Táýelsizdigimizge 30 jyl toldy. Osy jyl aralyǵynda qoǵamda kóp aıtylǵan sózdiń biri - ekonomıkamyzdy tek shıkizat kózine baılap qoıý durys emes, basqa salada da jetistikke jetýimiz qajet dedi. Osy oraıda elimizde qandaı úlken ári sátti-sátsiz jobalar jasalǵan?
G4
Joba quny: 31 mıllıard teńge
2006 jyly Qapshaǵaı tas jolynyń boıynan birneshe shaqyrym jerde bir emes, birden tórt qalanyń irgesin qalap, naǵyz seriktes qalashyqtardy ómirge ákelemiz dep sheshim qabyldady. «G4 City» atty joba osylaısha ómirge keldi. Jobany resmı iske asyrý 2008 jyly bastaldy. Tórt seriktes qalanyń ózindik jospary men baǵyty bar. Birinshisi qarjylyq jáne iskerlik ortalyq sanalatyn Gate City, ekinshisi mádenı jáne oıyn-saýyq, bilim ortalyǵy bolýy tıis Golden City, úshinshisi ǵylym men tehnologııa, jańa ashylýlardyń jetistigi bolýǵa tıis Growing City jáne tórtinshisi Qapshaǵaıǵa shyǵatyn týrıstik qalashyq Green City edi.
2009-jyly 2-qarashada Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń №1739 «Almaty oblysyndaǵy «Gate City» seriktes qalasynyń bas jospary jaıly» qaýlysy shyqty. Qaýlyda Almaty qalasyndaǵy Geıt Sıtıdiń bas jospary 2030 jylǵa deıin qalany salý jáne damytý, ekologııalyq jaǵdaıdy qalypty ustaý, tabıǵatyn aıalaý boıynsha negizgi qujat ekeni jazylǵan. Bas jospardyń negizgi maqsaty - Almaty qalasynyń mańynda ómir súrýge qolaıly, barlyq jaǵdaı jasalǵan seriktes qalany qalyptastyrý boldy. Qaýlyda Geıt Sıtıdiń ornalasqan jeri qalanyń damýyna óte yńǵaıly ekeni aıtylǵan, ıaǵnı ol Almaty-Qapshaǵaı tas joly men respýblıkalyq mańyzy bar magıstral boıynda jatyr, qala mańynan BAKAD pen «Batys Qytaı – Batys Eýropa» kólik dálizi ótip, Geıt Sıtı Ortalyq Azııadaǵy naǵyz mańyzǵa ıe qalanyń biri bolatyny aıtylady. Alaıda 15 jyl ótse de, 130 myń adam turatyn Geıt Sıtı qalasyn emes, temir jaqtaýdaǵy ataýyn kórýmen tamsanyp ótemiz.
Aqqý plansheti
2011 jyly Mańǵystaý oblysynda jarnamasyn óltirip jasaǵan "Aqqý" plansheti otandyq tehnologııany alǵa jyljytýy tıis bolatyn. Tipti jospar boıynsha kúnine 280 planshet, pen 180 monıtor jasalý kerek edi.
Biraq 2013 jyly tergeýdiń qorytyndysy boıynsha, zaýyt Qytaıdan planshetter men daıyn ónimder ákelip, olardy "Qazaqstanda jasalǵan" japsyrmasy arqyly óz ónimi retinde kórsetken. Saldarynan memleketke 200 mıllıon teńge (1 mıllıon AQSh dollaryna jýyq) shyǵyn keldi.
«Caspiy Electronics» fırmasy dırektorynyń orynbasary Aleksandr Pavlenko alaıaqtyq aıybymen 6 jylǵa túrmege kesildi. «Kaspıı» ÁKK basqarma tóraǵasy orynbasary Erǵalı Qaıypov qyzmet ókiletin asyra paıdalaný babymen 3 jylǵa bas bostandyǵynan aıyryldy. Ol Qazaqstan táýelsizdiginiń 20 jyldyǵyna oraı raqymshylyqqa iligip, túrmege otyrmady.
Kóksaraı sý rettegishi
Joba quny: 52,35 mıllıard teńge
2008 jyly bastalǵan (2010 jyly aıaqtaldy) ǵalamat jobanyń nátıjesinde Qyzylorda oblysy aýmaǵyn sý tasqynynan qorǵaıtyn gıdrotehnıkalyq keshen quryldy. Syr boıyna jaǵalaı qonystanǵan el qaýipsizdigi, Kishi Aral men Syr basseınindegi kólder júıesin turaqty túrde sýmen qamtamasyz etý máselesin sheshýde úlken qadam jasaldy.
Ekinshiden, Qyrǵyzstannan keletin artyq sýdy qysta jınap alyp, jaz boıy sýǵarýǵa paıdalanýǵa múmkindik týyndady.
2012 jyly Tótenshe jaǵdaı mınıstri Vladımır Bojko Kóksaraı sý rettegishin Qyzylordany sý basý qaýpinen qorǵap qalǵanyn aıtty.
