبىر كۇنى، 1968 جىلدىڭ قاراشا ايىندا «يسلام ابىلعازيەۆ جاڭادان دۇنيەگە كەلگەن ەر بالاسىنىڭ اتىن ەيسەبيو دەپ قويىپتى» دەگەن توسىن حابار دۇڭك ەتە قالدى. اياداي قوشقار ايران-اسىر. اۋىلدىڭ قاتىندارى بەتتەرىن جىرتتى: ويبۋي-ي، قاي بەتىمدى شىمشيىن... ەسەبى دەي مە... قوي، ەسەي شىعار. بىراق «قوشقارتۋدەي» اقپارات اگەنتتىگى بيە ساۋىم كەشكىلىك ۋاقىتتاعى لەنتاسىندا بۇكىل قۇلاقتى ەلەرتكەن الگى جاڭالىقتىڭ راستىعىن قۋاتتادى: يسلام ۇلىن اتاقتى پورتۋگال فۋتبولشىسى ەيسەبيونىڭ قۇرمەتىنە سولاي دەپ اتاعان. قاتىندار اۋەلىم بۇعان سەنبەدى، بىراق الدارىنا كىشكەنتاي ەسەبىگە ات بولىپ تاعىلعان ادامنىڭ سۇگىرەتى بار «سوۆەتسكي سپورت» گازەتىنىڭ ءنومىرى اكەلىنگەن سوڭ بارىپ شانباسقا امالدارى قالمادى. گازەت بەتىنەن ولارعا لابرادوردىڭ... پاردون، سامارقاننىڭ كوك تاسىنان قاشالعانداي سوم دەنەلى، ءانتراتسيتتى ءبىر «قارا بالا» قاراپ تۇردى. ول نە دەسە، ەۋزەبيۋ دا سيلۆا فەررەيرانىڭ (ومىردە ەۋزەبيۋ، ەيسەبيو) رەسىمى ەكەن عوي...
بۇرىنعى كسرو-دا فۋتبول سوعىستان سوڭعى جىلدارى، ءستاليننىڭ ءوزى كورىپ، جاراتقاننان كەيىن حالىقتىق سپورت تۇرىنە اينالعان. قوشقارداعى سەنساتسيالىق جاڭالىقتان تۋرا ون جىل بۇرىن، 1958 جىلى ماسكەۋدە «سپارتاكتىڭ» ويىنىن كورۋگە كەلگەن جۇرت لاپ بەرىپ، ماشينانى تاپاپ وتكەن-ءدى. بۇل – ادامزات تاريحىنداعى اۆتو ادامدى ەمەس، ادامدار ماشينانى باسىپ وتكەن جالعىز ۋاقيعا. ول كەزدە «فۋتبول فاناتى» دەگەن ءسوز جوق، بىراق ۇعىم بار. بەلگىلى ءبىر كومانداعا ەسى-دەرتى كەتىپ، جانى كۇيەتىندەردى «جانكۇيەر» دەپ اتاعان ۇعىم. بىراق كەڭەستىك جانكۇيەرلەر ازعان باتىستىڭ فاناتتارىنا ۇقساماۋى ءتيىس دەگەن يدەولوگيالىق جوسىن بويىنشا تريبۋنادا ايقاي-شۋ شىعاراتىن تىم بەلسەندىلەرىن ميليتسيا ۇستاپ اكەتىپ، جۇگەندەپ وتىراتىن (بۇل رەپرەسسيا 1980-ءىنشى جىلدارى عانا تىيىلدى). ال ۇلكەن دۇنيەدەن ءبىر بولەك جاتقان قوشقارعا يدەولوگيالىق پوليتسيانىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن، سولاي بولعاسىن دا قوشقاردىڭ جانكۇيەرلەرى قوشقاردىڭ دجينگوسى سياقتى ءوز الدىنا ءبىر قۇبىلىس-تۇعىن. الماتىنىڭ پوليتەحىن بىتىرگەسىن ءوزى تۋعان مۇناي كاسىپشىلىگىنە جاس مامان رەتىندە كەلگەن يسلام اعامىز سول بولەكشە الەمنىڭ ايقىن ءبىر وكىلى-تىن. فۋتبولدىڭ مايىن قالقىپ ىشكەن ول رەتتى-رەتسىز جەردە وزگەلەرمەن شەكە تامىرى شودىرايعانشا ايتىسىپ تا قالادى. كۋمير تاڭداۋى دا ادەتتەن تىس: ءشوبى توپ-ويىنشىلاردىڭ اراسىنان سول كەزدە الەمنىڭ ۇزدىك شەبەرلەرى ەسەبىنەن عالامشارداعى ەڭ تاڭداۋلى كوماندا جاساقتاعان برازيلدەرگە ەمەس، پورتۋگالعا، ونىڭ ىشىندە شالاپورتۋگالدانعان افريكالىق ويىنشىعا تۇسكەن.
