تاۋەلسىزدىگىمىزگە 30 جىل تولدى. وسى جىل ارالىعىندا قوعامدا كوپ ايتىلعان ءسوزدىڭ ءبىرى - ەكونوميكامىزدى تەك شيكىزات كوزىنە بايلاپ قويۋ دۇرىس ەمەس، باسقا سالادا دا جەتىستىككە جەتۋىمىز قاجەت دەدى. وسى ورايدا ەلىمىزدە قانداي ۇلكەن ءارى ءساتتى-ءساتسىز جوبالار جاسالعان؟
G4
جوبا قۇنى: 31 ميلليارد تەڭگە
2006 جىلى قاپشاعاي تاس جولىنىڭ بويىنان بىرنەشە شاقىرىم جەردە ءبىر ەمەس، بىردەن ءتورت قالانىڭ ىرگەسىن قالاپ، ناعىز سەرىكتەس قالاشىقتاردى ومىرگە اكەلەمىز دەپ شەشىم قابىلدادى. «G4 City» اتتى جوبا وسىلايشا ومىرگە كەلدى. جوبانى رەسمي ىسكە اسىرۋ 2008 جىلى باستالدى. ءتورت سەرىكتەس قالانىڭ وزىندىك جوسپارى مەن باعىتى بار. ءبىرىنشىسى قارجىلىق جانە ىسكەرلىك ورتالىق سانالاتىن Gate City, ەكىنشىسى مادەني جانە ويىن-ساۋىق، ءبىلىم ورتالىعى بولۋى ءتيىس Golden City, ءۇشىنشىسى عىلىم مەن تەحنولوگيا، جاڭا اشىلۋلاردىڭ جەتىستىگى بولۋعا ءتيىس Growing City جانە ءتورتىنشىسى قاپشاعايعا شىعاتىن تۋريستىك قالاشىق Green City ەدى.
2009-جىلى 2-قاراشادا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ №1739 «الماتى وبلىسىنداعى «Gate City» سەرىكتەس قالاسىنىڭ باس جوسپارى جايلى» قاۋلىسى شىقتى. قاۋلىدا الماتى قالاسىنداعى گەيت ءسيتيدىڭ باس جوسپارى 2030 جىلعا دەيىن قالانى سالۋ جانە دامىتۋ، ەكولوگيالىق جاعدايدى قالىپتى ۇستاۋ، تابيعاتىن ايالاۋ بويىنشا نەگىزگى قۇجات ەكەنى جازىلعان. باس جوسپاردىڭ نەگىزگى ماقساتى - الماتى قالاسىنىڭ ماڭىندا ءومىر سۇرۋگە قولايلى، بارلىق جاعداي جاسالعان سەرىكتەس قالانى قالىپتاستىرۋ بولدى. قاۋلىدا گەيت ءسيتيدىڭ ورنالاسقان جەرى قالانىڭ دامۋىنا وتە ىڭعايلى ەكەنى ايتىلعان، ياعني ول الماتى-قاپشاعاي تاس جولى مەن رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار ماگيسترال بويىندا جاتىر، قالا ماڭىنان باكاد پەن «باتىس قىتاي – باتىس ەۋروپا» كولىك ءدالىزى ءوتىپ، گەيت سيتي ورتالىق ازياداعى ناعىز ماڭىزعا يە قالانىڭ ءبىرى بولاتىنى ايتىلادى. الايدا 15 جىل وتسە دە، 130 مىڭ ادام تۇراتىن گەيت سيتي قالاسىن ەمەس، تەمىر جاقتاۋداعى اتاۋىن كورۋمەن تامسانىپ وتەمىز.
اققۋ پلانشەتى
2011 جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسىندا جارناماسىن ءولتىرىپ جاساعان "اققۋ" پلانشەتى وتاندىق تەحنولوگيانى العا جىلجىتۋى ءتيىس بولاتىن. تىپتى جوسپار بويىنشا كۇنىنە 280 پلانشەت، پەن 180 مونيتور جاسالۋ كەرەك ەدى.
بىراق 2013 جىلى تەرگەۋدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، زاۋىت قىتايدان پلانشەتتەر مەن دايىن ونىمدەر اكەلىپ، ولاردى "قازاقستاندا جاسالعان" جاپسىرماسى ارقىلى ءوز ءونىمى رەتىندە كورسەتكەن. سالدارىنان مەملەكەتكە 200 ميلليون تەڭگە (1 ميلليون اقش دوللارىنا جۋىق) شىعىن كەلدى.