AES
Joba quny: 3-4 mıllıard teńge
AES taqyryby elimizde sonaý 1997 jyldan beri qozǵalyp keledi. Eń alǵashynda Balqash kóliniń mańynda ornalasqan Úlken aýylynda qýattylyǵy 640 MVt stanııa salyný ıdeıasy kóteirlgen edi. Biraq belgisiz sebeptermen qurylys jandanbady.
2006 jyly Aqtaýdyń mańynda Reseı men Qazaqstan AES salý ıdeıasyn qaıta kóterip, Qazaqstan úkimeti AES quryllysyn tehnıkalyq-ekonomıkalyq turǵydan zertteý úshin, 104,7 mln teńge qarajat bóldi.
2014 jyly Qazaqstan men Reseı elimizde AES salý jóninde memorandýmǵa qol qoıdy. Osy oraıda Semeı ıadrolyq polıgony men Balqash kóliniń mańyndaǵy Úlken aýyly basty nysana retinde kózdeldi.
2019 jyly 3 sáýirde Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevpen Kremldegi kezdesýi barysynda Reseı prezıdenti Vladımır Pýtın AES salý jóninde kelissóz jasady. Kelesi kúni energetıka vıe-mınıstri Maǵzum Myrzaǵalıev stanııa qurylysyna qatysty naqty sheshim qabyldanbaǵanyn, alaıda atom elektr stanııasy ornalasýy múmkin aýmaq retinde Kýrchatov qalasy men Úlken aýylyn atady.
2021 jyly Vladıvostokta ótken Shyǵys ekonomıka forýmynyń plenarlyq otyrysynda Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev taǵy da elge atom elektr stanııasy qajet dep málimdedi.
Ol jaıynda bıylǵy joldaýda "2030 jylǵa qaraı Qazaqstanda elektr energııacynyń tapshylyǵy bolady. Al álemdik tájirıbege sáıkes, tıimdi sheshim bar. Ol – beıbit atom. Iá, ońaı sharýa emes. Sondyqtan osy máseleni utymdy sheshe bilýimiz kerek, san alýan boljam men emoııaǵa jol bermeıik" - dep, aıtty.
KazSat jer serigi
Quny – 300 mıllıon dollar
2000 jyldardyń basynda Qazaqstan jer serigin ushyrý maqsatyn alǵa qoıdy. Sóıtip, aldymen sátsiz de bolsa KazSat-1 jer serigin, odan soń KazSat-2 men KazSat-3 jer serigin ushyrdy.
2006 jyl – KazSat-1 jer serigi ushyryldy.
2008 jyl – KazSat-1 jer serigi isten shyqty.
2011 jyl – KazSat-2 jer serigi ushyryldy. Jer seriktiń quny – 115 mıllıon dollar.
2014 jyl – KazSat-3 jer serigi ushyryldy.
Nátıjesi: Qazaqstannyń barlyq aýmaǵynda “Otaý-TV” teledıdary jumys isteıdi.
Astana LRT jobasy
Quny – 1,8 mlrd dollar
2015 jylǵy 31 tamyzda Astana LRT jobasyn iske asyrý úshin «Astana LRT» JShS men Qytaıdyń damý banki shuǵyl nesıe jelisin usyný týraly nesıe kelisimine qol qoıdy. Osylaısha Qazaqstan Qytaıdan 20 jylǵa jyldyq 2,5% mólsherlememen qaryz aldy. Jobanyń qunyn 1,8 mlrd dollar dep baǵalandy.
2019 jyldyń jazynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda LRT qurylysyn synǵa alyp, «halyq úshin yńǵaıly ári únemdi kólik júıesin salýdyń ornyna asa qymbat joba usynylǵanyn» aıtty.
«Bilýimshe, jobany júzege asyrý barysynda sáýletshiler men arnaıy mamandardyń pikiri eskerilgen joq. Ákimdiktiń málimetine sáıkes, jeńil relsti kólikpen bir táýlikte shamamen 146 000 adam júredi dep jobalanǵan. Biraq bul – aqıqattan alys jatqan boljam. Sebebi dál osy marshrýtpen qazirgi kúni áýejaı men temirjol vokzalyna deıin bar-joǵy 2-aq myń adam qatynaıdy. Sonda jolaýshylar sanyn 70 esege qalaı kóbeıtkeli otyrsyzdar?» degen Prezıdent Úkimet pen ákimdikke osyǵan qatysty naqty sharalar qabyldaýdy tapsyrdy. Aýdıtorlar Úkimetke «Astana LRT» qurylysyn ári qaraı jalǵastyrý tıimsiz dep birden kesip aıtty.
Búginde baǵanda júretin tramvaıdy emes, estelikke salynǵan ári saıqy mazaqqa aınalǵan baǵandardy ǵana kóremiz.
Túıin: 30 jylda jasalǵan jobalar el esinde... Ótken qatelikterden sabaq alamyz ba? Álde qaǵazdaǵy ertegiler jalǵasa bere me? Barlyǵy ýaqyt enshisinde!
Qanat BAIUZAQOV,
"Adyrna" ulttyq portaly