«بىرەۋ قايقىنى سۇيەدى، بىرەۋ دۇڭكىنى سۇيەدى» دەگەن وسى دا. ونىڭ ۇستىنە 1966 جىلعى الەم بىرىنشىلىگىندە ءوز تاريحىندا العاش رەت قولا جۇلدەگەر اتانعان پورتۋگاليا قۇراماسىنا وسى جۇلدەنى ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسىندا الىپ بەرگەن (فينالدىق كەزەڭدەگى التى كەزدەسۋدە توعىز گول سوققان جانە بۇل رەكوردىن الىگە دەيىن ەشكىم جاڭالاي الماي كەلە جاتقان) ەيسەبيو ارادا وتكەن ەكى جىلدا جوعارىداعىداي ەرەن كورسەتكىشىن قايتالاماعانىمەن، گوليادور رەتىندەگى ساپا قاسيەتىن، اسقان جىلدامدىققا ء(جۇز مەتردى 10,8 سەكۋندتا جۇگىرىپ وتكەن) جانە كۇشتى، مىعىم سوققىعا نەگىزدەلگەن الابوتەن ويىن ورنەگىن بىرتە-بىرتە شىڭداپ، كەرقايزاڭ ناعىز شاعىنا قادام باسىپ تۇر ەدى. ءدال يسلام اعامىز بالاسىن اتىقتىراتىن 1967 جىلى ەيسەبيو ەۋروپالىق چەمپيوندار كۋبوگىنىڭ ۇزدىك مەرگەنى جانە «التىن بۋدسى» يەگەرى اتانعان. افريكادا (موزامبيكتە) دۇنيەگە كەلگەن العاشقى ۇلى فۋتبولشى رەتىندە مففيس جانە World Soccer نۇسقالارى بويىنشا حح عاسىردىڭ اتاقتى فۋتبولشىلارىنىڭ العاشقى وندىعىنا ىلىگىپ، شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماي جۇرگەن كەمەل شاعى-تىن. نەگىزىندە ەۋزەبيو – كاتوليكتەردە ءجيى كەزدەسەتىن ات، كونە گرەك تىلىندە «يماندى، تاقۋا ادام» دەگەندى بىلدىرەدى. سوندىقتان فۋتبولشىلار اراسىندا ءجيى ۇشىراساتىن بۇل ەسىمنىڭ ءبارى بىردەي موزامبيكتىك «قارا مارجاننىڭ» قۇرمەتىنە بەرىلگەن دەسەك قاتەلەسەمىز، ماسەلەنكي، 1950 جىلى الەم چەمپيونى اتانعان ۋرۋگۆايلىق ەۋسەبيو رامون تەحەرانى، پەرۋلىك قاقپاشى ەۋسەبيو الفرەدو كولاندى، يسپاندىق جارتىلاي قورعاۋشى ەۋسەبيو ساكريستان مەنانى جانە يتاليان فۋتبولشىسى ەۋزەبيو دي فرانچەسكونى بۇل قاتارعا جاتقىزۋعا بولمايدى. دەگەنمەن، ەسىمى «موزامبيك ءانتراتسيتىنىڭ» قۇرمەتىنە قويىلعان ءبىر بەلگىلى فۋتبولشى بار، ول – پولشا قۇراماسىندا ويناعان شابۋىلشى ەيزەبيۋش («ەبي») سموليارەك. 1981 جىلى ەبي دۇنيە ەسىگىن اشقاندا وعان بۇل ەسىمدى كەزىندە پولياك قۇراماسىندا ونەر كورسەتكەن اكەسى – ۆلودزيمەج سموليارەك تاڭداعان ەكەن. فۋتبول تاريحى بۇدان باسقا جاعدايدى تىركەمەگەن، ياعني ۆلودزيمەجدەن كوپ بۇرىن، الىس قوشقاردا ۇلىنا الگى ەسىمدى ەنشىلەتكەن يسلام ابىلعازيەۆتى قاريا تاريح اسقان مەنمەندىكپەن قاعىس قالدىرعان. قالدىرماس پا ەدى، قايتەر ەدى، ەگەر ءبىر جاعداي ورىن الماسا.
