قۇرمەتتى، ازاتكەرلەر! بۇل انىقتامالىق تىرنەكتەپ ءجۇرىپ جيناعان مالىمەتتەر. كەزىندە 400 مىڭ مۇشەسى بولعان ازاتتىڭ 400 بەلسەندىسى بولعانى انىق. بىراق ازىرگە جينالعان مالىمەتتەر وسى. جەكە فوتو مەن "ازات" قوزعالىسىندا ەتكەن ەڭبەكتەرىن، قاتىسقان شارالارىن جازىپ جىبەرۋگە بولادى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز جينالعان مالىمەتتى تۇزەتىپ، ءبىر جيناق شىعارۋ. مىنا مەكەنجايعا مالىمەت جىبەرىڭىزدەر: erserik@gmail.com
اداي سابىر شەركەشبايۇلى
سابىر اداي شەركەشبايۇلى 1960 جىلى، قىركۇيەك ايىنىڭ 30 جۇلدىزىندا قاراقالپاقستاننىڭ، شوماناي اۋدانىندا تۋدى. ورتا مەكتەپتى ماڭعىستاۋ وبلىسى، بەينەۋ كەنتىنەن ءبىتىردى. 1981 جىلى الماتى تسيرك-ونەر ستۋدياسىنىڭ پروفەسسور قۇبىش مۇحيتوۆ كۇي كلاسىن، كەيىن ورال پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتىن ءبىتىردى.
ەڭبەك ءومىر جولىن 1981 – 1984 جىلدارى بەينەۋ اۋداندىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى، 1984 – 1990 جىلدارى بەينەۋ مادەنيەت ءۇيىنىڭ ديرەكتورى، 1991 – 1996 جىلدارى اۋداندىق مادەنيەت ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى، 1997 – 1999 جىلدارى ماڭعىستاۋ وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ جانىنداعى عىلىمي ادىستەمەلىك ورتالىعى شىعارماشىلىق ءبولىمى باستىعى، 1999 – 2002 جىلدارى وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ ورىنباسارى، رەسپۋبليكالىق «ءۇش قيان» تاۋەلسىز گازەتىندە قىزمەتتەر اتقاردى. 2002 – 2009 جىلدارى «اداي» قايىرىمدىلىق قورىننىڭ يدەولوگيالىق جۇمىستار جونىندەگى ءبولىم باستىعى بولدى.
سابىر اداي اقىن (سۋرىپ سالما), سازگەر، ءانشى جانە ونەرتانۋشى. ول شىعارماشىلىق جانە ونەر سالاسىندا 2003 – 2006 جىلدارى رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىنىڭ بىرنەشە دۇركىن جەڭىمپازى بولدى. 2002 جىلى ونىڭ «ءار قازاق – مەنىڭ جالعىزىم» اتتى ولەڭدەر جيناعى جارىق كوردى. ول «اداي اتا» رۋحاني تاريحي-مادەني كەشەندى ەتنوگرافيالىق ورتالىقتىڭ اۆتورى. بۇكىلوداقتىق حالىق شىعارماشىلىعى فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى (1987 ج.), 2003 جىلدان قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى.
2001 جىلى ونىڭ شىعارماسى قازاقستاننىڭ سوڭعى 200 جىلداعى تاڭداۋلى 50 اقىننىڭ شىعارماشىلىق التىن قورىنا ەنگىزىلدى. 2003 جىلى حالىقارالىق يۋنەسكو-نىڭ اياسىندا وتكەن ماحامبەت وتەمىسۇلىنىڭ 200-جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان ادەبي شىعارماشىلىق بايقاۋىنىڭ جۇلدەگەرى اتاندى. پوەزيا نوميناتسياسى بويىنشا حالىقارالىق ماحامبەت سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى بولدى. وعان 2003 جىلى قازاقستاننىڭ ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەرى اتاعى بەرىلدى. 2006 جىلى پرەزيدەنت سىيلىعىنىڭ يەگەرى بولدى. 2005 جىلى بەينەۋ، 2007 جىلى ماڭعىستاۋ اۋدانىنىڭ «قۇرمەتتى ازاماتى» اتاعى بەرىلدى.
سابىر اداي قوعامدىق جۇمىستاردا «پاراسات»، «ماڭعىستاۋ – 21» قوزعالىستارىنىڭ مۇشەسى بولدى. 1991 جىلى سايىن شاپاعاتوۆپەن بىرگە باتىس قازاقستان وبلىسىندا بولىپ، ورال كازاكتارىنىڭ سەپاراتيستىك توپتارىنا تويتارىس بەرۋ ءۇشىن ءبىر توپ ماڭعىستاۋلىقتاردىڭ قاتارىندا ءوز ۇلەسىن قوستى. 2002 جىلى اتوم قالدىقتارىن ماڭعىستاۋعا اكەلىپ كومۋ تۋرالى ءبىر توپ پارلامەنت دەپۋتاتتارى مەن «كازاتومپروم» كومپانياسى باسشىلارىنىڭ باستاماسىنا قارسى «ءۇش قيان» رەپۋبليكالىق گازەتى ارقىلى قارسىلىق اكتسياسىن ۇيىمداستىرىپ، ەل اراسىندا قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋعا بەلسەنە ارالاستى. «پاراسات» قوعامدىق-ساياسي دەموكراتيالىق قوزعالىسى باسشىلىعى مەن بىرگە قارسىلىق قول جيناۋعا ات سالىستى.
2003 جىلى «وزەنمۇنايگاز» اق-ىن «كازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسىنا قوسۋ تۋرالى ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ ۇستانىمىنا بايلانىستى «ءۇش قيان» گازەتى ارقىلى وبلىس تۇرعىندارى اراسىندا قوعامدىق پىكىر تۋعىزىپ، مۇنايشىلاردىڭ، ولكە اقساقالدارىنىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ بۇل شەشىممەن كەلىسپەيتىندەرىن، ونىڭ ناتيجەسى حالىقتىڭ تۇرمىستىق جاعدايىنا كەرى اسەرىن تۋعىزاتىنى تۋرالى پىكىر، وي، ۇسىنىستارىن گازەت ارقىلى رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىنا، وبلىس، رەسپۋبليكا باسشىلارىنا، ەل باسىنا دەيىن جەتكىزۋگە مۇرىندىق بولدى.
سابىر شەركەشبايۇلى دەموكراتيالىق باعىتتاعى قوعامدىق ۇيىمدارمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، شەشۋشى كەزەڭدەردە ولاردىڭ ولكە تاعدىرىنا بايلانىستى ۇستانىمدارىن قولداپ وتىردى. اسىرەسە «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ تۇڭعىش توراعاسى سايىن شاپاعاتوۆ تۋرالى وي، تولعانىس ولەڭدەرىن جازىپ، ونىڭ ءىسىن، ازاماتتىق وبرىزىن، پورترەتىن سومداپ، ونى حالىق تاعدىرى ءۇشىن بار ءومىرىن ارناعان كوسەم رەتىندە كورسەتە ءبىلدى. ونىڭ قازىرگىدەي قيىن ساتتەردە حالقىنا بۇرىنعىدان دا قاجەت ەكەنىن وكىنە جىرلادى. «اداي – اتا» رۋحاني تاريحي-مادەني كەشەنىن سالۋ ارقىلى – ول ماڭعىستاۋداعى ەڭ بيىك جەر وتپان تاۋىن – ۇلتتىق يدەلوگيانى قالىپتاستىراتىن، اتا-سالت ءداستۇرىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءدىلىمىزدى دارىپتەيتىن، حالقىمىزدى بىرلىككە، تىرىلىككە، ىرىلىككە شاقىراتىن، جاستارىمىزعا رۋحاني تاربيە بەرەتىن قازاق ەلىنە ورتاق كيەلى – تاريحي ورىنعا اينالدىردى. «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ، «قوساي اتا» قورىنىڭ جانە باسقا دا قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ۇسىنىسىمەن وعان 2010 جىلى ۇلى جەڭىستىڭ 65 جىلدىعىنا بايلانىستى «اداي اتا – وتپان تاۋ» رۋحاني تاريحي-مادەني كەشەنىن سالۋداعى جانە قوعامعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن «ەر قوساي» مەدالى بەرىلدى.
سابىر اداي بۇگىنگى تاڭدا شىعارماشىلىقپەن اينالىسىپ، ۇلتتىق رۋحانيات پەن قازاق ءتىلىنىڭ وركەندەۋىنە قىزمەت جاساپ كەلەدى.
سابىر شەركەشبايۇلى كوپ بالالى وتباسىنىڭ باسشىسى. اقتاۋ قالاسىندا تۇرادى.
1962 جىلى 16 كاڭتاردا ماڭعىستاۋ وبلىسى، بەينەۋ اۋدانى، تەرەكتى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - پەداگوگ، مادەنيەت قىزمەتكەرى. 1988 جىلى ءابۋ ناسىر ءال-فارابي اتىندىعى شىمكەنت پەداگوگيكالىق-مادەنيەت ينستيتۋتىن بىتىرگەن.
قازاقستاندا تۇڭعىش قۇرىلعان (1989 ج.) «پاراسات» قوعامدىق، ساياسي-دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ، «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ وبلىستاعى بەلسەندى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى، وبلىستىق كەڭەس مۇشەسى. رەسپۋبليكالىق پارتيانىڭ ماڭعىستاۋ اۋدانى بويىنشا توراعاسى (1991) بولدى.
جومارت ايداربەك 1997 جىلدان «پاراسات» قوزعالىسى وبلىستىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى جانە 2003 جىلدان كەڭەس توراعاسىنىڭ ورىنباسارى. وبلىستىق كەڭەستىڭ مۇشەسى رەتىندە «پاراسات» قوزعالىسى وبلىستىق كەڭەسى ۇيىمداستىرعان شارالارعا ۇيىتقى بولىپ، كوپتەگەن يگى ىستەردىڭ باسى-قاسىندا ءجۇردى. ول تەلمان ەلدى مەكەنىنە سايىن شاپاعاتوۆتىڭ ەسىمىنىڭ بەرىلۋىنە، جەردى ساتۋ تۋرالى زاڭدى قابىلداتپاۋ ءۇشىن بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋم جاريالاۋ تۋرالى دەموكراتيالىق ۇيىمداردىڭ الماتى قالاسىندا ۇيىمداستىرعان رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى جينالىسىنا، 2002 جىلى الماتىدا تسيركتە ۇيىمداستىرىلعان قدت قوزعالىسىنىڭ قۇرىلتايىنا جانە ميتەنگىگە، «ازات» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ كەڭەيتىلگەن جينالىسىنا، كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەن «ءوزىن-ءوزى باسقارۋ تۋرالى» زاڭدى ومىرگە ەنگىزۋ ماقساتىندا ولكەمىزدە ۇيىمداستىرىلعان قابىلدانۋعا ءتيىستى زاڭدار تۋرالى قوعامدىق تىڭداۋلارعا، «پاراسات» قوزعالىسى ۇيىمداستىرعان بارلىق اكتسيالار مەن جينالىستارعا قاتىسىپ، ونىڭ شەشىمدەرىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا بارلىق كۇش-جىگەرىن اياماي جۇمسادى.
ايماحانوۆا گۇلسامال تورەدينقىزى
1989 جىلدان باستاپ قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا قوعامدىق-ساياسي جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاستى: حالىقارالىق يادرولىق جارىلىسقا قارسى «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنىڭ، وبلىستىق «جەم» انتيادرولىق توبىنىڭ، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ، «الداسپان» قوعامدىق-ساياسي، مادەني بىرلەستىگىنىڭ مۇشەسى بولدى.
1994 ج. قر العاشقى شاقىرىلىمىندا رەسپۋبليكالىق «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسى وبلىستىق بولىمشەسى اتىنان قالالىق ماسليحاتقا №5 وكرۋگتەن دەپۋتات بولىپ سايلاندى.
اقاتاەۆ سابەتقازى (1938 - 2003)
1987 جىلدىڭ 7 قاڭتارىنان باستاپ، جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ شىندىعىن بۇكىل الەمگە جەتكىزۋ ماسەلەسىمەن اينالىسقان. وسى قاندى وقيعانىڭ بەتىن اشاتىن ءماتىن ازىرلەپ، ونى ارنايى پلەنكاعا ءتۇسىرىپ، افريكا، قىتاي، امەريكا جانە ۆەنگريا ەلدەرىنە جىبەردى. ماجارستاندىق يشتۆان قوڭىردىڭ كومەگىمەن سول ءماتىن ەۋروپا ەلىنە تارالىپ، جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ شىندىعى بۇكىل الەمگە جايىلدى.
س.اقاتاەۆ - قازاقستاننىڭ «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى. 1990-1991 جىلدارى ۇيىم باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولدى. ول 1991 جىلى قازان ايىندا قازاقستاننىڭ حالىقتىق رەسپۋبلكالىق پارتياسىن قۇرىپ، باسقاردى. ول ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە ادال ەڭبەك ەتىپ، ءوز ۇلەسىن قوسىپ كەتكەن ۇلتتىق قايراتكەر.
امانعالي مۇحانبەتيار بيسۇلتانۇلى
1954 جىلى 28 مامىردا اتىراۋ وبلىسى قىزىلقوعا اۋدانى ميالى اۋىلىندا تۋعان.
1990 جىلدان باستاپ «الداسپان» قوعامدىق بىرلەستىگى، «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسى، «ورلەۋ» قوعامدىق-ساياسي جانە «انا ءتىلى» قوعامدىق ۇيىمدارىندا توراعا، توراعانىڭ ورىنباسارى بولىپ، بەلسەندى جۇمىس جاساپ، وبلىستىڭ قوعامدىق-ساياسي ىستەرىنە ارالاستى. 1994-1999 جىلدارى اقتوبە قالالىق ماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى. دەپۋتاتتىق مىندەتىن اتقارۋدا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قورعاۋعا زور ۇلەس قوستى.
90-جىلدارى اقتوبە قالاسىنداعى «الداسپان» ۇيىمىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولدى، كەيىن «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ اياسىنداعى شارالارىنا بەلسەنە ارالاستى.
ارالباەۆ دانيار ارالبايۇلى
1949 جىلى 1 قازاندا ماڭعىستاۋ وبلىسى، ماڭعىستاۋ اۋدانى، ۇشتاعان اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى.
اتىراۋ مەملەكەتتىك پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىن 1975 جىلى بىتىرگەن.
دانيار ارالبايۇلى 1989 جىلدان بەرى «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى. 1997 جىلدان «پاراسات» قوزعالىسى وبلىستىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى.
1994-1999 جىلدارى تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ العاشقى شاقىرىلىمىنداعى تۇڭعىش رەت دەموكراتيالىق جولمەن سايلانعان اقتاۋ قالالىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى.
«ازات» قوزعالىسىنىڭ ۇجىمدىق مۇشەسى بولىپ تابىلاتىن «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ اياسىندا: قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى، قازاق بالا-باقشالارىن، مەكتەپتەردى كوبەيتۋ جانە قازاق تىلىنە شىنايى مەملەكەتتىك مارتەبە بەرۋ، جەر اتاۋلارىنا بۇرىنعى تاريحي ەسىمدەرىن قايتارۋ، اتا سالت-ءداستۇردى جاڭعىرتۋ، اۋليە اتالاردى قۇرمەتتەۋ مەن بىرگە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن (جۇمىسسىزدىق، ەكولوگيا، ەكونوميكا جانە ادام حۇقى) كوتەردى.
دانيار ارالبايۇلى 2004-2010 جىلدار ارالىعىندا وبلىستىق ونوماستيكا كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى بولدى.ونىڭ ارالاسۋىمەن 2006 جىلى تۋعان جەرى تەلمان ەلدى مەكەنىنە ەلىمىزدىڭ ءبىر تۋار پەرزەنتى سايىن ءنادىرۇلى شاپاعاتوۆتىڭ ەسىمى بەرىلدى.
ارىستانوۆ سەرىك ايبالاۇلى (29.08.1958 -17.09.2019)
ازات قوزعالىسىنىڭ تۋىن اسقاقتاتا جەلبىرەتكەن، 90-جىلدارى الاش ازاتتىعى جولىندا جانقيارلىق كۇرەس ۇلگىسىن كورسەتكەن سەكسەۋىل كەنتىنىڭ اردا ازاماتى. ول لاۋازىم مەن قىزمەتتى حالىق قىزمەت دەپ ۇققان ەسىل ەرلەردەن ەدى. عۇمىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ادىلدىك پەن ادالدىق ءۇشىن ەڭبەك ەتتى، كۇرەستى. سەكەڭ سەكسەۋىل لوكوموتيۆ دەپوسىندا قىزمەت ەتە ءجۇرىپ، «ازات» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولدى. ازاتتىق جولىنداعى ايبىندى ىستەرىمەن، جىگەرلى ارەكەتىمەن كوزگە ءتۇستى. ول ادال جار، اسقار اكە رەتىندە بالالارىنا ۇلگى بولدى.
احمەتوۆ كوشكىنباي نۇرماعانبەتۇلى
احمەتوۆ كوشكىنباي نۇرماعانبەتۇلى – 1953 جىلدىڭ 1-ءشى قاڭتارىندا اقتوبە وبلىسى اقتوبە اۋدانىنىڭ ەلەك ەلدى مەكەنىندە جۇمىسشى جانۇياسىندا تۋعان.
1968 جىلى ەلەك سەگىز جىلدىق مەكتەبىن ءبىتىرىپ، 1972 جىلى اقتوبە تەمىرجول تەحنيكۋمىن ءتامامدادى.
1991–1996 جىلدارى “بەكارىس” شك باسقارىپ، وسى جىلدارى «الداسپان» قب، ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ اقتوبە وبلىستىق بولىمشەسىنىڭ ءىس-شارالارىن قارجىلاندىرىپ تۇردى.
1989 جىلدان باستاپ تاۋەلسىزدىك جولىندا قوعامدىق جۇمىسقا بەلسەنە ارالاسۋدا:
1989-1990 - “قازاق ءتىلى ” قوعامى، باسقارما مۇشەسى. باستاۋىش ۇيىم توراعاسى.
1990-1991 - “الداسپان” قسمب، ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى.
1991-1994 - “ازات” قاق اقتوبە ءبول.، ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى.
1994-2000 - “ازات” قاق اقتوبە ءبول.، ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ توراعاسى.
احمەتوۆ ىزتۇرعان (1947 – 2004)
احمەتوۆ ىزتۇرعان 1947 جىلى قىڭتار ايىنىڭ 20 جۇلدىزى كۇنى ماڭعىستاۋ اۋدانى تيگەن ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن. ەڭبەك ءومىر جولىن ول 1964 جىلى ەراليەۆ كەنتىندە بايلانىس قىزمەتىنىڭ ەلەكترومونتەرى، 1966-1985 جىلدار مانعىستاۋگەولوگيا بارلاۋ ترەسىندە مونتەر، جوندەۋشى، جۇك تاسىمالداۋشى، قۇرلىسشى، موتوريست، سپورت نۇسقاۋشىسى، 1985-1992 جىلدار ەراليەۆ (قازىرگى قۇرىق) اۋداندىق «كوممۋنيزم تاڭى»، «تۇلەگەن تۇبەك» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى، حاتتار ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، 1992-1993 جىلدار ەراليەۆ پوسەلكەلىك كەڭەسىنىڭ توراعا ورىنباسارى، 1993 1994-1996 جىلدار قاراقيا اۋداندىق حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى، «ساۋاپ» قايىرىمدىلىق قوعامىنىڭ توراعاسى، 1996-2000 جىلدارى «ماڭعىستاۋ» وبلىستىق گازەتىنىڭ قاراقيا اۋدانى بويىنشا مەنشىكتى ءتىلشىسى، 2000-2003 جىلدارى ماڭعىستاۋ وبلىستىق تەلەراديوكوپانياسىنىڭ كورەسپەندەنتى، 2003-2004 جىلدارى وبلىستىق دراما تەاترىنى مقك ادەبي ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى. ىزتۇرعان احمەتۇلى وسى قىزمەتتە جۇرگەن ۋاقىتتا 2004 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ 30 جۇلدىزى كۇنى 57 جاسقا تولار شاعىندا كەنەتتەن قايتىس بولدى.
ىزتۇرعان احمەتۇلى ولكەمىزدىڭ قوعامدىق ساياسي ومىرىنە دە اتسالىسقان ازامات. ول قاراقيا اۋداندىق ءماسليحاتىنىڭ II, III شاقىرىلىمىنىڭ جانە ماڭعىستاۋ وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ I شاقىرىلىمىنىڭ دەپۋتاتى.
1989 جىلدان «پاراسات» قوعامدىق-ساياسي دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى. 1997 جىلدان قاراقيا اۋداندىق «پاراسات» ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى. اۋداندا العاش رەت «ساۋاپ» قايىرىمدىلىق قوعامىن قۇرىپ، جاستاردى يماندىلىققا، اتا-سالت داستۇرگە، ۇلتىن سۇيۋگە تاربيەلەۋگە ايانباي ءوز ۇلەسىن، قاجىر-قايراتىن قوسقان ەل ءۇشىن ەڭىرەگەن اياۋلى ابازال ازامات. ساياسي مىنبەلەردەن ەل جاعدايىن كوتەرىپ، باسقارۋشى بيلىككە باتىل تالاپ-تىلەكتەر قويا بىلگەن سيااسي تۇلعا-قوعام قايراتكەرى. سونىمەن قاتار ىزتۇرعان احمەتۇلى قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى. ونىڭ جەرگىلىكتى، وبلىستىق جانە رەسپۋبليكالىق گازەتتەردە كوپتەگەن قوعام ومىرىنە بايلانىستى الەۋمەتتىك تاقىرىپتارعا ارنالعان سىندارلى ماقالالارى، اڭگىمەلەر مەن پۋبليستيكالىق شىعارمالارى، ولەڭدەرى مەن ساتيرالىق شىعارمالارى جاريالاندى.
ءابىلوۆ امانجول كۇزەمبايۇلى
1945 جىلى قوستاناي وبلىسىنىڭ مەندىعارا اۋدانىنا قاراستى ۇزىناعاش اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.1964 جىلى قوستاناي قالاسىنداعى ى. التىنسارين اتىنداعى قازاق مەكتەبىن بىتىرگەننەن كەيىن، قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇستى. ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا قازاق تاريحى، ارحەولوگيياسى، ەتنوگرافياسى، انتروپولوگياسى سالالارىنان ارناۋلى ءبىلىم العان ول بۇكىل عۇمىرىن عىلىمعا ارنادى. تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.
ا.كۇزەمبايۇلى قاراعاندى مەملكەتتىك پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ جالپى تاريح كافەدراسىنا وقۋ مينيسترلىگىنىڭ جول-داماسىمەن 1969 جىلدىڭ 04 قىركۇيەگىندە قىزمەتكە ورنالاستى. ول بۇل كافە-درادا ەرتە دۇنيە تاريحىنان ساباق بەردى. ينستيتۋتتىڭ جانە قالانىڭ قوعام-دىق ومىرىنە بەلسەنە ارالاستى.
1971 جىلى امانجول اسپيرانتۋراعا ءتۇستى. عىلىمي جەتەكشىسى بولىپ تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءامىر قاناپين بەكىتىلدى.
عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىن ۋاقىتىنان بۇرىن قورعاعان ا. كۇزەمبايۇلى قاراعاندىعا قايتا ورالىپ، 1973 جىلدىڭ مامىر ايىندا قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىنداعى عىلىمي كەڭەستە ول ءوزىنىڭ كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن ويداعىداي قورعاپ شىقتى.
قازاق تاريحشىلارىنىڭ ءىشىندە 80-90 جىلدارى حالقىمىزدىڭ تاريحىن قايتا جازۋ قاجەتتىلىگىن ايتا باستاعانداردىڭ ءىشىندە امانجول دا بولدى.
1987 جىلى جازىلعان “كازاحستان ۆ درەۆنوستي” اتتى وقۋ قۇرالى تاريحشىلار اراسىندا ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولدى. 1992 جىلى وسى كىتاپ كەڭەيتىلىپ، حرونولوگيالىق شەگى ۇزارتىلىپ جوعارعى مەكتەپ ستۋدەنتتەرى ءۇشىن وقۋلىق رەتىندە باسىلىپ شىقتى. وقۋلىقتا كوپتەگەن سونى پىكىرلەر ايتىلدى. قازاق تاريحىنىڭ كۇردەلى ماسەلەلەرى جاڭا كوزقاراستا تالدانىپ، ۇلتتىق تۇرعىدان كورىنىس تاپتى. 1993 جىلى وقۋلىق قازاق اكادەمياسىنىڭ تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋت ءبولىمدەرىنىڭ بىرككەن ماجىلىسىندە تالقىلانىپ جوعارى باعالاندى. سول جىلى ول وسى ينستيتۋت جانىنداعى دوكتورلىق كەڭەستە “قازان توڭكەرىسىنە دەيىنگى قازاق تاريحىنا جاڭا تۇجىرىمداما تۇرعىسى نەگىزىندە قايتا قاراۋ” دەپ اتالاتىن دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعادى.
ا. كۇزەمبايۇلى 90-جىلدارداعى ساياسي پروتسەسسىندە بەلسەنە قاتناسقان ادام. سول جىلدارداعى بۇكىلحالىقتىق “ازات” قوزعالىسىنىڭ باسشىلارىنىڭ ءبىرى رەتىندە ەلگە تانىمال بولدى. رەسپۋبليكالىق «ازات» ساياسي پارتياسىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە ول ەلدە دەموكراتيالىق ءۇردىستىڭ قالىپتاسۋىنا ءوز ۇلەسىن قوستى.
ول 200 دەن استام عىلىمي ەڭبەك جازىپ، 12 عىلىم كانديداتىن، 2 عىلىم دوكتورىن دايىنداپ شىعاردى.
ءالي جايلاۋ
1952 جىلى 3 اقپاندا قىزىلوردا وبلىسى، ارال اۋدانى، سەكسەۋىل قىستاعىندا دۇنيەگە كەلگەن. قىزىلوردا قالاسى تاسبوگەت قىستاعىنداعى № 114 كاسىپتىك-تەحنيكالىق ۋچيليششەنى بىتىرگەن. 1990 جىلى اۋەلى سەكسەۋىل قىستاعىندا، سوسىن ارال اۋدانىندا «ازات» قوزعالىسىنىڭ باستاۋىش ۇيىمىن قۇرۋعا قاتىسوان. 1991 جىلى قىركۇيەك ايىندا ورال قالاسىنداعى ورىس كازاكتارىنىڭ بۇلىگىنە قارسى اكتسياعا، سەمەيدەگى «اتتان، قازاقستان» جيىنىنا قاتىسقان. 2005 -2012 جىلدارى قدت، «العا» قوزعالىس جانە پارتياسىنىڭ بەلسەندىسى. 1990 جىلدان بەرى ۇزبەي دەموكراتيالىق كۇشتەردىڭ قاتارىندا قوعامدىق-ساياسي بەلسەندىلىگىن توقتاتپاي جۇمىس جۇرگىزىپ كەلە جاتقان بىرەگەي بەلسەندى.
بابالىقۇلى جاعدا
1917 جىلى 21 قاراشادا قحر، سۋار، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى، تارباعاتاي ايماعى، تولى اۋدانى، ۇتى-قۇجىرتى تاۋىندا دۇنيەگە كەلگەن. مەكتەپتى تارباعاتاي ايماعىنىڭ ورتالىعى ىىىاۋەشەك قالاسىندا ءبىتىرىپ، ءۇرىمشى قالاسىنداعى «شىڭ-جاڭ-ءشويان» ينستيتۋتىندا وقىعان.
1944-1945 جىلدارى ۇلت-ازاتتىق ۇيىمنىڭ جۇمىسىنا قاتىسقانى ءۇشىن «تۋفي-بانديت» اتانىپ، اباقتىعا قامالعان. 1945-1949 جىلدارى شىعىس تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلت-ازاتتىق اسكەرىنىڭ قاتارىندا پودپولكوۆنيك شەنىنە دەيىن ءارتۇرلى دارەجەلى قىزمەت اتقارىپ، باسشتابتىڭ ساياسي باسقارما باستىعىنىڭ ورىنباسارىنا دەيىن كوتەرىلگەن. گوميندان اسكەرىنە قارسى 23 ۇرىسقا قاتىناسىپ، ءۇش رەت جارالانعان (1947 جىلى 8 اي اسكەري تۇرمەدە قاماۋدا بولعان). 1950-1958 جىلدارى قىتاي حالىق-ازاتتىق ارمياسى اسكەري سوتىنىڭ ورىنباسارى، ىلە قازاق اۆتونوميالى، تارباعاتاي ايماعىنىڭ اكىمى، سۋار وكىمەتىنىڭ ساياسي-زاڭ باسقارما باستىعى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ توراعاسى بولىپ قىزمەت ىستەگەن. سول كەزدەردە جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ الەۋمەتتىك جانە قۇقىقتىق ماسەلەلەرىن شەشۋ جولىندا تاباندىلىق تانىتىپ، ءبىراز ماسەلەلەردىن شەشىلۋىنە ىقپال جاسادى. قىتاي مەملەكەتىنىڭ از ساندى ۇلت وكىلدەرىنىڭ الىپپەسىن لاتىن ارپىنە كوشىرۋىنىڭ ناتيجەسىندە قىتاي قازاقتارىنىڭ ءوزىنىڭ اتا جۇرتىنداعى ەلىنەن اجىراسىپ قالاتىنىن ءتۇسىنىپ، ءوز مۇمكىنشىلىگىن پايدالانىپ، كوپتەگەن سەبەپتەردى كولدەنەڭ تارتىپ، جەرگىلىكتى قازاق الىپپەسىن كيريليتساعا كوشىردى.
قىتايداعى، مونعولياداعى جانە قازاقستان قازاقتارىن قوساتىن ساياسات جۇرگىزەتىن ۇلتشىل، وڭشىل وتە قاۋىپتى ەلەمەنت دەگەن ايىپ تاعىلىپ، 1958-1961 جىلدارى بوستاندىقتان ايىرىلىپ، ەڭبەكپەن تۇزەتۋ لاگەرىنە جىبەرىلدى. ەڭبەكپەن تۇزەتۋ لاگەرىنەن بوساعان سوڭ قازاقستانعا كەلدى.
1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى كەزىندە تەرگەلىپ، ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن باقىلاۋدا بولدى. جەلتوقسان وقيعاسى تۋرالى شىندىقتى جازىپ، ماقالالارىن ۆەنگريا، چەحيا، اقش-كا جىبەرىپ، بۇكىل الەمگە جاريالادى. 1989-1991 جىلدارى قازاقستانداعى «ازات» قوزعالىسىن كۇرۋعا بەلسەنە ارالاستى.
بايجانوۆ ىلەسبەك سەيىتۇلى
15.02.1956 جىلى بۇرىنعى قازاق سسر - ءى، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، وتىرار اۋدانداعى ستاليناباد اۋىلىندا (كوممۋنيزم) قازاق جۇمىسشى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
وتباسىلى، ۇيلەنگەن. ەكى ۇل، ەكى قىز تاربيەلەپ وسىرگەن. نەمەرەلەرى بار.
1979 جىلى شىمكەنت قالاسىنداعى قازاق حيميا - تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىن(يۋكگۋ) ينجەنەر - تەحنولوگ ماماندىعى بويىنشا، 1997 جىلى الماتى قالاسىنداعى «تۇران» ۋنيۆەرسيتەتىن سەق ەكونوميسى ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن. «تۋران» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا مۇناي بيزنەسىن دامىتۋ سالاسى نەگىزىندە سىرتتاي وقىعان.
قوسىمشا العان بىلىمدەرى: 1982 جىلى موسكۆا ينستيتۋتىنىڭ شىرشىق فيليالىندا حيميا ءوندىرىسىنىڭ جەتەكشى مامانداردى قايتا دايارلاۋ كۋرسىنان وتكەن. 1987 جىلى - «ماركسيزما ي لەنينيزم ۋنيۆەرسيتەتىن» بىتىرگەن. 1989 جىل - «بۋحگالتەرلىك كۋرسىن»، 1992 جىلى اقش - تىڭ وگايو شتاتىنداعى كليۆلەند قالاسىندا «سىرتقى ەكونوميكالىق قاتىناستار ماماندىعى بويىنشا ءبىلىمىن جوعارىلاتۋ كۋرسىنان» وتكەن. 2005 – 2006 ج.ج. «ەڭبەك اكادەمياسى» مەن «تۋران» ۋنيۆەرسيتەتىندە ماماندىقتى جوعارىلاتۋ كۋرستارىن بىتىرگەن. 2009 جىلى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنداعى پەكين جانە شانحاي مۇناي ونەركاسىبى ۋنيۆەرسيتەتىندە ارنايى ماماندىق جەتىلدىرۋ كۋرسىنان، 2011 جىلى استانا قالاسىندا «كەدەن ىستەرى» جونىندەگى ارنايى كۋرستارىنان وتكەن.
2007 جىلدان – قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.
جۇزدەگەن عىلىمي، ساياسي، ەكولوگيالىق، ەكونوميكالىق، تاريحي - تانىمدىق ماقالالاردىڭ اۆتورى. ماقالالارى رەسپۋبليكالىق جانە قر وبلىستارىندا شىعاتىن مەرزىمدى باسپاسوزدەر مەن عالامتوردا تۇراقتى تۇردە باسىلىپ كەلەدى. ەكونوميكا، ساياسات، ەكولوگيا، تاريح جانە تانىمدىق تاقىرىپتارعا ارنالعان بىرنەشە كىتاپتاردىڭ اۆتورى.
قوعامدىق نەگىزدە اتقارعان جۇمىستارى.
- 1982 جىل. «تادجيكحيمپروم» بىرلەستىگى كومسومول ۇيىمىنىڭ 1 حاتشىسىنىڭ قوعامدىق نەگىزدەگى ورىنباسارى. 1984 جىل، ناۋرىز. سوكپ (كپسس) مۇشەسى.
- 1986 جىل. 19 جەلتوقسان. شىمكەنت مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى باستاۋىش پارتيا كوميتەتىنىڭ جينالىسىندا قازاقستان كومپارتياسىنىڭ 1 حاتشىسى د.ا.قوناەۆتى قورعاپ، جانە «برەجنەۆ» الاڭىنا شىققان قازاق جاستارىن جاقتاپ، وقو وبكومىنىڭ 2 - ءشى حاتشىسى چەرنەنكومەن ايتىسقانى ءۇشىن «ۇلتشىل» اتانىپ، قۋعىنعا ءتۇسۋدىڭ باستالۋى.
