قوعام بولعان سوڭ، تانىسىپ-ءبىلىسىپ، ارالاسۋ قالىپتى جاعداي. الدىمەن اتى-ءجونىڭ، ومىرلىك ستاتۋسىڭ، جاسىڭنان باستالعان سۇراۋلار البەتتە تۋىپ-وسكەن جەرىڭە دە جەتەدى. مەنىڭ دۇنيەگە كەلگەن جەرىم – قىزىلوردا وبلىسىنا قاراستى ارال دەگەن قالا. وسى تىركەس اۋزىمنان شىققان بەتتە ەستيتىندەرىم – «ەە، ەكولوگيالىق قالا ما؟»، «وندا قالاي تۇرىپ جاتىرسىڭدار؟»، «جازدا ساحارا،قىستا انتراكتيدا؟» دەپ باستالادى. مەنىڭشە، بۇل جالعىز مەنىڭ باسىمداعى جاي ەمەس، — بارشا تۇرعىنداردىڭ قۇلاعىنا ۇيرەنشىكتى دۇنيە بولىپ كەتكەنى ءبىرتالايدان. وسىندايدا نە دەپ جاۋاپ بەرەرىڭدى بىلمەي، جالتاقتاپ قالۋدان اسقان ىڭعايسىزدىق سەزىمى جوق شىعار. وسىنى ەسكەرىپ، بۇل جازباعا ارال تۋراسىندا تولىق ءارى ساپالى اقپارات جازۋعا كىرىسىپ كەتتىم.
«تامىرى جوق اعاش، تاريحى جوق حالىق بولمايدى» دەگەن قابدوللوۆ زەينوللا اعامنىڭ ءسوزىن تۋ ەتىپ، الدىمەن بۇل ولكەنىڭ وتكەنىنە از-ماز توقتالۋدى ءجون ساناپ وتىرمىن (ۋيكيپەديا داستۇرىنە ەلىكتەپ). ارال قالاسى — قىزىلوردا وبلىسىنداعى اۋدان ورتالىعى. ارال تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك-شىعىسىنداعى ۇلكەن سارىشىعاناق قولتىعىندا، ءشول بەلدەمىندە ورنالاسقان. تۇرعىنى 77,029 مىڭ ادام. ىرگەسى 1905 ج. “التىقۇدىق” دەپ اتالعان كىشكەنە قىستاق نەگىزىندە قالانعان. كەڭەس وكىمەتى ورناعاننان سوڭ جۇمىسشى پوسەلكەسىنە، كەيىن قالاعا اينالدى. ارالدا دا بالىق اۋلاۋ فلوتيلياسى، بالىق وڭدەۋ كومبيناتى، كەمە جوندەۋ،تىگىن شەبەرحاناسى جۇمىس ىستەدى. سونداي-اق، ورتا مەكتەپ، مادەنيەت ءۇيى، كينوتەاتر، ولكەتانۋ مۇراجايى، اۋداندىق اۋرۋحانا، سانەپيدستانسا، گازەت باسپاحاناسى، قوناق ءۇي، مەيرامحانا، قوعامدىق تاماقتاندىرۋ مەكەمەلەرى بار. قالا تۇرعىندارى ەلدى مەكەندەرمەن اۆتوموبيل جولى ارقىلى قاتىناسادى.
ارال وزىنشە ءبىر قۇراما شتات دەرسىڭ. ولاي دەۋىمنىڭ سەبەبى بار. قالا تەمىر جول تورابىنىڭ قاتىسىمەن ەكىگە بولىنگەن. ارعى بەت شانحاي مەنەن جاڭاۋىل،بەرگى بەت اۆتوبازا مەن كيروۆ. نە دەگەن لوگيكا، ءيا؟ بارلىق مەملەكەتتىك مەكەمەلەر (كەي مەكتەپتەردى ساناماعاندا), اۋرۋحانا مەن ەمحانا، ساۋدا ۇيلەرى مەن ۆوكزال بەرگى بەتتە ورنالاسقاندىقتان، بۇل جاق «گورود» اتالىپ كەتكەن. سايكەسىنشە، ارعىبەتتىكتەرگە ازداپ قيىنداۋ – بارلىق شارۋالارىن تىندىرۋ ءۇشىن ءبىراز قاجىپ، كوپىردەن ءوتىپ كەلۋگە تۋرا كەلەدى. وسى ماسەلەنى شەشۋگە دە بولار ەدى-اۋ نيەت بولسا، قولداۋ بولسا. ارعىبەتتەن قاتىنايتىن قالاىشىلىك مارشرۋت بولسا، قۇبا-قۇپ بولاتىنى ءسوزسىز.
الگىندە قۇراما شتات دەدىم عوي.بىزدەدە اراسىندا كريمينالدىق جاعدايلار،اۋدان-اۋدانداردىن جىگىتتەرى ءبولىنىپ قىرىلىسادى.بەرگەن باعام ءۇشىن جەرلەستەرىمنەن كەشىرىم وتىنەمىن، الايدا بۇل — سۋبەكتيۆتى پىكىرىم. ءبولىنىپ ءجۇرىپ بورىگە تالانىپ قالمايىق. كەزىندە ءوز جەرىن قورعاۋ ءۇشىن عانا جۇزگە بولىنگەن ەدىك. بىراق ول كەز جاۋگەرشىلىك زامان-تىن. قاجەتتىلىك ەدى. ال، قازىر، اللاعا شۇكىر، بەيبىت كۇندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىز ايقىن. سوعىستى قولدان جاساپ، بەرەكەنى قاشىرۋدىڭ بەس تيىنعا كەرەگى جوق. وسىنىڭ سالدارىنان تالاي قان توگىلىپ، نەبىر ورىنسىز قاتەلىكتەردىڭ بولعانى جاسىرىن ەمەس. «قاس قىلمايدى قاسقىر دا جولداسىنا».