قازاقتىڭ بالاعا ات قويۋ جوسىنى جاتقان ءىلىم عوي. قۇداعا قوناق بوپ كەلگەن كۇننىڭ كەشىنە تۋعان بالانىڭ اتىن قۇداباي دەپ قويا سالادى. ءبىر قورا ۇلكەن كىسىنىڭ الدىندا ىڭگالاسا – تورتكەمپىربىرشال. ىڭعاي قىز تۋا بەرسە – جاڭىل، جاڭىلسىن، بالا تۇرماسا – تۇرسىن، تۇرعان. وعان دا قاراماي شەتىنەي بەرسە، ءتىل-كوز تيگەن دەپ، ۇيقاستىرىپ قويادى، ءتىپتى ورىستىڭ اتىن بەرەدى – الەكساندر، سەرگەي، سۆەتلانا. سونداي «شاتاق» اتتىڭ كوكەسى رەنات (رەۆوليۋتسيا + ناۋكا + ترۋد), نە رەم (رەۆوليۋتسيا + ەلەكتروفيكاتسيا + مير). وليمپيادا، ينديرا، بەنازير، تەلەحيكايالاردان الىنعان ساليداد. ويباي-اۋ، تىم قۇرىسا وسىلاردىڭ بىرەۋىن ات قىپ تاعىندىرسا دا ابەستىگى بولماس ەدى عوي! نەمەسە، وسى قوشقارداعى ورتا مەكتەپتىڭ زاۆحوزى شامبالا سياقتى بالالارىن سول كۇنى قويماعا تۇسكەن كەرەك-جاراققا قاراي كىتاپ، قالام، قاعاز، سىيا... اتاندىرسا، زيالىلىقتىڭ، وقىمىستىلىقتىڭ لەبىن ەستىرەر ەدى-اۋ يسلامجان...
بىراق، جاسىنان وزدىك پىكىرمەن اۋىزدانعان، بىرەۋدىڭ پىكىرىن مالدانۋ، مويىنسال بولۋ دەگەندى بىلمەيتىن ءھام شەركەش ۇرقىنان بولۋى سەبەپتى الەمدىك ماسشتابتا ويلايتىن يسلام اعامىز ىلگەرىدەگى سوزدەردىڭ بىرەۋىنە دە قىڭبادى – ەيسەبيو، دەمەك، ەيسەبيو. مۇمكىن وسى اتقا لايىق، مۇمكىن لايىقسىز، ونى ۋاقىت كورسەتەدى.
ءبىر عانا جاعدايدى ەسكەرمەگەن ەكەن.
يسلام اعامىز قوشقارداعى قيلىباەۆ تولەپتىڭ ساقىش دەيتىن قىزىن العان. ودان كەيىنگى اقىشقا ءبىزدىڭ سىنىپتاس رامازاننىڭ ناعاشى اعاسى ىلەس ۇيلەنگەن. يسەكەڭنىڭ اكەسى تۇرسىنعالي مەن شەشەسى سارقىت ەرتەرەك قايتىس بولىپ كەتكەن. كىشكەنتاي ەيسەبيو ءۇيدىڭ ەركەك بالادان تۇڭعىشى بولعاندىقتان، ەنەسى سۋالعان قۇلىنشاقتى ەركەك بالالارى تۇرماي ءولىپ قالا بەرگەن ناعاشى اتاسى تولەپ پەن اجەسى ايجان باۋىرلارىنا سالىپ، وزدەرى ءوسىرىپ-تاربيەلەيدى. توكەڭ (تولەپ) – يت پاشەسپەن ءتورت جىل ۇزدىكسىز سوعىسىپ كەلگەن كىسى، «قان كورگەن»، ۇنەمى وقتاۋلى تۇراتىن قوساۋىز مىلتىعى بار، باسىنا ەشكىمدى شىعارمايتىن، جەل اينالىپ جۇرەتىن ەسەرلەۋ تاۋ. ونىڭ ۇستىنە جان دۇنيەسى فۋتبولدى قابىلدامايتىن، «ءبارى جابىلىپ ءبىر دوپتى قۋالاعانشا ارقايسىسى ءبىر دوپتان الىپ قۋالاماي ما؟!» دەپ كىجىنىپ وتىراتىن شالداردىڭ سۇرپىنان. كۇيەۋ بالاسى ەلىككەنگە جەلىگىپ، ەيسەبيو دەپ قويام دەگەندە الاتىن ارىستانداي، قاقپالى كوكىرەگى اشۋمەن ءىسىپ-كەپسە دە، جيەنگە ات قويۋ شارۋاسىنا تىكەلەي ارالاسا الماي، دىمى قۇرىعان ەدى. ەندى بالا قولعا كەلدى، تۋعان اكە-شەشەسىن «تاتە»، «اپا»، ال بۇلاردى «باپا»، «ماما» دەيتىن بولدى، مىنە، وسى ءبىر قيراكەزىك، ءولىارا ۋاقىتتا توكەڭ ەيسەبيو دەيتىن باسقاتىرعىشتى جيىرەك اينالدىراتىن ادەت تاپتى. وسى، شەتتەن ەنگەن ءسوزدىڭ دە بىرقاتارىن قازاقشا تۇلعالاي سالاسىڭ عوي، ماسەلەن، ەسەنيندى ەسەن، ەسەي، فەدوردى شودىر، يۆاندى يمان دەگەن سياقتى. نە بولماسا، ەركەكتانانى ەركەتاڭ دەپ وزگەرتە سالاسىڭ. ال مىنا ەيسەبيونى قالاي تۇلعالاماقسىڭ، كۇن ۇزاق سارعايىپ باتاتىن جاقتاعىداي ەسەبي، ەيسەبيتو، ەبي، سەبيتو، چەبو، چەبيتو، ەيسەب دەپ شۇبىرتساڭ، ونى كىم ءتۇسىنىپ-قابىلدايدى؟ سەب، سەبەك، سەبوشوك دەيتىن كىشىرەيتىندىلەرى دە بار ەكەن، بىراق، ولاي ەتسە، قىلىشكەستەن شەركەش مۇنى بەرىشتىڭ سەبەگىنە اپارىپ تەلىپ جۇرەر، قۇرسىن...
