قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، جازۋشى سوفى سماتاەۆ بيىل 80 جاستا. اۋدارماشى، اقىننىڭ مەرەيتويىنا وراي جازدا شىعارماشىلىق كەشى دە ءوتتى. م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق اكادەميالىق دراما تەاترىنداعى "Meن جەڭەمىن!" قويىلىمىندا جازۋشىنىڭ ءوزى ارتىستەرمەن بىرگە ساحانادا وينادى. الايدا ارادا اي وتكەندە جازۋشى قارا جامىلىپ، جارتى عاسىردان استام ۋاقىت بىرگە عۇمىر كەشكەن جارى ءشامشيادان ايىرىلدى. ءوزى دە كوروناۆيرۋستان ارەڭ جازىلدى. سوفى سماتاەۆ ءتورت ايدان بەرى اۋىر وي، جالعىزدىقتىڭ قۇشاعىندا. قازاق ادەبيەتىنىڭ قازىرگى كوزى ءتىرى كلاسسيگى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنىڭ تىلشىسىنە جان سىرىن اقتاردى. قازاق ءسوز ونەرىنىڭ شەبەرى اڭگىمە بارىسىندا كەزىندە ءوزى كومەكتەستكەن ازاماتتاردىڭ اتىن اتتاپ، بۇگىندە ولاردىڭ قايىرىلماي كەتكەنىن، ەلدە قالىپتاسقان كەلەڭسىزدىكتەردى، رۋحاني كۇيزەلىسكە تۇسكەن قازاقتىڭ جايى مەن تىلگە قاتىستى دا پىكىرىن جايىپ سالدى.
«مەملەكەتتىك سىيلىقتى 11 رەت بەرمەدى»
- قازاق ادەبيەتىنە توم توم تاريحي تۋىندىلار اكەلگەن جازۋشى كوز الدىمىزعا قاشاندا الىپ كورىنەتىن. سوقپاعى كوپ جولدارمەن سۇرىنبەي وتكەن سوفى سماتەۆتى، ءوزىڭىزدى الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جازبالارىڭىز ارقىلى سوڭعى كەزدە باسقا قىرىنان بايقاي باستاعاندايمىز. كلاسسيكتىڭ قادىرىن قوعام باعالاۋدان قالىپ بارا جاتقان سياقتى ما؟ وسى جاسقا جەتكەندە كىتاپ ساتۋعا كىرىسكەنىڭىز بىزگە دە اۋىرلاۋ ءتيىپ تۇر...
- 2007 جىلى تاسماعامبەتوۆكە كومەكشى بولدىم. سول كەزدە ونىڭ دەمەۋشىلىگىمەن مەنىڭ شىعارمالارىمنىڭ 17 تومدىعى شىقتى. قالانىڭ قازىرگى اكىمى دە 25 تومدىعىمدى شىعارىپ بەردى. 25 تومدىعىمدى شىعارۋ ءۇشىن باسپاعا 25 ميلليون تەڭگە ءبولىپتى. بىراق باسپا ماعان قالاماقى تولەمەدى. سول قالپى كىتاپتارىم ءۇيىلىپ جاتىر. ساتىپ جاتىرمىن. رەسپۋبليكاداعى 3 قالانىڭ جانە 14 وبلىستىڭ اكىمدەرىنە حات جازدىم، «مىنا كىتاپتارعا كومەكتەسىڭدەر، حالىققا جەتسىن» دەپ. سويتسەم جازعان حاتىم ول اكىمدەردىڭ قولىنا تيمەپتى. مادەنيتەت باسقارماسىنداعىلار حاتىما 1978 جىلى شىققان «ەلىم-اي» رومانىنىڭ ەكى داناسى بار ەكەنىن ايتىپ جاۋاپ بەرىپتى. «كىتاپتارىڭىزدى الا المايمىز، الاتىن بولساق ءبىر جيىنتىعىن الۋىمىز مۇمكىن، كەلىسپەسەڭىز سوتقا بەرىڭىز» دەپتى. مادەنيەتكە جاۋاپتى ادامداردىڭ ءوزى وسىلاي دەپ تۇرعاندا باسقا كىم الادى، ەلگە قايتىپ تارايدى؟ ون جىل بۇرىن 17 تومدىعىم شىققاندا كىتاپتارىمدى «اتامۇرا» مەن «الماتى كىتاپ» باسپاسىنا ءوز قولىممەن اپاردىم ون دانادان. ەكى ايدان كەيىن بارسام «اتامۇرا» ونىڭ ءبىر توپتاماسىن 35 مىڭنان، «الماتى كىتاپ» 45 مىڭ تەڭگەدەن ساتىپتى. ونداي قىمبات كىتاپتى كىم الادى؟ ءوزىم شىعارتتىم، ولاردان شىعىن شىققان جوق، سوندا دا 2,5 ەسەگە قىمباتقا ساتقان. كىتاپ ارينە وتپەيدى، كىتاپ وقيتىن جاستاردىڭ، ستۋدەنتتەردىڭ شاماسى جەتپەيدى. سونىمەن قازىر ءوزىم ساتىپ جاتىرمىن.
