ءدۇيىم تۇركى دۇنيەسىنىڭ بيىلعى مادەني استاناسى بولىپ جاريالانعان كاستامونۋ توپىراعىندا نەبىر كەنەن ويلى كەمەڭگەرلەر ءومىر سۇرگەن كورىنەدى. سولاردىڭ ءبىرى – اي-جۇلدىزدى بايراقتى انادولى جۇرتىنا اتى ءماشھۇر تۇلعا شەيح شابان-ي ۆەلي. كونە شاھار ءبىزدى وسىناۋ ايتۋلى تۇلعانىڭ «گەليشينيز گۇلە-گۇلە، گيتيشينيز گۇلە-گۇلە...» دەگەن اۋەزدى شۋماقتارىمەن قارسى الدى. قازاقشالاپ توتەسىنەن قايىرساق، كەرەمەتتەرگە تولى كەنتىمىزگە كۇلىپ كەلىپ، كۇلىپ كەتىڭىز دەگەنى عوي. جارىقتىقتىڭ جارىم ىرىستاي جاقسى سوزدەرى شاھاردى شارلاپ جۇرگەن بارلىق اۆتوبۋستاردىڭ ماڭدايشاسىنا جازىلعانىن بايقادىق. ءبىز مۇنى قوناقجاي كاستامونۋلىقتاردىڭ قوشەمەتشىل كوڭىلدەرىنىڭ كورىنىسىندەي قابىلدادىق.
تۇركيانىڭ تۋريستەر قۇمىرسقانىڭ يلەۋىندەي قۇجىناپ بارىپ قارا تەڭىزدىڭ تەلەگەي سۋىنا شومىلاتىن وڭتۇستىگىندە ەمەس، اۋا رايى سالقىنداۋ سولتۇستىگىندە ورنالاسقان كاستامونۋدىڭ ىرگەتاسى تىم ىلگەرىدە، جىل ساناۋعا دەيىنگى ەستە جوق ەسكى زامانداردا قالانىپتى. ءارتۇرلى تايپالار مەكەندەگەن بۇل ايماقتى انتيكالىق داۋىردە پافلاگونيا دەپ اتاپتى. ارىدان جەتكەن وسىناۋ ونوماستيكالىق اتاۋدىڭ تىكەلەي اۋدارماسى سارىمساق ءيىستى حالىق ۇعىمىن بىلدىرەتىنىن ەستىگەندە ەرىكسىز ەلەڭ ەتتىك. سويتسەك مۇندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن سارىمساقتىڭ ەشبىر جەردەگىگە ۇقسامايتىن ەرەكشە تۇقىمى وسىرىلەدى ەكەن. مىنە، ماسەلە قايدا جاتىر.
كىمدەر كەلىپ-كەتپەگەن كيەلى ولكە. تالاي سىر بۇككەن تاۋ-تاسىنان ەجەلگى پارسىلاردىڭ دا، ەلليندەردىڭ دە، ريمدىكتەردىڭ دە، سەلجۇكتەردىڭ دە تاڭبالانعان ىزدەرىن تاباسىڭ. بىرەسە ريمدىكتەر، بىرەسە ۆيزانتيالىقتار بيلەگەن. ايگىلى ءامىر تەمىر دە جاۋلاعان. اقىرى اتاقتى وسمان يمپەرياسىنىڭ قۇزىرىنا قاراعان. سودان بەرى تۇركيانىڭ قۇيقالى ءبىر پۇشپاعى، ويلى-قىرلى ۇلكەن پروۆينتسيانىڭ ورتالىعى. تەك تۋريزم كەنجەلەپ دامىعاندىقتان ونىڭ كونە تاريح كومبەسى عانا ەمەس، تاڭعاجايىپ تابيعاتى سۇقتاندىرار سۇلۋلىققا تۇنىپ تۇرعانىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. سوندىقتان كاستامونۋعا تۇركىلەردىڭ مادەني استاناسى مارتەبەسىن اپەرۋدەگى تۇپكى ماقسات – وسىنداعى مول رۋحاني مۇرا مەن ەلەۋگە تۇرارلىق ەسكەرتكىشتەردى ادامزاتتىڭ ورتاق يگىلىگىنە اينالدىرۋ بولسا كەرەك. قاي جاعىنان الىپ قاراساڭىز دا قۇپتارلىق قارەكەت.
