اقتوبە وبلىسىندا ەلباسى اشقان نىساندار

3202
Adyrna.kz Telegram
ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان 30 جىل ىشىندە رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە، ونىڭ ىشىندە اقتوبەدە ەلباسىنىڭ قاتىسۋىمەن بىرقاتار ءىرى كاسىپورىندار اشىلىپ، ءزاۋلىم عيماراتتار بوي تىكتەدى. بۇگىنگى كۇنى بۇل نىساندار اقتوبەنىڭ اجارىن ايشىقتاپ، ەل يگىلىگىنە قىزمەت ەتىپ وتىر. تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنىنە وراي ءبىز وسى نىساندار تۋرالى جازعان ەدىك...

«نۇر عاسىر» مەشىتى

بۇگىندە اقتوبەلىكتەردىڭ عانا ەمەس، كۇللى ەلىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالعان، «قازاقستاننىڭ ءتاج-ماحالى» (مىرزاتاي جولداسبەكوۆ) اتانعان اقتوبەدەگى «نۇر عاسىر» مەشىتى — ەلباسىنىڭ قاتىسۋىمەن اشىلعان قۇرىلىستىڭ ءبىرى. ول ەكى جارىم جىل ىشىندە سالىنىپ، 2008 جىلى 22 قىركۇيەكتە قاسيەتتى رامازان ايىندا پايدالانۋعا بەرىلدى.

مەشىتتىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى دميتري مەدۆەدەۆ قاتىسىپ، ونىڭ اشىلۋىنا جوعارى مارتەبە بەرگەن. ەلباسى مەشىتتىڭ اشىلۋ راسىمىندە حالىقپەن كەزدەسىپ، جىلى لەبىزىن بىلدىرگەن.

اللانىڭ ءۇيىنىڭ قۇرىلىسىنا 220 مىڭ ادام، ياعني وبلىستا تۇراتىن ءاربىر وتباسى ءوز ۇلەسىن قوستى. مەشىتتى تۇرعىزۋعا 5 ميلليون تەڭگەگە دەيىن قارجى اۋدارعان وتباسىلارى دا بار.

مەشىتتىڭ «نۇر عاسىر» اتالۋىنىڭ دا ءوز سەبەبى بار. «نۇر» ءسوزى «كوك اسپان»، «قۇدىرەتتى كۇشتىنىڭ مەيىر شاپاعاتى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.

قۇرىلىستىڭ جالپى الاڭى 5,5 مىڭ شارشى مەتر. بۇكىل اۋماعى — 400 مىڭ شارشى مەتر. مەشىتتىڭ كۇمبەزى — 40 مەتر، مۇنارالارىنىڭ بيىكتىگى — 63 مەتر. كۇمبەز التىنمەن قاپتالعان. مەشىتتىڭ ءىشى-سىرتى، ۇستىندارى، ەدەندەرى، باسپالداقتارى ءتۇرلى ءتۇستى مارمارمەن، سۇرعىلت گرانيتپەن قاپتالعان. مەشىت الدىندا سۋ بۇرقاعى جانە گۇلزارلى الاڭ، تۇندە اينالانى ساۋلەلەندىرەتىن پروجەكتورلار مەن شامشىراقتار قويىلعان. مەشىتتە جۇما جانە ايت نامازدارى كەزىندە 4 مىڭعا جۋىق ادام ەمىن-ەركىن قۇلشىلىق جاساي السا، جازدا 10 مىڭ ادامنىڭ ساجدەگە جىعىلۋىنا مۇمكىندىگى بار.

 

اقتوبە حالىقارالىق اۋەجايى

 اقتوبە اۋەجايى 2008 جىلى ەكى جىل بويى قايتا سالىنىپ، كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، استانا مەن الماتىداعى حالىقارالىق اۋەجايلارىنىڭ قاتارىنا قوسىلدى. جاڭا كەشەننىڭ العاشقى جولاۋشىسى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ بولدى.

اۋەجاي 2008 جىلى قازاقستان مەن رەسەي شەكارالاس ايماقتارىنىڭ V فورۋمى وتكەن كۇندەرمەن سايكەس پايدالانۋعا بەرىلدى. جاڭا كەشەننىڭ اشىلۋىندا ەلباسى:

— اقتوبە حالىقارالىق اۋەجايىنا كوڭىلىم تولدى. ونىڭ قىزمەتكەرلەرىنە الداعى ۋاقىتتا تەك تابىس تىلەيمىن. جاڭا اۋەكەشەننىڭ جۇمىسى جاندانا بەرسىن. جالپى ازاماتتىق اۋەجاي سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە زور العىس ايتامىن, — دەدى.