وسىلايشا تۇنىمەن توعىز توڭكەرىلىپ، ون اۋناقشىپ جۇرگەندە توكەڭە ءبىر بىلگىش وتىرىپ: «توكە، بالانىڭ اتىن قازاقشا قويساڭ ءولىپ قالۋى مۇمكىن» دەگەسىن قارت ىركىلدى. ەيسەبيو مەكتەپكە باراتىن قارساڭدا، مەكتەپ بالانىڭ دۇكىمەتىن تالاپ ەتكەندە عانا ءبىر توقتامعا كەلدى: بەتى قازاق، اتى جابروپا بالا مەكتەپ تابالدىرىعىن قالايدا اتا-انانىڭ ءۇش حاققىسىنىڭ ءبىرى – ۇناسىمدى اتپەن اتتاۋى ءتيىس. ويلانىپ-تولعانىپ وتىرۋعا ۋاقىت جوق، سونداعى توكەڭنىڭ ويىنا جيىرەك تۇسە بەرگەنى – بولات دەيتۇعىن ەسىم. پورتۋگالدىعىنان قۇتىلىپ، ەندىگى جەردە قازاقتىعىنا بولاتتاي بەرىك بولسىن دەپ، قوي سويىپ، مولدا الدىرتىپ، جيەن نەمەرەنىڭ ەسىمىن ءبىر كۇندە ازان شاقىرتىپ، وزگەرتتى دە جىبەردى. مەتريكانى دا سولاي دەپ الدى. سودان ەبي ەندى «بولات-بولەنكا» اتاندى...
بۇل تاريح دەگەندى قويسايشى. الىستاعى پولشادا كىشكەنە ەبي فۋتبولشى اكەسىنىڭ تىلەگىن ورنىنا كەلتىرىپ، تانىمال اياقدوپشىعا اينالدى، ءتىپتى زامانىندا ۇلىع اتتاسى نامىسىن قورعاعان پورتۋگاليا قاقپاسىنا دوپ ەنگىزىپ جىبەرگەن، ءسويتىپ جيىرما جىلدان سوڭ وسى قۇرامانىڭ قاقپا قۇلپىن اشقان بىردەن-ءبىر پولياك فۋتبولشىسى اتانعان. 1992 جىلى، رەسەيدىڭ 1-ءىنشى پرەزيدەنتى ەلتسين بيلىك باسىنا كەلگەندە الىس كوستا-ريكادا دۇنيە ەسىگىن اشىپ، ەلتسين دەيتىن اتتى تاعىنعان تەحەدا دا وسى ەلدىڭ فۋتبول قۇراما كومانداسىندا وينادى. ال قوشقاردىڭ ەيسەبيوسىنا قاتىستى تۇردە «جاقىپتىڭ كورۋى، ءجۇسىپتىڭ جورۋى» كەلمەدى. كەرەعار دۇنيە-اي، ناعاشى اتا-اجەسىنىڭ قولىندا اق قۇيرىق مايمەن سىلانىپ، ەركە، تەنتەك بولىپ وسكەن، تاربيە-تاعىلىمدى باستى اقپارات كوزى – اتاسىنان الىپ جەتىلگەن ەبي-بولات اقىرى فۋتبولشى بولمادى. نەگىزى، بۇرىندارى قازاق اۋىلدارىندا دوپ تەپپەي وسەتىن بالا نەكەن-ساياق ەدى، ءبىزدىڭ ەبيدىڭ دە اياعى بىردە جەردە جاتقان تاسكەسەككە، بىردە دوپتىڭ تاپ وزىنە تيگەن، الايدا، نە دەسە دە، ەستە ەرەكشە تۇتىلىپ قالاتىن العاشقى اتىنا وپاسىزدىق جاسالعاننىڭ سوڭىندا ول ويىننان كەيىن جەيدەسىن جانكۇيەرلەرگە جىرتىپ-جىرتىپ بەرەتىن ەيسەبيو تۇگىلى قاتارداعى جاي فۋتبولشى دا اتانا المادى. بۇگىندە بولات ابىلعازيەۆ دوسسور كاسىپشىلىگىندە بىلدەي ءبىر سلەسار، ەكى بالانىڭ اكەسى، تولەپ اتاسى دا، يسلام تاتەسى دە قايتقان، ساقىش اجەسى عانا بار. ارينە، ادامنىڭ ءوز ەركى، شىڭعا شىعا ما، شىمعا قونا ما، اربەردەسىن كاسىبىڭمەن، وتباسىمەن، دوسپەن، اعايىنمەن بولاشاعىڭا تىرەك تاۋىپ كەتۋدىڭ ءوزى از ولجا ەمەس قوي.