* * *
ءبىر جىلعا بولسا دا بار ءتۇركىنىڭ باس كەنتى اتانىپ، باعى جانعان كاستامونۋعا الىستان ات سابىلتىپ جەتكەن قازاقستاندىق، قىرعىزستاندىق، وزبەكستاندىق، ازەربايجاندىق، تاتارستاندىق جانە گاگاۋزيالىق جۋرناليستەردى ءتۇركيا مادەنيەت مينيسترلىگى مەن جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى قۇشاق جايا قارسى الدى. ايتۋلى وقيعاعا ارنالعان سالتاناتتى شارادا تۋىسقان تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ تۋى جەلبىرەپ، تاعدىردىڭ جازۋىمەن جان-جاققا تاراپ، سان ءتۇرلى ساياسي سەبەپتەرمەن ءبىر-بىرىنەن اجىراپ قالعان قارداشتاردىڭ قارىم-قاتىناسىن قايتادان جانداندىرۋعا باعىتتالعان يگى تىلەكتەر تيەگى اعىتىلدى.
تۇرىكسوي ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى دۇيسەن قاسەيىنوۆ ءاربىر ەل الەمگە وزدەرىنىڭ ءتول مادەنيەتى ارقىلى تانىلاتىنىن العا تارتتى. ويتكەنى وركەنيەت ءتورى ونەر-ءبىلىمى ورگە باسقان ۇلتتارعا عانا ۇسىنىلادى. بۇل – قاراپايىم تىرشىلىك قاعيداسى. ەندەشە ءبىزدىڭ حالىقتارىمىز دا قولدارىنداعى قۇندىلىقتارىن باعالاپ قانا قويماي، بازارلاي ءبىلۋى قاجەت.
تۇركىنىڭ بارى مەن جوعىن ءتۇگەندەۋگە ءتيىس حالىقارالىق ۇيىم باسشىسىنىڭ ايتۋى بويىنشا، وتكەن جىلداردا ءبىرسىپىرا شارۋانىڭ باسى قايىرىلىپتى. اۋقىمدى باعدارلاما الداعى ۋاقىتتا ساتىمەن جالعاسا بەرمەك. بۇيىرسا، كاستامونۋدا باۋىرلاستار باسىن بىرىكتىرەتىن بىرەگەي شارا رەتىندە ناۋرىز مەيرامى تويلانادى. باسقا دا ءماندى ماجىلىستەر بارشىلىق.
«تاس تۇسكەن جەرىنە – اۋىر» بولاتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. دەمەك، تۇركيالىقتار تاراپىنان جۇرگىزىلەتىن ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىندا ىركىلىس بولماعانى ءجون. وسى ويىمىزدى سەزگەندەي تۇركيانىڭ مادەنيەت جانە تۋريزم ءمينيسترى نۋمان كۋرتۋلمىش بۇگىندە جوسپارلانىپ قويىلعان جيىنداردىڭ ءبارى جوعارى دەڭگەيدە وتەتىندىگىنە سەنىم ءبىلدىردى. ول ءۇشىن قاجەت بارلىق جاعداي جاسالىنباق.
* * *
بىردەن بايقالعانى، كاستامونۋ تاۋدى جارىپ، تاستى بۇزىپ ارنا سالعان ساي-سالانى قۋالاي سالىنىپتى. قالانى قاق جارىپ قاراشوماق وزەنى اعادى. ۇزىن سانى 19 اۋداننان تۇراتىن پروۆينتسيا ورتالىعى. مۇندا 114 مىڭ ادام تۇرادى.