اۋەجايدى قايتا سالۋعا شامامەن 7 ملرد تەڭگەدەي قارجى جۇمسالدى. قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ العاشقى ساتىسىن استانالىق «ك-دورستروي» كومپانياسى جۇزەگە اسىرسا، «تەحنە-ستروي» كومپانياسى شارۋانى تياناقتادى. قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى كەزىندە ۇشۋ-قونۋ الاڭىنىڭ ۇزىندىعى 3100 مەتردەن 3200 مەترگە ۇزارتىلىپ، اۋەجاي توسەنىشتەرىنىڭ كوتەرۋ قابىلەتتىلىگى كۇشەيتىلدى. اۋە ۆوكزالىنىڭ جاڭا عيماراتىنا اسپالى اينالما جول مەن اۆتوپاركينگ قۇرىلعىسى قويىلدى. سۋ جانە جىلۋ جۇيەسى كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، جۇك تەرمينالى جانە اۋە كەمەلەرىنە قوسىمشا تۇراقتار سالىندى. ال بيىل مامىر ايىندا اقتوبە حالىقارالىق اۋەجايىنا ءاليا مولداعۇلوۆانىڭ ەسىمى بەرىلدى. اۋەجايدىڭ ماڭدايشاسىنا ءاليا مولداعۇلوۆا دەپ جازىلىپ، عيمارات ىشىنە باتىر قىزدىڭ ءبيۋستى قويىلدى.

ايتا كەتەيىك، بۇگىنگى تاڭدا اۋەجايدا 500-دەن استام ادام قىزمەت ەتەدى. كۇنىنە بۇل جەردەن الماتى، نۇر-سۇلتان، اقتاۋ، اتىراۋ، تۇركىستان، شىمكەنت قالالارىنا بىرنەشە مارتە ۇشاق ۇشادى. سونداي-اق بيىل حالىقارالىق باعىتتا ەگيپەتكە، ءباا-عا، تۇركياعا، ماسكەۋگە، ت.ب. قالالارعا رەيستەر اشىلدى.

 

 «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى» عيماراتى

اقتوبە قالاسىنداعى قازىرگى «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى» عيماراتى بۇرىنعى دوستىق ءۇيى 2008 جىلى قۇرىلىپ، 2009 جىلدىڭ 10 قىركۇيەكتە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاتىسۋىمەن سالتاناتتى تۇردە اشىلدى.

عيماراتتىڭ اشىلۋ راسىمىندە ەلباسى ۇلتتىق-مادەني ورتالىق وكىلدەرىمەن كەزدەسىپ، جىلى لەبىزىن ءبىلدىردى.

— ءبىزدىڭ قازاقستان — كوپۇلتتى ەل. ءار ۇلتقا ءوز مادەنيەتىن، تاريحىن ۇمىتپاۋعا، جاڭعىرتۋعا مۇمكىندىك بەرىلگەن. بالالارعا دا ءوز انا ءتىلىن ۇيرەنۋگە جاعداي بار. وعان دالەل — وسى دوستىق ءۇيى. مەن ءۇشىن ەڭ كەرەمەت كونتسەرت — اسسامبلەيانىڭ كونتسەرتى. ءار ۇلتتىڭ ءوز مادەنيەتىن كورسەتكەن ءساتى دە وتە ادەمى. سان ۇلت ءوز تىلىندە ءان شىرقاپ، ءوز بيلەرىن بيلەگەن شاق ءبىر ادەمى گۇل شوعىرى ىسپەتتەس. ءومىردىڭ گۇل شوعىرى! مەن سونداي ساتتە ەرەكشە ءبىر كۇيگە بولەنەمىن، — دەدى ەلباسى.