سوندا دا... بۇگىندە كوپ ادامنىڭ ەسىنەن شىعىپ كەتكەن، ءبىر كەزدە اياداي اۋىلدى دۇربەلەڭگە سالعان جوعارىداعى ەكسترا-جاڭالىقتى ويعا ورالتقان سايىن ىشتە ءبىر گاپ وزىنەن-ءوزى قوزعالا بەرەدى. سوندا دەيمىن-اۋ، كىشكەنتاي ەبي «قايراتىم» دەپ مەن ءجۇرمىن، قايراتسىز بوپ سەن ءجۇرسىڭ» قيىن شاقتا كىشكەنتاي ديكو (بولاشاق پەلە) سياقتى اكەسىنە «تاتە، مەن وسكەسىن قازاق اتىنان الەم كۋبوگىن جەڭىپ الۋعا ۋادە ەتەمىن!» دەپ، شاقپاق تاستىڭ وتىنداي نەگە جارقىلدامادى ەكەن، ءسويتىپ اكە ارمانىن نەگە الماداي اۋەلەتپەدى ەكەن، ال اتاسى مەن اجەسى ءبىر كەزدەگى پەلەنىڭ اسسەنيزاتور اكەسى مەن ءۇي شارۋاسىنداعى اناسى سەكىلدى بولام دەگەن بالانىڭ بەتىنەن قاقپاي، بەلىن نەگە بۋمادى ەكەن، ال ماقاتتىڭ تۇبىندەگى قوشقار نەگە پرەس-كوراسوينس ىرگەسىندەگى باۋرۋ بولا المادى... دەگەن ويلارعا تىرەلە بەرەسىڭ. جۋان راموس دۋ ناسيمەنتۋ مەن سەلەستا ارانتيس ىرىم قىلىپ، تۇڭعىش پەرزەنتىن اتاقتى ونەرتاپقىش ەديسوننىڭ اتىمەن اتىقتىرعاندا، توكەڭنىڭ ءدال وسىنداي اتاقتى ادامنىڭ ەسىمىن مانسوق قىلعانى بالانىڭ الداعى تاعدىر جولىنا اسەر ەتپەدى مە ەكەن دەگەن ءپانداۋي ويعا دا بوي الدىراتىنىمىز بار. بالامەن بىرگە بالانىڭ بالالىق ارمانىن ۇكىلەمەۋ، دۇرىسى، سوعان سەنە الماۋ، ءسىرا دا، ءبىزدىڭ بويىمىزداعى بالتامەن شاۋىپ تاستارلىق ءمىننىڭ ءبىرى، ءتىپتى ۇلكەنى دەسە بولارلىق. ۇلكەندەردىڭ، قازاق اۋىلىنداعى جاعدايدىڭ كەسىرىنەن مارقۇم يسلام اعامىزدىڭ ىشىندە ءوز ەيسەبيوسىن كورۋ ورىندالماعان ءبىر ارمان بولىپ كەتسە كەرەك. سول سياقتى ەيسەبيو بولۋ ارمانى – ءوزىمىزدىڭ دە ىشىمىزدە كەتىپ بارا جاتقان ۇلى ارمان. ادامزات وسى كۇنگە دەيىن ويلاپ تاپقان ونەرتابىستاردىڭ ءبىر عاجايىبى – فۋتبول ونەرىندە ءوز ەيسەبيوسىنىڭ بولماۋى، ۇلكەن ەسەپپەن كەلگەندە، قازاقتىڭ ىشىندە كەتىپ بارا جاتقان ارمان دەسەك، اداسا قويار ما ەكەنبىز. مۇندايدا «نەگە؟» دەگەن شوقپار باس سۇراقتاردىڭ قورشاۋىندا قالۋىمىز زاڭدى.