جۋرناليست اعايىندار اۆتوبۋسقا مىنگەننەن اۋىز جاپپاي اتامەكەنىنىڭ ارتىقشىلىقتارىن ايتقان جول باستاۋشىمىز مۇستافا چاگىردىڭ اسەرلى اڭگىمەسىن تىڭداۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت. ونىڭ ءسوزىنە سەنسەك، ارىسى الىپ پلانەتامىزدا، بەرىسى بەرەكەلى انادولىدا كاستامونۋعا جەتەر جەر جوق. دۇرىس قوي. وتانعا ودا ارناۋدى كىم جەك كورسىن. اتاجۇرتىن ارداقتاعان اقجۇرەك ازاماتقا سۇيسىنە قارادىق. ۇستازىنا ۇيىعان ۇعىمتال وقۋشىداي ونىڭ وڭدى-سولدى كەلتىرگەن دەرەكتەرىنىڭ كەرەكتىسىن قويىن داپتەرىمىزگە قوندىردىق.
سونداعى كەيبىر ءماندى ءمالىمەتتەردى كەلتىرە كەتسەك بىلايشا كەستەلەنەدى. ايماقتىڭ ەكونوميكاسى نەگىزىنەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارقا سۇيەيدى. اتالمىش سالاداعى شىعارىلاتىن تاۋار كولەمى ءىشكى جالپى ءونىمنىڭ 40 پايىزىن قۇرايدى. تابىستىڭ قالعان بولىگى اعاش وڭدەۋ ونەركاسىبىنەن، مال باعۋدان، بالىق اۋلاۋدان جانە مىس وندىرۋدەن تۇسەدى. اۋىلدىق ەلدى مەكەندەر سانى جونىنەن ەلدە ەكىنشى ورىن الادى. ءوڭىر مالشىلارىنىڭ وزىندىك ماقتانىشىنا اينالعان داداي ىلقىلارىنىڭ داڭقى الىسقا تاراعان.
تەڭىز دەڭگەيىنەن 780 مەتر بيىكتىكتە قونىس تەپكەن كاستامونۋ ولكەسى وركەشتى تاۋلارمەن ورنەكتەلىپ، قاراعايلى، قايىڭدى، ارشالى، شىرشالى قالىڭ ورمان-توعايلارمەن قورشالعان. ءوسىمدىكتەردىڭ وزگە تۇرلەرىنە دە باي.
بۇل جاققا كەلەتىن تۋريستەردى نەمەن قىزىقتىرۋعا بولادى؟ ولار ءبىرىنشى كەزەكتە مادەني-تاريحي ورىندارمەن تانىسا الادى. اق باستى شىڭداردىڭ اياسىندا شاڭعى تەۋىپ، اڭ اۋلاپ، اتپەن سەرۋەندەپ، بيىك قۇزدارعا ورمەلەپ جانە باسقا دا اڭسارى اۋعان ىستەرمەن اينالىسادى. اراسان سۋلارىندا ەم قابىلداپ، دەنساۋلىقتارىن تۇزەيدى. ابان، بوزقۇرت، جيدە، دوانيۋرت، ينەبالۋ جاعاجايلارىندا كۇنگە كۇيەدى. كۇرە تاۋىنداعى 160-220 ميلليون جىلدىق «يلگاريني» ۇڭگىرىنە كىرىپ، ۆاللا، شاتاق، حورنا، يرسيزلار شاتقالدارىن شارلايدى. ون مەترلىك بيىكتىكتەن قۇلاپ اققان يلىدجا سارقىراماسىنىڭ قىسى-جازى 23 گرادۋستان تومەن تۇسپەيتىن باسسەينىنە بالتىر باتىرادى. ايتەۋىر ءار نارسەگە اۋەس قىدىرىمپاز قاۋىمنىڭ ءىشىن پىستىرمايتىنداي قىزىقتارعا كەنەلتەتىن نىساندار جەتەرلىك.