- 1988 جىل. ءساۋىر. شىمكەنت مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى كپسس باستاۋىش پارتيا كوميتەتى حاتشىسىنىڭ قوعامدىق نەگىزدەگى ورىنباسارى.
- 1989 جىل. ناۋرىز. شىمكەنت. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق «بەتبۇرىس» ساياسي-قوعام-دىق ۇيىمى. توراعا.
- 1990 جىل. شىمكەنت. ناۋرىز. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق «قازاق ءتىلى» قوعامى-ىڭ ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. رەسپۋبليكادا وبلىستار اراسىندا «قازاق ءتىلى» قوعامىن تۇڭعىش قۇرۋدى ۇيىمداستىرۋشى.
- 1990 جىل، قىركۇيەك. شىمكەنت. «بەتبۇرىس» ساياسي قوعامدىق ۇيىمىنىڭ رەسپۋبليكا-لىق «ازات» ازاماتتىق ساياسي قوزعالىسىنا قوسىلىپ بىرىگۋى. وڭتۇستىك قازاقستان وب-لىستىق «ازات» ازاماتتىق ساياسي قوزعالىسىنىڭ تەڭ توراعاسى.
- 1991 جىل، ماۋسىم. الماتى. رەسپۋبليكالىق «ازات» ازاماتتىق ساياسي قوزعالىسىنىڭ ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى.
- 1991 جىل، 19 تامىز. ماسكەۋدەگى گكپچ - عا قارسىلىق بىلدىرگەنى ءۇشىن، وقو سوۆەت توراعاسى س.ا.تەرەششەنكونىڭ بۇيرىعىمەن قاماۋعا الىنۋعا ءتيىستى 26 ازاماتتىڭ ءبىرى. ورالداعى، كوكشەتاۋ مەن ەرماكتاعى كازاكتار قوزعالىسىنا، قازاقستاندا 6 اەس (اتوم ەلەكتروستانتسياسىن) سالماق بولعان سوۆەت «اتومشىلارىنا»، قازاقستانداعى يادرولىق جارىلىستارعا، «سويۋزسرەدماش»، «روسكوسموس» پەن قازاقستانداعى شەتەلدىك اسكەري – سىناق پوليگوندارىنا قارسى بەلسەندى كۇرەستى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى.
- 1991 جىل، قازان. الماتى. قازاقستان حالىق كونگرەسى پارتياسىنىڭ ورتالىق ۇيلەستىرۋكەڭەسىنىڭ مۇشەسى.
- 1991 جىلدىڭ قازان ايى – 1996 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنىڭ اراسى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق حالىق كونگرەسى پارتياسىنىڭ توراعاسىنىڭ ءوندىرىس سالاسى جونىندەگى ورىنباسارى، شىمكەنت قالالىق حالىق كونگرەسى پارتياسىنىڭ 1 حاتشىسى.
- 1995 – 1998 جىلدار اراسىندا ستراتەگيالىق كوممۋنيكاتسيالار مەن زاۋىتتاردى، جەر استى مەن ۇستىندەگى تابيعي قازبا بايلىقتاردى، كولحوزدار مەن سوۆحوزداردى جەكەلەندىرۋگە جانە شەتەلدىك ينۆەستورلارعا بەرۋگە قارسى قوزعالىستىڭ باسشىسى.
- 2008 جىلدىڭ قازان ايىنان، 2013 جىلدىڭ اقپان ايىنا دەيىن وقو بويىنشا پوليتسيا قىزمەتىن باقىلايتىن قوعامدىق كوميسسيانىڭ مۇشەسى بولعان.
- 2010 جىلدىڭ 27 اقپانىنان وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ»
حدق كوميتەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى. جەر انانى جەكەلەندىرۋ مەن شەتەلدىكتەرگە اسكەري پوليگوندار ەسەبىندە، جانە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ەگۋ ءۇشىن جالعا بەرۋگە قارسى قوزعالىس بەلسەندىلەرىنىڭ ءبىرى.
- 2012 جىلدىڭ 12 شىلدەسىنەن باستاپ 2015 جىلدىڭ تامىزىنا دەيىن قوعامدىق نەگىزدە «پكوپ» جشس كاسىپوداعىنىڭ «زاۋىت اقيقاتى – زاۆودسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ رەداكتورلىعىن قوسا اتقارعان.
- 01.10.2006 جىلدىڭ قازان ايىنان باستاپ وسى ۋاقىتقا دەيىن وقو «اقيقات – 1» ساياسي قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى.
مەملەكەتتىك ماراپاتتارى: 1. 2007 جىل وقو ءماسليحاتىنىڭ قۇرمەت گراموتاسى. 2016 جىل قازاقستان رەسپۋبليكاسى مۇناي – حيميا سالاسى كاسىپوداعىنىڭ قۇرمەت گراموتاسى، 2016 جىل قازاقستان رەسپۋبليكاسى كاسىپوداق فەدەراتسياسىنىڭ قۇرمەت گراموتاسى، 2017 جىل – قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەنەرگەتيكا ءمينيسترىنىڭ قۇرمەت گراموتاسى، جەلتوقسان، 2018 جىل – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مۇناي – گاز سالاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى اتاعىنىڭ يەسى.
باۋبەكۇلى الىبەك (1939 – 2003)
1939 جىلى 1 قاڭگار كۇنى قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى، قازىرگى ءۇرماش تۇكتىباەۆ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
قىزىلوردا پەداگوگيكالىق ينسگيتۋتىن \قازىرگى قورقىت اتا اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت\ ماتەماتيكا ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن.
مۇعالىم، مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارعان. 1990 جىلى قىزىلوردا قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى قىزمەتىندە ءجۇرىپ «ازات» قوزعالىسىن وبلىستا ۇيىمداستىرۋعا ۇيىتقى بولدى، تەڭ توراعاسى بولىپ سايلاندى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى كەڭەسىنە، وبلىستىق ماسليحاتقا ۇمىتكەر بولىپ سايلاۋعا ءتۇستى. اقىن، جازۋشى رەتىندە ساياسي-پۋبليتسيستيكالىق، شىعارماشىلىق ەڭبەكتەرى رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق باسپا بەتتەرىندە جاريالانعان. «جىل ون ەكى اي»، «سارقىراما»، «ءوزى-ۇشار»، «ديقان مەن ءدان»، «اششى بالمۇزداق» اتتى كىتاپتارى جارىق كورگەن. 2003 جىلى اۋىر ناۋقاستان كەيىن دۇنيە سالدى.
بولەك تولەگەن سادىقۇلى
19 قاراشا 1946 جىلى اقتوبە وبلىسى تەمىر قالاسىندا تۋعان.
زاڭگەر.جۋرناليست.
قازاقستاننىڭ «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ جۇمىسىنا تەمىر اۋدانى بويىنشا بەلسەنە قاتىستى. قوزعالىس جۇمىسى توقتاعاننان كەيىن «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ، «انا ءتىل» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ، «مەملەكەتتىك ءتىل» قوزعالىسىنىڭ، «ۇلت تاعدىرى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ جۇمىستارىنا بەلسەنە ارالاسىپ كەلدى.
بوتەەۆ بولات
1953 جىلى 2 ماۋسىمدا تالدىكورعان وبلىسى، پانفيلوۆ اۋدانى، پەنجىم اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. جامبىل قالاسىنداعى گيدرومەليوراتسيالىق قۇرىلىس ينستيتۋتىن بىتىرگەن.
«ازات» قوزعالىسىنىڭ اۋداندىق بولىمشەسىنىڭ شارالارىنا بەلسەنە قاتىستى. 2006 جىلدان باستاپ «اللاجار-قولداۋ» قق اتقارۋشى ديرەكتورى.
جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 20 جىلدىعىنا وراي 2006 جىلى «اللاجار» ءفيلمىنىڭ كورسەتىلىمىن ۇيىمداستىردى.
دارىمبەت باتىرحان (1951-2005)
1951 جىلى 5 جەلتوقساندا قىزىلوردا وبلىسى، ارال اۋدانى، اكباي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1977 جىلى قازمۋ-ءدى تامامداعاننان كەيىن قازكسر مەملەكەتتىك كينو مەكەمەسى توراعاسىنىڭ كومەكشىسى، قازاقستان عىلىم اكادەمياسى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى بولدى. فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.
1990 جىلداردىڭ باسىندا ب.دارىمبەت ەلىمىزدىڭ كوعامدىق-ساياسي ومىرىنە بەلسەنە ارالاستى: 1991 جىلى - «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، «ازات» گازەتىنىڭ رەداكتورى. 1996 جىلى - مۇستافا ىنوقاي اتىنداعى كوعامدىق قوردىڭ پرەزيدەنتى، «راديو سۆوبودا» ءتىلشىسى بولدى، «ازات» كوعامدىق-ساياسي گازەتىن، «جاس تۇركىستان» جۋرنالىن باسقاردى. «ازات» قوزعالىسى» كىتابىن جازدى.
دەمەۋبەرگەنۇلى قوجاحمەت
قوجاحمەت دەمەۋبەرگەنۇلى 1950 جىلى ماڭعىستاۋ اۋدانى، كارى قىستاعىندا دۇنيەگە كەلدى. ورال پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعى الىپ شىقتى.
جۋرناليستيكا سالاسىندا 35 جىلداي ەڭبەك ەتتى. ول ماڭعىستاۋ اۋداندىق «جاڭا ءومىر»، مۇنايلى اۋداندىق «مۇنايلى جاڭالىعى» گازەتتەرىندە جاۋاپتى حاتشى، كەيىن كوپ جىلدار بويى ماڭعىستاۋ وبلىستىق تەلەراديوكومپانياسىندا اعا رەداكتور بولىپ جاسادى.
1989 جىلدان «پاراسات» قوعامدىق-ساياسي دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ جانە «ازات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى، سايىن شاپاعاتوۆتىڭ سەنىمدى ساياسي سەرىگى. كەزىندە «پاراسات» قوزعالىسى مادەنيەت ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى بولدى. 1999 – 2003 جىل ارالىعىندا وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى.
ول ءوز قىزمەتى ارقىلى ەل ەسىندە ساقتالعان تالاي يگى ىستەردىڭ باستاماسى بولدى. كەزىندە كوپشىلىك تولعاندىرعان باياندى اۋىلىنداعى مال ۇرلىعىنىڭ اشىلۋىنا، تۇردىباي باعىن قورعاپ قالۋعا، جەتىباي كەنتىندەگى پروبلەمالاردى شەشۋگە، قاراجامباس ماسەلەسى جانە بەكەت – اتا تاريحي حيماراتىن قورعاۋعا ارانالعان قىزمەتتەرى وبلىس تۇرعىندارىنىڭ جوعارعى باعاسىنا يە بولدى.
2006 – 2010 جىلدارى ارالىعىندا ماڭعىستاۋ وبلىستىق ونوماستيكا كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى.
ءدۇرمانوۆا بيكەش ورحانقىزى
(22.12.1949 – 10.01.2000)
بيكەش ءدۇرمانوۆا ءۇش جۇزگە اتى ءمالىم كۇرەسكەر اقىن-كومپوزيتور جاياۋ مۇسانىڭ جيەنشارى، 1949 جىلدىڭ 22 جەلتوقسانىندا پاۆلوداردا تۋعان. 1965 جىلى ەرماك (قازىرگى اقسۋ) قالاسىندا قازاق ورتا مەكتەبىن، 1969 جىلى تسەليننوگراد بۋحگالتەرلىك ەسەپ ۋچيليششەسىن بىتىرگەن. پاۆلودار اۋدانى اتقارۋ كوميتەتىندە بۋحگالتەر بولىپ قىزمەت ىستەدى. 1980 جىلى سەمەي پەدينستيتۋتىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى فاكۋلتەتىن سىرتتاي وقىپ ءبىتىرىپ، پاۆلودار اۋدانى اتقارۋ كوميتەتى جالپى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ ەڭبەك ەتتى.
ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتى وتە زور، جۇرتشىلىق الدىنداعى بەدەلى دە وتە جوعارى ب.و. ءدۇرمانوۆا قاشاندا تىڭ باستامالاردى كوتەرىپ، تىنىم تاپپايتىن.1990 جىلى بۇقار جىراۋ اتىنداعى وبلىستىق ادەبيەت جانە ونەر مۋزەيىنىڭ نەگىزىن قالاپ، العاشقى ديرەكتورى بولىپ ەڭبەك ەتتى. سول جىلدارى «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ پاۆلودار وبلىستىق فيليالىن ۇيىمداستىرۋ ىسىمەن دە اينالىسىپ، فيليال توراعاسى قىزمەتىن قوسا اتقاردى!
مەملەكەتشىل، وتانشىل، ۇلتجاندى ازامات قاجەتتى كەزدەردە قوعام بەلسەندىلەرىن جانىنا توپتاستىرىپ، ماقساتتى ىستەرگە جۇمىلدىرا ءبىلدى. بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرىمەن دە ورتاق ءتىل تاۋىپ، تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەدى. ميحايل ەسەناليەۆ، مارات شورمانوۆ، سابەتقازى اقاتاي، باتىربەك دارىمبەت، حاسەن قوجا احمەت، جاسارال قۋانىشالين، امانتاي اسىلبەكوۆ (امانتاي قاجى), تاعى باسقا قوعام قايراتكەرلەرى بيكەش ءدۇرمانوۆانىڭ شاقىرۋىمەن كەرەكۋگە كەلىپ، «ازاتتىڭ» وبلىستىق فيليالىنىڭ ءىس-شارالارىنا قاتىستى.
فيليال رەسمي تiركەۋدەن وتپەي تۇرعان كەزدiڭ وزiندە ازاتتىقتار ءوڭىردىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە ارالاسىپ، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتتىعىنا ءوز ۇمىتكەرلەرىن ۇسىندى جانە سايلاۋ ناۋقانىندا ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىنا بىلەك سىبانا كىرىستى. 1990 جىلى جەرگىلىكتى پاتشاشىل-كەڭەسشىل كۇشتەردىڭ پاۆلودار قالاسىنىڭ ىرگەتاسى اسكەري بەكiنiس رەتiندە قالانعانىنا 270 جىل تولۋىن سالتاناتتى مەرەكەلiك شارا رەتىندە تويلاۋ ۇسىنىسىنا قارسىلىق ءبىلدىرىپ، وتكىزبەي تاستادى.
ب.و. ءدۇرمانوۆا باستاعان كەرەكۋلىك ازاتتىقتاردىڭ توبى 1991 جىلدىڭ ءى مامىر مەرەكەسى شەرۋىنە «ازات» قوزعالىسىنىڭ ترانسپارانتتارىن ۇستاپ شىقتى، وزگە دە مەرەكەلىك جيىنداردا ۇلتتىق سالت-داستۇرلەردى ناسيحاتتايتىن شارالار ۇيىمداستىردى. سول جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا بيكەش ورحانقىزىنىڭ باستاۋىمەن ورال قالاسىنا بارعان كەرەكۋلىك توپ ورال كازاكتارىنىڭ رەسەي پاتشاسىنا قىزمەت ەتۋىنە 400 جىل تولۋىن مەرەكەلەۋگە قارسى شاراعا قاتىستى.
«ازاتتىڭ» وبلىستىق فيليالى باسقىنشى اتامان ەرماكتىڭ ەسكەرتكىشىن قۇلاتۋ جانە ەرماك قالاسى اتاۋىن وزگەرتۋ ماسەلەلەرىن كۇن تارتىبىنە قويىپ، جوسپارلى ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىردى. قوزعالىس مۇشەلەرى 1992 جىلعى ناۋرىزدا ەرماك ەسكەرتكىشىنىڭ الىنۋىنا وراي وتكىزىلگەن ميتينگتە بەلسەندىلىك كورسەتىپ، حالىق دەپۋتاتتارى اقسۋ قالالىق كەڭەسىنىڭ ەرماك اتاۋىن وزگەرتۋ ماسەلەسى قارالعان سەسسيالارىنا قاتىستى، ءبىر توبى كەڭەس عيماراتى الدىندا پيكەتتە تۇردى.
بيكەش ورحانقىزى 1993 جىلدان باستاپ الماتىدا مۇحتار اۋەزوۆ مۋزەي ءۇيى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقاردى، 1998 جىلى استانادا ادەبيەت جانە ونەر مۋزەيىن قۇرۋ ىسىنە كىرىسىپ، العاشقى ديرەكتورى قىزمەتىنە بەكىدى.
قوساعى وسكەنباي تاستەمحانوۆ ەكەۋى ساۋلەت، رۇستەم اتتى ءبىر قىز، ءبىر ۇل تاربيەلەپ وسىرگەن.
«ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ قايراتكەرى بيكەش ورحانقىزى ءدۇرمانوۆا اۋىر دەرت سالدارىنان 2000 جىلدىڭ 10 قاڭتارىندا 50 جاسىندا پاۆلودار قالاسىندا قايتىس بولدى.
ءدىلمان تورەباي
قىزىلوردا قالاسىندا 1956 جىلى 30 قىركۇيەكتە دۇنيەگە كەلگەن. قىزىلوردا پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن (1977). 1987 جىلى كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاپ فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ كانديداتى اتاعىن العان. 30-دان استام عىلىمي ەڭبەكتەرى مەن وقۋلىقتارى ءارتۇرلى باسپالاردان جارىق كورگەن، ونىڭ تورتەۋىن وقۋلىق رەتىندە ستۋدەنتتەر قولدانىپ كەلەدى 1990 جىلدان «ازات» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى، ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. ءارتۇرلى ساياسي اكتسيالار مەن سايلاۋ ناۋقاندارىندا ءالى كۇنگە دەيىن بەلسەندىلىگىمەن كوزگە كورىنىپ كەلەدى.
ەگىزبايۇلى جاقسىبەك
جاقسىبەك ەگىزبايۇلى 1942 جىلى 20 ناۋرىزدا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بايدىبەك اۋدانىنىڭ «اقباستاۋ» ەلدى-مەكەنىندە دۇنيەگە كەلدى.
1957 جىلى «بورلىساي» 7 جىلدىق مەكتەبىن بىتىرگەن سوڭ، 1957-1959 جىلدارى جەزقازعان قالاسىنداعى №16 قۇرىلىس ۋچيليشەسىنىڭ «سانتەحنيك» ماماندىعىن بىتىرگەن.
1959-1960 جىلدارى جەزقازعان جانە شىمكەنت قالالارىندا «قازسانتەحمونتاج» باسقارماسىندا سانتەحنيك، 1961-1963 جىلدارى العاباس اۋدانىنداعى «بورلىساي» جانە «قىزىلارىق» 8 جىلدىق مەكتەبىندە مۇعالىم بولىپ قىزمەت جاسادى.
1963-1967 جىلدارى قازاق مەملەكەتتىك دەنە شىنىقتىرۋ ينستيتۋتىنىڭ سپورت فاكۋلتەتىندە «فەحتوۆانيە» ماماندىعى بويىنشا ءبىتىردى. عىلىمعا وسى جىلدارى دەن قويىپ، قازاقتىڭ كورنەكتى عالىمى، «قاجىمۇحان» كىتابىنىڭ اۆتورى مۇراتحان تانەكەەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن 1965 جىلى «دەنە تاربيەسى مەن سپورتتىڭ قازاق ونەرىندەگى بەينەلەنۋى» اتتى تاقىرىپ بويىنشا العاشقى عىلىمي ەڭبەگى رەسپۋبليكالىق ستۋدەنتتەردىڭ عىلىمي كونفەرەنتسياسىنا ۇسىنىلدى. بۇل عىلىمي باياندامانىڭ قۇندىلىعى 1969 جىلى جارىق كورگەن «قازاحستان سپورتيۆنىي» كىتابىندا اتالىپ وتىلگەن. ستۋدەنتىك كەزەڭدە رەسپۋبليكالىق «لەنينشىل جاس»، «قازاقستان مۇعالىمى»، «سپورت»، «قازاقستان مەكتەبى»، «فيزكۋلتۋرا ۆ شكولە» جۋرنالدارىندا اۋىل سپورتىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى جونىندە ماقالالارى جاريالاندى.
1992 جىلى قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەلىگىنە قابىلداندى. 1970-1980 جىلدارى قىزىلوردا وبلىسى جاڭاقورعان اۋدانىنداعى بالالار جانە جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىن اتقاردى. 1973 جىلى كوممۋنيستىك پارتيا قاتارىنا قابىلداندى. وسى جىلى قازاقستان وقۋ مينيسترلىگىنىڭ «حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ وزىق قىزمەتكەرى» بەلگىسىمەن ماراپاتتالدى.
1975 جىلى «اۋىل مەكتەپتەرىندە دەنە شىنىقتىرۋ ساباعىن جۇرگىزىپ، ۇيىمداستىرۋ» تاقىرىبى بويىنشا عىلىمي ەڭبەگىن ماسكەۋدەگى ن.ك.كرۋپسكايا اتىنداعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتىڭ عىلىمي كەڭەسىنە وتكىزىپ، وسى ينستيتۋتتىڭ اسپيرانتۋراسىندا وقۋعا رۇقسات الادى. بۇل تاقىرىپ كەيىننەن تولىقتىرىلىپ، زەرتتەلىپ «دەنە تاربيەسى قۇرالدارىن جۇيەلى قولدانۋ ارقىلى وقۋشىلار دەنساۋلىعىن نىعايتۋ» اتتى تاقىرىپپەن 1999 جىلى قازاقتىڭ سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىن ءساتتى قورعادى.
1980-1990 جىلدارى قىزىلوردا وبلىستىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ مەكتەپ منسپەكتورى، ا.س.ماكارەنكو اتىنداعى بالالار ءۇيىنىڭ ديرەكتورى، وبلىستىق مۇعالىمدەر جەتىلدىرۋ ينستيتۋتىنىڭ كابينەت مەڭگەرۋشىسى، وبلىستىق بالالار جانە جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى مەڭگەرۋشىسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.
1991 جىلدان باستاپ قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە كافەدرا مەڭگەرۋشىسى، جاراتىلىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ تاربيە جۇمىستارى جونىندەگى دەكان ورىنباسارى قىزمەتتەرىن اتقاردى. قازىرگى تاڭدا «دەنە شىنىقتىرۋ جانە باستاپقى اسكەري دايىندىق» كافەدراسىندا پروفەسسور قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى.
وبلىستىق ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ اتىنان 1999-2003 جىلدارى ەكىنشى شاقىرىلعان قىزىلوردا قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى.
جاقسىبەك ەگىزبايۇلى ەلىمىزدە، الىس جانە جاقىن شەت ەلدەردە وتكىزىلەتىن حالىقارالىق كونفەرەنتسيالارعا، كونگرەستەرگە، سيمپوزيۋمدەرگە تۇراقتى عىلىمي ماقالالارىن جاريالاپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا 100 دەن استام عىلىمي ماقالالارى مەن 15 وقۋ، وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدارىنىڭ اۆتورى.
سونداي-اق، 2011 جىلى «شىندىق پەن ادىلدىكتىڭ اق سەمسەرى»، 2013 جىلى «ءبىر سىر بار سۋرەتتەردە ايتىلماعان»، 2015 جىلى «اتادان قالعان جالعىز ۇل»، 2016 جىلى «ىزگىلىككە ۇمتىلۋ» اتتى تاريحي-عۇمىرباياندىق، تاربيەلىك ءمانى زور كىتاپتارىن باسپادان شىعاردى.
2005 جىلى تۇڭعىش رەت رەسپۋبليكادا تىركەلگەن رەسپۋبليكالىق «ۇلت تاعدىرى» قوعامدىق بىرلەستىكتىڭ قىزىلوردا وبلىستىق فيليالىنىڭ توراعاسى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى.
جاقسىبەك ەگىزبايۇلى وقىتۋشىلىق قىزمەتپەن قاتار، ۇلتتىق تاربيە، ۇلتتىق سانا، ۇلتتىق پاتريوتتىق سەزىم، ۇلتتىڭ دەنساۋلىعى، ونەرى، تاريحى، ءوسىمى، ءتىلى، ءدىلى، بولاشاعى، الەۋمەتتىك جانە تۇرمىستىق جاعدايلارى باعىتىندا دا قالام تەربەپ، وڭىردەگى قازاق ۇلتىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى بولىپ كەلەتىن ءارتۇرلى باعىتتاعى الەۋمەتتىك جوبالارعا تۇراقتى قاتىسىپ كەلەدى.
جاقسىبەك ەگىزبايۇلىنىڭ ءبىلىم مەن عىلىمداعى، سپورتتاعى كوپ جىلعى اتقارعان ەڭبەكتەرى لايىقتى باعالانىپ، 2000 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۋريزم جانە سپورت اگەنتتىگى قر دەنە تاربيەسى مەن سپورتىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن» قۇرمەت بەلگىسى، 2002 جىلى قر جوعارى اتتەستاتسيالىق كوميسسيانىڭ شەشىمىمەن دوتسەنت اتاعى، 2004 جىلى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عىلىمي كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن اكادەميالىق پروفەسسور اتاعى، 2005 جىلى قر مادەنيەت، اقپارات جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ سپورت ىستەرى كوميتەتىنىڭ شەشىمىمەن «قازاستاننىڭ قۇرمەتتى سپورت قايراتكەرى» اتاعى، 2006 جىلى قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى» بەلگىسى، 2007 جىلى حالىقارالىق پەداگوگيكالىق ءبىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى اتاعى، 2011 جىلى «دەنە شىنىقتىرۋ مەن سپورتتى دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن» اتاقتارى بەرىلدى.
سونىمەن قاتار، وبلىستىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە، دەموكراتيالىق دامۋىنا بەلسەندى اتسالىسىپ، ازاماتتىق قوعامنىڭ قالىپتاسۋىنا قوسقان زور ۇلەسى ءۇشىن جانە جاس ۇرپاققا تاعىلىمدى تاربيە بەرىپ، ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتۋعا قوسقان سۇبەلى ءۇشىن ى.التىنسارين جانە ءال-فارابي، قورقىت اتا اتىنداعى، قر ەگەمەندىگىنىڭ 20 جىلدىعى، قر ءماسليحاتىنىڭ 20 جىلدىعى مەدالدارىمەن ماراپاتتالدى.
1990 جىلدىڭ اياعىندا قۇرىلعان وبلىستىق ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسى قوعامدىق بىرلەستىكتىڭ مۇشەسى، 1995 جىلدان باستاپ وبلىستىڭ «ازات» قوزعالىسىنىڭ ورىنباسارى، كەلەسى جىلدارى توراعاسى بولدى.
2005 جىلى قۇرىلعان رەسپۋبليكالىق «ۇلت تاعدىرى» قوعامدىق بىرلەستىكتىڭ قىزىلوردا وبلىستىق فيليالىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ، 2019 جىلعا دەيىن قىزمەت جاسادى.
جاقسىبەك ەگىزبايۇلى 6 بالانىڭ اكەسى. ۇلكەن ۇلى ايان اتىراۋ وبلىسىندا وبلىستىق اۋرۋحانا باستىعىنىڭ ورىنباسارى، ورتانشى ۇلى ايات شىمكەنت قالاسىنداعى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندە ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى، قىزدارى ءارتۇرلى سالالار بويىنشا قىزمەت اتقارادى.
ەلۋباي سماعۇل
1947 جىلى تۇركمەنستاندا تۋعان. جازۋشى، جۋرناليست، ستسەناريست. 90-جىلدارى «ازات» قوزعالىسىنىڭ جۇمىسىنا ارالاستى. قۇرىلعان كۇنىنەن باستاپ ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العانعا دەيىن بارلىق شارالارىنا قاتىسقان. 2004 جىلى قۇرىلعان «مەملەكەتتىك ءتىل» قوعامدىق قوزعالىسىنىڭ قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى جانە قوزعالىستىڭ توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولدى. اقپارات قۇرالدارىندا ءتىل، ۇلتتىق سانانى قۇلدىق سانادان ارىلتۋ، اشارشىلىق، گەنوتسيد ماسەلەلەرىن ۇزبەي قوزعاپ كەلەدى. «قۇرمەت» وردەنىمەن ماراپاتتالعان.
ەرعالي سەرىك ابدىرەشۇلى
1961 جىلى 16 ماۋسىمدا اكتوبە وبلىسىندا تۋعان. ماتەماتيك-مۇعالىم، زاڭگەر ماماندىقتارىن العان. پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا ماگيسترى. پۋبليتسيست.ەتنولوگ. 1989 جىلى «جەم» انتيادرولىق توبىن قۇرىپ، «نەۆادا-سەمەي» انتيادرولىق قوزعالىسىنىڭ اقتوبە وبلىسى بويىنشا وكىلى بولدى. 1990 جىلى 24 كاڭتاردا «الداسپان» پىكىرتالاس كلۋبىن قۇردى، كلۋب سول جىلعى قازان ايىندا قوعامدىك-ساياسي-رۋحاني بىرلەستىككە اينالدى. 1991 جىلى 6 ساۋىردەن باستاپ قازاقستاننىن ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ باتىس (التى وبلىس كىرگەن) ايماك بويىنشا ۇيلەستىرۋشىسى، ورتالىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. «ازات» قوزعالىسىنىڭ اقتوبە، قىزىلوردا، ورال، تورعاي، اتىراۋ وبلىستارىنداعى بولىمدەرىن قۇرۋعا اتسالىستى.
1991 جىلعى تامىزداعى سەمەي پوليعونىنىڭ جابۋىن تالاپ ەتكەن «ازات» قوزعالىسىنىڭ سەمەيدەگى اپتالىق شاراسىنا، 1991 جىلعى قىركۇيەكتەگى ورال كوتەرىلىسىنە باسشىلىق جاساعانداردىڭ قاتارىندا بولدى. 1993 جىلعى كەڭكياق كەنتىندەگى بولعان مۇنايشىلار ەرەۋىلىنە دەم بەرىپ، ونىڭ ناتيجەلى بولۋىنا اتسالىستى. 1990-1992 جىلدار ارالىعىندا جوعارىدا اتالعان ۇيىمداردىڭ قىزمەتى اۋقىمىندا ۇيىمداستىرىلعان ءتۇرلى قوعامدىق-ساياسي شارالاردىڭ باسى قاسىندا بولدى. 1993 جىلى «ازات» قوزعلىسىنىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان «وتاۋ» قۇرىلىس-الەۋمەتتىك كەشەنىن قۇرىپ، باسپاناسىزدار ماسەلەسىمەن اينالىستى. 1992 جىلى «كوسەگە قايتسە كوگەرەر؟» اتتى سەريالىق ماقالالار اياسىندا ەل استاناسىن الماتىدان ورتالىق ايماققا كوشىرىپ، وبلىستاردى جويىپ، ەلدىڭ اكىمشىلىك-ءبولىنىس قۇرىلىمىن وزگەرتۋدى ۇسىندى.
ەرشەنبايۇلى جاڭبىرباي
جاڭبىرباي ەرشەنبايۇلى 1953 جىلى ءساىر ايىنىڭ 20-سىنشى جۇلدىزى كۇنى تۇركمەن سسر-ى، مارى وبلىسى، مۇرعاپ اۋدانى، گوكتەپە ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلدى.
1960-1967 جىلدارى مارى وبلىسى تۇركمەنقالا اۋداندىق وقۋ بولىمىنە قاراستى № 20 قازاق باستاۋىش مەكتەبىندە وقىدى. وسى كەزدە كومسومول قاتارىنا ءوتىپ، اۋىلداعى كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى، اۋداندىق كومسومول كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولدى.
1968 جىلى جاڭبىربايدىڭ اكە-شەشەشەسى اتا قونىسى – قازاق رەسپۋبليكاسىنداعى، ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جەتىباي ەلدى مەكەنىنە كوشىپ كەلدى. ورتا ءبىلىمدى جەتىباي كەنتىندەگى № 3 مەكتەبىنەن ءدارىس الىپ ءبىتىردى. وسى كەزەڭدە مەكتەپتەگى كوركەمونەر ۇيىرمەسىنە جانە مەكتەپتەگى قابىرعا گازەتىن شىعارۋ جۇمىستارىنا بەلسەنە ارالاستى. وسى جىلدارى جاڭاوزەن قالالىق، ەراليەۆ، ماڭعىستاۋ اۋداندىق گازەتتەرى بەتتەرىندە شاعىن ولەڭدەرى جاريالانىپ تۇردى.
1970-1972 جىلدارى تۇركمەنستاندا ءوزى ءدارىس العان مەكتەپتە باستاۋىش كلاسقا ساباق بەرىپ، وقىتۋشىلىق قىزمەتىن اتقاردى. 1972-1974 جىلدارى كەڭەس ارمياسى قاتارىندا بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى مينسكى قالاسىندا قىزمەت ەتتى. 1974-1976 جىلدارى تۇرمەنستاننىڭ كەركى اۋدانىندا دۇكەن مەڭگەرۋشىسى، جيناق بانكى مەڭگەرۋشىسى بولىپ جۇمىستار جاسادى. 1976-1978 جىلدارى اقتاۋ قالاسىنداعى كاسپيايماقتىق قۇرىلىس باسقارماسىندا مەحانيزاتور بولىپ جاسادى.
1978-2001 جىلدارى «ماڭعىستاۋمۇناي» وندىرىستىك بىرلەستىگىنە قاراستى «قالامقاسمۇناي» مۇنايگاز ءوندىرۋ باسقارماسىندا، «نەفتەپرومحيم» ايماقتىق وندىرىستىك ءتۇرلى ينجەنەرلىك قىزمەتتەر، مۇنايلى اۋداندىق حالىقتىق باقىلاۋ كوميتەتىندە – كوميتەت توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ينسپەكتور، «قاراجامباسمۇناي» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ ەكولگيا بولىمىندە قىزمەتتەر اتقاردى.
جاڭبىرباي ەرشىمبايۇلى 1989 جىلدان «پاراسات» قوعامدىق-ساياسي دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى. 1991-1993 جىلدارى «پاراسات» قوزعالىسى وبلىستىق كەڭەسى توراعاسى مۇحامبەتوۆ قاناتتىڭ ورىنباسارى بولدى. وسى جىلدارى جاڭاوزەن قالالىق پارتيا كوميتەتىنە قارسى نارازىلىق ۇيىمداستىرىپ، اشتىق جاريالاعان جاڭاوزەن قالالىق «پاراسات» قوعامى بەلسەندىلەرىنىڭ جۇمىستارىنا باسشىلىق ەتتى. ماسەلەنىڭ ۇشىعىپ كەتپەۋىنە، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنەن جاۋاپتى وكىلدەر كەلىپ، اق-قاراسىن انىقتاپ، ءادىل شەشىم شىعارۋىنا ءوز ۇلەسىن قوستى. قازىردە «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ ساياسي جۇمىستارىنا بەلسەنە ارالاسىپ تۇرادى.