دوستىق ءۇيىنىڭ اتاۋى وتكەن جىلى ەلىمىزدە ەرەكشە اتاپ وتىلگەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 20 جىلدىعىنا بايلانىستى «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى» بولىپ وزگەرتىلدى. بۇگىندە مۇندا 19 ۇلتتىق-مادەني بىرلەستىك جۇمىس جاسايدى. عيماراتتا 300 ورىندىق كونتسەرت زالى، سالتانات، حورەوگرافيا جانە كونفەرەنتس-زالدارى، ۇلتتىق-مادەني بىرلەستىك جەتەكشىلەرىنىڭ جۇمىس بولمەلەرى، اسحانا جانە دىبىس جازۋ ستۋدياسى ورنالاسقان.

 

تۇڭعىش پرەزيدەنت اتىنداعى ورتالىق ساياباق

2009 جىلى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ اقتوبە قالاسىنىڭ 140 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنايى كەلگەن ساپارىندا اقتوبەدەگى ورتالىق دەمالىس جانە مادەنيەت ساياباعىندا ورنالاسقان قازاقستان حالقى اراسىنداعى دوستىق پەن بىرلىكتىڭ سيمۆولى بولاتىن «بىرلىك پەن كەلىسىم» سۋلى-جاسىل گۇلزارىنىڭ تۇساۋىن كەستى. شارادا ەلباسى:

— قازاقستاننىڭ جەرى ىقىلىم زاماننان بەرى قاراي شىعىس پەن باتىستىڭ ورتاسىندا، ۇلكەن جولدىڭ تورابىندا — ۇلى جىبەك جولىندا ورنالاسقان.  باعزى زاماننان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءبىزدىڭ جەرىمىز ساۋدا مەن مادەني ايىرباستار ارقىلى ازيا مەن ەۋروپا اراسىن وزىندىك ءبىر بايلانىستىرۋشى بۋىن قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى. عاسىرلار بويى ۇلى دالا ءتوسى كوپتەگەن حالىقتاردىڭ بەيبىت مەكەنى بولدى. ول بۇگىن دە ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ ورتاق ءۇيى بولىپ وتىر. بۇل — بىرلىگىمىزدىڭ جەمىسى. ەندەشە الداعى ۋاقىتتا اۋىزبىرشىلىگىمىز ارتىپ، ىنتىماعىمىز جاراسا بەرسىن! — دەپ تىلەگىن جەتكىزدى.

كەشەننىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا اقتوبەلىكتەر «بىرلىك پەن كەلىسىم» سۋلى-جاسىل گۇلزارىنا «قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ ساياباعى» اتىن بەرۋ تۋرالى ۇسىنىسىن ايتقان بولاتىن. كەيىن قالا تۇرعىندارىنىڭ بۇل ۇسىنىسى قولداۋعا يە بولىپ، بۇگىندە بۇل كەشەن «تۇڭعىش پرەزيدەنت اتىنداعى ساياباق» دەپ اتالادى.

 

كوكتاۋ مىس كومبيناتى

ەلباسى 2006 جىلى حرومتاۋ اۋدانىنداعى كوكتاۋ اۋىلىنداعى مىس كەنىن بايىتۋ كومبيناتىنىڭ اشىلۋىنا ارنايى كەلىپ قاتىستى. سالتاناتتى جاعدايدا كومبيناتتىڭ ءبىرىنشى كەزەگى ىسكە قوسىلدى. جاڭا كومبينات 1,5 جىلدا سالىنىپ ءبىتتى. كومبيناتتىڭ ءبىرىنشى كەزەگىندە 900 ادام، ەكىنشى كەزەگىندە 1700 ادام جۇمىس ىستەيدى. كومبيناتتىڭ جانىندا قيىرشىق تاس زاۋىتى بار.

سول جىلى ەلباسى كوكتاۋعا كەلگەن ساپارىندا اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا باسىنا كيگەن كاسكاسىنا قولتاڭباسىن قويىپ، ەسكەرتكىشكە بەرىپ كەتكەن. بۇل قۇندى ەكسپونات قازىر اۋداندىق مۇراجايدا ساقتاۋلى تۇر.

 

پوليەتيلەندى قۇبىرلار شىعاراتىن زاۋىت

ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2011 جىلى ناۋرىزدا كەلگەن ساپارىندا اقتوبەدەگى «اكتيۋبسترويحيممونتاج» جشس پوليەتيلەندى قۇبىرلار شىعاراتىن زاۋىتتا بولىپ، جاڭا ءوندىرىستىڭ تۇساۋىن كەستى. مەملەكەت باسشىسى باسقارۋ پۋلتىنە كەلىپ، تەتىكتى باسۋ ارقىلى ءوندىرىستىڭ ىسكە قوسىلۋىن جۇزەگە اسىرعان سوڭ ءونىمنىڭ العاشقى ۇلگىسى ناۋاعا جول تارتتى.