* * *
كونەنىڭ كوزىندەي تاريحي ورىنداردى تاماشالاۋ ساياحاتىن سوناۋ حV عاسىردا بوي كوتەرگەن يسمايل بەي كۇليەسىنەن باستادىق. وسمان يمپەرياسى تۇسىندا وسىندا ءامىر جۇرگىزگەن جاندار اۋلەتىنىڭ سوڭعى وكىلى يسمايل مىرزانىڭ قۇرمەتىنە كەرەگە كەرگەن كەشەن قۇرامىنا مەشىت، مەدرەسە، مەيرامحانا، حامام، كەرۋەن ساراي كىرەدى. اۋلادا ءامىرشىنىڭ جاقىن-جۇراعاتتارى جەرلەنگەنىن ايعاقتايتىن قۇلپىتاستار قارايادى. ەسكى مەشىت ەسىگىنەن ەنگەن بويدا يماندىلىق ءيىرىمدەرى تەرەڭىنە تارتا جونەلەدى. ءىشى جىپ-جىلى. ناماز وقيتىن ءبولىگى شاريعات شارتتارىنا ساي جابدىقتالعان. اسحاناسىندا قوناقتارعا تاماق بەرىلگەن. تاعى ءبىر بولمەسىنە قويىلعان تاقتاداعى جازۋلارعا قاراعاندا، مۇندا قازىر دە يسلام دارىستەرى وقىتىلاتىن ءتارىزدى.
مەيمانحاناسىندا ەرتەدە الىستان كەلگەن كەرۋەنشىلەر ءۇش كۇن جامباساقى تولەمەي-اق تەگىن جاتىپ، تاماقتاناتىن ءتارتىپ بولعان. ءتىپتى تۇيەلەرگە ارنالعان ورىن-جايدا ولاردىڭ ءۇستىنە ارتىلعان جۇكتەرى تارازىعا تارتىلعان. سالماعى ءتيىستى ءمولشەردەن اسىپ كەتسە، مال يەسىنە ايىپپۇل سالىنعان. كەشەندى سالعان قۇرىلىسشىلاردىڭ جۋىنىپ-شايىنۋىنا ارنالعان مونشا قازىر اق ماتاعا ايشىقتاپ ءتۇرلى ورنەك سالاتىن كاسىپورىنعا اينالىپتى. راس بۇرىنعىداي ويۋلاردى تاسپەن ەمەس، اعاش باسقىمەن ءتۇسىرەتىن تەحنولوگياعا كوشىپتى. ونىڭ بۇرىنعى-سوڭعى تاسىلدەرىن وسىنداعى ماماندار تاجىريبە جۇزىندە كورسەتتى. جالپى، مۇنداي كاسىپشىلىككە كاستامونۋلىقتار اتامۇرالارى رەتىندە قارايتىنىن ءبىلىپ قايران قالدىق.
بۇدان كەيىن ىلە-شالا شاعىن توقىما اتەلەسىنە سوعىپ، سونداعى ۇيرەنشىكتى وندىرىستىك ۇردىستەردىڭ قىر-سىرىنا قانىقتىق. وزگەشەلەۋ ءوندىرىس جەتەكشىسى سەۆش كۇنگەش حانىم ۇن قوسىلعان سۋدا قايناتىلعان ماقتا ءجىپتىڭ ابدەن «پىسەتىندىگىن» جەتكىزدى. ماتا توقۋ كەزىندە ءجىپتىڭ ۇزىلمەۋى باستى مىندەت سانالادى. ەگەر ورتا جولدا وسالدىق تانىتسا، بۇكىل ۇدەرىستى قايتا باستاۋعا تۋرا كەلەدى. بۇل كۇنى جەرگىلىكتى قولونەرشىلەردىڭ بازارعا قويىلعان ۇلتتىق ناقىشتاعى تاۋارلارىن تاماشالاپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسقان شەبەرلەر ءداستۇرىنىڭ كىندىگى ءۇزىلمەگەندىگىنە كۋا بولدىق.