جاڭبىرباي ەرشىمبايۇلى 2008 جىلدان بەر «Catkaz» جشس-ندە ەڭبەكتى قورعاۋ جانە ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى جونىندەگى مەنەدجەر قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى.
قازىر اقتاۋ قالاسىندا تۇرادى. وتباسىندا جۇبايى، ۇل-قىزى بار ءبىر جانۇيانىڭ ازاماتى.
ەسەناليەۆ ميحايل يۆانوۆيچ (1928-1999)
(حاكىم تىلەگەنگەنۇلى)
1928 جىلى 15 قىركۇيەكتە رەسەي، ساراتوۆ وبلىسى، پيتەر اۋدانى، پيتەرسك سەلوسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ساراتوۆ زانگەرلىك مەكتەبىن، بلكجو وك قۇزىرىنداعى كومسومول مەكتەبىن، كوكپ وك قوعامدىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اسپيرانتۋراسىن بىتىرگەن. ديپلومات. زاڭگەر. فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى. 1981-1989 جىلدارى قازكسر-ءدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولدى. 1991-1992 جىلدارى قازاقستاننىڭ ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى. 1992-1994 جىلدارى قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ەرەكشە تاپسىرمالار جونىندەگى ەلشىسى قىزمەتىن اتقاردى.
قازكسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ VII, VIII, IX, X, ءحى-شى شاقىرىلعان كەڭەستەرىنىڭ دەپۋتاتى. كسرو جوعارى كەڭەسى تورالقاسىنىن جارلىعىمەن «ءى-دارەجەلى توتەنشە جانە وكىلەتتى وكىل» اتاعى بەرىلگەن. ببۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 31 جانە 37-سەسسيالارىنا قاتىسقان. ساياسي تاقىرىپقا جازعان ماقالالاردىڭ سانى - 200-گە جۋىق. ولار قازاقستاننىڭ، بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ بىرنەشەۋىنىڭ، قىتايدىڭ، ءۇندىستاننىڭ، چەحوسلوۆاكيانىڭ گازەت-جۋرنالدارىندا جاريالانعان. «زا سيلنىح دۋحوم»، «نەبوسكرەب نا 0 ىكت-ريۆەر»، «رازمىشلەنيا ۆسلۋح»، «نا گراني... ەپوح»، «زاپيسكي ديپلوماتا»، «شتريحي ك پورترەتام»، «اقيقاتىن ايتقاندا» اتتى كىتاپتاردىڭ اۆتورى.
ەسمۇرزاەۆ امانعوس كوكشەبايۇلى (1957-1997)
1957 جىلى 21 ناۋرىزدا اقتوبە وبلىسىنىڭ شالقار اۋدانى، «قاراشوقات» ستانساسىندا تۋعان.
امانعوستى №64 مەكتەپتىڭ ۇجىمى 1990 جىلى بالامالى سايلاۋدا كوپشىلىك داۋىسپەن ديرەكتور ەتىپ سايلايدى. سول كەزدەردە ەلىمىزدە قىلاڭ بەرە باستاعان تاۋەلسىزدىك تولقىندارى باستالعان كەزدە امانعوس قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسىپ، اۋەلى ارال تەڭىزىن قورعاۋدى ماقسات ەتكەن «تامشى» قوزعالىسىنىڭ جۇمىسىنا بەلسەنە ارالاسسا، ارتىنشا «ازات» ۇيىمىن قۇرۋعا ۇلەس قوستى. سول كەزدە اتىمەن دە، ابىروي اتاعىمەن دە دۇركىرەگەن ارال، سەكسەۋىل ەلدى مەكەندەرىندەگى «ازاتتىڭ» اتىن شىعارعان امانعوس ەسمۇرزاەۆ ەدى. 1993 جىلى تامىزدا سەكسەۋىل قالاشىعىندا دەپو ءجۇمىسشىلارى التى اي بويى جالاقى الا الماي، اۋەلى بىرنەشە ساعاتقا پويىز توقتاتىپ، ارتىنشا التى ادام اشتىق جاريالاعاندا وسى اكتسيانىڭ باسى-قاسىندا بولىپ، ونى ەرەكشە تارتىپتىلىك جاعدايدا باسقارعان امانعوس ەدى. امانعوستىڭ اتى، اتاعى، ابىرويى اۋدان، ءتىپتى وبلىس كولەمىندە ەرەكشە بولدى. 1994 جىلى وتكەن وبلىستىق ءماسليحات سايلاۋىندا امانعوستىڭ ابىرويىنىڭ بيىكتىگى سونشاما - ونىمەن سايلاۋعا قاتار تۇسۋگە ەشكىم باتا المادى. وبلىستىق ماسليحاتقا دەپۋتات بولعان ا. ەسمۇرزاەۆ «امانات» توبىن قۇرىپ، ونىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولدى.
جايلىباي ەستاي جۇماعازىۇلى
1955 جىلى 11- ءشى جەلتوقساندا اقتوبە وبلىسى، وكتيابر اۋدانى، پوكروۆكا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1972 جىلى بايعانين اۋدانى، جارقامىس اۋىلىندا ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، «اقجار» سوۆحوزىندا جۇمىسشى بولىپ ەڭبەك ەتتى. بايعانين ۋچيليششەسىندە تراكتوريست - ماشينيست ماماندىعى بويىنشا وقىدى. 1974 - 1977 جىلدارى əسكەري - تەڭىز فلوتى قاتارىندا əسكەري بورىشىن اتقاردى. 1978 - 1983 جىلدارى اباي اتىنداعى كازپي -ءدىڭ تاريح فاكۋلتەتىندە وقىپ، تاريح، قوعامتانۋ جəنە پراۆو ماماندىعى بويىنشا قىزىل ديپلوممەن ءبىتىردى. ودان كەيىنگى اتقارعان قىزمەتتەرى: ينستيتۋت وقىتۋشىسى، اقتوبە كووپەراتيۆ تەحنيكۋمى مۇعالىمى، وبلىس əكىمى ورىنباسارىنىڭ كومەكشىسى، اقتوبە وبلىستىق ءتىل باسقارماسىنىڭ باستىعى، وبلىس əكىمدىگىنىڭ ىشكى ساياسات جəنە əلەۋمەتتىك سالا ءبولىمىنىڭ باسشىسى، اقتوبە بايلانىس جəنە ەلەكتروتەحنيكا كوللەدجىنىڭ ديرەكتورى. 2012 جىلدان بەرى جۇمىستا جوق. قوعامدىق قىزمەتتەرى: 1989 جىلى - وبلىستىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ باسقارما مۇشەسى; وبلىستاعى انتيادرولىق «جەم» قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى; «الداسپان» قوزعالىسىنىڭ تەڭ توراعاسى; «ازات» قوزعالىسىنىڭ اقتوبە وبلىستىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى. وسى قوزعالىستاردىڭ ەلىمىزدىڭ تəۋەلسىزدىگى مەن قازاقى بولمىسقا كوشۋ مəسەلەلەرى بويىنشا وتكىزگەن بارلىق شارالارىنا بەلسەنە ات سالىستى. ورال وقيعاسىنا قاتىسۋشى بەلسەندىلەردىڭ ءبىرى جəنە كازاك əسكەري جاساقتارىنا قارسى توسقاۋىلعا تۇرعان 113 ازاماتتىڭ ءبىرى. جەر كودەكسىنە وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى مəسەلە تۋىنداعان كەزدە، ول وزگەرىستەردىڭ جۇزەگە اسپاۋىنا قىزمەت جاسادى. اقتوبە وبلىستىق جەر كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە رەسپۋبليكالىق كوميسسياعا جەر شەتەلدىكتەرگە ساتىلماۋى جəنە ارەنداعا بەرىلمەۋى جونىندە ۇسىنىستى وبلىستىق كوميسسيا اتىنان جولداۋعا تۇرتكى بولدى . وبلىستىق ونوماستيكا ، ازاماتتىق كەلىسىم ت.ب. كوميسسيا مۇشەسى رەتىندە جەر-سۋ اتاۋلارىن قالپىنا كەلتىرۋ، كوشە اتتارىن وزگەرتۋ ، مەكتەپ جəنە وقۋ ورىندارىندا قازاق تىلىندە وقىتۋ مەن تəربيەلەۋدى ەنگىزۋ، ۇلتتىق كادرلاردى باسشىلىق قىزمەتتەرگە تاعايىنداۋ، شەتەلدەگى قانداستاردىڭ ءوز ەلىنە ورالۋىنا جاعدايلار جاساۋ سياقتى كوپتەگەن ىستەردىڭ باسى - قاسىندا ءجۇردى. قازىر اقتوبە قالاسىندا تۇرادى.
جارىلقاعانوۆ بورانباي
1949 جىلى 22 قاراشادا الماتى وبلىسىنىڭ سارقاند اۋدانىندا ومىرگە كەلگەن. جوعارى ءبىلىمدى ەكونوميست، تەمىرتاۋ جوعارى تەحنيكالىق وقۋ ورنىن بىتىرگەن (1975). 1990-1992 جىلدارى قىزىلوردا وبلىستىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ تەڭ توراعاسى قىزمەتىن اتقاردى. 1991 جىلى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ № 129 سىرداريا سايلاۋ وكرۋگىنەن دەپۋتاتتىققا تۇسكەن كسرو حالىق دەپۋتاتى مۇقتار شاحانوۆتىڭ سايلاۋ شتابىن باسقاردى. «ازات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەلەرى وسى سايلاۋ ناۋقانىندا ەرەن ەڭبەك كورسەتىپ اقىننىڭ دەپۋتات بولىپ سايلانۋىنا قول جەتكىزدى.
سوڭعى جىلدارى استانادا رەسپۋبليكالىق «كازاۆتودور» مەملەكەتتىك كاسىپورنىندا ىستەدى. قازىر زەينەتكەرلىكتە.
جاكىباەۆ ورىنباي (- 2014)
باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ جىمپيتى اۋدانىنداعى «بۇلدىرتى» سوۆحوزىندا تۋىپ وسكەن. قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىن جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ تۇلەگى. باتىس قازاقستان وبلىستىق، اۋداندىق گازەتتەرىندە، وبلىستىق تەلەراديو كوميتەتىندە، كاسىپوداقتاردىڭ وبلىستىق سوۆەتىندە ەڭبەك ەتتى.
1991 جىلعى قىركۇيەكتە جايىق كازاكتارىنىڭ ورالدا اۆتونوميا قۇرۋدى جوسپارلاپ، رەسەيلىك اتاماندارىمەن توي وتكىزبەك بولعان كەزدە كازاچەستۆو سەپاراتيستەرىنە قارسى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىن ۇيىمداستىرۋشىلار قاتارىندا، جەرگىلىكتى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ساتقىندىق ساياساتىنا قارسى ساياسي كۇرەسكە بەلسەنە قاتىستى. جاسىرىن تۇردە «ازاتتىق ءۇنى» ۇنقاعازىن (ليستوۆكا) شىعارىپ، كوممۋنيستىك ديكتاتۋرا جاندايشاپتارىن ساياسي سوققىعا الدى. اسىرەسە «جاۋ جاعادان العاندا...» دەگەن ماقالاسى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ورگانى «ورال ءوڭىرى» گازەتىنىڭ ۇنامسىز ۇستانىمىن بارىنشا اشكەرەلەدى. ول رەسپۋبليكادا ءبىرىنشى بولىپ، قوس ءتىلدى «باتىس (زاپادنىي) قازاقستان» تاۋەلسىز گازەتىن رەسمي تۇردە تىركەتىپ، ۇلتارالىك تاتۋلىقتى ۋشىقتىرماۋ ءۇشىن كوپ كۇش جۇمسادى. سوۆەتتىك دارمەنسىز كاسىپوداققا بالاما - تاۋەلسىز كاسىپوداق قۇرىپ، ءبىر جىلدا مۇشەلەرىنىڭ سانىن 17 مىڭعا جەتكىزدى.
و.جاكىباەۆ «ازات» قوزعالىسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاشىل پارتياسىنىڭ قۇرىلتايىنىڭ سەكرەتارياتى قۇرامىندا ونىڭ ساياسي باعدارلاماسىن جاساۋعا تىكەلەي كاتىستى.
2004 جىلى تامىز ايىندا «باتىس قازاكستان وبلىسى ارداگەر جۋرناليس- تەرىنىڭ بەيۇكىمەتتىك ۇيىمىن» قۇرۋ قۇرىلتايىندا باسقارما توراعاسى بولىپ سايلاندى.
جۇماعۇلوۆ ۋəليحان دəۋلەتۇلى
1959 جىلى ماۋسىم ايىنىڭ 6-شى جۇلدىزى كۇنى قىزىلوردا وبىلىسى، ارال اۋدانى، سەكسەۋىل كەنتىندە تەمىر جولشىلار جانۇياسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1990 جىلى سەكسەۋىل كەنتىندە تەمىر جولشىلار اراسىندا «جۇمىسشى قوزعالىسىن» قۇرىپ، پارتوكراتيا مەن بيۋروكراتياعا قارسى كۇرەسىپ، جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا ات سالىستى. سول 1990-شى جىلى سəبەتقازى اقاتاەۆ، باتىرحان دəرىمبەتوۆ، ساعات ءجۇسىپوۆتىڭ ۇسىنىستارى بويىنشا، ارالداعى «تامشى» قوعامىنىڭ قايراتكەرلەرىمەن بىرىگە وتىرىپ، سەكسەۋىل كەنتىنەن، قازاقستاننىڭ «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ ارال اۋداندىق بولىمشەسىن اشۋعا قۇرىلتاي شاقىرىلدى. سول قۇرىلتايعا الماتىدان سəبەتقازى اقاتاەۆ، جاعدا بابالاقۇلى، قىزىلوردادان ساعات ءجۇسىپوۆ، اقتوبە وبىلىسىنان باسقا دا جىگىتتەر كەلىپ قاتىسىپ، سول قۇرىلتايدا ارال اۋداندىق قازاقستاننىڭ «ازات» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى بولىپ سايلاندى. ارال قالاسىنان تەڭ توراعا بولىپ امانعوس ەسمۇرزاەۆ جəنە سەكسەۋىل كەنتىندە زينۋللا Əليادينوۆ، سەرىك ارىستانوۆتار سايلاندى. 1992 جىلى ارال اۋدانى ورتالىعىندا ارال تەڭىزىنىڭ «بارساكەلمەس» ارالىنداعى باكتەريالوگيالىق زەرتحاناسىن جابۋعا اكتسيا ۇيىمداستىرىلىپ، ميتينگ وتكىزىلىپ، زەرتحانا جاپتىرىلدى. 1992 جىلى «ازات» قوزعالىسى اتىنان سەمەي پوليگونىن جابۋعا، سەمەيدە، كۋرچاتوۆ قالاسىندا بولعان ءىس-شارالارعا ءبىر كىسىدەي قاتىستىق. بۇل شاراعا تەمىر جولشىلار، تەپلوۆوز ماشينيستەرى ءجۇسىپوۆ. Ə، م. الىمبەتوۆ جəنە حالىق دەپۋتاتى س. ارىستانوۆتاردى ەرتىپ اكتسياعا بەلسەنە قاتىستى. سەمەي قالاسىنداعى وتكىزىلگەن ۇلكەن ميتينگىدە ءسوز الىپ، ءوز ويىمدى حالىقتىڭ اتىنان جەتكىزدى. ورال كازاكتارىنا قارسى شەرۋگە قىزىلوردالىق ازاماتتاردى قوسىپ جəنە تالاپ ورىندالعانشا تەمىر جولشىلار تولقىپ، رەسپۋبليكا كولەمىندە ۇلكەن رەزونانس تۋعىزۋعا قاتىستى. 1993 جىلى ەل حالقىمەن، جۇمىسشىلارمەن ساناسپاعان بيۋروكراتيا مەن پارتوكراتياعا قارسى جۇمىسشىلار نارازىلىعى وتكىزىلدى. سەكسەۋىل بەكەتىندە جۇك جəنە جولاۋشىلار قوزعالىسىنىڭ تەمىر جولى بوگەلدى. تەك باسشىلىقتىڭ الدىنا قويىلعان تالاپتار ورىندالعاننان كەيىن، تەمىر جول ىرعاقتى جۇمىسى قالپىنا كەلتىرىلدى.
قازاقستاننىڭ ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ ارال اۋداندىق بولىمشەسى ازاماتتارىن، قازاقستان تەمىر جول باسقارماسى سوتقا بەرىپ، جازاعا تارتۋدى جəنە كەلتىرىلگەن ماتەريالدىق شىعىندى وتەۋىن تالاپ ەتتى. دەگەنمەن ءۇش بىردەي حالىق قالاۋلىلارى جəنە بەس تەمىر جول جۇمىسشىلارى اشتىق جاريالاپ، وبلىستىق سوت ۇكىمىن بۇزدىرىپ، تەمىر جول باسشىلارىن پروكۋرورلىق نازارعا الىنۋىن تالاپ ەتىپ، تالاپتارىن ورىنداتتى. وسى ءىس-شارالاردى وتكىزۋگە رەسپۋبليكا كولەمىندە الماتىدان سəبەتقازى اقاتاەۆ، باتىرحان دəرىمبەتوۆ، ميحايل ەسەناليەۆ، مارات شورمانوۆ جəنە قىزىلوردا وبلىسىنان سەكسەۋىل كەنتىنە كەلىپ ساعات ءجۇسىپوۆ تىكەلەي باسشىلىق جاسادى. 1994 جىلى سوۆەتتىك كەڭەستەر تاراپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا əكىمدەر تاعايىندالا باستاعاندا، «ازات» قوزعالىسى جانىنان قۇرىلعان رەسپۋبليكالىق پارتياسىنىڭ اتىنان ۋ.جۇماعۇلوۆ سەكسەۋىل كەنتىنىڭ ءبىرىنشى əكىمى بولىپ تاعايىندالدى. سودان 1997 جىلعا دەيىن قىزمەت اتقارىپ، كəزىرگى تاڭدا شىمكەنت قالاسىندا، قازاقستان تەمىر جولىنا ەڭبەگى سىنگەن تەمىر جولشى بولىپ 40 جىلدان اسا ادال قىزمەت اتقارىپ كەلەدى.
جۇماتوۆ ورازباي (10.07.1952 - 28.04.2000)
تاۋەلسىزدىكتىڭ اقتوبە وڭىرىنەن شىققان العاشقى قارلىعاشتارىنىڭ ءبىرى جۇماتوۆ ورازباي 1952 جىلى 10 شىلدەدە ويىل اۋدانى جەتىكول كەڭشارىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازمۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن.
1990 جىلى زاماننىڭ وزگەرىپ جاتقان قاربالاس شاعىندا ورازبايدىڭ «الداسپان» قوعامدىق بىرلەستىگىندە، ودان كەيىن «ازات» قوزعالىسىنىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن كەزدەرى ءوتتى. ورازبايدىڭ گازەتتەردىڭ ماكەتىن جاساۋ قابىلەتى ەرەكشە بولاتىن. سول جىلدارى ول ۇلتشىل سيپاتتاعى «تىلتاعدىر»، «الداسپان»، «ۇركەر» جانە ت.ب. گازەتتەر شىعاردى.
اقتوبەدەگى №21, №34, №32, قازاق ورتا جانە №38 ورتالاۋ مەكتەپتەرىنىڭ قازاق مەكتەبى بولىپ اشىلۋىنا، وبلىستىق دراما تەاترىنىڭ قازاق ترۋپپاسىنىڭ دا اشىلۋىنا «ازات» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىلەرىمەن بىرگە قوسقان ۇلەسى زور ەدى. ءۇي جاعالاپ، قالا قازاقتارىنىڭ بالالارىن قازاق مەكتەبىنە بەرۋگە ۇگىتتەپ، قول جيناۋعا ەرەكشە كىرىستى. قازىرگى №21 «كاۋسار بۇلاق» بالا-باقشاسىنىڭ قيىن جاعدايدا جابىلىپ قالماۋىنا ىقپالىن تيگىزگەندەر دە وسى ازاماتتار ەدى.
1991 جىلعى ورالدا ورىن العان وقيعاعا «ازات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەلەرىمەن بىرگە بەلسەنە اتسالىستى. ول ءوز بىلىگى مەن ءبىلىمىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ۇلتىنا ارناۋمەن بولدى.
ءجۇسىپ نۇرباي
1955 جىلى 19 شىلدەدە قىزىلوردا وبلىسى، ارال اۋدانى، سەكسەۋىل كەنتىندە دۇنيەگە كەلگەن. جوعارى ءبىلىمدى، قىزىلوردا پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن. ساياسي بەلسەندىلىگى 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنان كەيىن بىلىنە باستاعان. 1987 جىلى مامىر ايىندا قامىستىباس اۋىلىندا «ساياسي كلۋب» ۇيىمىن قۇرىپ ۇلتتىق ماسەلەلەردى تالقىلاۋدىڭ ۇيتقىسى بولعان. 1989 جىلى قامىستىباس اۋىلىندا «قازاق ءتىلى» ۇيىمىن قۇرىپ ونىڭ جەرگىلىكتى توبىنىڭ توراعاسى بولعان. 1990 جىلى قىزىلوردا وبلىسىندا «ازات» قوزعالىسى قۇرىلعان كەزدە قامىستىباس، سەكسەۋىل كەنتتەرىندە جانە ارال قالاسىندا «ازاتتىڭ» باستاۋىش ۇيىمىن قۇرۋ ماقساتىندا باستاماشىل توپتاردى قۇرعانداردىڭ ءبىرى.
قىزىلوردا وبلىسىندا «ازات» قوزعالىسىنىڭ العاشقى باستاۋىش ۇيىمىن قامىستىباس اۋىلىندا العاش ۇيىمداستىرعان ازامات. سودان كەيىن «ازاتتىڭ» باستاۋىش ۇيىمدارىن سەكسەۋىل كەنتىندە جانە ارال قالاسىندا ۇيىمداسۋىنا ات سالىستى. وبلىستىق «ازاتتىڭ» بەلسەندىلەرى، كەيىن وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولعان امانقوس ەسمۇرزاەۆ، سەكسەۋىل كەنتىنىڭ اكىمى بولىپ سايلانعان ازاتتىق بەلسەندى ءۋاليحان جۇماعۇلوۆ، ءالي جايلاۋ سياقتى ازاماتتارمەن قويان-قولتىق ارالاسىپ جۇمىس اتقارۋدىڭ ناتيجەسىندە اۋدان، وبلىس كولەمىندە ساياسي بەلسەندىلىگى مەن شەبەرلىگىن كوتەرىپ «ازاتتىڭ» اتىنان ەكى رەت اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى ء(بىرىنشى رەت -2004-2009 جىلدارى، 2-ءى رەت 2012 جىلى) بولىپ سايلاندى. 2001 جىلى اۋەلى «ارال اقيقاتى» دەگەن تاۋەلسىز گازەت شىعارۋدى قولعا الدى. ەكى جىلدان كەيىن قارجى تاپشىلىعىنا كەزىگىپ بۇل باسىلىمدى شىعارۋدى توقتاتۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇل قيىنشىلىققا مويىماعان ازامات 2003 جىلىنان بەرى اۋداندىق «ءۇمىتتى ارال» گازەتىن شىعارىپ كەلەدى. بۇل گازەتتى تارالىمى كوپ بولماسا دا (2000 شاماسىندا) اۋدان كولەمىندەگى شىندىق پەن ادىلەتتىكتى ىزدەگەن قاراپايىم ازاماتتاردىڭ گازەتى دەپ اتايدى.
2011 جىلى شىققان («ءۇش قيان»، الماتى) «اسىلدان تۋار اسىلدار نەمەسە ۇلتتىق رۋحتى وياتۋ» اتتى كىتاپتىڭ اۆتورى.
ءجۇسىپ ساعات ەسماحانۇلى
1944 جىلى 10 ماۋسىمدا قىزىلوردا وبلىسى، سىرداريا اۋدانىنىڭ بىرقازان اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. الماتى اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن. كوپ جىلدار وبلىس كولەمىندە اۋىل شارۋاشىلىق، جوبالاۋ-زەرتتەۋ، كاسىپوداق سالاسىندا ءجۇمىس ىستەگەن.
1899 جىلدان باستاپ قوعامدىك جۇمىسپەن اينالىسىپ كەلەدى. اتاپ ايتقاندا دەموكراتيالىق اعارتۋ، سايلاۋ، ادام قۇكىقتارى، جۋرناليستيكا، تاريح ماسەلەلەرىمەن اينالىسادى. قىزىلوردا وبلىسىندا «قازاق ءتىلى»، «ازات» قوزعالىسى، قرحپ ۇيىمدارىنىڭ، «دەموكراتيانى تاراتۋ ورتالىعىنىڭ» جەتەكشىسى بولدى. 1990 جىلدان باستاپ قىزىلوردا وبلىسىندا «ازات» قوزعالىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى، توراعاسى بولعان. ۇيىم تاراپ كەتكەنشە باسشىسى بولعان.1998-2003 جىلدارى قازاقستاننىڭ رەسپۋبليكالىك حالىق پارتياسىنىڭ وبلىستاعى ۇيىمداستىرۋشىسى، توراعاسى بولدى.
ساياسي كىزمەتى ءۇشىن بىرنەشە رەت سوتتالدى. ەقىۇ اتىنان بىرنەشە رەت شەت ەلدەردەگى حالىقارالىق سايلاۋلارعا بايقاۋ ميسسيامەن قاتىستى. «ەرىكتى سايلاۋ دەگەنىمىز نە؟»، «دەموكراتيانىڭ 25 ساباعى»، «ازات پەن امانات» ت.ب. كىتاپتاردىڭ اۆتورى.
كەنەباي جۇماش ايتجۇمانۇلى
05.06.1950 جىلى شىعىس تۇركىستاننىڭ شاعانتوعاي اۋدانى قارابۋرا ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن. ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن (1976ج.), تەلەجۋرناليستەر دايىندايتىن ماسكەۋدەگى كسرو جوعارى مەكتەبىن (1983 ج) بىتىرگەن.
جۇماش كەنەباي جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقان. ول تۋرالى شىندىقتى تۇڭعىش رەت سول كەزدەگى المانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىنداعى شەتەلدىك «ازاتتىق» راديوسىنا 1987 جىلى حابارلاعان جانە جەلتوقسان شىندىعى تۋرالى قازاقستاندا العاشقىلاردىن ءبىرى بولىپ، «زوبالاڭ» اتتى داستان جازىپ، ول 1990 جىلى «ازات» گازەتىندە باسىلدى. سوتتالعان جەلتوقساندىقتاردى بوساتۋعا مۇرىندىق بولدى.
الماتى قالاسىنداعى العاشقى قازاق مەكتەپتەرى مەن بالاباقشالارىنىڭ اشىلۋىنا، «ازات» قوزعالىسىنىڭ قۇرىلۋىنا، «ازات» اتتى گازەتتىڭ شىعۋىنا بەلسەنە ارالاستى. جۇماش كوكبورى دەگەن لاقاپ اتپەن 100-دەن استام وزەكتى دە وتكىر ماقالالار جازىپ، ءوز ەلىمىزدە جانە شەتەلدەردە كەنىنەن تانىلادى.
كوكەن ازات اباقۇلى
1963 جىلى 20 مامىردا الماتى (بۇرىنعى تالدىقورعان) وبلىسى، قاپال اۋدانى، قوڭىر اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - ەنەرگەتيك. 1986 جەلتوقساندا اينابۇلاق شاعىن اۋدانىندا بولعان ميتينگىگە كاتىستى. 1987 جىلى الماتى ەنەرگو قۇرىلىس تەحنيكۋمىن بىتىرگەن. 1990 جىلى «ازات» قوزعالىسىنىڭ قۇرىلتايىنا قاتىسىپ، سول جىلدان قوزعالىس مۇشەسى بولدى. «ازات» قوزعالىسىنىڭ وتكىزگەن بارلىك اكتسيالارى مەن ميتينگىلەرىنە قاتىسقان. «ازات» قوزعالىسىنىڭ الماتى قالالىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسى مۇشەسى. 1991 جىلى قىركۇيەكتى ورال وكيعاسىنا كاتىستى. 1992 جىلى قاڭتار ايىندا قازاقستان ۇلتتىق وركەندەۋ «جاڭعىرۋ» ورتالىعىنىڭ قۇرىلتايىنا قاتىسىپ، سول ورتالىقتىڭ مۇشەسى بولدى. 1992 جىلى 9 مامىردا ف.ە.دزەرجينسكي ەسكەرتكىشىن قۇلاتۋ اكتسياسىنا قاتىستى. 1992 جىلى ءساۋىر ايىندا «ازات» قوزعالىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «تاۋلى قاراباح» جورىعىنا كاتىستى. 1992 جىلى ماۋسىم ايىندا «ازات» قوزعالىسى ۇيىمداستىرعان 6 كۇندىك قارسىلىق اكتسياسىنا كاتىستى. 1992 جىلى ساياسي كوزقاراسى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلىپ، تۇرمەگە جابىلدى.
1999-2002 جىلدارى جەردى جەكە مەنشىككە بەرۋگە قارسىلىق اكتسيالارىنا قاتىستى. «ازات» گازەتىندە «جەردى ساتۋعا بولمايدى»، «ءبىز نەگە اشتىق جا- ريالادىق» دەگەن ماقالالارى جارىك كوردى. 2001 جىلى جەلتوقسان ايىندا وزبەكستان مەن داۋلى جەر «باعىس» اكتسياسىنا كاتىستى. 2006 جىلى مالوۆودنوە ەلدى مەكەنىندەگى قازاق-ۇيعىر قاقتىعىسى جانە قازاتكومدا بولعان قازاك-شەشەن قاقتىعىسى كەزىندە بەيبىت جولمەن شەشۋگە اتسالىستى.
كوشىم دوسماحامبەت (دوس) قالماحانۇلى
1955 جىلى 21 قازاندا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - فيلولوگ، 1981 جىلى س.م. كيروۆ اتىنداعى قازمۇۋ بىتىرگەن. رەسپۋبليكادا العاش رەت (1988) «انا ءتىلى» قوعامى قۇرۋشىنىڭ ءبىرى. 1990 جىلى قازاق ەلىندەگى ەڭ العاشقى ساياسي پارتيا - قازاق سوتسيال-دەموكراتيالىح پارتياسىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى جانە سول پارتيانىڭ العاشقىدا تەڭ توراعاسى، كەيىن توراعاسى قىزمەتىن اتقاردى (1990-1994). 1991 جىلى ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، كەڭەس وداعىنىڭ دەموكراتيالىك كونگرەسىنىڭ تەڭ توراعالارىنىڭ ءبىرى بولىپ سايلانادى. 1996 جىلى «دەموكراتيانى قازاك تشىندە وكىتىپ ۇيرەتۋ جانە تاراتۋ» ورتالىعىن قۇرادى. 1998 جىلى رەسپۋبليكالىق «ءادىل سايلاۋ جولىندا» قوزعالىسىن ۇيىمداستىرۋشىلاردى ءبىرى رەتىندە جاۋاپقا تارتىلادى. 1999-2005 جىلدار ارالىعىندا «تاۋەلسىز باقىلاۋشىلارلىڭ رسسپۋبليكالىق جۇيەسى» قوعامدىك بىرلەستىگىن قۇرۋشى جەنە سول ۇيىمنىڭ پرەزيدەنتى كىزمەتىن اتقارادى. 2005 جىلي ءۇلتشىلداردىڭ رەسپۋبليكالىق «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىن ءۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى جەنە بۇگىنگە دەي سول بىرلەستىكتىڭ توراعاسى.
كەڭەس وداعىنداعى، الماتى قالاسىنداعى جيىندار مەن شەرۋلەردى ۇيىمداستىرۋعا ارالاسقان. 1992 جىلى «ازات» قوزعالىسى ۇيىمداستىرعان «كۇندىك پيكەتتى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى. 2001جىلى وزبەكستانعا قازاق جەرىن بەرمەۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان «باعىس» ميتينگىسىنە قاتىسۋشى. «شاڭىراككا تىرەك» قوعامدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى. دەموكراتيالىق، ۇلتتىك باعىتتا اقش، گەرمانيا، تۇركيا. فيليپپين، پولشا، يزرايل ت.ب. ەلدەردەگى جيىندار مەن كونفەرەنتسيالاردا قازاك ەلىنىڭ ساياسي-قوعامدىق جاعدايى تۋرالى باياندامالار جاسايدى.
كۇزەكباي ەرلان فايزۋللاۇلى
1961 جىلى 26 ماۋسىمدا قاراعاندى وبلىسى، جاڭاارقا اۋدانى، وركەندەۋ اۋىلىندا تۋعان. ورتا مەكتەپتى 1978 جىلى وسى ايماقتاعى قاراجال قالاسىندا ءبىتىردى. ەڭبەك جولىن «باتىس قاراجال» كەن شاحتاسىندا جۇمىسشى بولىپ باستادى. 1980-1985 جىلدارى قازمۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە وقىپ، كوكشەتاۋ وبلىسىنا جولدامامەن قىزمەتكە جىبەرىلەدى. ارىقبالىق اۋدانىنداعى ءالجان ورتا مەكتەبىندە مۇعالىم، سىنىپتان تىس جۇمىستار جونىندەگى مەڭگەرۋشى بولىپ ۇستازدىق جولدان ءوتتى. 1986 جىلدىڭ ورتاسىنان باستاپ وبلىستىق «كوكشەتاۋ پراۆداسى» گازەتىندە ءتىلشى، 1989-91 جج. وبلىستىق تەلەراديو كوميتەتىندە رەداكتور بولىپ قىزمەتتەر اتقاردى. ەل باسىنا كۇن تۋىپ، قايتا قۇرۋ زامانى باستالسىمەن-اق كوكشەتاۋدا قازاق ءۇشىن، قازاق ءتىلى ءۇشىن كۇرەس جولىنا ءتۇسىپ، وبلىستىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى، توراعانىڭ ورىنباسارى بولدى. 1993 جىلى كوكشەتاۋ وبلىستىق اكىمدىگى جانىنداعى ءتىل جانە ۇلت ساياساتى باسقارماسىنىڭ ءبولىم باستىعى، باستىقتىڭ ورىنباسارى لاۋازىمدارىن اتقاردى.
