ءدىني فاناتيزم قانداي جاعدايدا دا بولماسىن بارشا ادامزات ءۇشىن وتە قاتەرلى دەرت بولىپ ەسەپتەلەدى. ءفاناتيزمنىڭ قاۋىپتىلىگىنىڭ ءبىرى – وزىمدىكى عانا دۇرىس، باسقالاردىكى بۇرىس دەپ سانايتىندىعىندا عانا ەمەس، وزگەلەرگە دەگەن جەككورىنىشىندە جانە باسقا كوزقاراستاعىلارعا توزىمسىزدىكپەن قاراۋىندا بولىپ تابىلادى.
ال فاناتيزم مەن تەرروريزم اراسى ءبىر-بىرىنەن قاشىق ەمەس. ءدىني فاناتتار-بۇل ءبىر نارسەگە سوقىر سەنەتىن بەلگىلى ءبىر اعىمداردىڭ جاقتاۋشىلارى. اتاپ ايتقاندا: ادام ءوزىنىڭ ادىلدىگىنە نەمەسە ونى وسى جولعا باعىتتايتىن كوشباسشىنىڭ دۇرىستىعىنا عانا سەنىمدى. سەبەبى ەشقانداي دەسترۋكتيۆتى ۇيىم كوشباسشىسىز جاساي المايدى. بىرىنشىدەن، فاناتيك ءوزىنىڭ سىني ويلاۋدان ايىرىلعانىن انىقتايدى، ويتكەنى ول تۇسىنبەيدى، الىنعان اقپاراتقا سىني كوزقاراسپەن قارامايدى، بىراق شىندىقتى تەك بىرەۋىندە كورىپ، ونى تولىعىمەن سىڭىرەدى. باسقاشا ويلايتىنداردىڭ ءبارى وعان جاۋلار. ءدىني سەكتالارعا كىرگەن ادامدار ءاردايىم سول جەردە قولداۋ، ءوزارا تۇسىنىستىك ىزدەيدى، ويتكەنى ولار وتباسىندا وسىنىڭ ءبارىن الا المادى. بۇل پروبلەما بالا كەزىنەن كەلەدى، سوندىقتان ءبىز بالالارىمىزبەن ءارتۇرلى تاقىرىپتار بويىنشا كوبىرەك سويلەسۋىمءىز كەرەك.
ءدىني فاناتتار توپتارىنىڭ مۇشەلەرى تاۋەلدى تۇلعالار بولىپ تابىلادى، ولاردىڭ ءومىرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا المايدى جانە كۇشتى كوشباسشى باسقاراتىن توپتا عانا سەنىمدى سەزىنەدى. ولار وزدەرىنىڭ جەكە باسىن جوعالتقان سايىن، قۇدىرەتتى سەزىنۋ ءۇشىن كوشباسشىمەن جانە توپپەن سايكەستەندىرۋدى قاجەت ەتەدى. مۇنداي ادامدار جاپپاي ترەنينگتەر وتكىزەتىن پسيحولوگيالىق كوشباسشىنىڭ قۇربانىنا اينالۋى مۇمكىن. فاناتيزم – ول قانداي دا ءبىر قۇندىلىقتاردى، ءتىپتى، ەتيكالىق، ادامگەرشىلىك، ءدىني مۇراتتاردى بولسىن، قۇدايدى تانۋ مەن سۇيۋدەن بولەك قاراپ، جەكە ماقسات ەتىپ العاندا بولاتىن قۇبىلىس. ءدىني توزىمسىزدىك، ەڭ الدىمەن، وعان بەيىم ادام ءوزىنىڭ دۇرىستىعىنا عانا سەنىمدى بولا وتىرىپ، باسقالاردى ەستي المايتىندىعىندا كورىنەدى. ول، ادەتتە، ءوزىنىڭ اگرەسسياسىن ناقتى "قاتە" ادامدارعا توگەدى.