نەگە بۇلاي بولعانىنا مەن تولىق گاپ ايتا المايمىن. بار بىلەتىنىم – كىشكەنەڭنەن ويىڭا ورنىعىپ، ميىڭا سىڭىسكەن، داعدى-ماشىق العان نارسە عانا ماڭگى سەرىگىڭ بولىپ قالاتىنى. موينى وزىق ەلدەر بالانى سۇيەگى قاتپاي تۇرىپ ونەرگە، سپورتقا بەرەدى. كەشەگى كەڭەستىك جۇيە ۇزدىك ءۇش ۇلگى جاساپ كەتتى: جوسپارلى ەكونوميكا، اتوم قۋاتىن بەيبىت ماقساتتا پايدالانۋ جانە بۇقارالىق سپورت. ول كەزدە بۇقارالىق سپورتقا، سونىڭ ىشىندە بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر سپورتىنا اسا كوڭىل بولىنەتىن. بالالار سپورت مەكتەپتەرى مەن سەكتسيالارى تەگىن، قازىرگىدەي قاڭىراپ تۇراتىن ءزاۋلىم فوك-تاردىڭ ورنىنا ىقشام سپورت مەكتەپتەرى (ديۋسش) اشىلعان، ولاردىڭ ديرەكتورلارى بولىنگەن قارجىنى تالان-تاراجعا سالمايدى. ەگەر وڭىرلەردەگى سپورت مەكتەپتەرىنىڭ تيىمدىلىگىن ولاردىڭ تىعىزدىعىمەن ەسەپتەسەك، حالىق سيرەك قونىستانعان اتىراۋ اتىرابى جاعدايىندا اۋدان باسى ءبىر-ءبىر ديۋسش جانە گۋرەۆتىڭ ءوز باسىنداعى سپورت مەكتەپتەرى ازدىق ەتپەيدى-اق. جان سانى ءتورت ميلليونعا دا جەتپەيتىن حورۆاتيا فۋتبولدان اناداي ۇزدىك قۇراما بەرىپ وتىرعانىن ەسكەرسەك، قازاقستاننىڭ باتىسىنداعى حالقى سول شامانى قۇرايتىن ءۇش وبلىس بىرىگىپ، حورۆاتتارعا جەتەعابىل ءبىر كوماندا شىعارۋى ءتيىس ەدى، ىقتيمالدىلىق قيسىنىمەن كەلسەك. ولاي بولمادى، بولماي دا وتىر. مەنىڭشە، بۇل جەردەگى گاپتى اۋدان-وبلىس ورتالىقتارىندا سپورتتىق مەكتەپ-ينتەرناتتاردىڭ بولماۋىمەن بايلانىستىرۋ كەرەك سياقتى. عاجاپ ەمەس پە، اتىراۋ – ەلىمىزدەگى ءالى كۇنگە سپورتتىق باعىتتاعى مەكتەپ-ينتەرناتى جوق ءۇش وبلىستىڭ ءبىرى (قالعان ەكەۋى – ماڭعىستاۋ مەن قوستاناي). وسىنىڭ كەسىرىنەن اۋىلداردا كوشە فۋتبولىنان ءوسىپ شىققان تالاي جاس تالانت ودان ءارى وسپەي، وسكەلەڭدەمەي قالدى. سولار كەيىن قالاعا كەلگەن سوڭ، ءوز بەتتەرىمەن مەكتەپ-سەكتسياعا جازىلىپ، اياقدوپپەن ارنايى اينالىسقانىمەن جاسىراق پۋبەرتاتا كەزەڭىن وتكىزىپ العاندىقتان كۇتكەندەگىدەي ناتيجە كورسەتە المايتىن. جالپى سپورتتا، سونىڭ ىشىندە فۋتبولدا بۋىن قاتپاي تۇرىپ داعدى-ماشىق قالىپتاستىراتىن پۋبەرتاتا ۇلكەن ماڭىزعا يە. بالاندين باسسەينگە بارا الماعاسىن ءجۇزۋدى ودان تىس جەردە، دەنيس تەن سىرعاناۋدى ساۋدا ورتالىعىندا ۇيرەنگەن دەپ قاباعات قايران قالىپ جاتامىز، بىراق ءدال مۇندا وقىس تاڭدانارلىق ەشتەڭە جوق – دميتري دە، دەنيس تە بار بولعانى سپورتپەن اينالىسۋدى دەر شاعىندا، پۋبەرتاتو كەزەڭىندە باستاعان. ولاردىڭ باعى – قالالى جەردە تۋىپ-وسكەندەرى جانە كاسىبي كلۋبتار بار داۋىردە جاساعاندارى. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە بۇقارالىق سپورتقا عانا ءمان بەرىلىپ، كاسىپقوي كلۋبتىق جۇيە دامىماعاندىقتان ساپا ەمەس، سان قۋعان باپكەرلەر تۋما تالانت ىزدەپ، الىس اۋىلداردى ارالاي بەرمەيتىن. اكەسىمەن بىرگە گازەت قيىندىلارىن نىعىزداپ تولتىرعان شۇلىق دوپپەن ويناپ وسكەن پەلە بۇرىنعى فۋتبولشى ۆالدەمار دە بريتونىڭ كوزىنە تۇسپەگەندە، فۋتبول الىپپەسىن ءدال الگىندەي دوپپەن اشقان ەيسەبيو برازيل باپكەرى جوزە باۋەردىڭ نازارىنا ىلىكپەگەندە بۇگىنگى اياقدوپ ونەرىنىڭ تاريحى «فۋتبول كورولى» مەن «قارا قابىلاندى» بىلەر مە ەدى، بىلمەس پە ەدى؟! بريتو مەن باۋەر كوشە فۋتبولىنىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ، قارا ءۇزىپ شىعىپ كەلە جاتقان بۇل حاس تالانتتاردى جازباي تانىپ قانا قويماي، وندايلاردى ءوز ستيلدەرىنەن – اۋلا، كوشە فۋتبولى ستيلىنەن ۋاقىتىنان بۇرىن ايىرماۋدى دا ەسكەرگەن. پاس بەرۋگە نەگىزدەلەتىن، قاتاڭ ۇجىمدىق ءتارتىپتى ۇستاناتىن ەۋروپالىق فۋتبول ءداستۇرىن – ستاندارتتى ويىندى الگى كوشە تالانتتارىنا ۇيرەنشىكتى ويىن ستيلىمەن ۇشتاستىرىپ وتىرعان. پەلەنىڭ وزگە برازيل «جۇلدىزدارىنىڭ» اراسىنان بىردەن ۇزدىك شىعۋ سەبەبى الگى ەكى ءستيلدىڭ ارا-جىگىندە وزىنە ۇناسىمدى ۇلگى پىشۋىندە. ودان تالانتى ءبىر دە كەم تۇسپەگەن گاررينچانىڭ پەلەنىڭ تاساسىندا قالعانى دا وسى ۇيلەسىمدى ەسكەرمەۋىنەن. بۇگىنگى نەيماردىڭ كەمشىلىگى دە وسىندا – وسى ءبىر ايقىن تالانتتىڭ دارا ويىنى، فۋتبولداعى رومانتيكاسى كوبىنەسە باپكەرلىك شتابتىڭ تاكتيكالىق جوسپارىنا شالىس تۇسەتىندىكتەن باعى جانباي ءجۇر. وسى جەردە سوڭعى جيىرما جىلدا برازيليا قۇراما كومانداسىنىڭ مۋنديالداردا قايتا-قايتا جولى بولماۋىنىڭ ەلەۋلى ءبىر سەبەبىن جوعارىداعى جاعدايمەن بايلانىستىرۋعا بولار ەدى.
مەن قازاق فۋتبولىنىڭ ساتسىزدىكتەرىن دە وسىمەن بايلانىستىرار ەدىم: كۇرەس پەن بوكس سياقتى ۇلتتىق فۋتبولدىڭ قاينار كوزى دە اۋىلداردا جاتىر، الايدا قازاق بالالارى برازيلدار ءتارىزدى ءسابي، ينفانت، ياعني ولار كۇشكە سالىپ ويناي المايدى. قازاق تا جانى راقات الاتىن ەركىن، قۇمبىل فۋتبولدى سۇيەدى. سودان دا برازيل اياقدوپ شەبەرلەرىنىڭ ەۋروپادا ابدىراپ، مانەرلەرىنەن جاڭىلىسىپ قالاتىنى سەكىلدى، ۇلكەن فۋتبولعا كەلگەن قازاق جىگىتتەرى دە بۇل جەردە تاكتيكالىق جانە ۇيىمداسقان باتىستىق ستاندارتتىڭ قالىبىنا قاتىرىلعاندىقتان باياعى تابيعي تالانتىن جوعالتىپ الادى. بۇل جايدى ءبىزدىڭ باپكەرلەر ەسكەرمەي ءجۇر. وسىدان كەلىپ، اۋىلدا تۋعان تالاي تالانتتىڭ بۇلاق كوزى اۋىلدا وسكەندىكتەن ەمەس، ونەرىنىڭ تابيعي تامىرىنان اجىراپ قالعاندىقتان اشىلماي ءجۇر. بىزگە قازاق-ginqo كەرەك.