1997 جىلى مامىردا كوكشەتاۋ وبلىسىنىڭ تاراتىلۋىنا بايلانىستى كۇزدە اقمولا قالاسىنا قونىس اۋداردى. وسى كەزدە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ جانىنداعى مەملەكەتتىك جانە ورتالىق ورگانداردى اقمولا قالاسىنا كوشىرۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسياسىنىڭ كونسۋلتانتى، 1998-2012 جج. ارالىعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەنەرگەتيكا، ساۋدا جانە مينەرالدى رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ باس ساراپشىسى، قر ۇكىمەتىنىڭ (پرەمەر-مينيستر كەڭسەسى) ۇكىمەتتىك رەداكتسياسىنىڭ جاۋاپتى رەداكتورى، قر مادەنيەت، اقپارات جانە سپورت مينيسترلىگى ءتىل كوميتەتىنىڭ ءبولىم باستىعى، باسقارما باستىعى، قر ۇكىمەتىنىڭ جانىنداعى ونوماستيكا جانە تەرمينولوگيا كوميسسيالارىنىڭ ۇيلەستىرۋشى-حاتشىسى لاۋازىمىنداعى قىزمەتتەردى اتقاردى. قازىرگى كەزدە «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرى» دەربەس ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى باسقارماسىندا اعا مەنەدجەر بولىپ قىزمەت ىستەپ كەلەدى.
1991 جىلعى اقپاندا كوكشەتاۋ وبلىسىنا (بۋرابايعا) «ازات» قوزعالىسىن قۇرۋشىلار ميحايل ەسەناليەۆ، باتىرحان دارىمبەتوۆ، مارات شورمانوۆ ارنايى ساپارمەن كەلدى. ەلىم، جەرىم دەگەن نامىستى قازاق جىگىتتەرى مەن قىزدارىن جيناپ، ولارمەن كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرۋعا اتسالىستى. بۇدان سوڭ قوزعالىستىڭ وبلىستىق فيليالىن قۇرۋعا اتسالىسىپ، ەل بولۋدىڭ ماقساتتارى ءۇشىن جۇمىستار اتقاردى. رەسپۋبليكالىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ كوكشەتاۋ وبلىسىنداعى فيليالىنىڭ توراعاسى ەتىپ جانات جاقىپسەيتۇلى قاسىموۆ، ونىڭ ورىنباسارى قاجىباي قابىلوۆ سايلاندى. ە. كۇزەكباي توراعانىڭ قوسالقى قۇرمەتتى ورىنباسارلارىنىڭ ءبىرى بولدى. سونىمەن قاتار وسى جىلدارى «ازات» قوزعالىسى اتىنان 1994 جىلى العاشقى شاقىرىلعان دەموكراتيالىق سايلاۋعا ءتۇسىپ، كوكشەتاۋ وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى اتاندى، وسى لاۋازىمداردا 1997 جىلى كوكشەتاۋ وبلىسىن تاراتقانشا ەڭبەك ەتتى.
ە. كۇزەكباي باسقا ۇلتتارى باسىم بولىپ كەلگەن كوكشەتاۋ وبلىسىندا 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنان كەيىنگى جاعدايلاردان سوڭ ۇلتتىق ماقساتتاردى جۇزەگە اسىرۋعا بەلسەنە كىرىستى. 1989 جىلى قۇرىلعان «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ىقپالىمەن وبلىستاعى قالالار مەن اۋدانداردى، اۋىل-ەلدى ارالاپ ءجۇرىپ، «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ، ودان كەيىن «ازات» قوزعالىسىنىڭ باستاۋىش ۇيىمدارىن قۇرۋ، قازاق مەكتەپتەرى مەن سىنىپتارىن، بالا باقشالار اشۋ، ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى دامىتۋ، ەلدى-مەكەندەردىڭ، كوشەلەردىڭ، باسقا دا وبەكتىلەردىڭ اتاۋلارىن قازاقشاعا وزگەرتۋ ماقساتىندا جۇمىستار جۇرگىزدى. «ازات» قوزعالىسىنىڭ قۇرىلىپ، ونىڭ بۇكىلقازاقتىق قوعامدىق-ساياسي ءرولىنىڭ كۇشەيۋىنە بايلانىستى جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارىمەن بىرلەسىپ، ۇلتتىق ماقساتتار ءۇشىن اۋقىمدى ءىس-شارالار جۇرگىزدى. 1991 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا الماتىعا بارىپ، ەگەمەندىك ءۇشىن الاڭعا جينالعان ازاتكەرلەر اراسىندا 2-3 كۇن قاتىسىپ، «ازات» باسشىلارىمەن كەزدەسكەن. سابەتقازى اقاتايمەن حات جازىسىپ، تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ تۇردى. «ازات» گازەتىن وبلىستا تاراتۋعا، جازدىرتۋعا ۇلەس قوستى. سونداي-اق اراب تىلىندە ءبىلىمى بار مامان رەتىندە 1989 جىلدان باستاپ اراب ءتىلى، يسلام شارتتارى، قۇران وقىپ، جازا ءبىلۋ، اراب قارىپىندەگى قازاقشا ءجاديت جازۋىن ۇيرەتۋ بويىنشا كۋرستار اشىپ جۇرگىزدى. وبلىستاعى ەلدى مەكەندەردە مەشىتتەر اشۋ، يسلام قۇندىلىقتارىن يگەرۋ ماقساتىنداعى جۇمىستارعا ۇيىتقى بولدى.
1992 جىلى مامىر ايىنىڭ (2-3-4) باسىندا كوكشەتاۋدا ءسىبىر جانە سولتۇستىك قازاقستان كازاكتارى كرۋگىنىڭ وتۋىنە قارسى تويتارىس بەرىلدى. كوكشەتاۋ جانە ونىڭ اينالاسىنداعى قازاق باۋىرلارعا مالىمدەمە جاساپ، ءۇش-ءتورت مىڭعا جۋىق جىگىتتەر الاڭدا تۇرىپ، كرۋگ وتەتىن جەردى قورشاپ الدى، اقىرى سوڭىندا كازاكتاردى اۆتوبۋستارمەن پوليتسيا مەن اسكەريلەر قورعاشتاپ، سوناۋ كەلگەن جاقتارىنا قاراي الىپ كەتتى. وسى ىستەردىڭ باسى-قاسىندا ۇيىمداستىرۋشىلىق تانىتىپ، بەلسەنە كۇرەستى. ودان سوڭ وسى جىلى 1992 جىلدىڭ جازىندا (ماۋسىم) پەتروپاۆل قالاسىنداعى وسى سياقتى كازاكتار كرۋگىن وتكىزۋگە تويتارىس بەرۋ ءۇشىن وڭتۇستىك ولكەدەن ارنايى الماتى-پەتروپاۆل پويىزىمەن تۇتاس ەشالون بولىپ كەلگەن ازاتكەرلەرگە قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن كولىكتەر جالداپ بارىپ، بىرقاتار جىگىتتەرمەن بىرگە قىزىلجارداعى الاڭدا بولدى. ونىڭ سوڭى كازاكتار كرۋگىن وتكىزبەي، ولاردى سوناۋ قورعان قالاسىنا دەيىن اپارىپ تاستاۋىمەن اياقتالعان ەدى.
سونىمەن قاتار «ازات» قوزعالىسى اتىنان سايلانعان كوكشەتاۋ وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى رەتىندە دە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك، ءبىلىم، قوعامدىق-ساياسي ماسەلەلەرىمەن اينالىسىپ، ءماسليحات دەڭگەيىندە وبلىس اكىمىمەن دە ەل يگىلىگى جولىندا جۇمىستار اتقاردى.
كۇمىسبەك امانقۇل كۇمىسبەكۇلى
1944 جىلى 6 مامىردا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تولە بي اۋدانىنىن قاراتاس (قازىرگى ەلتاي) اۋىلىندا تۋعان. ءبىلىمى جوعارى، ماماندىعى - ينجەنەر-مەحانيك. 1968 جىلى قازاق حيميا-تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن. 1989-1992 جىلدارى «قازاقستان تاۋەلسىز جاستار وداعى» مەن «الاش» ۇلت-ازاتتىك پارتياسىنىڭ ساياسي-قوعامدىق، ۇيىمدىق-قۇقىقتىق ءىس-ارەكەتتەرىنە قولداۋ كورسەتەدى. سول ارەكەتتەرى ءۇشىن ءاردايىم ۇلت ماسەلەسىن كوتەرەدى، قوعامعا كونستيتۋتسيانى بۇرمالاپ ۇعىندىرادى، كومپارتيالىق-كەڭەستىك ۇكىمەت ساياساتىن تۇسىنبەيدى جانە وعان قارسى دەگەن «كىنالاۋمەن» قىزمەت ورىندارىندا قۋدالانعان، جۇمىسىنان جانە كوكپ قاتارىنان شىعارىلعان.
«ازامات» ۇيىمىنىڭ مۇشەسى (1990 جىلى), ادام قۇقىعىن قورعاۋ جونىندەگى «الماتى-حەلسينكي-پاريج» دەموكراتيالىق كوميتەتىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى (1991-1995 جج.). قازاقستان ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ونىڭ جۇمىستارىنا بەلسەنە ارالاستى. 2005-2008 جىلدارى رەسپۋبليكالىق «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ وڭتۇستىك قازاقستان فيليالىن باسقاردى.
قابىل-فازىل قاجىباي (1940-2016 جج.)
1940 جىلى كوكشەتاۋ وبلىسىندا تۋعان. قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن (1967). فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور، پۋبليتسيست-جۋرناليست.
1960-جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاپ پاۆلودار وبلىستىق تەلەۆيدەنيەسىندە، 1967 جىلدان بەرى كوكشەتاۋ تەلەستۋدياسىنىڭ رەداكتورى، العاش رەت قازاق تىلىندەگى حابارلاردى ۇيىمداستىرۋشى بولدى. كەيىن كوكشەتاۋ پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا اعا وقىتۋشى، دوتسەنت بولىپ، عىلىمي ءارى پەداگوگتىك جۇمىستارمەن اينالىستى. 1990 جىلداردان باستاپ جانات قاسىموۆ ۇيىمداستىرعان كوكشەتاۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ، كەيىن «كوكشە» اكادەمياسىنىڭ وقىتۋشى پروفەسسورى بولىپ ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىنا دەيىن جۇمىس ىستەدى.
1991 جىلعى اقپاندا كوكشەتاۋ وبلىسىنا (بۋرابايعا) «ازات» قوزعالىسىن قۇرۋشىلار ميحايل ەسەناليەۆ، باتىرحان دارىمبەتوۆ، مارات شورمانوۆ ارنايى ساپارمەن كەلىپ، حالىقپەن كەزدەسۋ وتكىزدى، باعدارلامالارىن تانىستىردى. وسى كەزدەسۋدەن سوڭ ول 1991 جىلى «ازات» قوزعالىسىنىڭ وبلىستىق فيليالىن قۇرۋدا ەرەكشە بەلسەندىلىك تانىتتى. «ازات» قوزعالىسىنىڭ وبلىستىق قۇرىلتايىن شاقىرۋعا زور ۇلەس قوستى. العاشقى قۇرىلتاي جيىنىندا ج. قاسىموۆ وبلىستىق فيليالدىڭ توراعاسى، ال ق. قابىل ونىڭ ورىنباسارى بولىپ ءبىراۋىزدان سايلاندى. ول وبلىستىڭ اۋداندارى مەن قالالارىندا «ازاتتىڭ» باستاۋىش ۇيىمدارىنىڭ قۇرىلۋىنا كۇش سالدى. بۇدان سوڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرگە وراي جيىندار وتكىزۋگە باستامالار جاساپ، ەل مەن جەر، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كەلەلى ماسەلەلەر كوتەرىپ وتىردى. «ازات» توراعاسىنىڭ اتقارۋشى ورىنباسارى رەتىندە نەگىزگى جۇمىستاردى ۇيلەستىرۋشى بولدى. «ازاتقا» مۇشە بولعان، ەلىم، جەرىم دەگەن ازاماتتاردىڭ باسىن ءجيى قوسىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تولىق ورناۋىنا، ۇلتتىق مۇددەلەرىمىزدىڭ شەشىمىن تابۋعا، بيلىكپەن ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزۋگە قاتىستى ماسەلەلەردى ۇيىمداستىرا ءبىلدى.
الماتىداعى رەسپۋبليكالىق «ازاتتىڭ» ورتالىق شتابىمەن جانە باسشىلارىمەن ۇنەمى بايلانىستا بولدى. ول جاققا ءجيى ىسساپارعا شىعىپ، ونداعى جينالىستارعا ق. قابىل قاتىسىپ كەلەتىن. قوزعالىستىڭ «ازات» گازەتىنىڭ وبلىستاعى مەنشىكتى ءتىلشىسى قىزمەتىن قوسا اتقاردى. ونىڭ سول كەزدەگى پۋبليتسيستيكالىق ماقالالارى قوعامنىڭ شىنايى بەت-پەردەسىن اشىپ، ۇلكەن رەزونانستار تۋعىزىپ وتىردى. «ازات» گازەتىنىڭ حالىق اراسىندا تارالۋىنا، جازىلۋىنا جان-تانىمەن جۇمىستار جۇرگىزدى. «ازات» قايراتكەرى س. ەرعالي ءوزىنىڭ «قازاق ءۇنى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا (2010 جىلعى 11 قازان) «...ول كەزدە «ازات» شارۋاشىلىعىن مارات شورمانوۆ اتقارۋ كوميتەتتى باسقارۋ ارقىلى قۋاتتى ۇيىمعا جەتەلەي باستاعان. مەنى باتىس ايماققا، قاجىباي قابىلوۆتى سولتۇستىك ايماققا ۇيلەستىرۋشى ەتتى. «ازات» گازەتى ىركىلمەستەن شىعىپ، باتىرحان دارىمبەت ونىڭ باس رەداكتورى بولدى. ءسويتىپ شاشىراعان ۇلتتىق الەۋەت ءبىر ۇيىمعا بىرىگىپ، ىقپالدى ساياسي كۇشكە اينالدى» دەپ جازادى.
ق. قابىل كەيىن ءوزىنىڭ بەلسەندى كورىنۋى ارقاسىندا «ازاتتىڭ» ءتۇرلى ۇيىمدىق الماسۋلارى بارىسىندا رەسپۋبليكالىق «ازات» قوزعالىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىنا دەيىن كوتەرىلدى. ول ورتالىقتاعى ىستەرىمەن قوسا، سولتۇستىك وڭىردەگى جانە كوكشەتاۋ وبلىسىنداعى ءوزىنىڭ قوعامدىق-ساياسي مىندەتتەرىن تاباندىلىقپەن ورىنداي ءبىلدى.
قاجىباي قابىل-فازىل ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىككە تولىق قول جەتكىزىپ، ىشكى- سىرتقى ساياساتىمىزدى ورنىقتىرعاننان كەيىن «ازاتتىڭ» ىدىراپ، سوڭعى ءىس-قيمىلدارىن جۇرگىزگەنشە كۇرەسىپ كەلدى. ول بۇدان كەيىن دە كۇرەسىن توقتاتقان جوق ەدى. ءوزىنىڭ قارىمدى قالامىمەن وتكىر ماقالالارىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن باسقا دا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالاپ وتىردى.
«ازات» جولىندا ءومىرىن ارناعان قاجىباي قابىل-فازىل 2016 جىلى 7 قازاندا كوكشەتاۋ قالاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى.
قادىرباي ايسۇلۋ
1950 جىلى 21 قاراشادا باتىس قازاقستان وبلىسى، قاراتوبە اۋدانىنىڭ قوسكول دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - فيلولوگ، 1972 جىلى اباي اتىنداعى قازپي-ءدى بىتىرگەن. قازاق راديوسىنىڭ قازاق قىزدارىنان شىققان تۇڭعىش مەنشىكتى ءتىلشىسى. ورال وبلىسىندا وسى قىزمەتتى اتقارا ءجۇرىپ، 1987 جىلى ورال قالاسىنىڭ ورتالىعىندا العاشقى قازاق سىنىبىن، 1988 جىلى «شولپان» اتتى قازاق بالاباقشاسىن اشۋعا مۇرىندىق بولدى.
1990 جىلى حالىكارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ورال وبلىستىق بولىمشەسىنە باسشى بولدى. ايسۇلۋ باسشىلىق ەتكەن بۇل بولىمشە رەسەيلىك مارتىنوۆشىلاردىڭ ورال كازاكتارىنا باتىس ايماقتان اۆتونوميالىك رەسپۋبليكا قۇرىپ بەرمەكشى بولعان ارانداتۋ ارەكەتتەرىنە قارسى 1991 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا «ازات» قوزعالىسىمەن بىرلەسكەن بۇكىلرەسپۋب- ليكالىق بەيبىت نارازىلىق اكتسياسىن باستى ۇيىمداستىرۋشىلاردشش ءبىرى بولىپ، جاڭاشا وتارشىلدىك جوسپاردىن جۇزەگە اسۋىنا دەر كەزىندە شەشىمدى تويتارىس بەردى. قادىرباەۆانىن ورال وقيعاسىنا ساياسي باعا بەرۋدى تالاپ ەتىپ، ون ءبىر كۇن اشتىقتا وتىرۋى ناتيجەسىندە پرەزيدەنتتىك ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، ول جەمىستى جۇمىس ىستەدى. قورىتىندىسىندا، «پاتشالىق رەسەيگە قىزمەت ەتكەن ورال كازاك اسكەري كۇشىنىڭ 400 جىلدىعىن تويلايمىز» دەگەن توپ، ورال جۇرتشىلىعىنىڭ الدىندا وزدەرىن ايىپتى سەزىنىپ، كىشىرەيگەن مىنەز تانىتتى. وقيعاعا بۇكىل قازاقستان كولەمىنەن قاتىسۋشى ازاماتتاردىڭ ۇستىنەن قوزعالعان قىلمىستىق ءىس تە توقتاتىلدى. 90-جىلداردا ايسۇلۋ حانىم الماتىدا «ازات» قوزعالىسى باسشىلارىنىڭ ءبىرى، «اتاجۇرت» حالىق مايدانىنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە جەردى جەكەمەنشىككە بەرىپ، ساتۋ ساياساتىنا قارسى دەر كەزىندە كورەگەندىكپەن دابىل قاعۋىمەن كوزگە ءتۇستى.
قاليعوجين ەرمەك سوۆەتحانۇلى
1965 جىلى 15 تامىزدا شىعىس قازاقستان وبلىسى، كۇرشىم اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - دارىگەر، 1990 جىلى سەمەي مەديتسينا ينستيتۋتىن بىتىرگەن.
شىعىس قازاقستاندا «ازات» قوزعالىسىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى. 1991-1993 جىلدارى وسكەمەن قالالىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى بولدى. «ازات» قوزعالىسىنىڭ ءتورت قۇرىلتايىنىڭ دەلاگاتى، 1991-1993 جىلدارى وسى قوزعالىستىڭ ورتالىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. 1991-1994 جىلدارى وسكەمەن قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولىپ، قازاق جاستارىنىڭ اراسىندا قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋدە، تاريحي، كونە جەر اتاۋلارىن قايتارۋ، ءبىلىم وردالارىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ستۋدەنت جاستاردى تاربيەلەۋدەگى ىقپالىن ارتتىرۋ جولىندا ەلەۋلى جۇمىستار اتقارعان.
وسكەمەن قالاسىنداعى 1991-1993 جىلدارداعى سلاۆيان، ورىس ۇلتشىل ۇيىمدارىنىڭ جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ كۇرباندارىن سيپاتتاۋداعى تەرىس پيعىلدارىنا بايلانىستى قارسى شارالار، شەرۋ جانە جيىندار ۇيىمداستىرۋعا قاتىسقان.
قاليەۆ ماقسۇت مالىكۇلى
1947 جىلى ءساۋىر ايىندا پاۆلودار كالاسىندا تۋعان. مەكتەپتى 1965 جىلى بىتىرگەن. ءبىلىمى جوعارى، ماماندىعى - ينجەنەر-مەحانيك. 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى كەزىندە بەلسەندىلىك كورسەتىپ، وسى وقيعاعا قاتىسقانداردى قارالاعان ناسيحاتتاعاندارعا اشىق قارسىلىق ءبىلدىردى.
پاۆلودار وبلىستىك پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى شاكارىموۆتىڭ ورنىنا جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقانداردى جازالاۋشىلاردىن ءبىرى - مەشەرياكوۆتى قويۋعا قارسىلىق ۇيىمداستىرىپ، ونىڭ قىزمەتتەن كەتۋىنە بايلانىستى اشىق تالاپتار قويعان ارەكەتتەر جاسادى. وسى تالاپتاردىڭ ورىندالۋىنا قول جەتكىزدى. 1990 جىلدىڭ اقپان ايىندا جەرگىلىكتى ۇلت پاتريوتتارىمەن بىرىگىپ، پاۆلودار قالاسىندا «قازاق ءتىلى» قوعامىن قۇرادى. 1991 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا پاۆلودار وبلىستىق ازات قوزعالىسىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايىن ۇيىمداستىرۋعا اتسالىسىپ، وبلىستىق ازات قوزعالىسىنىڭ ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنە مۇشە بولىپ سايلاندى. ول 1991 جىلعى تامىز ايىندا بولعان گكچپ ارانداتۋ ىستەرىنە قارسى ميتينگ ۇيىمداستىرىپ، دەموكراتيانى قورعاپ قالۋدا بەلسەندىلىك ءبىلدىردى. ورال قالاسىنداعى كازاكتاردىڭ ارانداتۋ شارالارىن توقتاتۋعا ارنايى بارىپ قاتىسقانى ءۇشىن قاماۋدا بولعان. ەرماكقا قويىلعان ەسكەرتكىشتى الىپ تاستاۋ جۇمىسىنا بەلسەندى قاتىناستى.
قاني ارمان
قاني ارمان باقتانۇلى 1954 جىلى، 22-اقپاندا پاۆلودار قالاسىندا تۋعان.
ارمان – جاياۋ مۇسانىڭ جيەنشارى جانە ءماديدىڭ اتالاس اعايىنىنىڭ ۇرپاعى. ارقانىڭ ەكى بىردەي كۇرەسكەر اقىن-كومپوزيتورىن ومىردە دە، ونەردە دە ۇلگى تۇتقان.
كەڭەستىك كەزەڭدە، ءجاسوسپىرىم شاعىندا ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگىن كوكسەگەن ءبىر توپ سەرىگىمەن بىرگە «جاس ۇلان» اتتى جاسىرىن ساياسي ۇيىم قۇرىپ، سوعان جەتەكشىلىك ەتكەن، وتارشىلدىققا قارسى ولەڭدەر جازعان. ۇيىمدى 1970 جىلى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى اشكەرەلەگەن سوڭ «ۇلتتىق ساياسات ماسەلەلەرىندەگى ورەسكەل ساياسي-يدەيالىق قاتەلىگى ءۇشىن» دەگەن ايىپپەن كومسومول قاتارىنان شىعارىلعان جانە وقۋ-ۇلگەرىم تابەلىنە ءتارتىبى – «3» دەگەن باعا قويىلىپ، №3 مەكتەپ-ينتەرناتتان دا قۋىلعان (پاۆلودار قالالىق كومسومول كوميتەتىنىڭ جاس ۇلاندار ىسىنە بايلانىستى 1970 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا وتكىزگەن بيۋروسىنىڭ حاتتاماسى وبلىس مەملەكەتتىك ارحيۆىندە ساقتاۋلى). ءسويتىپ، ارمان كامەلەت جاسىنا جەتپەي «ساياسي سەنىمسىز» ادامدار ساناتىنا جاتقىزىلىپ، ساياسي قىسىمعا ۇشىراعان: ءبىلىم الۋ قۇقىنا قول سۇعىلىپ، ءباسپاسوز بوستاندىعىنا شەكتەۋ قويىلعان. سونىڭ سالدارىنان ۇزاق جىلدار بويى جۇمىسشى بولىپ ىستەگەن. سوندا دا مۇرات-مۇددەسىنەن تايماعان.
1986 جىلى پاۆلوداردا ءبىر توپ سەرىگىمەن الماتىداعى جەلتوقسانشىلارعا ءۇن قوسۋعا ارەكەتتەندى، 1989-1990 جىلدارى «نەۆادا-سەمەي»، «ازات» قوزعالىستارىنىڭ، «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ وبلىستىق ۇيىمدارىن قۇرۋعا اتسالىسىپ، قوعامدىق-ساياسي ىستەرگە بەلسەنە ارالاستى. حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ I قۇرىلتاي سەزىنە (1989 جىل، 22 قىركۇيەك، الماتى) دەلەگات رەتىندە قاتىستى.
ارمان قاني ورتا مەكتەپتى دە (1976 ج.), جوعارى وقۋ ورنىن دا (پمۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتى، 1995 ج.) ءوز قۇربى-قۇرداستارىنان كوپ كەيىن، سىرتتاي وقىپ تامامداعان.
1991 جىلداردان بەرى باق سالاسىندا جۋرناليستىك قىزمەت اتقارۋدا. «نەۆادا-سەمەي»، «ازات» قوزعالىستارىنىڭ ءىس-ارەكەتتەرى جايىندا ماتەريالدار دايىنداپ، جاريالاعان. 1992 جىلعى ناۋرىزدا ەرماك ەسكەرتكىشىنىڭ الىنۋى تۋرالى جاڭالىقتى وبلىستىق راديودان ءوز داۋسىمەن حابارلاعان، ىلە وسى وقيعاعا بايلانىستى وتكىزىلگەن ميتينگىدەن 40 مينۋتتىق راديورەپورتاج جاساعان. ارماننىڭ اقىندىق، جۋرناليستىك شىعارمالارىندا بوداندىق پەن تاۋەلسىزدىك تاقىرىپتارى كەڭ ورىن العان.
كەڭەستىك كەزەڭدە قوعامنىڭ وگەي ۇلى ءتارىزدى كۇن كەشكەن ارمان قاني قازىرگى ەگەمەن ەلدىڭ قادىرمەندى ازاماتتارىنىڭ ءبىرى سانالادى – بىرنەشە جىر جيناقتىڭ اۆتورى، رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق ءمۇشايرالاردىڭ جەڭىمپازى، جۇلدەگەرى، «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى»، «پاۆلودار قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى»، «باياناۋىل اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» اتاقتارىنىڭ، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ، «ءتىل جاناشىرى» قۇرمەت بەلگىسىنىڭ يەگەرى. سونداي-اق مەملەكەتتىك ورگاندار مەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ مەدالدارىمەن، قۇرمەت گراموتالارىمەن ماراپاتتالعان. قازاقستان جازۋشىلار وداعى پاۆلودار وبلىستىق فيليالىنىڭ ديرەكتورى، «قازاق ءتىلى» قوعامى وبلىستىق فيليالى «ەرتىس ديدارى» گازەتىنىڭ رەداكتورى بولىپ ەڭبەك ەتەدى. وبلىستىڭ قوعامدىق، ساياسي، مادەني، ادەبي ومىرىنە اقىن، جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى رەتىندە بەلسەنە ارالاسۋدا.
زايىبى باقىت ەكەۋى ەكى قىز تاربيەلەپ ءوسىرىپ، ولاردان ءتورت جيەن كورىپ وتىر.
قاسىموۆ جانات جاقىپسەيىتۇلى
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تۋماسى. قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن. فيزيك-ماتەماتيك، عىلىم دوكتورى، پروفەسسور.
كوكشەتاۋ پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا وقىتۋشى، دوتسەنت بولدى. قايتا قۇرۋ زامانىندا نارىق قوعامىنا ءوتۋ باستالسىمەن-اق قىزمەتىمەن قوسا جەكە كاسىپكەرلىكپەن اينالىستى. جەكەمەنشىك وقۋ ۇيىمدارىن قۇردى. «كوكشە» ورتا ءبىلىم بەرۋ ورتالىعىن (مەكتەپ-گيمنازيا-ليتسەي), «كوكشە» ۋنيۆەرسيتەتىن (1993) قۇرىپ (كەيىن «كوكشە اكادەمياسى) ونىڭ رەكتورى، پرەزيدەنتى قىزمەتىن اتقاردى، جاڭاشىلدىقتى العاش يگەرگەن كوكشەتاۋداعى ىسكەر جىگىتتەردىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار 1990 جىلداردىڭ باسىنان بەرى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى يگەرۋگە، رۋحاني جاڭارۋعا باستامالار جاسادى. وبلىستىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ باسقارما مۇشەسى بولا ءجۇرىپ، 1991 جىلى «ازات» قوزعالىسىنىڭ وبلىستىق فيليالىن قۇرۋدا ەرەكشە ىسكەرلىك تانىتتى. ونىڭ الدىندا 1991 جىلعى اقپاندا كوكشەتاۋ وبلىسىنا (بۋرابايعا) «ازات» قوزعالىسىن قۇرۋشىلار ميحايل ەسەناليەۆ، باتىرحان دارىمبەتوۆ، مارات شورمانوۆ ارنايى ساپارمەن كەلىپ كەزدەسۋ ۇيىمداستىرىپ، «ازاتتىڭ» باعدارلاماسىمەن تانىستىرعان بولاتىن. «ازات» قوزعالىسىنىڭ وبلىستىق قۇرىلتايىن شاقىرىپ، ۇلكەن جيىن وتكىزۋگە مۇرىندىق جاسادى. وسى جيىندا ج. قاسىموۆ وبلىستىق فيليالدىڭ توراعاسى بولىپ ءبىراۋىزدان سايلاندى. جىگىتتەردىڭ باسىن قوسىپ، باعىت-باعدار كورسەتتى. ونىڭ عيماراتى (بۇرىنعى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ساياسي-اعارتۋ ءۇيى) مەن كابينەتى ازاتكەرلەردىڭ ورتالىق شتابىنا اينالدى. ج. قاسىموۆتىڭ باسشىلىعىمەن وبلىس اۋداندارىندا «ازاتتىڭ» باستاۋىش ۇيىمدارى قۇرىلدى. ول «ازات» ۇيىمداستىرعان ءىس-شارالار مەن جۇمىستاردىڭ قارجىلىق ماسەلەلەرىن شەشۋگە ءوزى جەكە دەمەۋشىلىك جاساپ وتىردى. «ازاتتىڭ» بىرقاتار بەلسەندى مۇشەلەرىن ءوزىنىڭ وقۋ ورىندارىنا جۇمىسقا تارتىپ، ەڭبەكاقىسىن تولەۋ ارقىلى ىنتالاندىرىپ كەلدى. وبلىستاعى الەۋمەتتىك، قوعامدىق-ساياسي جۇمىستارعا ۇلتتىق كوزقاراس تۇرعىسىنان بەلسەنە كىرىسىپ، قوزعالىس مۇشەلەرىن وسى ىستەرگە ۇيىمداستىرا ءبىلدى. 1994 جىلى اقپاندا 1-شاقىرىلعان پارلامەنتكە جانە جەرگىلىكتى وكىلدى اتقارۋشى ورگاندارعا العاشقى دەموكراتيالىق سايلاۋ بارىسىندا «ازاتتىڭ» وبلىستىق فيليالى اتىنان ءاربىر وكرۋگكە بىرنەشە كانديداتتاردى ۇسىنىپ، تىركەۋگە كۇش سالدى. ج. قاسىموۆ تا پارلامەنت دەپۋتاتتىعىنا ۇسىنىلعان بولاتىن. الايدا، بيلىك ونى وتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرمەدى. تەك وبلىستىق ماسليحاتقا ءبىر دەپۋتاتتى عانا وتكىزۋگە مۇمكىندىك تۋدى.
ج. قاسىموۆتىڭ جانە باسقا دا كوكشەتاۋلىق ازاماتتاردىڭ (نۇرمۇحامەد احمەتوۆتىڭ) باستاماسىمەن كوكشەتاۋ وڭىرىندە 1991 جىلى ابىلايحاننىڭ تۋعانىنا 280 جىلدىعى، 1992 جىلى كەنەسارى حاننىڭ 190 جىلدىعى رەسپۋبليكا كولەمىندە جوعارى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اتالىپ ءوتتى. كوكشەتاۋدا جانە قىزىلجاردا 1992 جىلى (مامىردا جانە ماۋسىمدا) سولتۇستىك قازاقستان جانە ءسىبىر كازاكتارى كرۋگىن وتكىزۋگە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ قارسىلىق تانىتۋىن ۇيىمداستىرىپ، بيلىكپەن جانە كازاكتاردىڭ وكىلدەرىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋگە قاتىستى. ناتيجەسىندە كازاكتار كرۋگىن وتكىزۋگە جول بەرىلمەدى.
ج. قاسىموۆ سونداي-اق شوقاننىڭ اتاسى ءۋاليحاننىڭ جەرلەنگەن جەرىن تاۋىپ، قۇلىپتاسىن قالپىنا كەلتىرۋگە جانە «كەنەسارى جولىمەن» ەكسپەديتسياسى جوباسىن قارجىلاندىرىپ، باسقا دا شارالاردى ۇيىمداستىرۋعا بەلسەنە ارالاستى.
قيباسوۆ مەيرامباي بيسەمبايۇلى
قيباسوۆ مەيرامباي بيسەمبايۇلى 1946 جىلى مامىر ايىنىڭ 1 جۇلدىزى كۇنى تۇركمەنستان رەسپۋبليكاسى كراسنوۆودسك اۋدانىنا قاراستى قوشوبا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى. 1964-67 جىلدارى تۇركمەن پولتتەحنيكالىق ينستيتۋتى مۇناي فوكۋلتەتىنىڭ كاسىپورىن ماماندىعى بويىنشا وقىعان. ەڭبەك جولىن 1967 جىلى «وزەن» مۇناي كاسىپشىلىگىندە وپەراتور بولىپ باستادى. 1967-1969 جىلدارى كەڭەس ارمياسى قاتارىندا قىزمەت اتقاردى. 1969-1972 جىلدارى مۇناي ءوندىرىس سالاسىندا ەڭبەك جولىن جالعاستىردى.
ءوزىنىڭ تابيعي تالانتىنا بايلانىستى ەڭبەك جولىندا قىزمەت جاساپ ءجۇرىپ مەيرامباي بيسەمبايۇلى 1967 جىلدان اقتاۋ قالاسىندا شىققان «وگني مانگىشلاك» (قازىرگى «وگني مانگيستاۋ») گازەتىنىڭ شتاتتان تىس ءتىلشىسى بولدى. كەيىن ول جۋرناليستىك جۇمىسقا شاقىرىلىپ، ءباسپاسوز قىزمەتىنە تۇپكىلىكتى اۋىستى.1972 وزەن اۋداندىق «جاڭارعان ماڭعىستاۋ» گازەتىندە قاتارداعى قىزمەتكەر، 1973 جىلى جاڭادان اشىلعان ماڭعىستاۋ وبلىستىق «كوممۋنيستىك جول» گازەتىنىڭ كىشى ادەبي قىزمەتكەرى، ادەبي قىزمەتكەرى، اعا ادەبي قىزمەتكەرى قىزمەتتەرىن اتقاردى. 1990 جىلى جاڭاوزەن قالالىق «جاڭاوزەن» گازەتىنىڭ، 1994-1995 جىلدارى وبلىستىق «ماڭعىستاۋ» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولدى. قازىر «ماڭعىستاۋ» گازەتىنىڭ شولۋشىسى.