ۇدەمەلى يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىندا جۇمىس ىستەيتىن بۇل كاسىپورىن تۇتىنۋشىلارعا تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق جانە مۇناي-گاز سالالارىندا قولدانىلاتىن ديامەترى 20-دان 630 ميلليمەترگە دەيىنگى جوعارى جانە ورتا قىسىمدىق قۇبىرلاردى ۇسىنادى. زاۋىتتىڭ قۋاتتىلىعى — جىلىنا 20 مىڭ توننا ءونىم. وندىرىستىك پروتسەسس بارىسىندا ەڭ وزىق يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيا قولدانىلادى. شيكىزات ەسەبىندە گەرمانيا مەن وڭتۇستىك كورەيا ءوندىرىسىنىڭ جوعارى ساپالى پوليەتيلەندەرى پايدالانىلاتىن بولادى.

 

«قازاقويل-اقتوبە» جشس-نىڭ گاز وڭدەۋ زاۋىتى

مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا ەلورداداعى «ۆەلوترەك-سا­رىارقا» سپورتتىق كەشەنىندە يندۋستريالاندىرۋ كۇنى اياسىندا وتكەن تەلەكوپىر جەلىسىندە اقتوبەدەگى «قازاقويل-اقتوبە» جشس-نىڭ گاز وڭدەۋ زاۋىتىن سالتاناتتى تۇردە ىسكە قوستى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ اقتوبەلىكتەرگە ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.

— ءبىزدىڭ ەلىمىزدە اقتوبە وبلىسى مۇ­ناي-گاز وندىرەتىن ماڭىزدى وڭىرلەردىڭ بىرىنەن سانالادى. مىنا گاز وڭدەۋ زاۋىتى، اسىرەسە، ەلىمىزگە اسا قاجەت. سون­دىقتان جىلدان-جىلعا گاز ءوندىرۋدى ءور­كەندەتىپ كەلە جاتقان اقتوبە وبلىسى­نىڭ ەڭبەككەرلەرىنە ريزاشىلىعىمدى اي­تامىن, — دەدى ەلباسى تەلەكوپىر ارقى­لى اقتوبەلىكتەرگە ارناعان سوزىندە.

قۇنى 41,7 ملرد تەڭگە تۇراتىن بۇل جوبا — مەملەكەتتىك ءۇيد باعدارلاماسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان اقتوبەلىك جوبالاردىڭ ىشىندەگى ىرىلەرىنىڭ ءبىرى. كاسىپورىندا جىلىنا 420 ميلليون تەكشە مەتر ىلەسپە مۇناي گازى وڭدەلەدى، 320 ميلليون تەكشە مەتر تاۋارلىق قۇرعاق گاز، 57 مىڭ توننا كۇيدىرىلگەن گاز (پروپان-بۋتاندى قوسپا) جانە 10 مىڭ توننا تۇيىرشىكتەلگەن كۇكىرت وندىرىلەدى.

 

اقتوبە رەلس-ارقالىق زاۋىتى

ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2014 جىلدىڭ جانە ءبىرىنشى بەسجىلدىقتىڭ ناتيجەلەرى قورىتىندىلانعان جالپىۇلتتىق تەلەكوپىر ارقىلى اقتوبەدەگى رەلس-ارقالىق زاۋىتىنىڭ جىلىتۋ پەشىن ىسكە قوستى.

ەلباسى جاڭا ءوندىرىستى ىقىلاسپەن قابىلداپ:

— بۇل — قازاقستانداعى تۇڭعىش رەلس شىعاراتىن زاۋىت. وتە قاجەت. قانشا شاقىرىم تەمىرجول سالىپ جاتىرعانىمىزدى وزدەرىڭ كورىپ وتىرسىزدار. سوندىقتان بۇل ۇلكەن قۋانىش، قۇتتىقتايمىن! كاسىپورىندى اشۋعا رۇقسات ەتەمىن, — دەدى سالتاناتتى جاعدايدا. سول ساتتە زاۋىت گۋدوگى بەلگى بەرىپ، عيمارات ءىشىن جينالعان كوپشىلىكتىڭ قۋانىشتى ريزاشىلىقتارى مەن قوشەمەتى كەرنەدى.