* * *
ءحىV عاسىر تۋىندىسى سانالاتىن ماحمۇد بەي مەشىتى قالا سىرتىنداعى تاۋ سىلەمدەرىنىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان. اينالاسىنداعى شاعىن اۋىلدا 25 وتباسى ءتۇتىن تۇتەتىپ، كۇندەلىكتى تىرشىلىگىن كۇيتتەيدى. عاسىرلار سىنىنا سىر الدىرماعان عيماراتتىڭ سىرتى – تاس، ءىشى – اعاش. ەڭ عاجابى، بىردە-ءبىر شەگە قولدانىلماعان. ءبىرىنشى قاباتىندا ەرلەر، ەكىنشىسىندە ايەلدەر، ۇشىنشىسىندە بيلەۋشى تاپ وكىلدەرى جۇما نامازىن وقيتىن بولعان. قازىر دە سول ءداستۇر ساقتالىپتى.
جول-جونەكەي توبەسى وپىرىلىپ ورتاسىنا تۇسكەن اتام زامانعى تۇرىك حامامىنىڭ قيراندىسىن كوردىك. كونەلىكتەردىڭ كورنەكتى نۇسقاسى ەسەپتى ەسكەرتكىشتى قايتا قالپىنا كەلتىرسە بولعانداي ەكەن. وكىنىشكە قاراي، قاراۋسىز قالعان سىڭايلى. وزىمىزدە دە ەلەڭسىزدىكتەن جوعالتىپ العان اسىل قازىنالارىمىز از با؟! كىمگە اقىل ايتقاندايمىز...
* * *
تاس قابىرعالارى شاپقىنشىلاردىڭ تالاي شابۋىلىنا توسقاۋىل بولعان كاستامونۋ كالەسى تاۋ باسىندا قاسقايىپ تۇرعان حاس باتىردى ەلەستەتەدى. ەتەكتەگى قالانىڭ قىر جەلكەسىنەن قىديىپ قاراۋىل قاراعانداي قالىپ تانىتاتىن قامالدى ون ەكىنشى جۇزجىلدىقتىڭ جۋان ورتاسىندا ۆيزانتيالىقتار سوعىپتى. ءاتتەڭ، تاسقا ءتىل بىتپەگەن. ايتپەسە ارىدەن قوزعاپ الىمساقتىڭ شەرلى شەجىرەسىن شەرتەر ەدى-اۋ. توبە ءۇستىنەن توڭىرەك الاقانعا سالعانداي انىق كورىنەدى. قورعانىسقا قولايلى تۇس رەتىندە تاڭدالعانى تالاسسىز.
– اعا، اناۋ جاققا قاراڭىزشى! قاسىمداعى «قازاقپارات» اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ريزابەك ءنۇسىپبەكۇلىنىڭ وقىستان شىققان داۋسى ويىمىزدى ءبولىپ جىبەردى. قاراسام، قامال مۇناراسىنىڭ ۇشار بيىگىندە قازاقستاننىڭ كوك تۋىن كەرە ۇستاعان ءبىر جىگىت تۇر. جان-جاقتان شەتەلدىك ارىپتەستەرىمىز جامىراي شۋلاپ، جىلى لەبىزدەرىن ءبىلدىرىپ، ءبىزدى قۇتتىقتاپ جاتىر. تۇس-تۇستان فوتواپپاراتتار سىرتىلداپ، القالاعان الەۋمەت اجەپتاۋىر ابىگەرگە ءتۇستى. سول ساتتەگى كەۋدەمىزدى كەرنەگەن ماقتانىش سەزىمىن جەتكىزۋ، ارينە قيىنداۋ. كوڭىل تولقىپ، كوز جاساۋرادى.
اسقار شىڭدى باعىندىرعان الپينيستەي ارسالاڭداپ ورتامىزعا ورالعان اقجارقىن وعلاندى اسقان ريزاشىلىقپەن باۋىرىمىزعا باسىپ، اپىل-عۇپىل ءجون سۇراستىق.
– اتى-ءجونىم – ازامات ءالىمباەۆ. ءتۇبىمدى سۇراساڭىز، اتىراۋدىڭ تۋماسىمىن. تۇركيانىڭ كونيا قالاسىندا وقىپ جاتىرمىن. بولاشاق تەولوگپىن. بۇل جەرگە جولداستارىممەن بىرگە قىدىرىپ كەلدىم، – دەپ ءمان-جايدى ءتۇسىندىردى ءور مىنەزدى ورەنىمىز.