«Caspiy ەlectronics» فيرماسى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى الەكساندر پاۆلەنكو الاياقتىق ايىبىمەن 6 جىلعا تۇرمەگە كەسىلدى. «كاسپي» اكك باسقارما توراعاسى ورىنباسارى ەرعالي قايىپوۆ قىزمەت وكىلەتىن اسىرا پايدالانۋ بابىمەن 3 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. ول قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا وراي راقىمشىلىققا ىلىگىپ، تۇرمەگە وتىرمادى.
كوكساراي سۋ رەتتەگىشى
جوبا قۇنى: 52,35 ميلليارد تەڭگە
2008 جىلى باستالعان (2010 جىلى اياقتالدى) عالامات جوبانىڭ ناتيجەسىندە قىزىلوردا وبلىسى اۋماعىن سۋ تاسقىنىنان قورعايتىن گيدروتەحنيكالىق كەشەن قۇرىلدى. سىر بويىنا جاعالاي قونىستانعان ەل قاۋىپسىزدىگى، كىشى ارال مەن سىر باسسەينىندەگى كولدەر جۇيەسىن تۇراقتى تۇردە سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن شەشۋدە ۇلكەن قادام جاسالدى.
ەكىنشىدەن، قىرعىزستاننان كەلەتىن ارتىق سۋدى قىستا جيناپ الىپ، جاز بويى سۋعارۋعا پايدالانۋعا مۇمكىندىك تۋىندادى.
2012 جىلى توتەنشە جاعداي ءمينيسترى ۆلاديمير بوجكو كوكساراي سۋ رەتتەگىشىن قىزىلوردانى سۋ باسۋ قاۋپىنەن قورعاپ قالعانىن ايتتى.
اەس
جوبا قۇنى: 3-4 ميلليارد تەڭگە
اەس تاقىرىبى ەلىمىزدە سوناۋ 1997 جىلدان بەرى قوزعالىپ كەلەدى. ەڭ العاشىندا بالقاش كولىنىڭ ماڭىندا ورنالاسقان ۇلكەن اۋىلىندا قۋاتتىلىعى 640 مۆت ستانتسيا سالىنۋ يدەياسى كوتەىرلگەن ەدى. بىراق بەلگىسىز سەبەپتەرمەن قۇرىلىس جاندانبادى.
2006 جىلى اقتاۋدىڭ ماڭىندا رەسەي مەن قازاقستان اەس سالۋ يدەياسىن قايتا كوتەرىپ، قازاقستان ۇكىمەتى اەس قۇرىللىسىن تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق تۇرعىدان زەرتتەۋ ءۇشىن، 104,7 ملن تەڭگە قاراجات ءبولدى.
2014 جىلى قازاقستان مەن رەسەي ەلىمىزدە اەس سالۋ جونىندە مەموراندۋمعا قول قويدى. وسى ورايدا سەمەي يادرولىق پوليگونى مەن بالقاش كولىنىڭ ماڭىنداعى ۇلكەن اۋىلى باستى نىسانا رەتىندە كوزدەلدى.
2019 جىلى 3 ساۋىردە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆپەن كرەملدەگى كەزدەسۋى بارىسىندا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين اەس سالۋ جونىندە كەلىسسوز جاسادى. كەلەسى كۇنى ەنەرگەتيكا ۆيتسە-ءمينيسترى ماعزۇم مىرزاعاليەۆ ستانتسيا قۇرىلىسىنا قاتىستى ناقتى شەشىم قابىلدانباعانىن، الايدا اتوم ەلەكتر ستانتسياسى ورنالاسۋى مۇمكىن اۋماق رەتىندە كۋرچاتوۆ قالاسى مەن ۇلكەن اۋىلىن اتادى.
2021 جىلى ۆلاديۆوستوكتا وتكەن شىعىس ەكونوميكا فورۋمىنىڭ پلەنارلىق وتىرىسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ تاعى دا ەلگە اتوم ەلەكتر ستانتسياسى قاجەت دەپ مالىمدەدى.