مەيرامباي بيسەمبايۇلى وبلىسقا، رەسپۋبليكاعا بەلگىلى كورنەتى جازۋشى جانە اقىن. ول بۇگىنگى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق مەملەكەتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فوكۋلتەتىنىڭ تۇلەگى. 1975 جىلدان قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى. ونىڭ «امان بول، اتا جۇرتىم»، «ءومىر ورنەكتەرى»، «ار-ەكى، ۇيات-ءۇش ءارىپ» ماقالالار، ولەڭدەر، پۋبليستيكالار، نوۆەللالار، ەتيۋدتەر جيناقتارى رەسپۋبليكالىق باسپادان جارىق كوردى. قوعامعا سىڭىرگەن ەڭبەگى، جۇمىستا ابىرويلى قىزمەتى ءۇشىن ول وبلىس اكىمىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن، العىس حاتىمەن، «ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ 35 جىلدىعى»، «جاڭاوزەن قالاسىنىڭ 40 جىلدىعى» ءتوس بەلگىلەرىمەن ماراپاتتالدى. مەيرامباي بيسەمبايۇلى سونىمەن بىرگە ەلگە تانىمالى ايتىسكەر اقىن. اۋداندىق، قالالىق، وبلىستىق اقىندار ايتىسىنىڭ جانە ءمۇشايرالارىنىڭ جۇلدەگەرى.
قيباسوۆ مەيرامباي بيسەمبايۇلى 1989 جىلدان «پاراسات» قوعامدىق-ساياسي دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى.
مەيرامباي بيسەمبايۇلى «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ قۇرىلۋىنا جانە وبلىسىمىزدا جاريا دەموكراتيانىڭ دامۋىنا وزىندىك ۇلەسىن قوسقان ساياسي تۇلعا. «پاراسات» قوعامدىق-ساياسي دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ تۇڭعىش توراعاسى سايىن ءنادىرۇلى شاپاعاتوۆتىڭ باستامالارىن قولداپ، كەزىندە «جاڭاوزەن» گازەتى ارقىلى «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ العاشقى جارعىسى مەن باعدارلاماسىن جاريالادى. وسىنداي باتىل قادامدارىمەن ول قوعامدىق ۇيىمنىڭ كوزدەگەن ماقساتىنىڭ ۋاقىتىندا حالىققا جەتۋىنە زور ۇلەسىن قوستى. «ماڭعىستاۋ» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولعان ۋاقىتتا دا ول باسقارعان گازەت بەتتەرىندە ساياسي الەۋمەتتىك ماسەلەلەر توڭىرەگىندە باتىل ماقالالار مەن ۇسىنىستار جارىق كوردى. قازىر دە وسى گازەت ۇجىمىندا ەلەۋلى ەڭبەك جولىمەن كورىنۋدە.
مەيرامباي بيسەنبايۇلىن ولكەمىزدەن شىققان قالامگەر ۇلكەن تالان يەسى، ولكەمىزگە، ەلىمىزگە ەڭبەگى سىڭگەن ابزال ازامات، قوعام قايراتكەرى. ۇل، قىز تاربيەلەپ وسىرگەن ابزال اكە، ۇلگىلى وتباسىنىڭ وتاعاسىسى. قازىر ول اقتاۋ قالاسىندا تۇرادى.
قوشتايۇلى مايلىباي (1940-2008)
مايلىباي قوشتايۇلى 1940 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ 18 جۇلدىزىندا جارمىش اۋىلىندا (العاباس كولحوزى) دۇنيەگە كەلدى. اكەسى قوشتاي مەن شەشەسى بەگەيدىڭ قىزى تاجىك كولحوز جۇمىسشىسى بولىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ وركەندەۋىنە ءوز ۇلەستەرىن قوسىپ، قوعامعا ادال ەڭبەك ەتكەن جاندار.
مايلىباي وتباسىندا ەكى ۇل، ەكى قىز بولىپ ءوستى. مەكتەپ تابالدىرىعىن 1950 جىلى قاراقۇمنىڭ بۇعاباي ورتالىعىنان باستاعان ول قالعان وقۋ جىلدارىن جارمىش ورتا مەكتەبىندە اياقتادى.
مايلىباي قوشتايۇلى 1958 جىلدىڭ كۇزىنەن باستاپ، مال شارۋاشىلىعىندا جۇمىس جاسادى. ول شارۋانىڭ ىڭعايىنا بايلانىستى قۇرىق، جىڭعىلدى، ۇشتاعان، قىزان ەلدى مەكەندەرى شارۋاشىلىعىمەن ارالاس-قۇرالاس وتىرىپ، مال باقتى.
1961 جىلى 24 قازاندا ونىڭ وتباسى سامعا كوشىپ كەلدى. وسى ايماقتى ول 8 جىل مەكەندەپ، كەيىن 1969 جىلى قىركۇيەك ايىندا جارمىشقا قايتا كوشىپ كەلدى.
مايلىباي كوشتايۇلى 1969 جىلى اقمولا قالاسىنداعى ءبىر جىلدىق ماماندىق الۋ وقۋىن ءبىتىرىپ كەلىپ، اۋىلدا 1970 جىلدان باستاپ، قۇرلىس شەبەرى بولىپ جۇمىس جاسادى. ول ءوزىنىڭ سانالى ءومىرىن جارمىش شارۋاشىلىق ۇجىمىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولىپ وتكىزدى. ۇجىمشاردا كادر ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، اگرانوم تاعى باسقا قىزمەتتەر اتقاردى. اۋىلدا الما ءوسىرىپ، باۋ-باقشانىڭ وركەندەۋىنە ءوز ۇلەسىن قوستى. ول قاي قىزمەتتە بولسا دا ادال قىزمەت اتقارىپ، ءوزىنىڭ جۇمىسىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، وزگەدەن سونى تالاپ ەتتى. ولكەنىڭ وركەندەۋىنە قوسقان ەڭبەگى ءۇشىن ول اۋىل، اۋدان، وبلىس باسشىلارىنىڭ ماقتاۋ قاعازى، العىس حات، باعالى سىيلىقتارىمەن ماراپاتتالدى.
مايلىباي قوشتايۇلى اۋىل، ولكە شارۋاشىلىعىنداعى جەتىستىكتەر مەن كەمشىلىكتەردى اۋدان، وبلىس، رەسپۋبليكالىق گازەتتەر بەتەرىندە ماقالا رەتىندە جاريالاپ وتىراتىن تالانتى جۋرناليست. ونىڭ پروبلەمالىق سىني ماقالالارى اۋدان، اۋىل شارۋاشىلىق جاعدايىنىڭ وڭالۋىنا، تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ وڭ ناتيجەلەرگە بەت بۇرۋىنا اسەرىن تيگىزگەنى انىق.
مايلىباي قوشتايۇلى قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاستى. اۋىلدىڭ مادەني-ونەر سالاسىنىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوستى. 1990 جىلدان «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ، 2003 جىلدان «اقجول» (كەيىن «ازات) پارتياسىنىڭ مۇشەسى بولدى.
مايلىباي قوشتايۇلى وتباسىندا 6 بالا 7 قىز دۇنيەگە كەلدى. قايتىس بولعان 2 بالاسىنان باسقالارى قازىر ومىردەن ءوز ورنىن تاۋىپ، ءومىر ءسۇرىپ جاتىر.
قوعامعا وزىندىك كوزقاراسى بار، اپتال ازامات 2008 جىلى 4 قازان ايىندا 68-گە قاراعان شاعىندا كەنەتتەن قايتىس بولدى.
قيلىباەۆا ايسىرعا
(1949 – 2012)
ايسىرعا قيلىباەۆا 1949 جىلى 15 جەلتوقساندا ماڭعىستاۋ اۋدانىنا قاراستى شايىر ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلىپ، بەينەۋ اۋدانىنداعى سام وڭىرىندە وسكەن. اقتوبە مادەني-اعارتۋ تەحنيكۋمىن، قازاق قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن، مادەني اعارتۋ قىزمەتكەرى، اقىن.
1969 جىلى جاڭادان قۇرىلعان «سام» سوۆحوزىندا مادەنيەت ءۇيىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ ەڭبەك جولىن باستايدى. 1973 جىلى بەينەۋ اۋداندىق مادەنيەت ءبولىمىنىڭ شاقىرۋىمەن اۋداندىق كىتاپحانانىڭ قۇرىلۋىنا بايلانىستىقىزمەت اۋىستىرادى. 1980 جىلى ماڭعىستاۋ اۋداندىق بالالار كىتاپحاناسىن باسقارادى. 1984-1986 جىلدار ارالىعىندا ماڭعىستاۋ اۋداندىق مۇراجايىنىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، اۋدان ەڭبەككەرلەرىنىڭ قۇرمەتىنە بولەنگەن. 1987-1989 جىلدارى وبلىستىق بالالار كىتاپحاناسىندا، 1989-1993 جىلدارى وبلىس ورتالىعىنداعى №11 ورتا مەكتەپتە بيبليوگراف بولىپ قىزمەت ىستەدى. 1994-1996 جىلدارى ماڭعىستاۋ وبلىستىق قازاق ءتىلى قوعامىنىڭ ءتورايىمى مىندەتىن اتقاردى.
ا.قيلىباەۆا كاسىبي قىزمەتىمەن قاتار قوعامدىق قوعامدىق جۇمىستاردا بەلسەندىلىگىمەن تانىمال. 1970-1973 جىلدار ارالىعىندا «سام» سوۆحوزىندا تسەحتىق كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشى قىزمەتىندە جۇرگەندە ناۋقاندىق جۇمىستارعا اۋىل جاستارىن ۇيىمداستىرىپ، الدىڭعى قاتارلى كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزدى. بىرنەشە ديپلومدارمەن، گراموتالارمەن ماراپاتتالعان. 1970-1975 جىلدارى «جاڭا ءومىر» گازەتىنىڭ شتاتتان تىس ءتىلشىسى بولىپ جۇرگەندە «قىز نامىسىن ويلاساق» دەگەن ايدار اشىلىپ، وسى ايداردىڭ تۇراقتى جۇرگىزۋشىسى بولدى. 1980-1985 جىلدارى ماڭعىستاۋ اۋداندىق مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى اراسىندا ايەلدەر كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى بولىپ سايلاندى.
ايسىر 1989 جىلدان «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى جانە ونىڭ تۇڭعىش توراعاسى سايىن شاپاعاتوۆتىڭ سەنىمدى ساياسي سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى. ول 1991 جىلى 4 جەلتوقسان كۇنى «ارمان» كلۋبىندا ۇيىمداستىرىلعان قارالى جيىندا سايىن ءنادىرۇلى شاپاعاتوۆقا ارناپ ارنايى قوشتاسۋ مۇڭىن شىعارىپ، «جوقتاۋ» ايتقان تۇلعا.
1989-1992 جىلدارى «پاراسات» قوعامى جانىنداعى «تامشالى» ادەبيەت جانە ونەر بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ، سايىن شاپاعاتوۆتىڭ قولداۋىمەن العاش رەت وبلىستىق «مۇسىلمان ايەلدەرى» سايىسىن ۇيىمداستىردى. رەسپۋبليكاعا بەلگىلى تالانتتار، اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆا، كۇيشى – مىرزاعۇل پاناەۆ، جىرشى-تەرمەشى – جاقسىلىق ەلەۋسىنوۆ، ت.ب. حالىق كەزدەسۋلەرىن وتكىزدى.
اقىن ايسىرعا قيلىبايقىزى ماڭعىستاۋ ءوڭىرىنىڭ مادەني-اعارتۋ، يدەولوگيا سالاسىندا وزىندىك ورنى بار تالانتتى قالامگەر. 2 رەت كوللەكتيۆتىك جيناقتارعا ولەڭدەرى ەندى. 2004 جىلى «جىر داۋرەن» اتتى كولەمدى ولەڭدەر جيناعى جانە 2009 جىلى «وتكەن كۇندە ورنەك جوق» اتتى ومىرباياندىق ەسەلىك اڭگىمەلەرى، وچەركتەرى مەن ماقالالارى جارىق كوردى. ونىڭ ولەڭدەرى جانە ماقالالارى مەن اڭگىمەلەرى وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا ءجيى جاريالانىپ تۇردى.
ايسىرعا قيلىبايقىزى ءۇش بالانىڭ اناسى. ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن اقتاۋ قالاسىندا تۇردى. تالانتتى اقىن، ابزال انا ايسۇلۋ قيلىبايقىزى 2012 جىلى قاراشانىڭ 25 جۇلدىزى كۇنى كيەلى قىرىقكەز اۋليە قاۋىمىنداعى اكە-شەشەسىنىڭ قاسىنا جەرلەندى. ونىڭ جارقىن بەينەسى وقىرمان حالقىنىڭ، ەل ازاماتتارى، شىعارماشىلىق قاۋىم مەن سيااسي سەرىكتەرىنىڭ جادىندا ماڭگى ساقتالادى.
قوجا احمەت حاسەن كارىمجانۇلى
1949 جىلى تامىز ايىنىن 9 كۇنى تالدىقورعان وبلىسى، ماتاي ستانتسياسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - مۋزىكا تەورياسىنىڭ مۇعالىمى، جۋرناليست. الماتى مەملەكەتتىك پ.چايكوۆسكي اتىنداعى مۋزىكالىق ۋچيليششەنى جانە ءال-فارابي اتىنداعى قازمۇۋ بىتىرگەن.
1986 جىلى جەلتوكسان وكيعاسىنا بەلسەنە قاتىسۋشى جانە ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى دەگەن ايىپ تاعىلىپ، ءتورت جىلعا سوتتالدى. 1989 جىلى «جەلتوقسان» قوعامدىق كوميتەتىن قۇرۋعا بەلسەنە قاتىسىپ، 1990-1994 جىلدارى وسى كوميتەتتى باسقاردى. 1994 جىلى اقش-تىڭ ميننەسوتا جانە ۆاشينگتون قالالارىندا رەسمي جيىندارعا قاتىناسىپ ءسوز سويلەدى. 1995 جىلى بريۋسسەل قالاسىندا وتكەن قازاقستانداعى ۇلتارالىق جاعداي تاقىرىبىنداعى كونفەرەننياعا قاتىستى.
2005 جىلى «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىن قۇرۋعا اتسالىسىپ، ونىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايىندا قوزعالىس توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ سايلاندى. سونىمەن قاتار، 1993 جىلدان «ازات» قوزعالىسىنىڭ، 2007 جىلدان «جەر ماسەلەسىن شەشۋ» حالىكتىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.
قويشىباەۆ بەيبىت ورىنبەكۇلى
1945 جىلى 20 كاراشادا جامبىل وبلىسى، سارىسۋ اۋدانى، بايقادام اۋىلىندا (كازىرگى ساۋداكەنت اۋىلى) قىزمەتكەر وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1968 جىلى قازاق اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىندا ينجەنەر-مەحانيك ماماندىعىن العان. 2002 جىلى ديسسەرتاتسيا قورعاعان، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.
بەكەم ءومىر ۇستانىمى نەتيجەسىندە - 1986 جىلى 25 جەلتوقساندا قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى تورالقاسى اپپاراتىنىڭ پارتيا جينالىسىندا 17-18 جەلتوقسان وقيعالارىنىڭ شىن سىرىن اشىپ ءسوز سويلەپ، پارتيالىق جانە اكىمشىلىك تۇرعىدان جازالاندى.
قايتا قۇرۋ جىلدارى تاريحتاعى «اقتاڭداقتار» جايىندا قالام تەربەدى. جيىرما شاقتى رومان، پوۆەست، اڭگىمە، پۋبليتسيستيكا جيناقتارىنىڭ اۆتورى. بۇكىلوداقتىق «مەموريال» قوزعالىسىن قازاق توپىراعىندا ورىستەتۋگە قاتىسىپ (1988), سونىڭ نەگىزىندە | قازاقستاننىڭ ەرىكتى «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامىن (1989) ۇيىمداستىرۋشىلار ساپىندا ءجۇردى. «ازات»،| «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىستارىن قۇرۋعا كاتىستى، ۇيىمعا توراعا ورىنباسارى بولىپ سايلاندى، باسقا دا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇلتتىق ۇيىمداردىڭ «ەل قورعانى»، «اللاجار - قولداۋ قورى»، «رۋح»، «تانىم» كلۋبتارى، «كۇرەتامىر» ءىس-شارالارىنا اتسالىسىپ كەلەدى.
قوندىكەروۆا سۆەتلانا قابيدوللاقىزى
1947 جىلى 29 مامىردا التاي ولكەسى (رەسەي), سلاۆگورود قالاسىندا تۋعان.
1990-1994 جىلدارى پاۆلودار وبلىسىندا «ازات» قوزعالىسىن قۇرىپ، وعان جەتەكشىلىك جاسادى. وسى جىلدارى «ازات» قوزعالىسى تاۋەلسىز كازاق ەلىندە دەموكراتيالىق قوعام قۇرۋ جولىندا وبلىستا ەلەۋلى قىزمەت اتقاردى. وسى قوزعالىستىڭ جەتەكشىسى سۆەتلانا قابيدوللاكىزى پاۆلودار وڭىرىندە قوعامدىق پىكىر تۋعىزىپ، ەرماك قالاسىنداعى ەرماكقا قويىلعان ەسكەرتكىشتى الىپ، قالانىڭ اتىن «اقسۋ» دەپ اۋىستىرۋعا مۇرىندىك بولدى. وسى ماسەلەنى ىسكە اسىرۋ كەزىندە ەلدى مەكەندەر مەن ءۇي-ءۇيدى ارالاپ، ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزىپ، ءباسپاسوز بەتىندە ماقالالار جاريالاۋدى ۇيىمداستىردى.
قالا كوشەلەرىنىڭ اتاۋلارىن قازاقشالاۋعا، وندىرىستەردە ىسقاعازدارىن ەكى تىلدە جۇرگىزۋگە ءبىراز ەڭبەك ءسىڭىردى.
قۋانىءشالين جاسارال ءمىناجادينۇلى
1949 جىلى 7 ساۋىردە اقتوبە وبلىسى، ايتەكە بي اۋدانىنىڭ قارابۇتاق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - فيلولوگ جانە زاڭگەر. 1978 جىلى كيروۆ اتىنداعى قازمۋ-دى، 1998 جىلى ءال-فارابي اتىنداعى كازمۇۋ-دى بىتىرگەن. 400-دەن اسا ماقالا، سۇحبات ت.ب. جاريالانىمدار اۆتورى. 1988 جىلى حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى، ونىڭ ءى جانە II سەزدەرىنىڭ دەلەگاتى. الماتى قالالىق ونوماستيكا كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى. 1991-94 جىلدارى «ازات» قوزعالىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى جانە توراعا مىندەتىن اتكارۋشى. تۇركى حالىقتارىنىڭ بۇكىلالەمدىك ءبىرىنشى قۇرىلتايىنىڭ دەلەگاتى (1993).ۇلتارالىق پروبلەمالار، جەكەشەلەندىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ماسكەۋ، پراگا، بريۋسسەلدە وتكەن حالىقارالىق كونفەرەنتسيالاردا (1994-95) باياندامالار جاسادى. قر جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى، ادام قۇكىعى بويىنشا قوسالقى كوميتەت توراعاسى، جەلتوقسان (I وقيعاسى جونىندەگى جوعارعى كەڭەس كوميسسياسىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى «شاڭىراق» قب-ءنىڭ باسقارما مۇشەسى، «كۇرەتامىر» قق-نىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى.
ورال قالاسىندا 1991 جىلى بولعان كازاچەستۆونىڭ ارانداتۋ ارەكەتتەرىنە قارسى بەيبىت ساياسي نارازىلىق اكتسياسىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. 1990-جىلدارداعى ەرماك قالاسىنىڭ اتاۋىن اقسۋ ەتىپ وزگەرتۋگە جانە اتامان ەرماكتىڭ ەسكەرتكىشىن قۇلاتۋعا، الماتىنىڭ ورتالىق كوشەلەرىنە تاريحي تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرىن بەرۋىگە، ورىسشا «الما-اتانىڭ» الماتى بولىپ تۇزەتىلۋىنە تىكەلەي مۇرىندىق بولدى. 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە بايلانىستى بيلىك ورىندارى مەن لاۋازىم يەلەرىن جاۋاپقا تارتۋ ماقساتىندا «ازات» قوزعالىسى سەزىنىڭ تالابىمەن كونستيتۋتسيالىق سوتتا 1993-95 جىلدارى وتكەن سوت پروتسەسىندە تالاپكەرلەر توبىنىڭ جەتەكشىسى بولدى. 1993 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا سەمەي سىناق پوليگونىندا جۇرگىزىلگەن يادرولىك جارىلىستار زارداپتارىن زەرتتەۋ ماقساتىندا جۇمىس ىستەگەن تۇڭعىش تاۋەلسىز ازاماتتىق راديوەكولوگيالىق زكسپەديتسيانى ۇيىمداستىرۋشىلار مەن باسقارۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى.
قىرقىمباەۆ حاميت
اقتوبە وبلىسى تەمىر اۋدانىندا 1946 جىلى 12 مامىردا تۋعان. «الداسپان» ۇيىمىندا 1990 جىلدان باستاپ مۇشە، ۇيىم «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ اقتوبە وبلىستىق ءبولىمى بولىپ قايتا قۇرىلعاننان كەيىن قوزعالىس بەلسەندىسى رەتىندە قىزمەت ەتتى.قوزعالىستىڭ تەمىر اۋدانى بويىنشا بارلىق شارالارى مەن جۇمىستارىنا بەلسەنە ارالاستى. 1993 جىلعى كەڭكياق كەنتىندەگى بولعان مۇنايشىلار ەرەۋىلىنە دەم بەرىپ، ونىڭ ناتيجەلى بولۋىنا اتسالىستى. اسىرەسە، وبلىسقا «ازات» گازەتىن تاراتۋدا مول ەڭبەك ءسىڭىردى.
لۇقپان قايىربەك تۇسەكەنۇلى
(1948 – 2015)
لۇقپان قايىربەك تۇسەكەنۇلى 1948 جىلى اتىراۋ (گۋرەۆ) وبلىسى، قۇلسارى ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن.
ەڭبەك جولىن 1967 جىلى «ماڭعىستاۋمۇنايگازبارلاۋ» ترەسىنە قاراستى كاسىپورىنداردا جونۋشى، بۇرعىلاۋ قوندىرعىلارىندا موتاريست، ديزەليست، ماشينيست ماماندىقتارىمەن باستادى.
1977 جىلى قازاق پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىنىڭ (قازىرگى ق.ساتباەۆ اتىنداعى قازنتۋ) مۇناي فوكۋلتەتىنىڭ كۇندىزگى ءبولىمىن وقىپ بىتىرگەن سوڭ شەبەر، ۋچاسكە باستىعى، ۇڭعىلاردى سىناۋ جانە بەكىتۋ ينجەنەرى بولىپ، قالامقاس، قاراجامباس مۇناي كەن ورىندارىن پايدالانۋعا تاپسىرۋ جۇمىستارىنا اتسالىستى. 1980-1982 جىلدارى «قازاقستانمۇناي» بىرلەستىگىندە ۋچاسكە باستىعى بولىپ ەڭبەك ەتتى. 1986 جىلى الماتى جوعارعى پارتيا مەكتەبىنىڭ جۋرناليستيكا فوكۋلتەتىن ءبىتىردى.
1982-1990 جىلدارى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ شاقىرۋمەن كەڭەس-پارتيا جۇمىستارىنا بەلسەنە ارالاستى. فورت-شەۆچەنكو قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ال 1988-1989 جىلدارىماڭعىستاۋ وبلىستىق حالىقتىق باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى جونىندەگى توراعانىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت جاسادى.
1998-2000 جىلدارى اقتاۋ قالاسى اكىمشىلىگىنىڭ ومىرزاق كەنتىنىڭ اكىمى بولىپ قىزمەت جاسادى.
قايىربەك تۇسەكەنۇلى نارىق جاعدايىنا بايلانىستى ءوز الدىنا كاسىپورىن قۇرىپ، ناتيجەسىندە 1990 جىلدان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن «الاحاي» جشس باستىعى بولىپ قىزمەت جاساپ كەلەدى.
قايىربەك لۇقپان تۇسەكەنۇلى اقىن، جۋرناليست. 1970 جىلدان بەرى ونىڭ ولەڭدەرى، پۋبليتسيستيكالىق شىعارمالارى، وچەركتەرى رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق باسپاسوزدەردەن ۇزبەي جاريالانىپ كەلەدى.
ول 2000 جىلدان رەسپۋبليكالىق «ازات»، ماڭعىستاۋ وبلىستىق «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى بولىپ، قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاستى. حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنا، قوعامدىق وزگەرىستىڭ قيىنشىلىعىنا بايلانىستى ءوزىنىڭ كوزقاراسىن شىعارماسىندا اشىق كورسەتىپ، حالىقتىڭ مۇڭىن جارلادى. ونىڭ «حالىق دەگەن قورالايتىن قوي ەمەس»، «اتاعا شاعىم»، «وزەكتى جانعا ءبىر ءولىم»، «بەكەت اتا تويىنا شاشۋ» تاعى باسقا ولەڭدەرىندە بۇگىنگى قوعامداعى تەڭسىزدىكتەر مەن حالىق باسىنا تۇسكەن قيىنشىلىقتاردى وزەك ەتىپ جىرلادى.
قايىربەك تۇسەكەنۇلى اقتاۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى. ول جۇبايى جۇماگۇلمەن بىرگە ۇل-قىز ءوسىرىپ، ونىڭ قىزىعىن كورىپ وتىرعان ابزال اكە، اسقار تاۋ ەدى. سۇم اجال كەنەتتەن 2015 جىلى ارامىزدان الىپ كەتتى.
ماجىر زامانبەك ءابدىراحمانۇلى
1941 جىلى 5 اقپاندا شىعىس قازاقستان وبلىسى، جارما اۋدانى، سىنتاس اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - ماتەماتيكا، فيزيكا مۇعالىمى. وسكەمەن پەداگوگيكالىك ينستيتۋتىن بىتىرگەن.
1989 جىلدارى تاۆريا اۋدانىندا قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جابىلۋىنا قارسى نارازىلىق شارالارىنا بەلسەنە ارالاسىپ، ساراتوۆ اۋىلشارۋاشىلىق تەحني- كۋمىندا قازاق تىلىندە وقىتاتىن ءبولىمىن اشۋ ماسەلەسىن كوتەرگەن. 1991 جىلدان وسكەمەن كالالىك قازاق ءتىلى قوعامىنىڭ مۇشەسى، توراعا ورىنباسارى، توراعاسى بولىپ، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل دەڭگەيىنە كوتەرىلۋىنە ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ، قالا مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلىن وقىتۋ ماسەلەلەرىنە بايلانىستى جۇمىستار اتقاردى. 1991 جىلدان شىعىس قازاقستان وبلىسى «ازات» قوزعالىسى بولىمشەسىنىڭ جۇمىسىنا بەلسەنە قاتىناسادى، باسقارما مۇشەسى، توراعا ورىنباسارى، توراعا بولىپ سايلاندى. وبلىستاعى «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى. ۇلتتىق جاڭعىرۋ ماسەلەسىنە بايلانىستى، جەر-سۋ، كوشە اتتارىن وزگەرتىپ، تاريحي ادىلەتتى ورناتۋعا باتىلدىقپەن بەلسەندىلىك كورسەتىپ ءجۇر.
مادجانوۆ حاليوللا ايقوجاۇلى
08.05.1967 وقو ورداباسى اۋدانى تورەارىق اۋىلىندا تۋعان. ماماندىعى - ءدىنتانۋشى جانە اراب ءتىلى.
1990 جىلدان باستاپ «ازات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى بويىنشا قوزعالىستىڭ بارلىق شارالارى مەن جۇمىستارىنا اتسالىستى.
ماحان قۇلماعانبەت الماعانبەتۇلى
1957 جىلى 24 قاڭتاردا قىزىلوردا وبلىسى، ارال اۋدانى سەكسەۋىل تەمىرجول بەكەتىندە دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - تەپلوۆوز ءماشينيسى، تەحنيك-تەحنولوگ، مەنەدجەر-ەكونوميست.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق «بەتبۇرىس» قوزعالىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى بولدى. 1990 جىلى قازاقستاندا الماتىدا قۇرىلعان قازاقتىڭ ۇلت-ازاتتىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ شىمكەنت قالاسىندا قۇرىلۋىنا ۇيىمداستىرۋشى جانە باستاماشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. قىزىلوردا وبلىسى، ارال جانە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋداندارىندا «ازات» قوزعالىسى قاتارىندا شارالارعا بەلسەنە قاتىستى. «ازات» قوزعالىسىنىڭ جالاۋىن ورال وقيعاسى كەزىندە جاساپ اكەلدى جانە ول قوزعالىستىڭ تۋىنا اينالدى.
تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن دە «ازامات»، رەسپۋبليكالىق «ازات» پارتياسى، «الماتى-حەلسينكي-پاريج» ادام قۇقىعىن قورعاۋ جونىندەگى دەموكراتيالىق ۇيىمىنا مۇشە بولدى. 2003 جىلى «ارال-ەكو» قوعامدىق بىرلەستىگىن قۇرىپ، ارال ايماعىنا كوشىپ كەلگەن 700 وتباسىعا جەر الىپ بەردى.
مولداجانوۆا سلۋشاش
سلۋشاش مولداجانقىزى 1939 جىلى مامىر ايىنىڭ 1 جۇلدىزى كۇنى گۋرەۆ (قازىرگى اتىراۋ) وبلىسىنىڭ، جىلوي اۋدانى، قۇلسارى كەنتىندە ومىرگە كەلدى.
سلۋشاش مولداجانقىزى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ 1958 جىلى جامبىل ( تارازى) قالاسىنداعى مادەني-اعارتۋ ۋچيليششەسىن، 1969 جىلى گۋرەۆ (اتىراۋ) پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتىن (ۋنيۆەرسيتەتىن) بىتىرگەن. ەڭبەك ءومىر جولىندا ول 1958-1970 جىلدارى گۋرەۆ (قازىرگى اتىراۋ) وبلىسىنىڭ، جىلوي اۋداندىق مادەنيەت ءبولىمى سالاسىندا، اۋداندىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى، مادەنيەت ءۇيىنىڭ ديرەكتورى بولىپ، قىزمەتتەر جاسادى. جىلوي اۋدانىندا حالىق تەاترىن قۇرىپ، ونىڭ قالىپتاسۋىنا قىزمەت ەتتى. سپەكتاكەلدەردە جاۋاپتى باستى رولدەردى وينادى.
1970-1974 جىلدارى ماڭعىستاۋ وبلىسى، ماڭعىستاۋ اۋدانى ورتالىعى شەتپە كەنتىنىڭ № 2 ورتا مەكتەبىندە جانە اتىراۋ وبلىسى جىلوي اۋدانى سارقامىس كەنتىندەگى ورتا مەكتەپتە مۇعالىم بولىپ، جۇمىس جاسادى.
سلۋشاش مولداجانقىزى 1975-1993 جىلدارى ماڭعىستاۋ وبلىستىق تەلەديدار مەكەمەسىندە رەداكتور، اعا رەداكتور، كەيىن 1993-1999 جىلدارى «اقتاۋ – لادا» تەلەارناسىندا اعا رەداكتور قىزمەتىن اتقاردى. «اقبوبەك»، «قايران شەشەم»، «قايداسىڭ شاريعات»، «شاپاعات»، «گيبرات حاتتار» اتتى ايدارمەن حابارلار جۇرگىزدى. ول ءوزىنىڭ ەڭبەك ءومىر جولىندا جەرگىلىكتى، اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق، وداقتىق كوپتەگەن ماراپاتتارمەن ماراپتتالدى. «ەڭبەك ارداگەرى»، «ءوز ءىسىنىڭ ۇزدىگى»، «كەڭەس وداعى تەلەراديو ءىسىنىڭ ۇزدىگى» ءتوس بەلگىلەرىنىڭ يەگەرى. سونىمەن بىرگە سلۋشاش مولداجانوۆا اتىراۋ (گۋرەۆ), ماڭعىستاۋ وبلىستارىندا ۇجىمدىق پارتيا، كاسىپوداق كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى، قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى، «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ تورالقا مۇشەسى، اقتاۋ قالالىق مۇسىلمان ايەلدەر قوعامى القا مۇشەسى بولدى.
سلۋشاش مولداجانقىزى كۇندەلىكتى قىزمەتىمەن بىرگە قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسىپ، رۋحاني-مادەني شارالاردى ۇيىمداستىرۋعا ۇيىتقى بولدى. ول 1989 جىلدان «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ جانە ەڭ العاشقى سايلانعان وبلىستىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. قۇرمەتتى زەينەتكەرلىككە شىعىپ، الماتى قالاسىنا قونىس اۋدارعان ۋاقىتقا دەيىن قوزعالىستىڭ بارلىق شارالارىنا ءوز ۇلەسىن قوسىپ، سايىن ءنادىرۇلى شاپاعاتوۆتىڭ ءىسىن جالعاستىرۋعا بەلسەنە اتسالىستى.
سلۋشاش مولداجانقىزى العاش رەت وبلىستىق تەلەديدار ارناسىنان سايىن ءنادىرۇلى جانە ونىڭ ساياسي سەرىكتەرىنىڭ قاتىسۋىمەن تىكەلەي حابار جۇرگىزدى. تەلەديدار ارقىلى «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ ماقسات -مىندەتتەرى مەن باعىت-باعدارلارى تۋرالى ولكە جۇرتشىلىعىن قۇلاقتاندىرىپ وتىردى. «پاراسات» قوزعالىسى وبلىستىق كەڭەسى ۇيىمداستىرعان مادەني ۇلتتىق شارالارعا بەلسەنە اتسالىستى. مۇسىلمان ايەلدەر قوعامى القاسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە قازاقتىڭ ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىن دامىتۋ ماقساتىندا العاش رەت اباي مادەنيەت سارايىندا وتكىزىلگەن «اجەلەر سايىسى» تاعى باسقا دا ۇلتتىق مادەني شارالار ۇيىمداستىرۋعا مۇرىندىق بولدى. زەينەتكەرلىككە شىعىپ، الماتى قالاسىنا قونىس اۋدارعانعا دەيىن «پاراسات» قوزعالىسى جۇمىستارىنا قاتىسىپ، ونىڭ جاڭادان سايلانعان باسشىلارىنىڭ اقىل كەڭەسشىسى بولدى.