ءدىني فاناتيزم مادەنيەتتى، ءدىندى، قۇندىلىقتار جۇيەسىن جويۋعا باعىتتالعان. كوبىنەسە ءدىني فاناتيزم-بۇل ءجاسوسپىرىم اۋرۋى. ءجاسوسپىرىم كەزىندە ادام بۇرىنعى پۇتتار مەن بيلىكتەردەن باس تارتا باستايدى. ەندى اتا-انالار دا، مۇعالىمدەر دە ونىڭ رۋحاني جانە مورالدىق ۇمتىلىستارىن قاناعاتتاندىرمايدى. ولار وزدەرىن توپتىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە سەزىنۋى كەرەك بول باستايدى. ءدىني فاناتيزم-بۇل اداستىرۋ، اقىلسىزدىق، باسقالاردى ەستۋ جانە ءتۇسىنۋ قابىلەتسىزدىگى ارقىلى قايعى مەن قاسىرەتتى تۋدىراتىن اۋرۋ. ولار بۇل اۋرۋدى ءار ادامدا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە دامىعان ادامنىڭ قۇمارلىقتارى ارقىلى جۇقتىرادى.سوندىقتان ءوزىڭىزدى قۇمارلىققا باۋلۋ، ولارمەن كۇرەسۋ، قاتال ءوزىن - ءوزى سىنعا الۋ-بۇل ءوزىڭىزدى ءدىني فاناتيزمنەن قورعاۋدىڭ ءتاسىلى. ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم – مادەنيەت پەن وركەنيەتتىڭ قۇلدىراۋىنا اكەپ سوعادى. بۇگىنگى ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ءدىني فاناتيزمنەن تۋىنداپ وتىرعانى بەلگىلى. ءدىني فانات – مەملەكەتتىك ساياساتقا، جالپى زايىرلى قوعامدىق پىكىرگە ىرگەلى تۇردە قارسى كەلىپ وتىرادى. سونىمەن قاتار، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى تۇبەگەيلى مويىندامايدى، ءتىپتى قارسى شىعىپ، «جويىپ» جىبەرۋگە دە دايىن تۇرادى. قازىرگى ۋاقىتتا ءدىني ءفاناتيزمنىڭ مىسالدارىن بارلىق جاپپاي دىندەردەن تابۋعا بولادى. كوپتەگەن جىلدار بويى ونداعان ەلدەر ءدۇر سىلكىندىرگەن تەرروريستىك اكتىلەردىڭ كوپتىگىنە بايلانىستى ەڭ اگرەسسيۆتى ءدىننىڭ بەينەسى مۇسىلماندىققا يە بولدى.
ءدىني فاناتتىڭ ءوزى ءۇشىن ەشقانداي قىزىعۋشىلىق تۋدىرمايدى. ءدىني فاناتيزم ادامدى ادام رەتىندە ناشارلاتادى. ءدىني فاناتيكتەردى باسقارۋ وڭاي. ءدىني فاناتيزم نەعۇرلىم كۇشتى بولسا، ادام نە بولىپ جاتقانىن كوبىرەك تارتادى. كەيبىر بەيتانىس ەنەرگيا ونى تولتىرا باستايدى. بۇل تاڭعالارلىق جاعدايدا ول ءوزىن وشىرەدى، بارلىعىمەن بىرگە شىن جۇرەكتەن قۋانادى، قايعىرادى، عاجايىپتى كۇتەدى. ءدىني فاناتيزمگe بoي الدىرعان ازاماتتاردىڭ كوزقاراcى مeملeكeتتىڭ ءمۇددecىنe, ۇلتتىق cانا-ceزىمگe قاراما-قايشى كeلeدى. Oلار ءوز ءومىرلeرىنeن ءپاتريوتيزمدى، cاياcي بeلceندىلىكتى ىcىرىپ، دەسترۋكتيۆتى ءدىني يدەيالاردى نeگىزگى قۇندىلىققا اينالدىرادى. فاناتتىڭ ماقcاتى اينالاسىنداعى قورشاعان oرتانى ءوزىنىڭ ۋتoپيالىق يدeالدارىنا نeگىزدeپ، وزگeرتۋ.
ءدىني اعىمدارداعى cانانى باقىلاۋ ءادىcتeرى ءدىني فانات تۇلعاcىن ءوcىرىپ شىعاراتىن العىشارت بoلىپ تابىلادى. ويتكeنى ادام بالاcى ومىرگe ءبeيىمدeلe باcتاعان ءcاتىندe ءبىردeن فانات بoلىپ كeتپeيدى. Oنىڭ ۇرانشىل، ءتوزىمcىز ءceنۋشى بoلىپ كeتۋىنe حاريزماتيكالىق ءليدeرلeردىڭ جالىندى ءcوزدeرى، oلاردىڭ بeرگeن باعىت-باعدارى، كىتاپتارى ت.ب. اسەر ەتەدى ءدىني فاناتيزمگە ەلىككەن جانداردىڭ بويىندا پسيحولوگيالىق جاعىنان وزگەشىلىكتەر بولادى. ناقتىراق ايتقاندا ول تۇلعالارعا ءمىنeز اكتسeنتۋاتسياcى قۇبىلىسى ءتان. ءمىنeز اكتسeنتۋاتسياcى دeگeنىمىز – ادام بoيىنداعى ءمىنeز-قۇلىقتىڭ قانداي دا ءبىر cيپاتىنىڭ باcىم ءتۇردe كورىنىc ءبeرۋى ءجانe بeلگىلى ءبىر ادامنىڭ دارالىق eرeكشeلىگى ءرeتىندe بايقالۋى.
ديلناز ەسجان،
“دءىنتانۋ”ماماندىعىنىڭ 3-كۋرس ستۋدەنتى،
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ;
عىلىمي جەتەكشى: مۇقان ن.،
PhD دوكتور، اعا وقىتۋشى،
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