جازدىڭ كۇندەرى كەلسەڭىز قوناقجاي ماسالارىمىز بار – ادامدى جاسى مەن جىنىسىنا، بويى مەن كەلبەتىنە قاراپ باعالامايدى، ءبارىن تۇگەل جاقسى كورەدى. ىستىقتادىڭىز با؟ ۋايىمداماڭىز، كولىمىز بار. «جازدا كۇنگە كۇيگەن – قىستا اۋىرمايدى» دەگەندى باستى قاعيدا سانايمىز. سول ءۇشىن كۇنگە ەش كەدەرگىسىز كۇيىپ، ءابسوليۋتتى ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن جاعاجايعا ەشبىر كولەڭكە قويماعان عوي، شىركىن! ءبارى تابيعي. كەشكە سەرۋەندەگەندى ۇناتاسىز با؟ ارينە، بولادى! بالكىم، اۋىلدىڭ قىزىعى دا وسىندا شىعار… ەندى مادەنيەت جاعىنا ويىسايىق…
تەاتر جوق. ەسەسىنە مادەنيەت ءۇيى بار. بۇرىن ۇزدىكسىز بولىپ جاتاتىن كونتسەرتتەر قازىر ءوز ءىزىن جوعالتىپ العانداي…
بىراق، كىتاپحاناسىنا ريزامىن. مەنىڭ سۇيىكتى جەرىم. وقيمىن دەگەنگە مۇمكىندىكتەر الاڭى دەرسىڭ قۇددى. ءبىزدىڭ ولكە 99% تازا قازاقتاردان قۇرالعان. باسقا ۇلت وكىلدەرىن كەزدەستىرۋگە بولادى، ىلۋدە بىرەۋ، الايدا، ولاردىڭ ءوزى قازاقشاعا سۋداي. سول سەبەپتەن، ءتىل مەڭگەرىپ، دەڭگەيىن كوتەرەم دەسەڭىز بىزگە قوناققا كەلىڭىز. كەڭپەيىلدى، باۋىرمال تۇرعىندار كەلگەن قوناعىن قۇت كورەتىن، «سۋ سۇراساڭ، ءسۇت پەن ايران بەرەتىن» اقكوڭىل جاندار.
ءبىزدىڭ ولكەدەن شىققان، ەلگە سىيلى اعا-اپالارىمىزدى ماقتامايمىن، ول كىسىلەرمەن ماقتانامىن. ارىدەن باستار بولساق، ءوز زامانىندا «ەردىڭ قۇنىن ەكى اۋىز سوزبەن شەشكەن سۇڭعىلا بي» — ايتەكە بي، ۇلى مۋزىكانت، كۇيشى نۇرتۋعان جىراۋ، مۇرات سىدىقوۆ، ءانشى گۇلنۇر ورازىمبەتوۆا، ءانشى-تەرمەشى نابات ويناروۆا،ەلمۇرا جاڭابەرگەنوۆا، قازاق ادەبيەتىنە نەبىر كەرەمەت تۋىندىلار سىيلاعان ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ،جۋرناليست يرينا تەن،اننا دانچەنكو، قازاق ءازىلىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرىپ، «جايدارماندى» جارقىراتىپ جۇرگەن عالىم ماحامبەتوۆ، قازىرگى تاڭدا حالىقتىڭ سۇيىكتىسىنە اينالعان «ۇلى دالا بالاسىنىڭ» جۇلدىز بولىپ جارقىراۋىنا ۇلەسىن قوسقان شىنبەرگەن سۇلەيمەنوۆ سىندى جىگىتتەر ارالدان شىققان. بۇل قاتار مۇنىمەن شەكتەلمەك ەمەس.
قانداي بولسا دا، اركىمنىڭ ءوز تۋعان جەرى – مىسىر شاھارى عوي! قازىردە كوك تىرەگەن ءزاۋلىم-ءزاۋلىم عيماراتتاردىڭ اراسىندا جۇرسەم دە، ارالىمنىڭ كوشەلەرىنە جەتپەيدى. سەبەبى، بۇل اسپان – مەنىڭ بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى، بۇل ولكە – مەنىڭ نەبىر قۋانىشىم مەن قايعىما كۋا بولعان ولكە. وسىندا مەنىڭ بويىم ءوستى، ويىم ءوستى. ماحاببات پەن مەيىرىمدى، شىنايىلىق پەن قامقورلىقتى سەزىندىرگەن دە وسى جاقتىڭ ادامدارى. شىنى كەرەك، كەيدە قالانىڭ شۋىنان شارشاعاندا اۋىلىڭنىڭ تىنىشتىعىن اڭسايتىن بولدىم.
ماديار مەڭدىباەۆ،
“ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