سلۋشاش مولداجانقىزى ۇل-قىز وسىرگەن ابزال انا. قوعامنىڭ دامۋىنا العاشقى جاريالىقتىڭ – دەموكراتيانىڭ ەل ىشىندە قالىپتاسۋىنا ەڭبەگى سىڭگەن – قوعام قايراتكەرى. ەڭبەك جولىندا كوپ جىل ۇزدىكسىز ابىرويلى جۇمىس جاساعان ەڭبەك ارداگەرى - قۇرمەتتى زەينەتكەر. قازىر سلۋشاش مولداجانقىزى الماتى قالاسىندا تۇرىپ جاتىر.
مۇستافا سەيىلحان
سەيىلحان مۇستافا 1955 جىلى اقتوبە وبلىسى بايعانين اۋدانى دوڭىزتاۋ ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن. بۇل اۋىلدى اسكەري پولگيگون اۋماعىنا ەنگىزگەننەن كەيىن ويماۋىت ەلدى مەكەنىنە كوشىرىلىپ، سول جەردەگى ورتا مەكتەپتى 1972 جىلى ءبىتىردى. وسى جىلى الماتى قالاسىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەحانيكا-ماتەماتيكا فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، ونى 1977 جىلى تامامدادى.
ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەن جاس مامان اقتوبە قالاسىنا كەلىپ، ينجەنەر-ماتەماتيك-پروگرامميست ماماندىعىمەن وبلىستىق ەسەپتەۋ ورتالىعىندا ەڭبەك جولىن باستادى. اقتوبە قالاسىنداعى بىرنەشە ءىرى ءوندىرىس ورىندارىندا ءبولىم باسشىسى بولىپ قىزمەت اتقارىپ ءجۇرىپ، مينسك، ماسكەۋ قالالارىندا ماماندىعىن جەتىلدىرىپ وتىردى. اقتوبە مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ينفورماتيكا جانە كومپيۋتەرلىك تەحنيكا، ات جاعىنان وقىتۋشى بولىپ تا ەڭبەك ەتتى. سەيىلحان مۇستافا قوعامدىق-ساياسي جۇمىستارعا دا بەلسەنە ارالاستى. 1990 جىلدارى وبلىستا قۇرىلعان «الداسپان» ساياسي قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنە مۇشە رەتىندە ۇلتتىق سانا مەن مادەنيەت، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ جولىندا ءبىراز شارۋالار اتقاردى.
سەرىك ەرعالي، ەستاي جايلىباي، كوشكىنباي احمەتوۆ سياقتى ازاماتتارمەن بىرگە قازاقستاننىڭ «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ اقتوبە وبلىستىق جانە قالالىق بولىمدەرىن اشۋعا ات سالىستى. 1991-1994 جج ازات قوزعالىسىنىڭ اقتوبە وبلىسى بويىنشا توراعاسى بولىپ قىزمەت اتقاردى. رەسپۋبليكالىق ۇك مۇشەسى رەتىندە سول كەزدەگى ازات باسشىلارى سابەتقازى اقاتاي، ميحايل ەسەناليەۆ، ماقاش ءتاتىم، باتىرحان دارىمبەت، جاسارال قۋانىشالى، حاسەن قوجاحمەت سىندى ۇلتشىل ازاماتتارمەن قويان-قولتىق ارالاسىپ، بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزدى. 1991 جىلدىڭ 15 قىركۇيەكتەگى ورال قالاسىنداعى كازاك ورىس شەرۋىن توقتاتقان 113 ازاتتىقتىڭ ءبىرى بولدى. ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ سايلاۋىندا جاسارال قۋانىشاليننىڭ شتابىندا بولدى.
سوڭعى 20 جىل مۇناي گاز وندىرىسىندە جۇمىس ىستەگەن، قاراشىعاناق پەن تەڭىز مۇناي كەنىشتەرىندەگى جوبالاردا قىزمەت ەتتى. شەتەلدىك قاراشىعاناق پەتروليۋم وپەرەيتينگ بۆ، تەڭىزشەۆرويل كومپانيالارىندا جەتەكشى مامان، ءبولىم باستىعى بولدى، تشو زەينەتكەرى. اعىلشىن، ورىس، قازاق تىلدەرىن جەتىك مەڭگەرگەن.
مىرزاعۇلوۆ مولدابەك مولداعازىۇلى (1952-2008)
مىرزاعۇلوۆ مولدابەك مولداعازىۇلى 1952 جىلى قىركۇيەك ايىندا اقتوبە قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. قالاداعى № 16 مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ ءارتۇرلى قوعامدىق جۇمىستارعا ارالاستى، سپورتپەن اينالىستى، بوكستان مەكتەپ ارالىق، قالالىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق جارىستارعا قاتىسىپ جۇلدەلى ورىندارعا يە بولدى، سونىمەن بىرگە جوعارى سىنىپتاردا كومسومول باستاۋىش ۇيىمىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىن اتقاردى. مولدابەك ەڭبەككە دە ەرتە ارالاستى. ول ۇستاز بولاتىن، سپورتشى ەدى. اقتوبە بايلانىس تەحنيكۋمىندا دەنە شىنىقتىرۋ جانە العاشقى اسكەري دايىندىق پاندەرىنەن ساباق بەرىپ، شاكىرتتەرىنە وتانىن قورعاۋ ءار ازاماتتىڭ مىندەتى ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ، اسكەري ءومىردىڭ قىر-سىرىن، قارۋ-جاراقتىڭ تۇرلەرىن، ولاردى پايدالانا ءبىلۋدى ۇيرەتتى. تەحنيكۋمدا دا سپورت سەكتسيالارىن /بوكستان، كاراتەدەن/ ۇيىمداستىردى. 1992 جىلى وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنا جۇمىسقا اۋىستى. بۇل جىلدارى مولدابەك «الداسپان»، «ازات» جۇمىستارىنىڭ ءتىل ماسەلەسىن شەشۋگە كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى، قازاق مەكتەپتەرىن، بالا-باقشالارىن اشۋ، ولاردى كوبەيتۋ ماسەلەلەرىنە بەلسەنە ارالاستى. اسىرەسە، 21-مەكتەپ-گيمنازيا اشىلاردا ءۇي-ءۇيدى ارالاپ، بالالاردىڭ ءتىزىمىن جاساپ، جاستارمەن اڭگىمە وتكىزىپ، ۇيگە ءتۇن ورتاسىندا قايتاتىن. سول جىلدارى مولدابەك №23 ورىس مەكتەبىنىڭ جانىنان اشىلعان №38 قازاق ورتالاۋ مەكتەبىنە ديرەكتور بولىپ تاعايىندالدى. 1 قىركۇيەك كۇنى مەكتەپتىڭ اشىلۋ ءراسىمى كەزىندە مولدابەككە №23 مەكتەپتىڭ ءورىستىلدى تۇلەگى پىشاق سۇعىپ الىپ امان قالعانى بار. مولدابەك «الداسپان» ۇيىمىنىڭ قورعانىس ءمينيسترى بولاتىن، وعان شارالار مەن اكتسيالاردا ءتارتىپ پەن قاۋىپسىزدىك جۇكتەلدى. وكىنىشكە وراي، ومىردەن ەرتە كەتتى.
نۇكەن بەيسەنعازى ءسادۋۇلى
1959 جىلى 12 قىركۇيەكتە ىىىىعىس قازاقستان وبلىسى، اياگوز كالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى – ينجەنەر-مەحانيك.
1986 جىلى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسىپ، جاستاردى الاڭعا شىعارىپ، بەيبىت شەرۋلەر ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى. 1992 جىلدارى «ازات» قوزعالىسى ۇيىمداستىرعان شارالارعا بەلسەنە ارالاسادى.
2006 جىلدان رەسپۋبليكالىك «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ الماتى قالالىق فيليالىنىڭ توراعاسى. الماتى وبلىسى ەڭبەكشىقازاق اۋدانى، شەلەك اۋىلىنداگى قازاق-ۇيعىر قاقتىعىسىندا كوميسسيا مۇشەسى بولدى.
وڭعاروۆا گۇلجامال تىنىمبايقىزى
وڭعاروۆا گۇلجامال تىنىمبايقىزى 1949 جىلى قازان ايىنىڭ 24 جۇلدىزى كۇنى تۇركمەنستان رەسپۋبليكاسى، مارى قالاسىندا دۇنيەگە كەلدى. گۇلجامالدىڭ اكەسى قارامبەتوۆ تىنىمباي جىرشى، شەجىرەشى ونەر يەسى بولعان. اناسى اعىبايقىزى زەينەپ 8 قۇرساق كوتەرىپ، ۇل-قىز تاربيەلەپ وسىرگەن ابزال انا. گۇلجامال بالانىڭ ۇلكەنى اكە-شەشەسىنىڭ ەڭ تۇڭعىشى بولدى.
گۇلجامال تىنىمبايقىزى 1967 جىلى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، ەڭبەك جولىن ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جاڭاوزەن قالاسىنداعى «وزەنمۇنايگاز» مەكەمەسىندە وپەراتور بولىپ باستادى. ول مۇناي سالاسىندا جۇمىس جاساي ءجۇرىپ، لەنينگراد (سانك-پەتتربۋرگ) قالاسىنىڭ جوعارعى كاسىپوداق مادەني مەكتەبىن، كەيىن 1991-1994 جىلدارى الماتى قالاسىنىڭ مانەنجەرلەر دايىندايتىن جوعارعى وقۋ ورنىن ءبىتىردى.
1973-1979 جىلدارى «وزەنمۇنايگازوندىرۋ» باسقارماسىنىڭ «مۇنايشى» مادەنيەت كەشەنىندە، 1979-1985 جىلدارى «ترەستمۇنايقۇرلىس» باسقارماسىنىڭ «قۇرلىسشى» مادەنيەت كەشەنىندە، 1985-1991 جىلدارى «قازاق گاز وڭدەۋ زاۋىتى» مادەني-سپورت كەشەنىندە ديرەكتور قىزمەتتەرىن اتقاردى. ال، 1991 جىلى جاڭاوزەن قالاسىنىڭ مادەنيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالدى. بۇل جۇمىستى ول 1997 جىلعا دەيىن ابىرويمەن اتقارىپ، قالانىڭ، وبلىستىڭ مادەني جۇمىستارىنىڭ دامۋىنا ەرەكشە ءوز ۇلەسىن قوستى. سول جىلدارى جاڭاوزەن قالاسىندا مادەنيەت سالاسى كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە يە بولدى. العاشقى قالالىق مۇراجاي اشىلدى. العاش رەت قالا، وبلىستىق دەڭگەيدە قازاق ۇلتىنىڭ سالت-داستۇرىنە بايلانىستى مادەني ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلىپ، ولكە جاستارىندا ۇلتتىق سانا قالىپتاستىرۋعا، اتا-سالت ءداستۇردى دامىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوستى. قالاداعى العاشقى اقىندار ايتىسىن ۇيىمداستىرۋعا مۇرىندىق بولىپ، قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن جارنامالاۋ ماقساتىندا كورمەلەر ۇيىمداستىردى. قازىرگى ەلگە، رەسپۋبليكاعا بەلگىلى اقىن-جىراۋ، ونەر قايراتكەرلەرى قامبار ورازوۆ، ماقسات اياپوۆ، ۇزاقباي، امانقوس، ماحبۋزا، نۇرماعانبەت نارىمباەۆ، ءازىرباي وسكىنباەۆ، ەسەنعالي بوكەنباەۆ تاعى باسقا ونەر تارلاندارى گۇلجامال تىنىمبايقىزى باسشىلىق ەتكەن مادەنيەت كەشەندەرى ساحاناسىندا جىر جىرلاپ، ءان ايتىپ، ايتىسىپ، ءوز ونەرلەرىن شىڭدادى. ونەر كەشى شىعارماشىلىعىن وتكىزىپ، ەلگە تانىلدى.
1997 جىلى گۇلجامال تىنىمبايقىزى وبلىس ورتالىعى اقتاۋ قالاسىنا قونىس اۋدارىپ، ەڭبەك جولىن ءبىلىم سالاسىندا جالعاستىردى.
1997-1999 جىلدارى ماڭعىستاۋ كوللەدج ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، 1999-2006 جىلدارى اقتاۋ قالاسىندا اشىلعان قاراعاندى قالاسىنىڭ بوكەتوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ينستيتۋتى اقتاۋ فيليالىنىڭ الەۋمەتتىك پاندەر كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى قىزمەتىن اتقاردى. ينستيتۋتتىڭ كۋراتورلار توبىنىڭ ءتورايىمى بولدى. 2006 جىلى ينستيتۋتتىڭ اقتاۋ فيليالىنىڭ جابىلۋىنا بايلانىستى باسقا جۇمىستار جاسادى.
گۇلجامال تىنىمبايقىزى 2007 جىلى قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىنا شىقتى. قازىر اسكەري بولىمشەدە پسيحولوگ ماماندىعى بويىنشا قىزمەت اتقارۋدا. سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك تىلگە جاۋاپتى قىزمەتكەر رەتىندە دە جۇمىس جاسايدى.
گۇلجامال تىنىمبايقىزى 1989 جىلدان «پاراسات» قوعامدىق - سيااسي دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى. «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ تۇڭعىش توراعاسى، قوعام قايراتكەرى سايىن شاپاعاتوۆتىڭ ساياسي سەنىمدى سەرىگى بولدى. ول قوعامنىڭ مادەنيەت سالاسى بويىنشا جاۋاپتى جۇمىستارىن اتقارىپ، «پاراسات» مادەني ورتالىعىنىڭ جاڭاوزەن قالاسى بويىنشا ۇيىمداستىرۋ القاسىنىڭ باسشىسى بولدى. «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ وبلىستىق دەڭگەيدە ۇيىمداستىرعان مادەني كوپشىلىك شارالارىنا قولعابىس بەرىپ، كومەكتەسىپ وتىردى.
تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ كوپ پارتيالىق ساياسي جۇمىستارىندا گۇلجامال تىنىمبايقىزى رەسپۋبليكالىق «ازاماتتىق» پارتياسىنىڭ مۇشەسى بولدى. كەيىن ول بۇل ساياسي ۇىمنىڭ «نۇر وتان» پارتياسىمەن قوسىلۋىنا بايلانىستى «نۇر وتان» پارتياسىنا مۇشەلىككە ءوتتى.
گۇلجامال تىنىمبايقىزىنىڭ قوعامعا سىڭىرگەن ەڭبەگى باعالانىپ، وتكەن ءومىر جولىنداعى ونەر، مادەنيەت، ءبىلىم سالاسىنا قوسقان ۇزدىك ەڭبەگى ءۇشىن رەسپۋبليكا، وبلىس، قالا باسشىلارىنىڭ كوپتەگەن ماقتاۋ قاعازدارى، باعالى سىيلىقتارىمەن مارپاتتالدى.
قازىر گۇلجامال تىنىمبايقىزى جۇبايى وڭعاروۆ تۇركەش ەكەۋى اقتاۋ قالاسىنىڭ 9 شاعىن اۋدانىندا تۇرادى. ولار وتباسىندا بالالارىن، نەمەرەلەرىن تاربيەلەپ، باعىپ-قاعىپ وتىرعان جانۇيانىڭ ۇيىتقىسى، تىرەگى - ۇلگىلى انا، ابزال اكە.
ورازوۆ قامبار
(1956 – 2015)
ورازوۆ قامبار ورىنبايۇلى 1956 جىلى قازان ايىنىڭ 20 جۇلدىزى كۇنى تۇركمەنستان رەسپۋبليكاسى مارى وبلىسىندا دۇنيەگە كەلدى. 8 جىلدىق ءبىلىم العاننان كەيىن قامبار ورىنبايۇلىنىڭ وتباسى 1974 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى شىمكەنت وبلىسى شاردارا اۋدانىنا كوشىپ كەلدى. ورتا مەكتەپتى وسى جەردە ءبىتىردى.
قامبار ورىنبايۇلى 1981 جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسى اقتاۋ قالاسى ماڭىنداعى باياندى اۋىلىنا كوشىپ كەلىپ، كەيىن 1983 جاڭاوزەن قالاسىنا قونىس اۋداردى. 1990 جىلدان اقتاۋ قالاسىندا تۇرادى.
قامبار ورىنبايۇلى جاڭاوزەن اۆتوكولىك مەكەمەسى، «كاسپي مۇناي قۇرلىس» كاسىپورىندارىندا جانە «ماڭعىستاۋ مۇناي جولدارى» مەكەمەسىندە 17 جىل ءار ءتۇرلى ماماندىقتا جۇمىستار جاسادى. قازىر جەكە كاسىپكەرلىكپەن اينالىسادى.
قامبار ورىنبايۇلى ماڭعىستاۋ حالقىنا سۋرىپ سالما اقىن، جىرشى-تەرمەشى رەتىندە كەڭىنەن تانىمالى. ەلىمىزدىڭ مادەنيەت جانە ونەر سالاسىنا وزىندىك ۇلەسىن قوسقان ازامات. ول ماڭعىستاۋ ولكەسىندە جاستار اراسىندا جىر تەرمەنىڭ كەڭىنەن وركەندەپ، قانات جايۋىنا ونىڭ جاڭا جاستىق لەپپەن دامۋىنا اماندىق كومەكوۆ، جەتكىزگەن سەيتوۆ، رۋحيا باتىرشيەۆالارمەن بىرگە زور ۇلەسىن قوستى. تالاي رەت اۋداندىق، قالالىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىنا قاتىسىپ، سۋرىپ سالما اقىندىق ونەردىڭ دامۋىنا دا ءوز ۇلەسىن قوستى.
قامبار ورىنبايۇلى 1987 جىلى جاڭاوزەن قالاسىنداعى اقىندار ايتىسىندا باس جۇلدە، 1988 جىلى ناۋرىز مەرەكەسىنە ارنالعان وبلىستىق ايتىستا ءبىرىنشى ورىن، 1989 جىلى اتىراۋ قالاسىندا بولعان ايتىستا، 1990 جىلى اتىراۋ قالاسىندا يساتاي تايمانۇلىنىڭ 200 جىلدىق مەرەي تويى قۇرمەتىنە ۇيىمداستىرىلعان ايتىستا ءبىرىنشى ورىن الدى. 1990 جىلى شىمكەنت وبلىسىندا مايلىقوجا اقىننىڭ 155 جىلدىق مەرەي تويىنا ارنالعان اقىندار ايتىسىندا دا ءبىرىنشى ورىن يەمدەندى. ال 1990 جىلى الماتى قالاسىندا 84 اقىن قاتىسقان رەسپۋبليكالىق ايتىستا جۇلدەلى ورىن الدى. قامبار اقىن 1993 جىلى قاراقالپاقستاندا ۇيىمداستىرىلعان اقىندار ايتىسىندا 18 اقىننىڭ ىشىنەن ءبىرىنشى ورىندى جەڭىپ الدى. سونىمەن قاتار ول ورال قالاسىندا وتكەن سىرىم داتوۆتىڭ 250 جىلدىعىنا، اقمولا وبلىسىندا ۇيىمداستىرىلعان بوكەنباي باتىردىڭ 300 جىلدىعىنا، ورال وبلىسىندا وتكەن مۇحيت ءمۇرالىۇلىنىڭ 150 جىلدىعىنا ارنالعان اقىندار ايتىسىنا قاتىستى. 2002 جىلى بەينەۋ اۋدانىندا وتكەن اقىندار ايتىسىندا ەكىنشى ورىنعا يە بولدى.
قامبار ورىنبايۇلى سونىمەن قاتار بىرقاتار اقىندار ايتىسىندا قازىلار القاسى قۇرامىندا بولدى. ول وبلىسىمىزدا ۇيىمداستىرىلعان بارلىق مادەني شارالارعا قاتىسىپ، كوركەمونەرپازدار شوعىرىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى رەتىندە ءوز ۇلەسىن قوستى. ساحانالىق قويىلىمدارعا دا قاتىستى.
قامبار ورىنبايۇلى ورازوۆ اتا-بابا ارۋاعى دارىعان حالىق ەمشىسى رەتىندە دە ەلگە تانىمالى. 1993 جىلدان بەرى ەمشىلىكپەن دە اينالىسادى. ول 1997 جىلدان قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالىق ەمشىلەرىنىڭ قاۋىمداستىعىنىڭ زاڭدى مۇشەسى. كەزىندە گەرمانيادا دۇنيە جۇزىلىك ەمشىلەر قاۋىمداستىعىنىڭ «اللانىڭ اق پەرىشتەسى» دەگەن اتاعىن العان سارى اۋليە قاجى - مارات ەسەنباەۆتىڭ قاسىندا بولىپ، قازاق ەلىن ارالادى.
قامبار ورىنبايۇلى 1989 جىلدان «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى. سايىن ءنادىرۇلى شپاعاتوۆتىڭ ونەر، بابالار رۋحى جانە يماندىلىق باعىتىنداعى ۇستانعانعان ۇلتتىق سيااساتىن، ەل ىشىندە باتىل ىسكە اسىرۋشى سەنىمدى شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى. ول «پاراسات» مادەني ورتالىعىنىڭ ەڭ العاشقى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە بۇگىنگى كۇندە دە ولكەمىزدىڭ مادەنيەتىن، رۋحاني ءومىر سالتىن، يماندىلىق پەن ءداستۇرلى ءدىنىمىزدى دامىتۋدا ۇلگىلى ەڭبەك ەتتى. سوڭعى ۋاقىتتاردا ششىعارماشىلىقپەن اينالىسىپ، 2015 جىلدىڭ باسىندا «تورتكۇل – ەسىك، قاروي – بەسىك» اتتى دەرەكتى حيكايات، ەستەلىك ماقالالاردان قۇرالعان شەجىرە كىتابى الماتى قالاسىنداعى «بابامۇرا – م» باسپاسىنان جارىق كوردى.
قامبار ورىنبايۇلى بەس قىز، ءۇش ۇلى وسىرگەن، ۇلكەن وتباسىنىڭ تىرەگى – ابزال اكە. ول 2015 جىلى تامىز ايىندا 60 جاسقا تولار جاسىندا كەنەتتەن دۇنيەدەن ءوتتى.
راقاشۇلى ماماي (1950-1995)
1950 جىلى قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى، كارل ماركس اتىنداعى كەنشاردا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - ەكونوميست.
1990 جىلى قازالى اۋدانىندا «ازات» قوزعالىسىنىڭ باستاۋىش، سوسىن اۋداندىق ۇيىمىن قۇردى. ءوزىنىڭ ەرەكشە ۇيىمداستىرۋشىلىق، شەشەندىك، ىسكەرلىك قابىلەتتەرىنىڭ ارقاسىندا م.راقاشۇلى باسقارعان «ازاتتىڭ» قازالى اۋداندىق ۇيىمىنىڭ ابىرويى حالىق اراسىندا ەرەكشە بولدى. 1991 جىلى 28 ساۋىردە اۋدان ورتالىعىندا ارال تەڭىزىپىڭ تاعدىرىنا بايلانىستى نارازىلىق ميتينگ وتكىزىپ، وعان 5 مىڭداي ادام قاتىستى. وسى جىلى قازالى اۋدانىنان سايلانعان دەپۋتات انۋفريەۆتىڭ ورنىنا سابەتقازى اقاتاەۆتى دەپۋتاتتىققا ۇسىنۋ ناۋقانىن وتكىزدى.
«جولشى» مەكەمەسى ەڭ تاڭداۋلى كاسىپورىن دەگەن اتاققا يە بولىپ، وسى كاسىپورىننىڭ جانىنان «ازات» قوزعالىسىنا ارناپ كابينەت اشىپ، ۇيىمنىڭ جۇمىسىن جانداندىردى. م.راقاشۇلى باسقارعان «ازات» ۇيىمى حالىق اراسىندا ەرەكشە ابىرويلى بولدى. 1994 جىلى وتكەن جەرگىلىكتى ءماسليحات سايالاۋىندا «ازاتتان» 11 ادام ۇسىنىلىپ، ولاردىڭ ءبارى دەپۋتات بولىپ سايلاندى. ال م.راقاشۇلىنىڭ ءوزى وسى سايلاۋدا اۋداننىڭ ليدەرى اتالعان سامۇرات يماندوسوۆتى ايقىن باسىمدىقپەن جەڭىپ، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى. «ازاتتان» سايلانعان 5 دەپۋتات بىرىگىپ، «امانات» اتتى دەپۋتاتتىق توپ قۇرىپ، وبلىس اكىمىنىڭ شەكسىز بيلىگىنە قارسى كۇش بولا ءبىلدى. قازالى قالاسىنىڭ ءبىر كوشەسىنە ماماي راقاشۇلى اتى بەرىلگەن.
رامازانوۆا اقشاگۇل سەيدۋللاقىزى
رامازانوۆا اقشاگۇل سەيدۋللاقىزى – 1953 جىلى ءساىر ايىنىڭ 16 جۇلدىزى كۇنى تاجىكستان رەسپۋبليكاسى قورعان-توبە وبلىسى «كولحوز-اباد» ۇجىمشارىندا شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1959-1960 جىلداردا اتا-اناسى بۇرىنعى قازاقستان جەرى، قازىرگى وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءمىرزاشول ايماعىنا قارايتىن ماقتاارال اۋدانىنا كوشىپ كەلدى. 1970 جىلى جەتىسايداعى ءاليا مولداعۇلوۆا اتىنداعى ورتا مەكتەپتى ءبىتىردى.
ءومىر جولىن جەتىساي اۋداندىق گازەتىندە ءتىلشى بولىپ باستادى. كەيىن تاشكەنتتەگى نيزامي اتىنداعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ءبىتىردى. 1970 جىلدان باستاپ شىعارماشىلىق جۇمىستارمەن اينالىسىپ كەلەدى. ولەڭدەرى «سوتسياليستىك قازاقستان»، «نۇرلى جول»، «قازاق ادەبيەتى»، «قازاقستان ايەلدەرى»، «مادەنيەت جانە تۇرمىس»، «لەنينشىل جاس»، «ماڭعىستاۋ»، «ءۇش قيان» گازەتتەرىندە، «جۇلدىز»، «جالىن» جۋرنالدارىندا جارىق كوردى. «تەڭىزدىڭ ءدامى - تامشىدان» اتتى ۇجىمدىق جيناقتىڭ ەكى كىتابىندا شىقتى. 1983 جىلعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى «جىگەر» فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى بولدى.
ۇزاق جىلدار ءمىرزاشول اۋدانى اباي اتىنداعى كەڭشاردىڭ ش.ۋاليحانوۆ اتىنداعى №3 ورتا مەكتەبىندە ۇستازدىق ەتتى. كوپ جىلدار بويى اباي اتىنداعى كەڭشاردىڭ مادەني ىستەرى جونىندەگى ورىنباسارى قىزمەتىن اتقاردى.
اقشاگۇل سەيدۋللاقىزى تاريحي وتانى ماڭعىستاۋعا قونىس اۋدارعاننان بەرگى جەردە وبلىسىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي جۇمىستارىنا بەلسەندى قاتىناسىپ كەلەدى. 1989 جىلدان بەرى «پاراسات» قوعامدىق-ساياسي دەموكراتيالىق قوزعالىستىڭ مۇشەسى. «پاراسات» مادەني ورتالىعىنىڭ مۇشەسى. «پاراسات» قوعامدىق ۇيىمى ۇيىمداستىرعان شارالارعا بەلسەنە قاتىسىپ، ونىڭ يدەياسىنىڭ قازاقستان مەن وزبەكستان حالقىنىڭ اراسىنا تاراۋىنا بەلسەنە اتسالىستى. 2006 – 2007 جىلدارى «رۋحانيات» رەسپۋبليكالىق ساياسي پارتياسىنىڭ ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا ءتورايىمى بولدى. «اسىل مۇرا» قازاقتىڭ ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىن ناسيحاتتاۋ جانە جيناقتاۋ قوعامدىق قورىنىڭ باسشىسى.
اقشاگۇل سەيدۋللاقىزى ۇل، قىز تاربيەلەپ وسىرگەن كوپ بالالى انا. قازىر اقتاۋ قالاسىندا تۇرادى.
ساپارعالي سەرىك سادىقۇلى
1952 جىلى 29 ساۋىردە تالدىقورعان وبلىسى، اندرەەۆ اۋدانى، اقتوعاي ستانساسىندا دۇنيەگە كەلگەن ماماندىعى - تاۋ-كەن ينجەنەرى، ەلەكتريك. قازاق پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن.
1993-1994 جىلدارى ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ اقتوبە وبلىستىق بولىمشەسىنىڭ توراعاسى بولدى. كەيىننەن وسى قوزعالىس نەگىزىندە بىرىككەن «ازات» پارتياسىن قۇرۋعا باعىتتالعان كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، پارتيانىڭ اقتوبە وبلىستىق كوميتەتىنىڭ القا توراعاسى قىزمەتىن اتقاردى. قازاق ەلىنىڭ 9 تاۋەلسىزدىگى مەن ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋعا باعىتتالعان شارالار ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ الدىڭعى قاتارىندا بولدى. تۇڭعىش رەت اكتوبە قالاسىندا ەكولوگيا قورعاۋعا ارنالعان ميتينگىنى ۇيىمداستىردى. اقتوبە قالالىق كەڭەسىنىڭ ەكى تىلدىلىكتى ەنگىزۋ تۋرالى شەشىم جوباسىنا قارسى پيكەت ۇيىمداستىرىپ، شەشىم قابىلداتپادى.
رەسەيدىڭ ساراتوۆ، ورىنبور،استراحان قالالارىنان 38 جەتىم قازاق بالاسىن اقتوبە بالالار ۇيىنە اكەلۋدى ىسكە اسىرعان شارالارعا بەلسەنە قاتىستى. وسى بالالار ءۇيىنىڭ جاڭا عيماراتقا كوشىرىلۋىنە ىقپال جاسادى. 1992 جىلى الماتى كالاسىندا وتكەن بۇكىلقازاقستاندىق نارازىلىك ميتينگىسىنە قاتىستى. 1994 جىلى اقتوبە قالالىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلانىپ، «ادام قۇقى. زاڭدىلىق. ءتارتىپ قورعاۋ» ميسسياسىنىڭ توراعاسى بولدى. «اكتيۋبينسك» قالا اتاۋىنىڭ «اقتوبە» دەپ تاريحي اتاۋىنا اۋىسۋىنا ىقپال جاسادى. 1991-1995 جىلدارداعى اقتوبە قالاسىندا قازاق مەكتەبىنىڭ اشىلۋىنا ارنالعان بارلىق شارالارعا بەلسەنە ارالاستى.
سارسەنعاليەۆ ىزتىلەۋ
( 1946 – 2010)
ىزتىلەۋ سارسەنعاليۇلى 1946 جىلى گۋرەۆ (قازىرگى اتىراۋ) قالاسىندا تۋعان. اقتوبە مادەنيەت-اعارتۋ ۋچيليششەسىن، 1979 جىلى حالىق تەاترىنىڭ رەجيسسەرى ماماندىعى بويىنشا ماسكەۋ مەملەكەتتىك مادەنيەت ينستيتۋتىن ءبىتىردى. 1963-2003 جىلدارى ارالىعىندا اقتاۋ، جاڭاوزەن، الماتى قالالارىنىڭ حالىق تەاترىندا قىزمەت ىستەدى. س.ءجۇنىسوۆتىڭ «اجار مەن اجال»، ق.مۇحامەتجانوۆتىڭ «قۇداعاي كەلىپتى»، و.بولىقوۆتىڭ «قانجار مەن دومبىرا»، «قاراقۇم تراگەدياسى»، و.بوكەەۆتىڭ «جەلتوقسان جەلى»، م.كاريمنىڭ «اي تۇتىلعان ءتۇن» پەسالارىن ساحاناعا قويدى. سونداي-اق ىزتىلەۋ سارسەنعاليۇلى 1999 جىلى «بويتۇمار»، 2005 جىلى «بويتۇماردىڭ ورالۋى» اتتى كوركەم فيلمدەردى ەكرانعا شىعاردى. بۇكىلوداقتىق جانە حالىقارالىق كونكۋرستاردىڭ لاۋرەاتى.
ىزتىلەۋ سارسەنعاليۇلى 1989 جىلدان «پاراسات» قوزعالىسى جانە ونىڭ مادەنيەت ورتالىعىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى. 1991 جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا كەلگەن ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ «پاراسات» قوزعالىسى بەلسەندىلەرىمەن كەزدەسكەن ۋاقىتتا ونىڭ قۇرامىندا بولعان ازاماتتاردىڭ قاتارىندا بولدى.
ىزتىلەۋ سارسەنعاليۇلى ورتادا وتە كىشىپەيىل، ىزەتتى دە قامقور، ونەر جولىنا بەرىلگەن اقكوڭىل ابزال ازامات ەدى. ول 2010 جىلى 18 مامىر كۇنى جۇرەك اۋرۋىنان كەنەتتەن قايتىس بولدى.
وتباسىندا بالا كەلىنى نەمەرەلەرى بار اقتاۋ قالاسىندا تۇرادى.
ساۋلەباي ورال يساۇلى
1948 جىلى اقتوبە وبلىسى تەمىر قالاسىندا تۋعان. 1972 جىلى اقتوبە مەدينستيتۋتىن بىتىرگەن. ماماندىعى - دارىگەر. 1979 جىلى ماسكەۋ مەديتسينا اكادەمياسىن ءبىتىرىپ، الماتىعا جولدامامەن كەلگەن، سودان بەرى الماتىدا تۇرادى.
«اتتانايىق-اقجايىققا»، «باعىس» شتابتارىنىڭ باسشىسى، «الاش» پارتياسىنىڭ تەڭ توراعاسى، الماتى كواليتسيا كەڭەسىنىڭ توراعاسى، «قازاقستان» باسپاناسىزدار وداعىنىڭ» توراعاسى، «جەردى قورعاۋ مايدانىنىڭ» توراعاسى.