- تىكەلەي ءوزىڭىز ساتىپ جاتقان كىتاپتارىڭىزدى الۋشىلار كوپ پە؟
- قوعام جازۋشىلاردىڭ ەڭبەگىن كەرەك قىلمايدى. كىتابىمدى باسىندا 20 مىڭ تەڭگە دەدىم، قازىر 12 مىڭعا ءتۇسىردىم. سودان بەرى 12 دانا توپتاماسى ءوتتى. ءالى ۇيدە، باسپادا 50 مىڭداي كىتاپ جاتىر. قازاق كىتاپ وقۋدى قويىپتى. وبلىس اكىمدەرى كىتاپتارىمدى كەرەك قىلمادى. 2009 جىلدان بەرى 9 كىتاپ جازىپپىن. كوزىمنىڭ تىرىسىندە وسىلاردى شىعارىپ، وقىرماندارىما جەتكىزىپ كەتەيىن دەگەم.
- ءسىز قىزمەتتەگى ادامداردى سىنايسىز. بىراق وزىڭىزدە ومىرباقي لاۋازىمدى ورىنداردا قىزمەت جاسادىڭىز عوي. شىعارمالارىڭىزدان بولەك ۇلتقا، تىپتەن جەكەلەگەن ادامدارعا پايدام ءتيدى دەپ ايتا الاسىز با؟
- 2009 جىلدان باستاپ شىعارماشىلىقپەن اينالىستىم دەدىم عوي. كەڭەس كەزىندە جازۋشىلار وداعىندا 16 جىل، «جۇلدىز» جۋرنالىندا باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولدىم. كىتاپ پالاتاسىن باسقاردىم. ورتالىق كوميتەتتە كولبيننىڭ قاسىندا 4,5 جىل جۇمىس ىستەدىم. كولبينمەن ەكى رەت ايقاستىم. سوندا ماعان نازارباەۆ «ساكە بۇنىمەن ۇستاسىپ قايتەسىڭ؟ نە پارتيادان شىعارادى، نە اۋرۋ قىلادى» دەپ اقىل ايتاتىن. سوندا مەن نۇرەكەڭە، «ماسكەۋ ونسىزدا ءبىزدىڭ ءسوزىمىزدى سويلەمەيدى، وداندا وسىندا ايقاسىپ، ايتارىمىزدى ايتىپ قالايىق» دەيتىنمىن. كولبين مەنى «ۇلتتىق قاتىناس سەكتورىنىڭ» مەڭگەرۋشىسى قىلىپ جىبەردى. ءبىر كۇنى كولبين بىزگە «مينيستر، وبلىس اكىمدەرى تەك قازاق، ولار قىزمەتىنەن كەتىپ نەمەسە قايتىس بولسا ورنىنا ءبىرىنشى ورىنباسارى ورىستى ەمەس، تاعىدا بەسىنشى نەمەسە التىنشى ورىنباسارلارىن، قازاقتاردى قويادى ەكەنسىڭدەر، وزگەرتەمىز» دەدى. ءسويتىپ ول ءبىر-ەكى ايدىڭ ىشىندە التى قازاق ءمينيستردى الىپ، ورىندارىنا التى ورىستى قويدى. بيۋرو مۇشەلەرى ءبىر اۋىز قارسى ءسوز سويلەي المايتىن. كولبين ءبىر كابينەتتە ماعان قارسى بەتكە وتىراتىن. ءبىر كۇنى