اقتوبەدەگى رەلس-ارقالىق زاۋىتى پايدالانۋ رەسۋرسى جوعارى جىلدامدىقتاعى جۇك جانە جولاۋشىلاردىڭ جۇردەك پويىزدارى ءۇشىن رەلستەر، ارقالىقتار، بۇرىشتامالار مەن شۆەللەر شىعارادى. اقتوبەنىڭ رەلس-ارقالىق زاۋىتىنىڭ ءونىمى ىشكى نارىقتى قامتاماسىز ەتۋمەن بىرگە، وزبەكستان، تۇركىمەنستان، بەلارۋس، رەسەي ەلدەرىنە ەكسپورتتالادى.

 

«قازحروم» تۇك» اق فەرروقورىتپا زاۋىتى

2014 جىلى وبلىسقا جاساعان جۇمىس ساپارى كەزىندە مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازحروم» ترانسۇلتتىق كومپانياسى» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ جاڭا فەرروقورىتپا زاۋىتىنىڭ ءبىرىنشى بالقىتۋ پەشىن سالتاناتتى جاعدايدا ىسكە قوستى. مەملەكەت باسشىسى كاسىپورىن جۇمىسشىلارىمەن اڭگىمەلەستى، ولار مەملەكەت تاراپىنان مەتاللۋرگتەرگە تۇراقتى تۇردە نازار اۋدارىلىپ، قولداۋ كورسەتىلەتىنى ءۇشىن العىس ايتتى.

«قازحروم» تۇك» اق فەرروقورىتپا زاۋىتىنىڭ جوبالىق قۋاتى —  جىلىنا 440 مىڭ توننا جوعارى كومىرتەكتى فەرروحروم ءوندىرۋ. جىلىنا 226,5 مىڭ توننا ءونىم وندىرەدى. كاسىپورىنداعى جۇمىس ورىندارىنىڭ سانى — 500. زاۋىت قۇرىلىسىنىڭ قۇنى — 843 ملن دوللار. زاۋىتقا شىعىندى ازايتۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىن جاڭا تەحنولوگيا ەنگىزىلگەن.

 

العا ەت وڭدەۋ كومبيناتى 

 ەلباسى وتكەن جىلى يندۋستريالاندىرۋ كۇنى اياسىندا جالپىۇلتتىق تەلەكوپىر ارقىلى ونلاين رەجيمدە يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىنىڭ 18 جاڭا نىسانىن ىسكە قوستى. ولاردىڭ قاتارىندا العاداعى «اكتەپ» جشس ەت وڭدەۋ كومبيناتى بار.

وتكەن جىلدىڭ باستى جاڭالىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالاتىن ەلىمىزدەگى بالاماسى جوق ەرەكشە كەشەن — ەت وڭدەۋ كاسىپورنى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تەلەكوپىر ارقىلى قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى.

جوبانىڭ جالپى قۇنى 2,2 ميلليارد تەڭگە قۇرايدى. ونىڭ 930 ميلليون تەڭگەسى  جابدىقتار، قالعانى قۇرىلىس سالۋعا جۇمسالعان.

«اكتەپ» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى ءبىر مەزەتتە 11 مىڭ ءىرى قارانى بورداقىلاۋعا قويادى. جىلىنا ەكى مارتە بورداقىلاعاندا بۇل ەكى ەسە كوبەيەدى، ياعني 22 مىڭ ءىرى قارا بولادى. جاڭا ەت ونىمدەرىن وڭدەۋ كەشەنىنىڭ تولىق قۋاتى جىلىنا 7200 توننا ەت نەمەسە 36 مىڭ ءىرى قارا قاجەت ەتەدى. سەرىكتەستىك جەتپەس ءىرى قارانى جەكەلەگەن اسىلتۇقىمدى ءىرى قارا وسىرەتىن شارۋاشىلىقتاردان، شارۋا قوجالىقتارىنان قابىلداپ الىپ، كەشەنگە تاپسىرادى.

 

 ازىرلەگەن داناگۇل بايمۇقاش،

"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.

 

پىكىرلەر