1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقان. 1989 جىلى «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىسىنىڭ اكتسيالارىنا، «اتتان-قازاقستان» اكتسيالارىنا، 1991 جىلى «اتتانايىق اقجايىققا» شتابىن قۇرىپ، ورال كازاكتارىنىڭ تويىن وتكىزبەي، ولاردى رەسەيگە قايتارۋعا ارەكەت ەتتى. 2000-2003 جىلدارى «جەردى قورعاۋ مايدانىن» قۇرىپ، جەردى جەكەشەلەندىرۋتە قارسى كوپتەگەن شارالار ۇيىمداستىردى. «ازات» قوزعالىسىن، «جەر-انا»، «جەلتوقسان كوتەرىلىسى» بىرلەستىكتەرىن قۇرۋعا اتسالىستى.
سەيداليەۆ جازدىرحان
(1935 – 2015)
سەيداليەۆ جازدىرحان 1935 جىلى قىركۇيەك ايىنىڭ 26 جۇلدىزى كۇنى تۇركمەنستاننىڭ تاشاۋىز وبلىسى كونەۇرگەنىش اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدى.
1957 جىلى تۇركمەن اۋىل شارۋاشىلىق ينستيتۋتىن ينجەنەر-گيدروتەحنيك ماماندىعى بويىنشا ءبىتىرىپ شىقتى.
ەڭبەك ءومىر جولىن 1957 جىلى سۋ شارۋاشىلىعى سالاسىندا باستاپ، 1962 جىلى تاشاۋىز وبلاتكومىنىڭ قۇرلىس جانە ساۋلەت ءبولىمى باستىعى قىزمەتىنە جوعارىلادى. ال 1963 جىلى تۇركمەنستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىندە سۋ شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ نۇسقاۋشىسى قىزمەتىن اتقاردى.
جازدىرحان سەيدالىۇلى 1966 جىلدان 1973 جىلعا دەيىن «تۇركمەنرەمۆوستروي» ترەسىنىڭ № 7 قۇلىس مەكەمەسىنىڭ باستىعى، تومەنگى امۋ-داريا سۋارۋ جۇيەلەرى باسقارماسىنىڭ وندىرىستىك-تەحنيكالىق ءبولىمى باستىعى قىزمەتتەرىندە بولدى.
1973 جىلى ماڭعىستاۋعا كوشىپ كەلىپ، وبلىستىق مەليوراتسيا جانە سۋ شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باسقارماسىنىڭ باس ينجەنەرى، باستىعى، ترەست باسقارۋشى بولدى. 1981 جىلدان 1986 جىلعا دەيىن اۋىل شارۋاشىلى قىزمەتكەرلەرى كاسىپوداعىنىڭ وبلىستىق كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ سايلاندى. 1986-1992 جىلدارى وبلىستىق اگروونەركاسىپ كوميتەتىندە جەر-سۋ ءبولىمىن، وبلىستىق كوشى-قون باسقارماسىن باسقاردى. 1996 جىلى وبلىسقا ەڭبەگى سىڭگەن دەگەن اتاق پەن دەربەس زەينەتكەرلىككە شىقتى.
جازدىرحان سەيدالىۇلى 1947 جىلى «1941-1945 جىلدارداعى ۇلى وتان سوعىسى كەزىندەگى ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىمەن، 1971 تۇركمەنستان جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن جانە 2001 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندىگىنە 10 جىل مەدالىمەن ماراپاتتالدى.
سونىمەن قاتار ول قوعامدىق ساياسي جۇمىستارعا دا بەلسەنە ارالاستى. تۇرمەنستاندا كونەۇرگەنىش اۋداندىق دەپۋتاتى، 1977-1982 جىلدارى ماڭعىستاۋ وبلىستىق كەڭەسىنە ەكى مارتە دەپۋتات بولىپ سايلاندى. 1990-1993 جىلدارى اقتاۋ (شەۆچەنكو) قالالىق كەڭەسىنە حالىق دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى.
جازدىرحان سەيدالىۇلى 1989 جىلدان «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى، ونىڭ تۇڭعىش توراعاسى سايىن شاپاعاتوۆتىڭ ورىنباسارى، 1993-1994 جىلدارى «پاراسات» قوزعالىسى وبلىستىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى، 1992-2003 جىلدارى ماڭعىستاۋ وبلىستىق مادەني ورتالىقتار بىرلەستىگى «حالىق كەلىسىمى» ۇيىمىنىڭ توراعاسى قىزمەتتەرىن اتقاردى.
1995 جىلدان 2000 جىلعا دەيىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جانە ماڭعىستاۋ وبلىستىق كىشى اسسامبلەياسىنىڭ بەس جىل مۇشەسى بولدى. 2006 جىلدان وبلىستىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ مۇشەسى.
2006 جىلى «ءومىر تاعىلىمى» اتتى ءومىر-دەرەك كىتابىن، «بەلگىلى ەردەن بەگەي بار» دەگەن شەجىرە كىتاپ-جيناقتارىن جارىققا شىعاردى.
جازدىرحان سەيدالىۇلى ەلىمىزگە بەلگىلى ونەر تۇلعالارىنا ارنالعان شىعارماشىلىق كەشتەردىڭ وتكىزىلۋىنە ۇيتقى بولدى. مىسالى: 2000 جىلى مادەنيەتتى قولداۋ جىلىنا بايلانىستى بەلگىلى جەرگىلىكتى سازگەر دانيار ارالبايۇلىنىڭ 50 جاسى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ 35 جىلدىعىڭ، 2008 جىلى حالىق كومپازيتورى قايىپ قورابايۇلىنىڭ اقتاۋ مەن اتىراۋدا 150 جىلدىعىن ۇيىمداستىرۋعا ارقاۋ بولدى.
جازدىرحان سەيدالىۇلى قازىر اقتاۋ قالاسىندا تۇرادى. جۇبايى، بالا-كەلىنى، نەمەرەلەرى بار ۇلكەن وتباسىنىڭ وتاعاسىسى.
«پاراسات» قوزعالىسى وبلىستىق كەڭەسىن س.ن.شاپاعاتوۆتىڭ ورىنباسارلارىنىڭ ءبىرى بولعان جازدىرحان سەيداليەۆ باسقارعان كەزەڭدە وبلىستاعى قۇرىلعان ۇلتتىق-مادەني ورتالىقتاردىڭ باسى بىرىكتىرىلىپ، «پاراسات» قوزعالىسى وبلىستىق كەڭەسى ۇسىنىسىمەن قوزعالىس اياسىندا «حالىق كەلىسىمى» قوعامدىق بىرلەستىگى قۇرىلدى. «حالىق كەلىسىمى» قوعامى توراعاسى ج.سەيداليۆ «پاراسات» قوزعالىسىمەن بىرگە ەل تىنىشتىعىن ساقتاۋعا ەل باسىنىڭ،ۇكىمەتىمىزدىڭ ۇلتتار دوستىعى ساياساتىن ىسكە اسىرۋعا ءوز ۇلەسىن قوستى. (ەسكەرتۋ: «حالىق كەلىسىمى» اتاۋى كەڭەس مۇشەسى دانيار ارالباەۆتىڭ ۇسىنىسى ارقىلى وبلىستىق كەڭەس وتىرىسىندا بەكىتىلدى.)
بۇل كەزەڭنىڭ تاريحي ماڭىزى، «پاراسات» قوزعالىسى وبلىستىق كەڭەسى باستاماسىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ەڭ العاشقى رەت ۇلتتىق مادەني ورتالىقتاردى بىرىكتىرگەن «حالاق كەلىسىمى» قوعامدىق بىرلەستىگى قۇرىلىپ، بۇل بولاشاقتا قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالىقتارى ۇلتتىق انسامبلەياسىنىڭ نەگىزىن قالادى.
جازدىرحان سەيدالىۇلى ۇزاققا سوزىلعان ناۋقاستان 2015 جىلى 19 ماۋسىم كۇنى قايتىس بولدى.
سەيسەنباي نۇرلىباي قوشامانۇلى
1958 جىلى 1 اكپاندا اقتوبە وبلىسى، بايعانين اۋدانى، ساعىز سوۆحوزىندا (نوعايتى اۋىلى) دۇنيەگە كەلگەن. 1977 جىلى اقتوبە مەملەكەتتىك مەديتسينا ينستيتۋتىن بىتىرگەن.
1986 جىلعى الماتىداعى «جەلتوقسان» كوتەرىلىسىنىڭ كۋاگەرى. 1988 جىلدان باستاپ قوعامي-ساياسي جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسا باستادى. 1989 جىلدان ورال وبلىستىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ بيۋرو مۇشەسى، 1990 جىلدان ورال قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى.
1991 جىلى مامىردا ورال قالاسىندا قۇرىلعان «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ العاشقى باستاۋىش ۇيىمىن قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى. 1991 جىلدان بەرى ورال وبلىستىق «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. 1991 جىلى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا سەپاراتيستىك پيعىلداعى ورىس-كازاكتاردىڭ ورال وبلىسىنان اۆتونوميا جاريالاۋ ارەكەتتەرىنە قارسى بۇكىلقازاقستاندىق نارازىلىق اكتسياسىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى. وسى جايعا بايلانىستى شىققان «1991 -كىركۇيەك، ورال وقيعاسى» جانە «ازات» ازاتتىق جولىندا» اتتى تاريحي-ساياسي دەرەكتى كىتاپتاردىڭ اۆتورى.
1992-1994 جىلدارى ورال وبلىستىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ تەڭ توراعالارىنىڭ ءبىرى، 1994 جىلى قازاقستاننىڭ رەسپۋبليكالىك پارتياسى، باتىس قازاقستان وبلىستىك بولىمشەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتتەرىن اتقاردى.
سەيتقاليۇلى تولەۋبەك
1942 جىلى 18 ساۋىردە قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى فرۋنزە (قازىرگى بىشكەك) قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1966 جىلى قازاق پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىنىڭ ساۋلەت فاكۋلتەتىن ۇزدىك بىتىرگەن 1980-90 جىلدارى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىندا، جوعارى وقۋ ورىندارىندا جۇمىس ىستەگەن كەزىندە قازاق حالقىنىڭ ەجەلدەن قالىپتاسقان مادەنيەتىن، عىلىمىن، ونەرىن زەرتتەپ ناسيحاتتاپ ءجۇردى. الماتى ساۋلەت-قۇرىلىس ينستيتۋتىنىڭ كوسموپوليت، شوۆينيست شالاساۋاتتى باسشىلارى، جاعىمپاز ۇستازدارىمەن كۇرەستى. 1986 جىلى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقان ستۋدەنتتەردىڭ وقۋعا قايتا ورالۋىنا كومەكتەستى. الماتى قالاسى بويىنشا «ازات» قوزعالىسىنىڭ شارالارىنا بەلسەنە قاتىستى.
سەيتىنبەتۇلى جارقىنبەك
1951 جىلى 7 ناۋرىزدا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ورداباسى اۋدانى. تورەارىق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - ينجەنەر-مەحانيك.
وبلىستا «قازاق ءتىلى» كوعامىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى بولىپ، 1989 جىلى شىمكەنت قالالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ باسقارما مۇشەسى، ەڭبەكشىاۋداندىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ توراعا ورىنباسارى. 1990 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىڭ ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسى قۇرىلعاندا (1990-1992) باسقارما مۇشەسى بولىپ سايلاندى. وقو-داعى 1992 جىلى ۇيىمداستىرىلعان رەسپۋبليكالىق پارتيانىڭ باسقارما مۇشەسى (1992-1999).
1992-1994 جىلدارى شىمكەنت قالاسىندا ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسى ۇيىمداستىرعان شارالارعا ارالاستى. وزبەكستانعا باعىس، تۇركىستان ەلدى مەكەندەرىن بەرمەۋ جونىندەگى 2001 جىلى جيىنعا قاتىسىپ، ازاتتىقتار قاتارىندا تۇتقىندالىپ وزبەكستانعا ايدالىپ، كەيىن بوساتىلعان. رەسپۋبليكالىق، جەرگىلىكتى باق-تا ازاماتتىك تۇلعانى قالىپتاستىرۋ، دەموكراتيالىك باعىتتاعى ماقالالارى شىعىپ تۇرادى.
سيسەنباەۆ باياسىل نامازۇلى
(1943-2010 ج)
سيسەنباەۆ باياسىل نامازۇلى 1943 جىلى 1 قىركۇيەكتە فورت-شەۆچەنكو قالاسى دولگي اۋىل سوۆەتىندە جۇمىسشى وتباسىندا تۋعان.
ەڭبەك جولىن 1960 جىلى باۋتينو مۇناي بازاسىندا وپەراتور بولىپ باستادى. 1963-1966 جىلدارى كەڭەس ارمياسى قاتارىندا اقتاۋ قالاسىنداعى № 54061 اسكەري بولىمدە قىزمەت ەتتى. 1967-1980 جىلدارى ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى ءار ءتۇرلى ونەركاسىپ سالالارىندا قىزمەت ىستەدى. 1980 جىلدانباستاپ، «قاراجامباس» كەن ورىنىندا «سويۋزتەرممنەفت» عىلىمي-وندىرىستىك بىرلەستىگىنە قاراستى تەحنولوگيالىق كولىك باسقارماسىنىڭ اۆتوكولوننا باستىعى قىزمەتىناتقاردى.
ءبىلىمى ورتا-تەحنيكالىق، 1984 جىلى گۋرەۆ اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكۋمىن ءبىتىرىپ، تەحنيك-مەحاينيك ماماندىعىن الدى. 1992 جىلدان باستاپ «قالامقاس» كەن ورنىنىندا «ماڭعىستاۋمۇنايگاز» ااق، «ماڭعىستاۋمۇنايجولدارى» جشس، 1992-1997 جىلدارى اۆتوكولوننا باستىعى ، 1997 جىلدان باستاپ، وسى «ممج» جشس كاسىپوداق ۇيىمىنىڭ توراعاسى بولىپ سايلاندى. 2003 جىلدان بەرى «قاراجامباسمۇناي» اق –نىڭ كاسىپوداق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى.
«پاراسات» قوعامى قۇرىلعاننان بەرى ونىڭ بەلسەندى مۇشەسى. س.ن.شاپاعاتوۆتىڭ سەنىمدى سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى. ەڭبەك جانە ساياسي ءومىر جولىنىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندە قاي جەردە جۇرمەسىن قاراپايىم جۇمىسشى ەڭبەكشى تاپتىڭ ماسەلەسىن كوتەرىپ، قولىنان كەلگەنشە كۇش جىگەرىن، اقىل-ويىن اياماي جۇمساپ ەڭبەكتەنگەن ازامات.
باياسىل نامازۇلى 6 بالانىڭ اكەسى. جۇبايى، بالا-كەلىنى، نەمەرەلەرى بار. اقتاۋ قالاسىنىڭ 26 شاعىن اۋدانىنىڭ 20 ۇيىندە تۇردى. ابزال ازامات 2010 جىلى جازدا ۇزاققا سوزىلعان اۋىر ناۋقاستان قايتىس بولدى.
سىرعاباەۆ اسقار جورابايۇلى
31 يانۆار 1959 جىلى 31 قاڭتاردا تۋعان.
ماماندىعى - ەكونوميست-مەنەدجەر.
جامبىل گيدرومەليوراتيۆ-قۇرىلىس ينستيتۋتىن قۇرىلىسشى-ينجەنەر ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن.
«داۋلەت» جوعارعى وقۋ ورنىن ەكونوميست-مەنەدجەر ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن.
رەسەيدىڭ حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكالىق تەوريا جانە الەمدىك ەكونوميكا ماماندىعى بويىنشا عىلىمي ىزدەنۋشى.
1992-1993 جىلدارى قازاقستاننىڭ ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسى اتىنان قر جك دەپۋتاتى بوليىپ سايلاندى.
«ازات» قوزعالىسىنىڭ جامبىل وبلىسى بويىنشا 1991-1994 جىلدارداعى توراعاسى.
تاجىبايۇلى ءانۋار
1950 جىلى 17 شىلدەدە قىزىلوردا وبلىسى، تەرەڭوزەك اۋدانى، اقجارما اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1978 جىلى قازاقتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ مەحانيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 1978 جىلدان قازاقتىڭ كۇرىش عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا اۋەلى اعا عىلىمي قىزمەتكەر، سوسىن مەحانيكالاندىرۋ سەكتورىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، توپ جەتەكشىسى بولىپ 21 جىل جۇمىس ىستەگەن. 1999 جىلدان باستاپ قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە دوتسەنت بولىپ قىزمەت ەتەدى. 1998 جىلى اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن مەحانيكالاندىرۋ سالاسى بويىنشا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعاعان، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى. ەكى جۇزگە جۋىق عىلىمي ەڭبەكتەرى جارىق قورگەن. راتسيوناليزاتور – جەتى رەەت ءتيىمدى ۇسىنىستارى وندىرىسكە ەنگىزىلگەن.
1990 جىلدان «ازات» قوزعالىسىنىڭ وبلىستاعى بەلسەندى مۇشەسى، بولىمشە توراعاسىنىڭ حاتشىسى، ورىنباسارى. سول جىلداردان بەرى دەموكراتيالىق كۇشتەر قاتارىندا قوعامدىق-ساياسي بەلسەندىلىگىن توقتاتپاي كەلە جاتقان ساياسي بەلسەندى ازامات.
تاشكەنباي سۇلتانبەك انۋاربەكۇلى
قىزىلوردا وبلىسى سىرداريا اۋدانى (قازىر شيەلى) الاش قايراتكەرى مۇستافا شوقايدىڭ دا كىندىك قانى تامعان اۋليەتوراڭعىل اۋىلىندا، كوپ بالالى قاراپايىم شارۋا جانۇياسىندا 15 ماۋسىم 1958 جىلى دۇنيەگە كەلگەن.
1990 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ، اقتوبە قالاسىندا قۇرىلعان، سوڭىنان بۇكىل وبلىس كولەمىندەگى قوعامدىق-ساياسي ءومىردىڭ ۇيتقىسى بولعان «الداسپان» قوعامدىق-ساياسي-مادەني بىرلەستىگىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، تەڭ توراعالارىنىڭ ءبىرى بولدى. «الداسپان» ۇيىمى «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنا قوسىلعان سوڭ، قوزعالىستىڭ اقتوبە وبلىستىق بولىمشەسىنىڭ قوعامدىق ومىردەگى قارجى ماسەلەلەرىن شەشۋ ماقساتىندا، پىكىرلەس جىگىتتەرمەن بىرىگىپ «بەكارىس» كاسىپورنىن قۇرعان. قوزعالىستىڭ قوعامدىق-ساياسي-مادەني ومىرىندە بولعان تالاي شارالارعا قارجىلاي قولداۋ كورسەتكەن. قوزعالىستىڭ قولداۋىمەن قۇرىلعان «وتاۋ» ۇيسىزدەردى قولداۋ كوعامىنىڭ مۇشەسى بولعان. قالالىق باسشىلىقتان وسى قوعامعا ءبىراز جەر بولىنۋىنە كومەكتەسكەن. الايدا، ءوزىنىڭ ءۇيسىز جۇرگەنىنە قاراماستان، كومپارتيانىڭ باسشىلىقتاعىلارعا جەڭىلدىك جاساپ، حالىقتى نارازى ەتكەن قاتەلىكتەرىن قايتالاماۋ ءۇشىن، وزىنە ءۇي سالۋعا جەر الماعان (بۇل – بارلىق ازاتتىقتار ۇستانىمى بولاتىن). التى الاشتىڭ ارداقتىسى م.شوقاي اتىنا ارنالىپ وتكىزىلگەن كوپتەگەن قوعامدىق شارالاردىڭ تۇراقتى قولداۋشىسى. «بۋداپەشت-استانا» باعىتىنداعى سالت اتتى ۇشتىكتىڭ «ماجارستاننان – قازاقستانعا» ءجۇرىپ وتكەن ساپارىنىڭ وبلىس كولەمىندەگى تىكەلەي قولداۋشىسى بولدى. «قوبىلاندى باتىر كەسەنەسى» كەشەنىن كوتەرۋگە بەلسەندى تۇردە اتسالىسقان ىسكەر ازامات. ءوزى باسقارىپ، كەزىندە ءىس قاعازدارىن تەك مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋدى ەنگىزىپ كەتكەن، 1997 جىلدان «بەكارىس فيرماسى» جشس باسقارىپ كەلەدى.
تەلەمگەنۇلى وراز
وراز تەلەمگەنۇلى 1939 جىدى 14 ناۋرىزدا ماڭعىستاۋ اۋدانىنىڭ اۋىزدىباستى جەرىندە، شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى. ول 1947 جىلى سول كەزدەگى چاپاەۆ اتىنداعى ۇجىمشاردىڭ ورتالىعى امانقىزىليت ەلدى مەكەنىندەگى باستاۋىش مەكتەپتە وقىپ، سوعىستان كەيىنگى شارۋاشىلىق جاعدايلارىنا بايلانىستى كوشىپ قونۋدىڭ سالدارىنان اۋدان ەلدى مەكەندەرىندەگى باسقا دا مەكتەپتەردە ءبىلىم الادى. وراز تەلەمگەنۇلى 1957 جىلى ۇشتاعان اۋلىنداعى لەنين اتىنداعى ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، سول جىلى الماتى قالاسىنداعى س.م.كيروۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ مەحانيكا-ماتەماتيكا فوكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. 1962 جىلى ۋنيۆەرسيتەتتى ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى ماماندىعى بويىنشا ءبىتىرىپ شىعىپ، سول جىلى جارمىش اۋىلىنىڭ ورتالاۋ مەكتەبىنە مۇعالىم بولىپ قىزمەتتكە كىرەدى. ول مۇندا ءوزى بەرەتىن ماتەماتيكا ءپانىن تولىق مەڭگەرگەن، ساباق بەرۋدىڭ ادىستەمەسىن جەتىك بىلەتىن مۇعالىم رەتىندە جاقسى قىرىنان كورىنە ءبىلدى.
و.تەلەمگەنۇلى 1968-1992 جىلدارى جارمىش، ە.ايشۋاقۇلى، جانگەلدين، س.نۇرنيازۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەپتەر مەن مەكتەپ ينتەرناتتا ديرەكتور، ديرەكتوردىڭ وقۋ-تاربيە جۇمىسى جونىندەگى ورىنباسارى مەكتەپتەن جانە سىنىپتان تىس تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋشى بولىپ قىزمەتتەر اتقاردى. بۇل قىزمەتتەردە ءبىلىم بەرۋ، اعارتۋ سالاسىنىڭ بىلىكتى باسشىسى، بەلسەندى ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە تانىتتى. ءوزىنىڭ قاراۋىندا جۇمىس ىستەگەن پەدوگوگيقالىق ۇجىم مۇشەلەرىنىڭ اراسىندا ورىندى ابىروي مەن بەدەلگە يە بولا ءبىلدى. ول كادرلاردى ولاردىڭ بىلىگى مەن قابىلەتىنە قاراي قىزمەتكە قويۋدى، ولاردى اتقارعان قىزمەتىنىڭ تۇپكى ناتيجەسىنە قاراي ادىلەتتى باعالاۋدى جۇيەلى جۇزەگە اسىرىپ وتىردى. مەكتەپتەگى وقۋ-تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدا ۇجىم مۇشەلەرىنىڭ قىزمەتتىك مىندەتتەرىن اتقارۋعا ءتيىستى جاعداي جاساۋدى باقىلاۋ مەن تالاپشىلدىق ارقىلى ۇشتاستىرا ءبىلدى. وراز تەلەمگەنۇلى ارىپتەستەرىنىڭ اراسىندا ۇنەمى ىزدەنىپ، پەدوگوگيكالىق جاڭالىقتاردى وقۋ-تاربيە ۇردىسىنە تالعامپازدىقپەن ەنگىزىپ وتىراتىن سارابدال ادىسكەر رەتىندە تانىلدى.
و.تەلەمگەنۇلى ءوزى باسقارعان ۇجىم جۇمىسىن سارالاپ، تالداي وتىرىپ، اۋدان، وبلىس، رەسپۋبليكا كولەمىندە تاجىريبە رەتىندە قورىتىپ، تاراتىپ وتىردى. «وقۋشىلاردى حالىقتىق پەدوگوگيكا داستۇرىندە تاربيەلەۋ جولدارى»، «مەكتەپتىڭ پەدوگوگيكالىق ۇجىمىنىڭ، اتا-انامەن، قوعامدىق ۇيىمدارمەن بىرلەسكەن جۇمىستارى» تاقىرىبىنداعى باياندامالارى وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق پەدوگوگيكالىق وقۋلىقتاردا ۇنامدى باعالارعا يە بولدى جانە ارنايى اتالىپ ءوتىلدى.
وراز تەلەمگەنۇلى ۇجىم باسشىسى رەتىندە ەڭ الدىمەن وقۋشىلاردىڭ سانالى تاربيەسى مەن تياناقتى ءبىلىم الۋىن قامتاماسىز ەتۋدى باستى نازاردا ۇستادى. بۇل تۇرعىداعى ونىڭ تاباندى قىزمەتى جەمىسسىز بولعان جوق. سوندىقتان دا قىزمەتتەرى ەسكەرىلىپ، 1970 جىلى «ەڭبەكتەگى ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن، 1980 جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ وزىق قىزمەتكەرى» ءتوس بەلگىسىمەن، 1989 جىلى «ەڭبەك ارداگەرى» مەدالىمەن ماراپاتتالدى.
وراز تەلەمگەنۇلى 1992-2005 جىلدار ارالىعىندا اۋدان، وبلىس كولەمىندە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ، «مەكتەپ پسيحولىگى» رەتىندە جۇمىس جاساپ پسيحولوگيالىق قىزمەتتىڭ ولكەمىزدە دۇرىس قالىپتاسۋىنا ءوزىنىڭ ۇلكەن ۇلەسىن قوسا ءبىلدى. ول ماڭعىستاۋ اۋماعىنداعى 20 عاسىردىڭ 20-سىنشى جىلدارىنان باستاۋ العان حالىققا ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ جاڭا باعىتىن زامانىنا ساي شىنايى سەزىممەن، ادال ەڭبەگىمەن قالىپتاستىرعان جانە اعا ۇرپاقتىڭ جاقسى ءداستۇرىن كەزەڭ تالابىنا ساي جالعاستىرا بىلگەن ساۋساقپەن سانارلىقتاي وكىلدەردىڭ الدى بولدى. ول ولكەمىزدە، جالپى ەلىمىزدە بولىپ جاتقان ساياسي وزگەرىستەرگە ۋاقىتىندا كوڭىل ءبولىپ، قوعامدىق جۇمىستارعا دا ەتتەنە ارالاسقان ازاماتتاردىڭ ءبىرى. جاس كەزىنەن وسكەن ورتاسىندا شىندىقتى ءسۇيىپ، ادىلەتتىلىكتى قولداپ ەسەيگەن ول 1980 جىلداردىڭ سوڭى 1990 جىلداردىڭ باسىنداعى كەڭەس وداعى كەڭىستىگىن شارپىپ وتكەن جاريالىلىق پەن دەموكراتيانىڭ العاشقى لەگىنىڭ الدىڭعى قاتارىندا بولىپ، ونىڭ ماڭعىستاۋ ولكەسىندە قانات جايۋىنا ءوز ۇلەسىن قوستى.
وراز تەلەمگەنۇلى 1989 جىلدان بەرى كەڭەس وداعى كەڭىستىگىندەگى العاشقى قۇرىلعان قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ءبىرى «پاراسات» قوعامدىق – ساياسي دەموكراتيالىق قوزعالىستىڭ بەلسەندى مۇشەسى. قوزعالىستىڭ تۇڭعىش توراعاسى رەسپۋبليكالىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ تەڭ ءتورت توراعاسىنىڭ ءبىر، رەسپۋبليكاعا بەلگىلى قوعامدىق قايراتكەر سايىن ءنادىرۇلى شاپاعاتوۆتىڭ ساياسي سەنىمدى سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى.
1989 – 2005 جىلدارى «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ جىڭعىلدى اۋىلدىق «پاراسات» قوعامدىق باستاۋىش ۇيىمىنىڭ توراعاسى، «پاراسات» قوزعالىسى ماڭعىستاۋ وبلىستىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، «اق جول» كەيىن «ازات» («ناعىز اقجول») پارتياسى باستاۋىش ۇيىمىنىڭ توراعاسى، وبلىستىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلاندى.
وراز تەلەمگەنۇلى حالاقتىڭ مۇددەسى ءۇشىن كۇش-جىگەرىن، وي، سانا-سەزىمىن جۇمساعان ولكەمىزدىڭ زيالى ازاماتتارىنىڭ ءبىرى. قوعامنىڭ وتپەلى قيىن كەزەڭىندە زاماننىڭ اعىمى جانە قوعامنىڭ ىقپالىمەن ءومىر ءسۇرىپ، قارا باسىن كۇيىتتەپ جۇرەتىندەردىڭ قاتارىنان ەمەس، شىنايى تاۋەلسىزدىك پەن دەموكراتيالىق وركەننيەتتى زايىرلى قوعام قۇرۋ ءۇشىن ات سالىسقان ازاماتتاردىڭ قاتارىنان تابىلدى. «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ قاتارىندا وسىنداي ازاماتتاردىڭ بولۋى قوعامدىق ۇيىمنىڭ جۇرشىلىق الدىندا بەدەلىنىڭ كوتەرىلۋىنە، ونىڭ باعىت-باعدارىنىڭ جانە كوتەرگەن ماسەلەلەرىنىڭ دۇرىس ەكەنىن سەزىنۋىنە ناتيجەسىندە جان-جاقتى قولداۋشىلارىنىڭ كوبەيۋىنە زور ىقپالىن تيگىزدى.
بۇگىندە وراز تەلەمگەنۇلى ماڭعىستاۋ اۋدانى جىڭعىلدى اۋىلىندا تۇرىپ جاتىر. ەڭبەك ارداگەرى، قازاقستان حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى. قۇرمەتتى زەينەتكەر.
تۇيتە تەمىرحان نىگىمەتۇلى
(1952-2007)
تەمىرحان نىعىمەتۇلى 1952 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ 12-ءشى جۇلدىزى كۇنى تۇركپەنستاننىڭ مارى وبلىسى، بايرامالى اۋدانى، «راۆنينا» كەڭشارىندا دۇنيەگە كەلدى.
1968 جىلى تەمىرحاننىڭ اتا-اناسى ماڭعىستاۋعا كوشىپ كەلدى. ورتا مەكتەپتى شەتپە كەنتىنەن بىتىرگەن تەمىرحان 1973 جىلى گۋرەۆ (قازىرگى اتىراۋ) پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ تاريح-فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ شىقتى. ەڭبەك جولىن ماڭعىستاۋ اۋدانىنداعى قىزان ورتا مەكتەبىندە مۇعالىم بولىپ باستاعان تەمىرحان نىعىمەتۇلى 1981 جىلعا دەيىن وسى اۋداننىڭ بىرقاتار مەكتەپتەرىندە ۇستاز بولىپ جۇمىس جاسادى. كەيىن جاڭاوزەن قالاسىنا قونىس اۋدارعان تەمىرحان، مۇناي كەنورىندارىنداعى مەكەمەلەردە جانە كاسىپوداق ۇيىمدارىندا ءارتۇرلى قىزمەتتەر اتقاردى.
تەمىرحان نىعىمەتۇلى وسى كەزەڭدەردە جاڭاوزەن قالاسىنداعى وندىرىستىك مەكەمەلەردە قازاق ءتىلىن دامىتۋدا، ءىس قاعازدارىن مەمەلەكەتتىك تىلگە كوشىرۋگە ايانباي ەڭبەك ەتىپ، ولكەمىزدە قازاق ءتىلىنىڭ اياسىنىڭ كەڭەيۋىنە مول ۇلەسىن قوسقان ازامات. العاشقى اۋدارماشىلاردىڭ ءبىرى. سونىمەن بىرگە ولكەمىزدە شاحمات سپورتىنىڭ دامۋىنا دا وزىندىك قول تاڭباسىن قالدىردى.
تەمىرحان نىعىمەتۇلى 1997 جىلى اقتاۋ قالاسىنا كوشىپ كەلدى. وسى كەزدەن باستاپ، ول جۋرناليستيكالىق باعىتقا بەت بۇرىپ، «حابار»، «ءۇش قيان»، گازەتتەرىندە رەداكتور، جۋرناليستيكالىق-تىلشىلىك قىزمەتتەردە جاقسى تۋىندىلارىمەن كوزگە ءتۇستى. ول ايماقتىق «ولجا-پرەسس» گازەتىنىڭ اشىلۋىنا ەڭبەك ەتىپ، ونىڭ ەكى جىل باس رەداكتورى بولدى. جورا-جولداس اينالاسىنا ادال، مىنەزى اقجارقىن قولعا العان شارۋاسىنا تياناقتى تەمىرحان قاي ورتادا بولسا ءوزىن كىشىپەيىل، مادەنيەتتى ۇستاي ءبىلدى. قولىنان كەلسە كىم-كىمگە دە كومەكتەسۋگە دايىن تۇراتىن ەلگەزەك «ەلىم» دەگەن جان بولدى.
تەمىرحان نىعىمەتۇلى 1989 جىلدان «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى ول ناعىز ۇلت جاناشىرى رەتىندە وبلىستاعى ساياسي قوزعالىستار مەن پارتيالاردىڭ جۇمىسىنا بەلسەنە ارالاستى. وسى جولعا كۇنكورىس نەمەسە مانساپ ءۇشىن ەمەس، ول تاۋەلسىز ەلىمىزدە ازاماتتىق قوعام مەن دەموكراتيالىق مەملەكەت ورناتۋعا تىكەلەي اتسالىسىپ، ءوز ۇلەسىن قوسۋ ءۇشىن سانالى تۇردە باردى.
تەمىرحان نىعىمەتۇلى ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇنىنە دەيىن رەسپۋبليكالىق «ناعىز – اق جول» («ازات») پارتياسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى، ماڭعىستاۋ وبلىستى. فيليالىنىڭ اپپارات باسشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى. اپتال ازاماتتىڭ ءوزى ەلدىڭ قاجەتى تيەلگەن ناردىڭ جۇگىن كوتارگەنمەن، جالعاندىعى جان اۋىرتار بىتپەس قياناتتارعا جۇرەگى شىركىن شىداي المادى.
تەمىرحان نىعىمەتۇلى تۇيتە 2007 جىلى ناۋرىز ايىندا كەنەتتەن قايتىس بولىپ، 20-شى جۇلدىزىندا قوشقار-اتا قاۋىمىنا قويىلدى.