جەتىنشى ءمينيستردى ورىس قىلدى. ەكەمىزدە كوممۋنيستىك پارتيانىڭ مۇشەسىمىز. بىردەن قارسى شىقتىم. ون مينۋتتان سوڭ جەتىنشى ءمينيستردى قايتادان قازاق قىلدى. كولبين ماعان جيىندا اۋىزشا دا ەسكەرتۋ بەرگىسە المادى، ءوزىمنىڭ ۇستانىمىمدى ساقتاپ قالدىم. ءبىر اپتادان سوڭ الگى ءمينيستردى دالىزدەن كورىپ، «قىزمەتىڭنەن قۇلدىراپ بارا جاتقاندا اراشالاپ قالدىق، ءبىر اۋىز راقمەتىڭ جوق» دەدىم. ول، «كەتشى-ەي» دەگەندە جاعىنان شاپالاقپەن تارتىپ قالدىم. سول ادام قازىر بيلىكتە ءالى ءجۇر، كىم ەكەنىن ايتپايمىن. بۇل الماتىدا 1987 جىلى بولعان وقيعا. جازۋشىلار وداعىن ۇزاق جىل باسقارعان نۇرلان ورازالينگە بىرنەشە رەت كومەكتەسكەم. كورشى تۇردىق بۇرىن. ول مينيسترلىكتە كىم كورىنەنگە العى ءسوز جازىپ جۇرگەنىن، قۋىرشاق تەاترىنا ديرەكتور بولعىسى كەلەتىنىن، مەنەن باسقا بۇل جەردە سەنەتىن ادامدى جوق ەكەنىن ايتتى. ءبولىم مەڭگەرۋشىسى بولعان، قاتتى سىيلاساتىن شايجۇنىسوۆكە ايتىپ ەدىم، ول تىڭداماعان سوڭ قازاقستان كومپارتياسىنىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى بولىپ تۇرعان كاكىمجان قازىباەۆقا كىردىم. ءسويتىپ ورازالين تەاردا 2,5 جىل ديرەكتور بولدى. تاعى بىردە جولىمدى توسىپ، ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ ورىنباسارى بولعىسى كەلەتىنىن ايتتى. سودان زاقاش كاماليدەنوۆكە (1985-88 جىلدارى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ يدەولوگيا جونىندەگى حاتشىسى قىزمەتىن اتقارعان) باردىم. ەشقايسىسى ونى جاقتىرماسادا كورشى ەكەنىمدى ايتىپ، كوندىرەتىنمىن. كەيىن ورازالين وداقتىڭ توراعاسى بولعاندا مەنى جينالىسقا دا شاقىرمايتىن بولدى. بۇرىن وداقتى باسقارعان توراعالار جازۋشىلاردى ىزدەپ، اقىلداسىپ وتىراتىن. ول ۇلكەندى اعا دەپ، كىشىنى ءىنى دەپ سىيلاي المادى. وزىنە «اسكەر» جينادى، كىتابى دا شىقپاعان، ەشكىم تانىمايتىن 200 ادامدى وداققا مۇشەلىككە قابىلدادى.
