قازاق ءتىلى - كوركەم، استارىندا ساليقالى وي جاتقان وتە باي ءتىل. دانا حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن مۇرا ەتىپ قالدىرعان، قۇندى تەڭدەسى جوق بايلىعىنىڭ ءبىرى دە - ۇلتتىق ءتىلىمىز. ءيا، قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى وڭاي بولماعانى بارىمىزگە ءمالىم. تاريح ءۇشىن شىندىقتى سويلەيىك. سوناۋ سۇرقيا ساياساتتىڭ سەرپىنىنە ۇشىراپ ،وسى ۋاقىتقا دەيىن انا ءتىلىمىز شۇبارلانىپ كەلدى.عابيت مۇسىرەپوۆ ءوز زامانىندا بىلاي دەگەن ەكەن: «ءتىل سالاق سويلەگەننەن بۇزىلادى». قوعام اراسىندا تىلىمىزگە سالاق قاراپ جۇرگەن ادامدار قانشاما؟
سوناۋ زامانداردان بەرى ەلدىڭ ۇلتتىعىن ساقتاپ، كورەگەندىك تانىتقان قازاق حاندارىنىڭ، حالىققا ۇلگى-ونەگە كورسەتىپ، ءجون سىلتەگەن بي-شەشەندەردىڭ، تالاي قيىندىقتا توزە بىلگەن الاش ارىستارىنىڭ ۇرپاققا اماناتتاپ جەتكىزگەن قازاق ءتىلى XXI عاسىردا ەش جانعا كەرەك بولماعاندىعى جۇرەككە باتار اۋىر سىز دەرسىز. بالاباقشادا ويناپ جۇرگەن بۇلدىرشىننەن باستاپ، الدىڭىزدان كەسە-كولدەنەڭ جولىققان كەز كەلگەن جاس ءوزىنىڭ ۇلتتىق مۇراسىنان، تۋعان ءتىلدىڭ تاعدىرىنان، تاريح جولىنان حابارسىز. ماڭگۇرتىڭ تىلىندەي. "ۇلتىڭ كىم، بالاقاي؟" دەپ، سۇراق قويعاندا: "يا - كازاح" دەپ، سەلت ەتپەستەن جاۋاپ قايتارادى. ءتىلدى مەنسىنبەۋشىلىك — قوعامداعى اسا اۋىر دەرتتىڭ ءبىرى. اۋرۋ ابدەن اسقىنعاندا عانا ءتىل جويىلادى.
1997 ج. 11 شiلدەدەگى № 151-I قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى بويىنشا "قازاق ءتىلى - قازاقستانىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى ، ورىس ءتىلى - ۇلتارالىق ءتىل" دەپ كورسەتىلگەن. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ۇش تۇعىرلى ءتىل ساياساتى قولدانىلىپ كەلەدى. ەلىمىزدەگى ءىرى قالالاردا اۋماعىندا، ورىس ءتىلىنىڭ باسىمدىلىعى بار ەكەنى دە ايان. وڭتۇستىك وڭىرلەر ءتىلىمىزدىڭ ءمانىن جوعالتپاي، قازاقىلىعىن ساقتاپ وتىر. ال كەي مەكەندەردە بۇل كورسەتكىش وتە تومەن. قازاق ءتىلى سويلەيتىن ادامدارىنىڭ سانى جاعىنان الەمدىك تىلدەر اراسىندا 70, ءتىل بايلىعىنان بويىنشا 3-ورىندى يەلەنەدى. سەنۋ قيىن دەسەك تە، دەرەكتەر وسىلايشا سويلەيدى. الەمدە ەڭ باي ءتىل سانالاتىن اراب تىلىندە 12 ميلليون 300 مىڭ ءسوز بولسا، بۇل كورسەتكىش اعىلشىن تىلىندە 750 مىڭ، قازاق تىلىندە 600 مىڭ، ال يسپان تىلىندە 300 مىڭ، ورىس تىلىندە 150 مىڭ ەكەن. ال قىتايلىقتار 87019 يەروگليفتى قولدانادى. دەمەك، قازاق ءتىلى الەمدەگى ەڭ باي تىلدەردىڭ تورىنەن ورىن الادى. قازاق ءتىلى يۋنەسكو-نىڭ 2012 جىلى شىعارعان Index Translationum ستاتيستيكاسىنىڭ رەيتينگ جەلىسىندە قازاق ءتىلى توپ-50 اۋدارۋشى ءتىل قاتارىنا ەنگەن، 2018 جىلعى دەرەكتەرگە قاراساق، يۋنەسكو-نىڭ حالىقارالىق بىرلەستىگى 20 ميلليوننان اسا ادام سويلەمەيتىن ءتىلدىڭ بولاشاعى جوق دەگەن ويدى ۇستانادى.
جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار تىلدەر سانى - 2 473, ونىڭ اراسىندا قازاق ءتىلى دە بار. الەمدىك شىعارمالاردىڭ باسىم كوپشىلىگى نەمىس، فرانتسۋز، يسپان، اعىلشىن، جاپون تىلدەرىنە اۋدارىلادى، ال ورىس ءتىلى 7-ورىنعا جايعاسقان. ءبىز بۇل كورسەتكىشتى كوتەرۋ ءۇشىن ارقايسىمىز انا تىلىمىزدە سويلەپ، انا تىلىندە قارىم- قاتىناس جاساۋىمىز كەرەك. سەبەبى اتا-بابا اماناتىنا قيانات جاساۋ، استە دۇرىس ەمەس. قادىر مىرزا ءالى:
انا ءتىلىڭ - ارىڭ بۇل،
ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە.
وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل،
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە! -دەپ ايتقانداي، وزگە تىلگە قۇرمەتپەن قاراپ، انا ءتىلىمىزدى قاستەرلەيىك!
باتەس ماليكقىزى