ۋايدين نۇركەن بۇركىتبايۇلى
- 20. 04 كۇنى اقتوبە وبلىسى ىرعىز اۋدانى، جانىس بي اۋىلىندا تۋعان. جۋرناليست.زاڭگەر. اقتوبە مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى فيلولوگيا فاكۋلتەتى، قازان ۋنيۆەرسيتەتى قۇقىقتانۋ فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 1989-1990 – «قازاق ءتىلى» قوعامىندا اقتوبە قالالىق باسقارما مۇشەسى. 1990-1991 – «الداسپان» قسمب، ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. «الداسپان» ۇيىمىنىڭ شارالارىنا ەڭ جاس مۇشە رەتىندە 10 –سىنىپتان باستاپ بەلسەنە قاتىستى.
ۋاق اركەن باتتالۇلى (1930-2003)
1930 جىلى 15 تامىزدا پاۆلودار وبلىسى، شارباقتى اۋداىى، تايكۇيعان اۋىلىندا كوپبالالى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماسكەۋ قالاسىنداعى وردجينيكيدزە اتىنداعى گەولوگيا-بارلاۋ ينستيتۋتىن بىتىرگەن. ماماندىعى - گەولوگ-بارلاۋشى. گەولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى. 150-دەن استام عىلىمي ماكالالار مەن عىلىمي-ادىستەمەلىك وقۋلىقگاردىڭ جەنە ەكى مونوگرافيانىڭ اۆتورى.
1986 جىلى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە بايلانىستى الماتى ساۋلەت-قۇرىلىس ينستيتۋتىندا كافەدرا مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت ىستەن جۇرگەن جەرىنەن مەملەكەتگىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى تاراپىنان تۇتقىندالىپ، جاستار كوتەرىلىسىن ءۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى دەگەن جالامەن تۇرمسىە قامالدى. قىلمىسى ناكتى دالەلدەنبەسە دە، 8 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. 1994 جىلدىڭ 5 جەلتوكسان كۇنى كىناسىنىڭ جوعى دالەلدەنىپ، تولىقتاي اقتالدى. ول «ازات» قوزعالىسىنىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى ارەكەتتەرى مەن شارالارىنا قولداۋ ءبىلدىرىپ، بەلسەنە قاتىستى.
حالەن احمەتقالي سەرعاليۇلى
1960 جىلى 25 مامىر كۇنى قحر شاعانتوعاي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
1981-1987 جىلدارى قارپتي ينجەنەر-مەحانيك ماماندىعىن الىپ شىكتى. 1986جىلى 19 جەلتوقساندا قاراعاندى قالاسى، گاگارين الاڭىنا الماتىداعى كوتەرىلىستى قولداپ، ءبىر توپ العاشكى كۋرس ستۋتسەنتتەرىمەن كوتەرىلىسكە شىكتى.
1989 جىلى قاراعاندى قالاسىنا وتباسى جاعدايىنا بايلانىستى ورالدى.
1991 جىلى «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى. وبلىستىق ءبولىم توراعاسى بولدى.قاراعاندى وبلىسى بويىنشا قوزعالىستىڭ مىندەتتەرىن ورىنداپ، ونىڭ ۇستانىمدارى مەن قۇندىلىعىن ءالى كۇنگە تالماستان ۇستانىپ كەلەدى.
حوش مەلسبەك حاسانۇلى ( 1956 – 2008 )
حوش مەلسبەك حاسانۇلى 1956 جىلى قاڭتاردىڭ 26 جۇلدىزى كۇنى گۋرەۆ وبلىسى، ماڭعىستاۋ اۋدانى، تاۋشىق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى. 1973 جىلى شەتپە كەنتىندەگى № 2 ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ ول ەڭبەك جولىن قاراپايىم جۇمىسشىلىقتان باستادى. 1974-1976 جىلدارى اسكەر قاتارىندا بولىپ ازاماتتىق بورىشىن وتەپ قايتتى. كەلگەسىن ەڭبەكتەگى ءومىر جولىن جالعاستىرا ءجۇرىپ، گۋرەۆ (قازىرگى اتىراۋ) پەدوگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىن ءبىتىردى.
1977-1981 جىلدارى شەتپە كەنتىندەگى ءوزى وقۋ بىتىرگەن № 2 ءبىلىم ورداسىندا مۇعالىم بولىپ جۇمىس جاسادى.1981-1986 جىلدارى ماڭعىستاۋ اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىندە جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقاردى. 1986 جىلى اۋداندا جاڭادان اشالعان اۋداندىق مۇراعاتتىڭ (ارحيۆ) العاشقى ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالدى جانە ونى 1997 جىلى قارجى تاپشىلىعىنا بايلانىستى جابىلعانعا دەيىن باسقاردى. 1998-2001 جىلدار ءوندىرىس سالاسىندا جۇمىس جاسادى. 2001 جىلدان ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن ءوزى تۋىپ وسكەن ماڭعىستاۋدىڭ قارا شاڭىراعى تاۋشىق اۋىلىنىڭ ءبىلىم ورداسىندا مۇعالىم بولىپ قىزمەت جاساپ كەلدى.
مەلسبەك حاسانۇلى ءوزى قىزمەت ەتكەن وتكەن ءومىر جولدارىندا بىلىكتى مامان، ءوز قىزمەتىن شەبەر مەڭگەرگەن اتقارۋشى قىزمەتكەر، ۇلاعاتتى ۇستاز رەتىندە كورىنە ءبىلدى. وتكەن ءومىر جولدارىندا كومسومول، پارتيا، كاسىپوداق قوعامدىق جۇمىستارىنا دا بەلسەنە ارالاسىپ وتىردى.
مەلسبەك حاسانۇلى وزىنە دە وزگەگە دە تالاپ قويا بىلەتىن، ادىلدىكتى، شىنشىلدىقتى سۇيەتىن ازامات بولىپ ءوستى. كۇندەلىكتى ورتاعا قوعامدا بولىپ جاتقان وزگەرىستەرگە، جاڭالىقتارعا وزىندىك وي-پىكىرى، كوز قاراسى بولدى جانە ونى كوپشىلىك ورتادا، جيىن، جينالىستاردا كوپ الدىندا جاريا قىلىپ ءبىلدىرىپ وتىردى.
مەلسبەك حاسانۇلى 1989 جىلدان پاراسات» قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى. ول 1990-1997 جىلدارى قوعامدىق نەگىزدە ماڭعىستاۋ اۋداندىق «پاراسات» ۇيىمىنىڭ توراعاسى بولىپ، قايتا قۇرۋ جانە ەلدى دەموكراتيالاندىرۋ جۇمىستارىنىڭ العى شەبىندە ءجۇردى. سول كەزدەگى اۋداندىق «ازات» پارتياسىنىڭ باسشىسى جومارت ايداربەك جانە باسقادا ەل ازاماتتارى مەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ يگىلىگى ماقساتىندا كەلەلى ماسەلەلەر كوتەرىپ تالاپتار قويىپ وتىردى. ارينە بۇل قوعامدىق جۇمىس «پاراسات» قوزعالىس باسشىسى س.شاپاعاتوۆ جانە ونىڭ سەرىكتەرى باسشىلىعىمەن جۇزەگە اسىرىلىپ وتىردى.
مەلسبەك حاسانۇلى 1991 جىلى اۋدان ورتالىعى شەتپە كەنتىندە، جەلتوقسان جاستار قوزعالىسىنىڭ (كوتەرىلىسىنىڭ) 5 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋدى ۇيىمداستىردى. 1992 جىلى قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مەيرامى – ناۋرىز مەرەكەسىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا اۋدان ورتالىعى شەتپە كەنتىندە كيىز ۇيلەر تىگىپ، مادەني شارالار جانە ناۋرىز كوجە ۇيىمداستىرىپ اۋدان جۇرشىلىعىن مەرەكەلىك ۇلتتىق كورىنىستەرمەن ءتانتى ەتتى. «پاراسات» جانە «ازات» قوزعالىستارى اتىنان كيىز ۇيلەر تىگىپ، العاش رەت اۋدان ورتالىعىندا «پاراساتتىڭ» اق تۋىن جەلبىرەتتى. وسى شارادا حوش مەلسبەك جانە ايداربەك جومارت باستاعان «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىلەرى، الدىندا عانا قايتىس بولعان مارقۇم سايىن شاپاعاتوۆتىڭ جارقىن بەينەسىن ەسكە الىپ، ونىڭ ءوزى ومىردەن كەتسە دە ءىسى ولمەيتىندىگىن، ونىڭ دالەلىنىڭ ءبىرى، كەزىندە سايىننىڭ باستاماسى مەن ولكەمىزدە العاش رەت ۇيىمداستىرىلىپ، بۇگىندە جالعاسىن تاۋىپ جاتقان وسى شارا ەكەنىن جينالعان كوپشىلىك قاۋىمعا پاش ەتتى.
حوش مەلسبەك اۋداندا ءداستۇرلى يسلام ءدىنىنىڭ تارالۋىنا جانە يماندىلىقتىڭ قالىپتاسۋىنا، اتا – سالت ءداستۇرىمىزدىڭ قايتا تۇلەۋىنە سۇبەلى ۇلەسىن قوستى. سونىڭ ايعاعى 1992 جىلى قۇلسارى قالاسىنان تۇرار شاپقاري اتتى جاس يمامدى شاقىرىپ الدىرۋىنا جانە ونىڭ الدىنداعا عانا ايداربەك جومارت ەكەۋى بىرلەسىپ، ەسكى مۋزيكا مەكتەبىن جوندەۋدى ۇيىمداستىرىنىڭ ناتيجەسىندە اشىلعان مەشىت-مەدرەسەگە بالا وقىتاتىن يمام-مولدا ەتىپ تاعايىندالۋىنا زور ىقپالىن تيگىزدى.سول مەشىتتە جاس يمام-مولدا تۇرار شاپقاري ءدىني ساباقتار جۇرگىزىپ، جاس جەتكىنشەكتەرگە «يسلامداعى 40 پارىز»، «مۇقتاسار»، «قۇران» الىپپەسىن، «يمام شارت»، تاعى باسقا ناماز ساباقتارىن ۇيرەتتى.
حوش مەلسبەك 1993 جىلى اۋدانداعى ءدىني-قايىرىمدىلىق «ساۋاپ» قوعامىنىڭ قۇرىلۋىنا مۇرىندىق بولىپ، جارعىسىن جاساقتاۋعا كومەكتەستى جانە «ساۋاپتىڭ» العاشقى قۇرىلتايىندا، قوعامنىڭ توراعالىعىنا ەلگە سىيلى اقساقال، بەلگىلى حالىق ەمشىسى تۇيەباەۆ تۇقىمبايدىڭ سايلانۋىنا ىقپال ەتتى.
1993 جىلى العاش رەت اۋدان ورتالىعى شەتپەدەگى مەشىت-مەدرەسەدە «ورازا ايت» ءدىني مەيرامىن وتكىزۋدى ۇيىمداستىردى. سول جىلى اۋدان ورتالىعىنداعى قازىرگى تۇرعان بولاشاق سالىنار اللانىڭ ءۇيى – اق مەشىتتىڭ العاشقى قازىعىن اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى كۇزەمباي ۇيسىنباەۆ، يمام تۇرار شاپقاري، اۋداندىق «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى مەلسبەك حوش، «ازات» پارتياسىنىڭ اۋداندىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى جومارت ايداربەكوۆتەر بولىپ قاققان ەدى. اۋىل مۇعالىمدەرىنىڭ ەڭبەك اقىسىنا 25% ۇستەمە اقى تولەيتىن بولىپ زاڭ شىققان ۋاقىتتا، الەۋمەتتىك جاعدايى اۋىل مۇعالىمدەرىنەن دە تومەن نە قولىندا مالى، نە باسقاشا كۇنەلتىس كوزى جوق اۋدان ورتالىعى مەكتەپتەرىندەگى مۇعالىمدەرگە دە ۇستەمە پايىز ەڭبەك اقى تولەتۋ ءۇشىن «قالا تيپتەس پوسەلكە» دەگەن اتى بار دا، زاتى جوق شەتپەگە سەلولىق ستاتۋس بەرۋدى سۇراپ باستاما كوتەرگەن دە وسى مەلسبەك حاسانۇلى مەن جومارت ايداربەك بولاتىن. ناتيجەسىندە شەتپەگە سەلولىق ستاتۋس بەرىلىپ، مۇعالىمدەرگە ۇستەمە اقى تولەندى.
وبلىستىق «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ ءار كەزدەگى ۇيىمداستىرعان جۇمىستارىنا بەلسەنە ارلاستى. ءتۇرلى دەڭگەيدەگى وتكەن سايلاۋلارعا «پاراسات» قوزعالىسى اتىنان تاۋەلسىز باقىلاۋشى رەتىندە بىرنەشە رەت قاتىستى. قازاقستانعا، سونىڭ ىشىندە ماڭعىستاۋ وبلىسىنا شەتەلدەن اكەلىنەتىن راديواكتيۆتى قالدىقتاردى كومۋگە قارسى اكتسيانى ۇيىمداستىرۋعا بەلسەنە ارالاسىپ، تاۋشىق اۋىلى تۇرعىندارىنان 400-دەن اسا قول جينادى. 1992 جىلى جاڭاوزەن قالاسىنداعى اشتىق جاريالاعانداردى قولداۋ ماقساتىندا ماڭعىستاۋ اۋدانىنان ارناي وكىل رەتىندە باردى. ول سول كەزدەگى «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى قانات مۇحامبەتوۆ جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ وزەن قالاسىنا ارنايى جىبەرىلگەن جاۋاپتى وكىلى ق. تاقۋوۆ جانە باسقا ازاماتتارمەن بىرگە جاڭاوزەن قالاسىنداعى جاعدايدى ەلباسى نازارباەۆقا بايانداۋ ءۇشىن اقتاۋ قالاسىنا كەلدى. ناتيجەسىندە قويىلعان تالاپتار ورىندالدى. «وزەنمۇنايگازدى» «ەمبىمۇنايعا» ەرىكسىز قوساتىن كەزدە دە ول ولكە بولاشاعىنا ءوزىنىڭ الاڭداۋشىلىعىن ءبىلدىردى.
قازاقستاننىڭ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىنا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ مۇشە بولدى. ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا «اق جول» پارتياسىنىڭ باستاۋىش پارتيا ۇيىمى العاش رەت تاۋشىق اۋلىندا قۇرىلىپ، ونىڭ توراعالىعىنا حوش مەلسبەك حاسانۇلى سايلاندى.
مەلسبەك حاسانۇلى 2003 جىلى “پاراسات” قوزعالىسى اتىنان تۇپقاراعان اۋدانىنان وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتتىعىنا داۋىسقا ءتۇستى. ەگەر ءادىل سايلاۋ بولعاندا مەلسبەك حاسانۇلى سول جىلى وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى بولارى ءسوزسىز ەدى. وكىنىشكە وراي اڭعال اسىل ازاماتقا بەرىلگەن حالىقتىڭ داۋىسى ۇرلاندى، جارامسىز بولدى.
2007 جىلى قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق “اق جول” پارتياسىنىڭ قۇرىلتايىنىڭ شەشىمى بويىنشا پارتيالىق تىزىممەن پارلامەنت ءماجىلىسى دەپۋتاتتىعىنا ۇسىنىلدى.
حوش مەلسبەك حاسانۇلى 1989 جىلدان «پاراسات» قوعامدىق-ساياسي دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى جانە وسى قوزعالىستىڭ تاۋشىق باستاۋىش ۇيىمىنىڭ توراعاسى، وبلىستىق كەڭەستىڭ مۇشەسى. وبلىسىمىزداعى دەموكراتيالىق ۇردىستەردىڭ دامۋىنا ايانباي ءوز ۇلەسىن قوسىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ءىرى تۇلعاسى.
ءتورت بالانى اسىراپ وسىرگەن حوش مەلسبەك حاسانۇلى ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزەڭىنە دەيىن ءوزىنىڭ تۋعان جەرى تاۋشىق اۋىلىندا تۇرىپ، جەرگىلىكتى تاۋشىق ورتا مەكتەبىندە ۇستاز بولىپ جۇمىس اتقاردى. ول 2008 جىلى قىركۇيەك ايىنىڭ 9 جۇلدىزىندا كەنەتتەن اۋىرىپ قايتىس بولدى.
2010 جىلى ۇلى جەڭىستىڭ 65 جىلدىعى قارساڭىندا «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ، «قوساي اتا» قورىنىڭ جانە باسقا دا قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ۇسىنىسىمەن قايتىس بولسا دا وعان «پاراسات» قوزعالىسىنىڭ 20 جىلدىعى جانە سايىن ءنادىرۇلى شاپاعاتوۆتىڭ 70 جاسقا تولۋ قۇرمەتىنە بايلانىستى ۇلتتىق دەموكراتيانى دامىتۋدا قوعامعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن «ەر قوساي» مەدالى بەرىلدى. ماراپاتتاۋ ءراسىمى شاحتى ورتا مەكتەبىندە ۇيىمداستىرىلىپ، سالتاناتتى جاعدايدا مەكتەپ ۇجىمى مۇشەلەرى الدىندا مارقۇمنىڭ جۇبايى فاتيماعا تاپسىرىلدى. سول كۇنى قاۋىم باسىنا بارىپ، ونىڭ رۋحىنا قۇران وقىلدى.
ونىڭ جارقىن بەينەسى ساياسي كۇرەستە بىرگە جۇرگەن پىكىرلەس سەرىكتەرىنىڭ، ونىڭ ەلىم دەپ سوققان جۇرەگىن، وي-سەزىم، جان دۇنيەسىن قاستەرلەپ تۇسىنەتىن جاناشىر جۇرتىنىڭ ماڭگى ەسىندە.
شاپاعات سايىن (1940-1991)
قازاقستان دەموكراتيالىق ساياسي ۇيىمدارىنىڭ كوشباسشى قايراتكەرلەرiنiڭ iرi تۇلعاسى. «پاراسات» قوزامدىق - ساياسي دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ تۇڭعىش توراعاسى - سايىن ءنادiرۇلى شاپاعاتوۆ 1940 جىلى قاڭتار ايىنىڭ 4 جۇلدىزى كۇنi ماڭعىستاۋ ءوڭiرi فورت – شەۆچەنكو (ەجەلگى اتاۋى اقكەتىك) قالاسىنا قاراستى تەلمان ەلدi مەكەنiندە قاراپايىم اعارتۋشى مۇعالiمنiڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلدi. س.ن. شاپاعاتوۆ 1947 جىلدان باستاپ فورت – شەۆچەنكو قالاسىنداعى س.ن. كيروۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتە 1-شi كلاستان باستاپ 5-شi كلاسقا دەيiن وقىپ، اكەسi ءنادiردiڭ گۋرەۆ قالاسىنا (قازiرگi اتىراۋ) قىزمەت بابىمەن قونىس اۋدارۋىنا بايلانىستى ورتا مەكتەپتi 1957 جىلى گۋرەۆ قالاسىنان بiتiردi.
ورتا مەكتەپتi ۇزدiك بiتiرگەن سايىن ءنادiرۇلى 1962 جىلى الماتى تاۋ – كەن، 1969 جىلى ماسكەۋدiڭ گۋبكين اتىنداعى جوعارعى وقۋ ورىنىن قىزىل ديپلوممەن بiتiرiپ شىقتى.
سايىن ءنادiرۇلى شاپاعاتوۆ - قىسقا قىزىقتى دا قيىن – ءماندi ءومiرi, قاراپايىم مۇنايشى وپەراتور، كومسومول، كاسiپوداق، پارتيا قىزمەت جولدارىنان ءوتiپ، iرi ساياسي تۇلعا – قوعامدىق قايراتكەر دارەجەسiنە دەيiن كوتەرiلدi. جاساعان جۇمىس جولدارىندا ۇيىمشىلدىعىمەن، پرينتسيپتi – تۋراشىلدىعىمەن، كiشiپەيiل – ادامگەرشiلiگiمەن ەرەكشە كوزگە ءتۇستi.
قايتا قۇرۋ جانە ەلدi دەموكراتيالاندىرۋ كەزەڭiنە ۋاقىتىندا ءوز ۇلەسiن قوسقان - ەڭ العاشقى بەلسەندi ازاماتتاردىڭ بiرi بولدى. ۇلتىمىزدىڭ مادەنيەتi, ادەپ – عۇرپى، سالت – ءداستۇرiنىڭ قايتا تۇلەۋiنە، ۇلتتىق ماماندارىمىزدىڭ ومiردەن ءوز ورىنىن تاۋىپ كوتەرiلۋiنە، انا تiلiمiزدiڭ دامۋىنا، تاريحي جەر اتاۋلارىنىڭ قايتارىلۋىنا زور ىقپالىن تيگiزدi. حالقىنىڭ قامىنا، ەلiنiڭ بولاشاعىنا ات ءۇستi - سالعىرت قارايتىن كەيبiر پارتيا، سوۆەت باسشىلىعىنا قارسى اشىق سىن پiكiر ايتىپ، ۇسىنىس تالاپتار قويىپ باتىل كۇرەس جۇرگiزدi. ونىڭ باتىلدا ورىندى ۇسىنىس، تالاپ – تiلەكتەرi, حالقىنىڭ بۇگiنگiسiمەن بولاشاق تاعدىرىنا جانى اۋىراتىن پارتيا، كاسiپوداق، كومسومول قىزمەتكەرلەرi مەن مادەنيەت – ونەر، وقۋ – اعارتۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ ينتەلەگەنتسياسى جانە كوزi اشىق جۇمىسشى – شارۋا وكiلدەرiنiڭ اراسىنان قىزۋ قولداۋ تاپتى.
سايىن ءنادiرۇلى شاپاعاتوۆتىڭ «پاراسات» قوعامىن قۇرۋداعى كوزدەگەن باستى ماقساتتارى:
- سول كەزدەگi قوعامدىق قايشىلىقتاردىڭ، پارتيا جانە وكiمەت باسشىلارىنىڭ جiبەرگەن ساياسي قاتەلiكتەرiنىڭ ناتيجەسىندە تۋىنداعان حالىقتىڭ نارازىلىعىنا بەي – بەرەكەت قوزعالىسىنا باسشىلىق ەتۋ، ساياسي جاڭا باعىت - باعدار بەرۋ، الەۋمەتتiك جاعداي مەن ادام قۇقىنا بايلانىستى تۋىنداعان قاراما – قايشىلىق باسقا ۇلت وكiلدەرiنiڭ كiناسiنەن ەمەس ەكەنiن ءتۇسiندiرۋ، ۇلت - ارالىق قاقتىعىسقا اينالىپ كەتۋiنە جول بەرمەۋ;
- پارتيا جانە وكiمەت باسشىلىق اپپاراتىنداعى توقىراۋ كەزەڭنiڭ قابiلەتسiز باسشىلارىن جاڭا بۋىن جاڭا باعىتتاعى ماماندارمەن الماستىرۋ;
- تۇرمىس جاعدايلارى ناشار ءوز جەرiندە وگەي بالاداي كۇن كەشكەن جەرگiلiكتi تۇرعىندار مەن باسقا ۇلت وكiلدەرiنiڭ الەۋمەتتiك جاعدايىن جاقسارتۋعا، ۇيمەن قامتىلۋى جانە ءوز ماماندىعىنا ساي جۇمىسقا ورنالاسۋىنا ىقپال ەتۋ;
- حالىقتاردىڭ مادەنيەتiن، تiلiن، ادەپ – عۇرپىن، سالت – ءداستۇرiن، دiنiن دامىتۋعا جانە اۋليە ارۋاقتاردى قۇرمەتتەۋگە، جاستاردى يماندىلىققا ۇلكەندi قۇرمەتتەۋگە كiشiگە قامقور بولۋعا تاربيەلەۋگە، تاريحي جەر اتاۋلارى مەن قالا اتاۋلارىن قالپىنا كەلتiرۋگە، ۇلتتىق بالا – باقشالارمەن مەكتەپتەر اشۋعا كۇش سالۋ;
- ءوندiرiستiڭ ءارتۇرلi سالالارىنا جەرگiلiكتi ۇلت وكiلدەرi ماماندارىن كوبiرەك تارتۋ، جۇمىسقا كiرگiزۋ جانە بولاشاق ۇلتتىق مامانداردى دايىنداۋ ءۇشiن جاستاردى وقۋعا جiبەرۋ، ولاردىڭ وقۋ ورىنىنا تۇسۋiنە جاعداي جاساۋ;
- ولكەمiزدiڭ جانە قورشاعان ورتانىڭ تابيعي بايلىعىن قورعاۋعا، ەكولوگيالىق قاۋiپسiزدiكتi ورناتۋعا باعىتتالعان شارالارعا بەلسەنە ارالاسۋ;
- ايماقتىق ەكونوميكالىق پروبلەمالاردى شەشۋگە، زاڭسىزدىقپەن كۇرەسۋگە جانە جەكە ادامداردىڭ مۇددەسiن قورعاۋعا رەگيونالدىق – قوعامدىق كۇشتەردi جۇمىلدىرۋ.
يا، سايىن ءنادiرۇلى شاپاعاتوۆ حالقىنىڭ بۇگiنگiسi مەن ەرتەڭگiسiن ويلاعان سول ءۇشiن ايانباي ءوز بiلiمiن، سانا – سەزiمiن، اقىل – ويىن جۇمساعان، ءوزiنiڭ العا قويعان ماقساتىنا بۇكiل سانالى بولمىسى مەن دەنساۋلىعىن ارناعان، «ەلiم» - دەپ ەڭiرەگەن ساۋساقپەن سانارلىقتاي ازاماتتاردىڭ بiرi جانە ولاردىڭ باسشىسى بولدى.
«پاراسات» قوزعالىسىنىڭ قۇرامىنا ولكە ازاماتتارىنىڭ باسىن بiرiكتiرۋدە جانە وبلىستىق رەسپۋبليكالىق، وداقتىق دەڭگەيگە دەيiن حالىقتىق ماسەلەلەردi باتىل كوتەرۋدە قوزعالىستىڭ تۇڭعىش توراعاسى، ونىڭ ساياسي يديولوگيالىق قولباسشى – كوسەمi سايىن ءنادiرۇلى شاپاعاتوۆتىڭ ەڭبەگi زور ەدi. ازعانا ۋاقىت iشiندە ءوزi قۇرعان قوعامدى قوزعالىسقا اينالدىرىپ، ونىڭ ءورiسiن ۇلعايتىپ، كورشiلەس گۋرەۆ، اقتوبە، استراحان، ورال، قىزىلوردا وبلىستارىمەن قاتار وزبەكستاننىڭ قاراقالپاق اۆتونوميالىق رەسپۋبليكالارىمەن ءمىرزاشول ايماقتارىنا دا تامىرىن جايدى. كوپ ۇزاماي س.ن. شاپاعاتوۆ 1990 جىلى قۇرىلعان رەسپۋبليكالىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ تەڭ توراعالارىنىڭ بiرi بولىپ سايلاندى.
1990 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ 9-شى جۇلدىزى كۇنi, اقتاۋ قالاسىندا وبلىستىق پارتيا كوميتەتiنiڭ ۇگiت – ناسيحات زالىندا (قازiرگi اقتاۋ ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ كونفەرەنتس زالى) ۇيىمداستىرىلعان «پاراسات» قوعامىنىڭ كەزەكتi قۇرىلتايى جينالىسىنا قازاقستان جانە باسقا دا وداقتاس رەسپۋبليكالار ايماقتارىنان (اقتوبە، اتىراۋ، ورال، قىزىلوردا، الماتى، استرحان، كراسنوۆودسك، بەكداشى قالالارى مەن وزبەكستان، قاراقالپاقستانداعى قوعامدىق ۇيىمدار مەن جەكەلەگەن ۇيىمداردان) وكiل – دەلەگاتتار قاتىناسىپ، ناتيجەسiندە سول ۋاقىتتاعى قالىپتاسقان ساياسي – الەۋمەتتiك ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق، يدەولوگيالىق جاعدايلارعا بايلانىستى وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق، وداقتىق دەڭگەيدەگi باسشىلىققا ارنايى ۇندەۋ مەن تالاپ – تiلەكتەر، ۇسىنىستار قابىلدادى.
قۇرىلتايدا «پاراسات» قوعامى قوزعالىس بولىپ قايتا قۇرىلىپ، ونىڭ كەڭەيتiلگەن ايماقتىڭ كەڭەسi سايلاندى. جينالىس سوڭىندا «پاراسات» مادەني ورتالىعىنىڭ وبلىسقا، رەسپۋبليكاعا تانىمال ونەرپازدارىنىڭ قاتىناسۋىمەن ۇلكەن كونتسەرت ۇيىمداستىرىلدى. بۇل، باس قوسۋدا، باسقا وبلىستار مەن رەسپۋبليكاداعى قوعامدىق ۇيىمدار باسشىلارى جانە جەكەلەگەن بەلسەندi – بەدەلدi ازاماتتارمەن تىعىز بايلانىس جاسالىپ، قوعامدى – ۇلكەن اۋقىمدى ايماقتىق ساياسي بiرلەستiككە اينالدىرۋ تۋرالى ماڭىزدى – تاريحي ساياسي شەشiم قابىلداندى. ونداعى ماقسات، شىنايى ەگەمەندiك، دەموكراتيا مەن ادiلەت جولىنداعى كۇرەستi بiرنەشە ۇيىمدار بiرلەسە وتىرىپ جۇرگiزۋ اكiمشiل، ءامiرشiل جۇيەگە، پارتوكراتيا مەن بيۋروكراتياعا توپتاسقان تۇردە سوققى بەرۋ ەدi. مiنە، س.ن.شاپاعاتوۆ جانە ونىڭ ساياسي سەرiكتەرiنiڭ قوعامدى – قوزعالىسقا اينالدىرۋداعى نەگiزگi ماقساتى وسى بولدى.
س.ن. شاپاعاتوۆ قوعامدى قوزعالىسقا اينالدىرۋ، باتىس ايماقتىق قوعامدىق ءۇيىمداردى بiرiكتiرۋ ارقىلى ولاردى رەسپۋبليكالىق «ازات» قوزعالىسى تۋى استىنا شوعىرلاندىرىپ، «ازات» قوزعالىسىن ۇلكەن ساياسي – دەموكراتيالىق كۇشكە اينالۋىنا ءوزiنiڭ كۇش – جiگەرiن، بiلiم وي – سەزiمiن جۇمساپ، ايانباي ەڭبەك ەتتi.
قازاقستاننىڭ كورنەكتi قوعام قايراتكەرi, ءوز ۇلتىنىڭ وتانىنىڭ پاتريوتى، دەموكرات س.ن. شاپاعاتوۆ 1991 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ 1-iنشi جۇلدىزى كۇنi كەنەتتەن اۋىر ناۋقاستان قايتىس بولدى.
شاياحمەت اقىلبەك قوجاۇلى
1951جىلى 17 ماۋسىمدا قوستاناي وبلىسى، جەتىعارا اۋدانى، جەلقۋار اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازاق مۋ مەن ماسكەۋدىڭ ادەبيەت ينستيتۋتىن بىتىرگەن. فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، بەلگىلى اقىن، جازۋشى، دراماتۋرگ. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى. 24 كىتاپتىڭ اۆتورى. حالىكارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى وبلىستىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى. قازاقتاردىڭ ءبىرىنشى جانە ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك قۇرىلتايىنىڭ دەلەگاتى. قوستاناي وڭىرىندە قازاق مەكتەپتەرى مەن بالا باقشالارىنىڭ اشىلۋىنا بەلسەنە اتسالىستى. وبلىستىق ونوماستيكا جانە توپونوميا جونىندەگى كوميسسيا مۇشەسى رەتىندە ەلدى مەكەندەر مەن جەر، سۋ تاريحي اتاۋلارىن قايتارۋ ماسەلەسىن كوتەرۋدە بەلسەندىلىك تانىتتى.
«ازات» قوزعالىسىنىڭ ۇستانىمى مەن باعىتتارىن قولداپ، ىسكە اسىرۋعا بەلسەنە ارالاسقان بەلسەندى ازامات.
شىمشىقوۆ جانكەلدى ەردەنۇلى
1951 جىلى اقمولا وبلىسى، بالقاشين اۋدانى، امانگەلدى (جىلاندى) اۋىلىندا تۋعان. ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ەكونوميكا ينستيتۋتىنىڭ استاناداعى فيليالىنىڭ ديرەكتورى. ۇلتتىق جۇمىستاعى نەگىزگى باعىتى - ساياسي-قوعامدىق جۇمىس ارقىلى قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ شىنايى ەكونوميكالىق، ساياسي-تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزىپ، قازاق حالقىنىڭ مەملەكەت قۇرۋشى، مەملەكەت يەسى رەتىندەگى بىردەن-ءبىر ۇلت بولۋى ءۇشىن كۇرەسۋ. 1985 جىلدان 1987 جىلعا دەيىن ارقالىق پەداگوگيكالىك ينستيتۋتىندا ستۋدەنتتەردىڭ «جادىرا» شىعارماشىلىق بىرلەستىگىن قۇرىپ، جەتەكشىلىك ەتتى. 1986 جىلدىڭ 18 جەلتوقسانىندا قازاقراديوسىنان سولاقاي ساياساتكا قارسى ءسوز سويلەدى. 22 جەلتوقساندا 1986 جىلى ينستيتۋت قابىرعا گازەتىندە لەنيندىك ۇلتتىك ساياسات جايلى ماقالاسى جاريالانىپ، سول كەزدەگى كۋعىن-سۇرگىنگە ءتۇستى. 1987 جىلى كاڭتار، اقپان ايلارىندا 1931-33 جىلعى قازاقستانداعى اشتىق جايلى لەكتسيالار وقىپ، جەرگىلىكتى «ۇلتشىلدار كوسەمسىماعى» دەگەن اتاققا يە بولدى. پارتكوم،رەكتورات شەشىمىمەن ارقالىقتان كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. 1987 جىلدان تسەلينوگراد قالاسىندا. اقمولا قالالىق ستۋدەنت جاستارىنىڭ «پاراسات» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ساياسي جەتەكشىسى بولدى. تسەلينوگراد (اقمولا) قالاسىندا جەلتوكسان وقيعالارىنا (1986 ج.) ارنالعان ميتينگىلەردى باسقاردى. 1990-1993 ج.ج. توتاليتارلىق جۇيەنى ايىپتاپ، اشتىق، قۋعىن-سۇرگىنقۇرباندارىنا ارنالعان شارالار ۇيىمداستىرىپ، باسقاردى.
«اقمولا اتى قايتارىلماي ەلگە قايتپايمىز» دەگەن ۇرانمەن الماتىداعى جوعارعى كەڭەس ءۇيى الدىندا اشتىق جاريالانعان توپتى باسقارىپ باردى.
«ازات» قوزعالىسىنىڭ اقمولاداعى بولىمشەسىن قۇرۋعا بەلسەنە كىرىستى.