ماحمۇد قاسىمبەكوۆپەن بىرگە جۇمىس جاساعام 1987 جىلى. «سوفى اعا، مەنى زاقاش كاماليدەنوۆ جۇمىستان شىعاراتىن بولدى» دەپ ءبىر كۇنى كەلىپ تۇر. سوسىن زاقاشقا (قكوك ءۇشىنشى حاتشىسى) باردىم. «ءبىر قازاقتىڭ بالاسى، ەرتەڭ جۇمىس تابا الماي قاڭعىپ كەتەدى، قالدىرساڭىز» دەپ الىپ قالعام. كەيىن ونىڭ قىزمەتى ۇنەمى ءوسىپ وتىردى. قازىر سول قاسىمبەكوۆ ۇلىن دا، قىزىندا قىزمەتكە قويدى. ۇلى قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكىمى. وعان «بولماعاندا كىتابىمىڭ 100 داناسىن الساڭدار» دەدىم، المادى، قايىر جوق.
- اعا، ءسىزدىڭ وسى جولى شىققان 25 تومدىعىڭىزعا سىني كىپىرلەر مەن اۋدارمالارىڭىز سىيماي قالىپتى. ايتپاعىم سونشاما كوپ كىتاپ، كوركەم تۋىندىلار جازعاندا ەڭبەگىڭىز ءوز ويىڭىزداعىداي باعالاندى دەپ سانايسىز با؟
- «جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك كىتابى» دەگەن بولادى. «جىلدىڭ ۇزدىك شىعارماسى» دەگەن بار. وداقتا 800 اقىن-جازۋشى بولسا، سولاردىڭ 29 عانا وسى اتاقتى العان. س.مۇقانوۆ ول اتاقتى ءبىر رەت، م. اۋەزوۆ ەكى رەت، ع.مۇسىرەپوۆ ءبىر رەت، و. سۇلەيمەنوۆ ەكى رەت، س.مۇراتبەكوۆ ءبىر رەت العان. مەنىڭ شىعارمام وسى اتاققا 11 رەت ۇسىنىلعاندا بارلىعىندا قۇلاتتى، مەملەكەتتىك سىيلىقتى بەرمەدى. قۇلاتقان ءابدىجامال نۇرپەيىسوۆ پەن ءابىش كەكىلباەۆ. ءبىرى كوميسسيانىڭ توراعاسى، ەكىنشىسى حاتشىسى بولىپ تۇردى. ءتوسىن ۇرىپ جۇرگەن جازۋشى «قان مەن تەردى» 27 رەت شىعاردى. ءبىر ورىس جوق جەردەن، راديۋسى 500 كم اۋماقتى قۇرايتىن جەردەن رەۆوليۋتسەنەر شىعارادى. ول «تىنىق دون» رومانىنىڭ كوشىرمەسى. نەبارى 8 توم كىتاپ جازسادا بارلىق اتاقتى الىپ وتىر. 2001 جىلى ءبىر عانا كىتابىم شىقتى، وندا دا قالاماقى دا بەرگەن جوق.
«جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى توي تويلاۋدان بوساماي ءجۇر»
- حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىن الدىڭىز عوي. «پاراسات»، «قۇرمەت» وردەندەرىمەن ماراپاتتالدىڭىز...
- «قۇرمەت» وردەنىن كىتاپ پالاتاسىن باسقارىم تۇرعانىمدا التىنبەك سارسەنباەۆ الىپ بەردى. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا «الاش» سىيلىعى عافۋ قايىربەكوۆتىڭ ۇسىنىسىمەن بەرىلگەن. بىردە ءبىر رەت مەملەكەتتىك سىيلىقتى بەرمەدى. «ەلىم-اي» رومانىنىڭ ءۇش كىتابى، ولەڭمەن جازىلعان «جارىلعاپ باتىر» رومانى، «ءبىز قۇلمىز با، كىمبىز؟» رومانى، «مۇڭلى ويلار» فيلوسوفيالىق ەستەتيكالىق كىتابىم، ودان كەيىن «اعالارىم - جاعالارىم، ىنىلەرىم- ىرىلەرىم»، «مەن ءتىرىمىن» اتتى پسيحولوگيالىق پوەمالارىم. مىنە وسىنداي وزگەدە شىعارمالارىم جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك كىتابىنا ۇسىنىلعان. مىنەكي وسىلاردىڭ بىرەۋىنە دە مەمەكەتتىك سىيلىق بەرىلمەدى. كىم كورىنگەن الىپ جاتقان «ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتەرى» اتاعىن دا بەرمەدى. جازۋشىلار وداعىنان وسى كۇنگە دەيىن ءبىر ماقتاۋ گرامماتوسىن العان ەمەسپىن. سول وداقتىڭ كەرەگى جوق. وداقتان بولەك ءجۇرىپ اق 26 كىتاپ جازىپپىن. جازۋشىلار وداعىنان مۇلدەم قايىر جوق. وداقتىڭ توراعاسى اۋىسقانمەن، جۇيەسى سول قالپى. قازىرگى توراعاسى توي تويلاۋدان قولى بوساماي ءجۇر. انا جاقتاعى تويعا، مىنا جاقتاعى تويعا كەتەدى.