– ەلدى ساعىنعان شىعارسىڭدار...
– ايتپاڭىز. تۇسىمدە ىلعي اۋىلدى كورەم. مۇندا اش جۇرگەن جوقپىز. بىراق قازاقتىڭ قازى-قارتاسى مەن جال-جاياسىنا تاماق جەتە مە؟!
– قازاقستاننىڭ جالاۋىن وسىلاي وزدەرىڭمەن ىلعي الىپ ءجۇرەسىڭدەر مە؟
– مۇمكىندىگىنشە قولىمىزدان تاستاماۋعا تىرىسامىز. مەنىڭشە، قازاقتىڭ ءار بالاسى قاسيەتتى تۋىمىزدىڭ قادىرىن بىلۋگە ءتيىس!
– اتىڭا زاتىڭ ساي ازامات ەكەنسىڭ! ەلگە امان-ەسەن قايتۋلارىڭا تىلەكتەسپىز. ءبىر توپ قازاقستاندىق ستۋدەنتپەن ەستەلىك سۋرەتكە تۇستىك.
* * *
بارعاننان قاس-قاباعىمىزعا قاراپ، قالانى ەمىن-ەركىن ارالاۋىمىزعا مۇمكىندىك جاساپ باققان «كاستامونۋ تۋريزم» مەكەمەسىنىڭ گوكشەن گەديك سابانكايا باستاعان قىزمەتكەرلەرى ءوزدەرىنىڭ ءىلىپ الارلىقتاي ءىنجۋ-مارجاندارىن ءبىزدىڭ نازارىمىزدان تىس قالدىرماۋعا تىرىستى. «قوناق قويدان جۋاس قوي»، تورەدەي كۇتىپ، توبەلەرىنە كوتەرگەن تۇرىك اعايىنداردىڭ كوڭىلىن جىقپاي، جەتەكتەپ اپارعان جەرلەرىنىڭ ءبارىنە باردىق. ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ ءتۇر-تۇرىنەن ءدام تاتتىق. اتاقتى «شەكمەك حالۆاسىن» جەپ، اشقىلتىم ايرانىن ىشتىك.
ەڭ باستىسى، ەل تاريحىنا قاتىستى ەرەن ەكسپوناتتار ساقتالعان مۇراجايلاردا بولىپ، كوكەيگە كوپ وي تۇيدىك. اسىرەسە ارحەولوگيا مۋزەيىنىڭ ەسىگىنەن ەنگەننەن-اق تۇركيانىڭ تۇعىرىن بيىكتەتكەن ۇلى كوسەم مۇستافا كەمال اتاتۇرىكتى انادولى حالقىنىڭ قالاي قۇرمەتتەيتىنىن اڭعاردىق. ونىڭ وسى قالاعا كەلۋىنە بايلانىستى وقيعالار قابىرعاداعى قاپتاعان سۋرەتتەرمەن بەرىلىپتى. بۇكىل ءميللات ارداقتاعان قايراتكەردىڭ كيىمدەرى مەن تۇتىنعان زاتتارىنىڭ ءبىرازى كورمەگە قويىلىپتى. باسقا زالدارداعى ارحەولوگيالىق قازبالار كەزىندە تابىلعان ءمارمار تابىتتار، اڭ بەينەلى مۇسىندەر، تۇرمىستىق قۇرال-سايماندار جەتى ىقىلىمنىڭ جەتىستىكتەرىن جاريا ەتكەندەي.
