بەردىقوجا باتىر كەسەنەسى - داعاندەلى وزەنىنىڭ جاعالاۋىنداعى (70 مەترلىك قاشىقتىقتا) توبەدە ورنالاسقان. قارا جولدار كەسىپ وتەتىن وسى دالالىق لاندشافتتاعى كەسەنە كەڭ دالانىڭ بيىك جەرىندە ورنالاسقاندىعىنا بايلانىستى بىرنەشە شاقىرىمنان كورىنىپ تۇراتىن بولعان.
كەسەنە بالشىق ەرىتىندىسىنەن جاسالعان ساز كىرپىشتەن (8-9 ح 23 ح35 سم) كوتەرىلگەن، كىرپىشتى جاساۋعا ارنالعان ساز دا ءدال وسى جەردەن الىنعان. سازدى كەرەكتى ەرىتىندى دارەجەسىندە دايىنداعان شۇڭقىردىڭ ىزدەرى، وعان قوسا سۋ الىنعان قۇدىقتىڭ ورنى ساقتالىپ قالعان (كەسەنەنىڭ سولتۇستىك-باتىسىندا 50 مەتر قاشىقتىقتا).
قازىرگى تاڭدا ەسكەرتكىش قيراعان كۇيدە تۇر (تەك قانا ۇگىتىلىپ قۇلاعان ءبىر قابىرعاسى جانە بۇرىشىنىڭ قۇرىلىمى ساقتالىپ قالعان). الايدا، وسى قالدىقتاردىڭ ارقاسىندا، جانە دە ۇقساس ماتەريالدى قولدانۋ ارقىلى ەسكەرتكىشتىڭ گرافيكالىق قايتا قۇرىلىمى جاسالدى.
كەسەنە كۇمبەزدى – ورتالىقتاس تۇرىنە جاتادى. ەسكەرتكىش نەگىزىنىڭ كۆادراتتىق جوسپارى پارابولالىق، بىرتىندەپ تۇسىرىلگەن قالاۋ، كورىنىسىندەگى كۇمبەزبەن ءشىر كيگىزىلگەن. دالا قازاقتارىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىنە ءتان وسىنداي قۇرىلىمدىق ءتاسىلدىڭ ارقاسىندا كۇمبەز بيىك بولعان.
بولجام بويىنشا كىرەتىن ويىق سولتۇستىك-باتىس قابىرعاسىنىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان، سوندىقتان دا وزەن جازىقتىعىنا جانە ەرتەدە (ورتا عاسىرلار شاماسىندا) بولعان جولعا باعىتتالعان.
كىرەبەرىس كۇمبەز تارىزدەس تۇسىرىلگەن قالاۋدان جاسالعان، ال نوباي اركا پارابولالىق مانەردە بولعان. كۇمبەزدە ەكى نەمەسە ءتورت ءۇشبۇرىشتى ويىق ء(تۇزۋ جانە كولدەنەڭ وزەگىندە), ال ۇستىڭگى جاعىندا جارتى اي تارىزدەس ءسۇمبى بولعان. الايدا ەرتەدەگى كەسەنەلەردە، ياعني، XVIII–XIX عاسىدىڭ باسىندا ءسۇمبى مەن جارتى ايلار وتە سەيرەك ورناتىلعان.
ىشكى كورىنىستىڭ ەرەكشەلىگى – ءار قابىرعانىڭ تومەنگى جاعىندا ەكى اركالىق قۋىس ورناتىلعان، وسىعان ۇقساس قۋىستار كىرەبەرىستىڭ قابىرعاسىندا بولۋى دا مۇمكىن. جاقىنارادا ورنالاسقان ۇقساس كەسەنەلەرگە قاراي وتىرا كەسەنە بولمەسى سىلاقپەن قاپتالعان جانە اعارتىلعان.
ەسكەرتكىشتىڭ باستى ەرەكشەلىگى بولىپ دوڭگەلەنىپ جاسالعان نەگىزىنىڭ بۇرىشتارى تابىلادى. مۇنداي ءتاسىل كۇمبەزسىز سارىارقانىڭ كەسەنەلەرىنە، وعان قوسا ەرتە XVIII عاسىردىڭ قازاق ەسكەرتكىشتەرىنە ءتان.
بولجاممەن، كەسەنەنىڭ ولشەمدەرى كەلەسىدەي بولعان: جوسپارى بويىنشا 7ح7 مەتر (ساقتالىپ قالعان قابىرعاسى 6.4 مەتر), بيىكتىگى 7–8 مەتر بولعان.
بەردىقوجا باتىردىڭ كەسەنەسى قازاق تاريحىنىڭ ساۋلەت ونەرى ءۇشىن زور ماعىناسى بار، ويتكەنى XVIII عاسىرعا مىقتى مەرزىمدەلگەن ەسكەرتكىش قازاقستان ايماعىندا وتە سەيرەك. سونداي-اق، سول ۋاقىتتا كۇمبەزدى كەمەنەلەر وتە سەيرەك كەزدەسكەن جانە سول سەبەپتى ولار كەشىرەك سوعىلعان كەسەنەلەرگە ۇلگى بولعانى ابدەن مۇمكىن.
“رۋحاني جاڭعىرۋ” باعدارلاماسى اياسىندا
قاراعاندى وبلىستىق مادەنيەت، مۇراعات
جانە قۇجاتتاما باسقارماسى مەن “ادىرنا”
ۇلتتىق پورتالىنىڭ بىرلەسكەن جوباسى