- اعا ۇزاق جىل وتاسقان جۇبايىڭىزدى ساعىنىپ، جالعىزسىراپ وتىرعانىڭىز كورىنىپ تۇر. ۇيدەگى دۇنيەلەر مەن مىنا جازۋ بولمەڭىزگە سىيماي جۇرگەن سياقتىسىز... بىزگە كوز ءتيدى دەگەندى دە ايتىپ قالدىڭىز؟
- 80 جىلدىعىم الماتىداعى دراما تەاتردا ءوتتى. توقاەۆ 85 جاسقا تولعان ولجاس سۇلەيمەنوۆ پەن مەنىڭ 80 جىلدىعىمدى رەسمي تويلاۋعا رۇقسات بەرگەن. مەرەيتويىم جاقسى ءوتتى. تىكەلەي ەفيردەن 4,5 ملن ادام كوردى. ساحنادا ءوز شىعارمام بويىنشا اكتەرلىق ءرول وينادىم. كوز ءتيدى دەپ توپشىلايمىن. وسى مەرەيتويدان كەيىن جۇبايىم ەكەمىزدە كوۆيد جۇقتىرىپ، اۋرۋحاناعا تۇستىك. جۇبايىمنىڭ قايتىس بولۋىنا مەنىڭ امبيتسيام تىكەلەي سەبەپ بولدى دەپ سانايمىن. مەن باسقالار سياقتى تەاتردا مەرەيتويىمدى وتكىزبەي، مەيرامحانادا توي جاساماي، ۇيدە تىنىش وتىرسام بىزگە كورونوۆيرۋس جۇقپاس پا ەدى؟ ۇيدە جۇبايىم شايىمدى قايناتىپ وتىرار ما ەدى؟ قارتايعاندا، جاسىم 81 كەتكەندە جەمتىم شال اتاندىم. مىنا ءۇش قاباتتى ۇيدە قازىر ءۇش بويداق قانا قالدىق (جازۋشى كوزىنە جاس الدى), مەن، ۇلىم جانە نەمەرەم. ءۇش جەتىمبىز. ەشكىم قارامايدى. جازۋشىلار وداعى حابارلاسپاق تۇگىل، ايەلىم قايتىس بولعاندا كوڭىل ايتۋعا جارامادى. ماعان پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ، قىرىمبەك كوشەرباەۆ، قارعاندى وبلىسىنىڭ اكىمى، الماتىنىڭ اكىمى كوڭىل ايتتى. ال جازۋشىلار وداعىندا بەس-التى باستىق بار، سولاردىڭ بىرەۋى كوڭىل ايتپادى.