ەتنوگرافيا مۋزەيى دە كىرسەڭ شىققىسىزداي ەكەن. باياعىدا قالاباسى سادىق پاشانىڭ ءۇي-جايى بولعان عيمارات ىشىندەگى ءجادىگەرلەر كوزدىڭ جاۋىن الادى. ولاردىڭ كوبىسى وسمان داۋىرىندەگى مۇلىك-مۇكامالدار. تەمىر شىعىرشىقتارمەن توقىلعان ساۋىت، ساداق، قانجار، قىلىش، سەلەبە سەكىلدى قارۋ-جاراق ارسەنالى اتاسى جاۋدان قايتپاعان ەر تۇرىك ۇرپاقتارىنىڭ ءورشىل رۋحىن ايشىقتاپ تۇرعانداي. التىنمەن اپتالعان ايەلدەردىڭ اشەكەي-ۇشەكەيلەرىمەن كۇمىسپەن كۇپتەلگەن ات ابزەلدەرىنىڭ ادەمىلىگىنە قىزىعىپ اينالسوقتاپ قالعان ءارىپتەستەرىمىزدىڭ بولەكشە اسەرگە ءبولەنگەندەرىن الابۇرتقان ءجۇزدەرىنەن اڭعاردىق.
ءبىز باسقا دا عيبراتتىق نىسانداردان كورگەن-بىلگەنىمىزدىڭ ءبارىن بىردەي بايانداپ جاتقاندى ارتىق سانادىق. ونداعى دۇنيەلەردى كوزبەن كورۋ كەرەك.
* * *
كاستامونۋدىڭ ىرگەسىندەگى ىلعاز ۇلتتىق پاركىنە بارعانىمىزدا اق ۇلپاعا ورانعان شىڭ-قۇزداردى، قار جامىلعان قالىڭ اعاشتى كورىپ، كوركەمدىك كوكجيەگىنە تامسانا ۇزاق قارادىق. تاۋ باۋرايىنداعى شاڭعى بازاسىندا قىسقى دەمالىس قىزىعىنا باتقانداردىڭ قاراسى اجەپتاۋىر. ماڭايداعى قوناقۇيلەر ادامدارعا لىق تولى. دالا ءتوسى ىردۋ-دىردۋ. شانا ءسۇيرەگەن بالا-شاعانىڭ شات-شادىمان كۇلكىسىنەن جاسىل ورمان جاڭعىرعانداي. اۋە جولىمەن ايدىك شوقىعا شىعىپ قايتقان جۋرناليستەر قاۋىمىنىڭ دا قاعاناعى – قارىق، ساعاناعى – سارىق... التايى مەن الاتاۋى اسقاقتاعان قازاقستاننان كەلگەندىكتەن كەيبىر قالامداستارىمىزعا كەرەمەتتەي كۇي كەشتىرگەن بۇل كورىنىستەر ءبىزدى اناۋ ايتقانداي تاڭداندىرا قويماعانىن جاسىرىپ قايتەيىك...
ساپار سوڭىنا قاراي كاستامونۋ قالالىق جۋرناليستەر قوعامىنىڭ توراعاسى مۇستافا ەرقان يىلمازبەن كەزدەسىپ، ەكىجاقتى پايدالى ەركىن سۇحبات قۇردىق. ونىڭ ءاڭگىمەسىنەن ۇققانىمىز، مۇنداعى باسپاسوزدىڭ 150 جىلدىق تاريحى بار ەكەن. قازىرگى تاڭدا قالادا 13 باسىلىم بار. ەڭ بايىرعىسى – «اشىقسوز» گازەتى. كوپ وقىلاتىنى – «كاستامونۋ» ءۇنجارياسى. تارالىمى شامامەن مىڭ داناداي. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تەگىس جەكەمەنشىك يەلەرىنىڭ قولىندا.
بايىپتى پىكىرالىسۋ بارىسىندا قوناقتار دا بەلسەندى تۇردە سوزگە ارالاسىپ، ءوز مەملەكەتتەرىندەگى باق احۋالى تۋرالى ايتىپ بەردى.
* * *
...كاستامونۋدا كورەرلىك ءدۇنيەلەر كوپتەۋ كورىندى. تۇگىن قالدىرماي تۇگەندەۋدى گازەت كولەمى كوتەرمەس. ءبىراز جايدى جازدىق بىلەم. ءسىرا، ولار تۋرالى مىڭ رەت وقىعاننان ءبىر رەت كورگەن ارتىق شىعار.
تالعات باتىرحان،
«ەگەمەن قازاقستان» استانا – كاستامونۋ – استانا