ول جايىندا بيىلعى جولداۋدا "2030 جىلعا قاراي قازاقستاندا ەلەكتر ەنەرگياcىنىڭ تاپشىلىعى بولادى. ال الەمدىك تاجىريبەگە سايكەس، ءتيىمدى شەشىم بار. ول – بەيبىت اتوم. ءيا، وڭاي شارۋا ەمەس. سوندىقتان وسى ماسەلەنى ۇتىمدى شەشە ءبىلۋىمىز كەرەك، سان الۋان بولجام مەن ەموتسياعا جول بەرمەيىك" - دەپ، ايتتى.
KazSat جەر سەرىگى
قۇنى – 300 ميلليون دوللار
2000 جىلداردىڭ باسىندا قازاقستان جەر سەرىگىن ۇشىرۋ ماقساتىن العا قويدى. ءسويتىپ، الدىمەن ءساتسىز دە بولسا KazSat-1 جەر سەرىگىن، ودان سوڭ KazSat-2 مەن KazSat-3 جەر سەرىگىن ۇشىردى.
2006 جىل – KazSat-1 جەر سەرىگى ۇشىرىلدى.
2008 جىل – KazSat-1 جەر سەرىگى ىستەن شىقتى.
2011 جىل – KazSat-2 جەر سەرىگى ۇشىرىلدى. جەر سەرىكتىڭ قۇنى – 115 ميلليون دوللار.
2014 جىل – KazSat-3 جەر سەرىگى ۇشىرىلدى.
ناتيجەسى: قازاقستاننىڭ بارلىق اۋماعىندا “وتاۋ-تۆ” تەلەديدارى جۇمىس ىستەيدى.
اstana LRT جوباسى
قۇنى – 1,8 ملرد دوللار
2015 جىلعى 31 تامىزدا Astana LRT جوباسىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن «استانا LRT» جشس مەن قىتايدىڭ دامۋ بانكى شۇعىل نەسيە جەلىسىن ۇسىنۋ تۋرالى نەسيە كەلىسىمىنە قول قويدى. وسىلايشا قازاقستان قىتايدان 20 جىلعا جىلدىق 2,5% مولشەرلەمەمەن قارىز الدى. جوبانىڭ قۇنىن 1,8 ملرد دوللار دەپ باعالاندى.
2019 جىلدىڭ جازىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا LRT قۇرىلىسىن سىنعا الىپ، «حالىق ءۇشىن ىڭعايلى ءارى ۇنەمدى كولىك جۇيەسىن سالۋدىڭ ورنىنا اسا قىمبات جوبا ۇسىنىلعانىن» ايتتى.
«بىلۋىمشە، جوبانى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا ساۋلەتشىلەر مەن ارنايى مامانداردىڭ پىكىرى ەسكەرىلگەن جوق. اكىمدىكتىڭ مالىمەتىنە سايكەس، جەڭىل رەلستى كولىكپەن ءبىر تاۋلىكتە شامامەن 146 000 ادام جۇرەدى دەپ جوبالانعان. بىراق بۇل – اقيقاتتان الىس جاتقان بولجام. سەبەبى ءدال وسى مارشرۋتپەن قازىرگى كۇنى اۋەجاي مەن تەمىرجول ۆوكزالىنا دەيىن بار-جوعى 2-اق مىڭ ادام قاتىنايدى. سوندا جولاۋشىلار سانىن 70 ەسەگە قالاي كوبەيتكەلى وتىرسىزدار؟» دەگەن پرەزيدەنت ۇكىمەت پەن اكىمدىككە وسىعان قاتىستى ناقتى شارالار قابىلداۋدى تاپسىردى. اۋديتورلار ۇكىمەتكە «استانا LRT» قۇرىلىسىن ءارى قاراي جالعاستىرۋ ءتيىمسىز دەپ بىردەن كەسىپ ايتتى.
بۇگىندە باعاندا جۇرەتىن ترامۆايدى ەمەس، ەستەلىككە سالىنعان ءارى سايقى مازاققا اينالعان باعانداردى عانا كورەمىز.
ءتۇيىن: 30 جىلدا جاسالعان جوبالار ەل ەسىندە... وتكەن قاتەلىكتەردەن ساباق الامىز با؟ الدە قاعازداعى ەرتەگىلەر جالعاسا بەرە مە؟ بارلىعى ۋاقىت ەنشىسىندە!
قانات بايۇزاقوۆ،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