«جازۋشىلار، زيالىلار قىزمەتتەگى بالالارى ءۇشىن ۇندەمەيدى»
- اعا، تاعى ءبىر اۋىرلاۋ سۇراق قويسام.. ەلدە جەرگە قاتىستى، تىلگە، انالارعا قاتىستى ءتۇرلى داۋلى، تالاسقا تولى وقيعالار كوپ بولدى. قوعامعا پىكىر ءبىلدىرىپ، حالىققا اقىل ايتاتىن اۋزى دۋالى، سوزىنە سەندىرە الاتىن ادام قالماعانداي. وزدەرىڭىزدەي زيالى قاۋىم ءۇنسىز قالدى دەگەن سىن-پىكىرلەر دە كوپ ايتىلادى. كەڭەستىك زامانىنڭ وزىندە تىلگە، جەرگە قاتىستى اشىق پىكىر بىلدىرگەن الىپتارىمىز بولدى. قازىرگى زيالى قاۋىمعا نە بولعان؟
- 2005-2007 جىلدارعا دەيىن مەن ميتينگ، جيىندارعا بارىپ سويلەيتىنمىن. بىراق سويلەگەنىڭدى تىڭدايتىن ادام جوق. سول جەردەگى 400-500 ادامنان اسپايدى. تۇتاس حالىققا ءۇنىڭ جەتپيدى، تۇتاس حالىق ەستىمەيدى. قۇلاق جابىق، كەۋدەلەرى بىتەۋ. جاستار زيالى قاۋىم قايدا؟ ولار نەگە ءۇنسىز، نەگە ءۇن قوسپايدى؟ دەپ ويلايدى. كوپ جازۋشى، زيالىلاردىڭ بالالارى جاقسى قىزمەتتە. ول راس. سولارعا زيانى، كەسىرى تيمەسىن دەپ ءۇن قاتپايدى. مىسالى، مىنا جو ۇزاق جىل باسقارعان، توراعا بولعان ءورازاليننىڭ، ءا. كەكىلباەۆتىڭ، وزگەدە اقىن-جازۋشىلاردىڭ بالالارى جوعارى، لاۋازىمدى قىزمەتتە. تامىر-تانىستىقپەن جاقسى قىزمەتتەرگە ورنالاستىردى، ەندى سول بالالارىنا كەسىرى تيمەسىن دەپ ۇندەمەيدى. مەن بەدەلىمدى ساتىپ ءبىر بالاما دا قىزمەت سۇراعان ەمەسپىن. ەكى ۇل، ءبىر قىزىم بار. تىپتەن ەكى نەمەرەمدى اقشا تولەپ بارسەنولادا وقىتتىق. وسىندا بىرەۋى ءالى جۇمىسسىز ءجۇر.
«ءتىلدىڭ پروبلەماسىن قولىندا بيلىگى جوق قازاقتار عانا ايتادى»
- ءتىل تارتىسى الىدە توقتاعان جوق قوي. الدىڭعى كۇندەرى انا ءتىلىمىزدىڭ جاعدايى وڭالادى دەگەنگە سەنە الامىز با؟
- باسقا مەملەكەتتەرمەن، اناۋ بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەرمەن، كاۆكازدىقتارمەن، تىپتەن مىنا وزبەك، تاجىك، تۇركىمەن، قىرعىزدارمەن سالىستىرعاندا قازاق ءتىلى ەزگىدە جۇرگەن سياقتى. قازاق ءتىلى ءالى ەسىكتەن سىعالاعان قالپى تۇر. تورگە شىققان جوق. ءتىلدىڭ ماسەلەسىن قولىندا بيلىگى جوق قازاقتار عانا ايتىپ ءجۇر. باتىل وزگەرىستەر اكەلمەي تىلدە تۇعىرىنا قونبايدى، قازاقتا قايىرشى كەيپىنەن ايىرىلمايدى. ەگەمەندىك، تاۋەلسىزدىك دەگەن قازىر بىزدە تىرناقشانىڭ ىشىندە قالدى. تولىق تاۋەلسىز ەمەسپىز.
- ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان كىتاپ وقىمايتىن قوعام، قاۋىمنىڭ اراسىندا ساكەندى، مۇقانوۆقا قاتىستى ءتۇرلى سىني پىكىرلەر ايتىلىپ جاتادى. ءسىز وتكەن عاسىردىڭ 60-80 جىلدارىنداعى قازاقتىڭ الىپتارىن كورگەن ادامسىز. مىسالى، تۇرسىن جۇرتپاي اعامىز الاش قايراتكەرلەرى تۋرالى داۋلى پىكىرلەردى قوعام ورتاسىنا تاستاپ تۇراتىنى بار. سول تۇلعالار توڭىرەگىندە ايتىلعان سوزدەرگە قالاي قارايسىز؟
ساكەندى قارالاۋ – سۇلۋلىقتى قارالاۋ! ازاماتتىقتى قارالاۋ. ساكەن - تازالىقتىڭ سيمۆولى! ساكەن قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇرگىزۋگە جەتكىزگەن، 24-25 جىلدارى قىزمەتتە جۇرگەندە «كازاك –كيرگيز» دەگەن كەمسىتپەدەن رەمسي تۇردە قازاق دەگەن ۇلتتىق اتاۋدى الىپ بەرگەن تۇلعا. مەن بۇل تۇلعالاردى قارالاۋعا تۇپكىلىكتى قارسىمىن. «ساكەن ءبىر كەلىنشەكتى الىپ كەتىپتى»، «مىنا ايەلدى اكەتىپ قورلاپتى» دەگەننىڭ ءبارى بوس ءسوز. سۇلۋلىققا تابىنۋ، سۇلۋلىققا ءسۇيسىنۋ، سۇلۋلىققا سۇقتانۋ دەگەن بار. ول ايەلدەردىڭ وزدەرى دە كەلۋى مۇمكىن عوي. سول سياقتى ءسابيت مۇقانوۆتى دا قارالاۋعا قارسىمىن. «سابەڭ انا ادامدى كورسەتتى»، «مىنانىڭ ۇستالۋىنا كومەكتەسىپ، ءوزى امان ەسەن قالدى» دەيدى. ول كەزدە ءبىرىن ءبىرى كورسەتۋ دەگەن وتە كوپ بولعان. جينالىستاردا ايتىپ قالادى. جو توراعاسى، ۇندەمەسە «سەن قايدا قاراپ وتىرسىڭ؟» دەگەن تاياق وزىنە دە تيەدى. قازاق تەك وزىنىكىن عانا جاقتاپ، وزىنىكىن عانا ماقتاپ سويلەيدى. سوندىقتان ەكى-ءۇش رەت ازاماتتارعا قاراتا ايتسا ايتقان شىعار. بىراق قۇشاق قۇقاش ارىز جازعان جوق. سوندا دا ءسابيتتى شۇقىپ، ءتۇرتىپ، ونى ءالى كۇنگە دەيىن كورسەتىپ جاتۋدىڭ تۇككە دە قاجەتى جوق. قازاقتىڭ جازۋشىلارىن، قازاقتىڭ مىقتىلارىن جامانداپ كورسەتۋ – ول تەكتەن ايىرۋ دەگەن ءسوز. سوندىقتان كەكتى قويىپ، تەكتىلىكتى ساقتاۋىمىز كەرەك. تەكتىلىك بار جەردە قايىرىمدىلىق، جاقسىلىق جۇرەدى. وسىنىڭ ءبارىن تۇرتپەكتەپ شىعارا بەرەتىننىڭ ءبىرى ءوزىڭ ايتقان، عالىم بولىپ جۇرگەن تۇرسىن جۇرتباي. ونىڭ وزىنە دە ايتتىم، قويساڭشى دەپ. سول كەزدەگى قايراتكەرلەردى تۇرتپەكتەي بەرۋ، كەمشىلىكتەرىن تاۋىپ جازا بەرۋدىڭ ەش قاجەتى جوق.
«5,5 ملن قارىزبىن»
- قوماقتى قارىزىڭىز بار ەكەن. اتاعى الىسقا كەتكەن جازۋشىنىڭ قارىزعا باتىپ ءجۇرۋىن سونشالىقتى تۇسىنە الماي وتىرمىن...