ح ح ح
جوڭكىلىپ جىلدار ءوتىپ، «اققۋ ۇشىپ كولگە، اقسۇڭقار ۇشىپ شولگە» كەتتىك. ءولى قولتىقتان سۋ كەتىپ، قوشقاردان ەل كوشىپ، بۇگىندە بالالىعىمىز بۇلدىراپ قالعان سول ءبىر اياداي اۋىل جەرمەن-جەكسەن ەتىلدى. شۇمەتەكتىڭ باسىمەن قوشتاسقان، ورنىنا اق جاپانىڭ كۇلى تيگەن قايران قوشقاردىڭ اتى بۇل كۇندە كارتالاردان دا وشىرىلگەن. ەلدەن الىسىراق كەتكەننەن كەيىن ساعىنىش تابى قالىڭداۋ، ساعىنىش لەبى شەكسىزدەۋ بولا ما ەكەن، ايتەۋىر، قات-قابات ەستەلىك پەن ەسكە الۋلاردىڭ الا-شولاسىندا بالا كەزدى ويشا سارالاپ، كىم بولعىڭ كەلگەنىن جانە قازىر كىم ەكەنىڭدى بايىپتاۋعا دا تىرىسادى ەكەنسىڭ. بالا كەزىمنەن فۋتبولشى بولۋدى ارمانداپ ەدىم دەسەم، وتىرىك بولادى. مەن، – بالكىم ايتاقىردا بىرگە ويقاستاعان ساناقتار مەن ەرىكتەر دە، – الدارىنا ونداي ماقسات قويماعان بولۋى. بىراق، وسى جەردە ەسكەرەتىن ءبىر نارسە بار: قايتكەندە دە فۋتبولدىڭ بىزگە پايداسى كوپ تيگەن ەكەن. بەرى قويعاندا، سپورت ءبىزدى ءجاسوسپىرىم كەزدە بولاتىن پروبلەمالاردان اۋلاق ۇستاپتى. بوزبالا شاقتىڭ قالاي كەلگەنىن سەزبەي دە قالاسىڭ عوي: ءبىر جازدا بويىڭ سەرەيىپ، داۋسىڭ زورايىپ شىعا كەلەدى، ارتىنشا اساۋ سەزىممەن الىسا باستايسىڭ. مىنە، وسىنداي سىن شاقتا باسى ءبۇتىن سپورتپەن اينالىسقان ءبىز قىزبەن اينالىسپادىق، سونىڭ ارقاسىندا بوزبالانىڭ «جىندى كوبەلەك» كەزى ءبىزدى اينالىپ ءوتتى. گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى بەرتىن اشقان بۇل جاڭالىقتى ءبىز الدەقاشان، ءوز تاجىريبەمىزدە دالەلدەپ قويعانبىز. بۇل – ءبىر.
ەكىنشىدەن، فۋتبول ءبىزدىڭ تانىم كوكجيەگىمىزدى كەڭەيتتى، وي قۋاتىمىزدى ارتتىردى. ۇشىنشىدەن، فۋتبولمەن، جالپى سپورتپەن شۇعىلدانۋ ءبىزدىڭ دەنە كۇشىمىزدى نىعايتىپ، وزىڭە دەگەن سەنىمدى كۇشەيتتى. ەڭ سوڭىندا، فۋتبول فيلوسوفياسى دەگەنىمىز – كۇرەس فيلوسوفياسى دەۋگە اۋزىم بارادى.
سپورتپەن اينالىسۋدى ۇمىتپاڭىزدار!
ح ح ح
وسى كۇندەرى كاتاردا ءوتىپ جاتقان فۋتبولدان 22-ءىنشى الەم بىرىنشىلىگىندە مەن ءاردايىم جانكۇيەر كوماندا – كريشتيانۋ مەن پەپە، سيلۆا مەن فەرناندەش باستاعان جىگىتتەر جارتىلاي فينالعا وتە الماي قالدى. ەسەسىنە پلەي-وفف كەزەڭىنىڭ وسى ءبىر مەجەسىن الۋ ءۇشىن جاسىل الاڭعا ەيسەبيومەن ءبىر قۇرلىقتان شىققان ماروككو كومانداسى شىعادى. نەگىزگى قۇرامىن افروفرانتسۋزدار قۇرايتىن فرانتسيا قۇراماسىن دا وسى قاتارعا قوسۋعا ابدەن بولادى. دەمەك، افريكا قۇرلىعىنان شىققان تۇڭعىش ۇلىع فۋتبولشى – ەيسەبيو ەسىمىمەن تىعىز بايلانىستى ءبىزدىڭ قوشقارلىق جانكۇيەرلەر جاسىل الاڭدا جاسىنداي جارقىلدايتىن «ەيسەبيولاردى» اتوي سالا قولداپ، جەڭىستى ساتتەر تىلەۋىنە تولىق حاقىلى.
العا، اشراف حاكيمي، حاكيم زيەش، سوفيان بۋفال باستاعان جانە قۇرامىندا كيليان مباپپە، ۋسمان دەمبەلە، كينگسلي كومان، يۋسسۋف فوفانا، دايو ۋپامەكانو، اكسەل ديساسي، يبرايما كوناتە، جۋل كۋندە، ۆيليام ساليبا، ەدۋاردۋ كاماۆينگا، ورەلەن تچۋامەني ويقاستاعان سايىپقىران جىگىتتەر!
العا، قوشقار!
العا، قازاقستان!
12.12.2022
قاسكەلەڭ شاتقالى، سارقورا
ماقسات ءتاج-مۇرات
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