- كەڭسايداعى مارقۇم ايەلىم ءشامشيانىڭ باسىنا كۇمبەز، قۇلىپتاس قويدىرام،ونى مارمارمەن قاپتايدى. 5,5 ملن تەڭگە قارىزبىن. قابىردىڭ ىرگەتاسىن قۇيۋعا، قالاۋعا 1 ملن تەڭگە سۇرادى. ءوز قالاتمادا اقشا جوق، 3 ملن قارىز الىپ تولەدىم. ءالى 2,5 ملن تەڭگەسىن تاۋىپ بەرۋىم كەرەك. تىم بولماعادا تۋعان جەرىم قاراعاندى وبلىسىنان بىرەۋ حابارلاسپادى. سوفى اعا، جاعدايىڭ قالاي؟ دەپ بىرەۋى سۇراۋعا جارامادى. كەڭسايدا قۇلىپتاستى تۇرعىزۋعا سىرتتان جۇمىسشىلاردى كىرگىزبەيدى. ەگەر باسقا جاقتان قۇرىلىسشىلاردى جالداسام ارزانعا تۇسەدى ەكەن. سوسىن كىتاپتارىمدى ساتىپ، قارىزدان قۇتىلسام دەپ جۇرگەن جايىم بار. ولدا وتپەي جاتىر.
«قازاق رۋحتان ايىرىلعان»
- قوعامنان، قازاعىڭىزدان ءبىرجولاتا كوڭىلىڭىز قالعانداي تۇڭىلە سويلەپ وتىرسىز. كۇيزەلە بەرسەڭىز دەنساۋلىعىڭىزعا زيان عوي...
- ەكى رەت ينسۋلت، التى رەت ينفاركت العام. قىلتاماق بولىپ، اسقازانىمدى العىزىپ تاستاعام. ميىمداعى ويىم ءتىلىمنىڭ ۇشىنا كەلمەيدى. سوندا دا 26 شىلدەگە دەيىن مەن لەپىرگەن، بارلىق ارمانىم ورىندالاتىنداي، ارماندارىما جەتۋگە تىرىسىپ ءجۇرۋشى ەدىم. قازىر مەندە ەشقانداي ماقساتتا، تىلەكتە، ارماندا جوق سياقتى كورىنەدى. ويتكەنى ماعان قول ۇشىن سوزاتىن قوعامدا جوق، قول ۇشىن سوزاتىن اعام-ىنىمدە جوق. بيلىكتە وتىرعان ازماتتاردا جوق كومەك بەرەتىن. سوندىقتان مەن قازىر ءتۇڭىلۋدىڭ ۇستىندە جۇرگەن اداممىن. بارىنەن جەرىگەن، جەرىنگەن اداممىن. كەيدە مەن كەتىپ، ءشامشيام قالۋ كەرەك ەدى، مەن نەگە قالىپ قويدىم؟ دەپ ويلايمىن. وسىنداي ءدۇدامال كۇدىكتەرمەن ءومىر ءسۇرىپ، ءوزىمدى ۋلاپ جاتىرمىن. قازىر قوعامعا قارسىلىق تا تانىتپايمىن، قۇشاق جايىپ ادامگەرشىلىك تە تانىتپايمىن. قوعام بولەم، مەن بولەك قالعان اداممىن. مەن اكىمدەردەن تۇڭىلگەن سوڭ قازاعىما سەندىم. قازاعىم، حالقىم مەنىڭ كىتاپتارىمدى وقيدى، الىپ كەتەدى دەپ ويلادىم. مىڭ دانا كىتاپتى مىڭ ادام تالاپ كەتەدى دەپ سەندىم. كىتاپ وقىمايتىن قازاعىما قارنىم اشادى. قازىر نان سۇراعان اش بالا سياقتىمىن. مەن قول جايىپ وتىرعان جوقپىن، قايىرشى ەمەسپىن. قازاق رۋحاني السىرەۋدىڭ ۇستىندە. رۋحىنان ايىرىلعان حالىق سەنىڭ بار، نە جوق ەكەنىڭدى ەسكەرمەيدى. رۋحتان ايىرىلدى قازاق. حالىقتىڭ كوكىرەگى بىتەۋ، اۋزى جابىق، كوزىندە كىرەۋكە بار.
- اعا، سۇحباتىڭىزعا كوپ راحمەت. ساۋ بولىڭىز!
سۇحباتتاسقان دينا ليتپين
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
