جۋىردا ءبىر بالالاردىڭ الەۋمەتتىك ۇيىندە (جارتىلاي جەتىم نەمەسە اكە-شەشىسىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن، ىشىمدىككە سالىنعان وتباسى بالالارى تۇرادى) بولۋدىڭ ءساتى ءتۇستى (الماتى). جاس انشىلەرمەن بىرگە ۇلتتىق مۋزىكانى ناسيحاتتاماق ويىمىز ادىرەم قالدى (ولاردى شاقىرىپ، ۋاقىتتارىن العانىم ءۇشىن كەشىرىم سۇرايمىن). ويتكەنى، سارت-سۇرت اندەردىڭ ادەتتەگىشە مىسى باسىپ كەتتى.
ءبىر مەزگىلدە سول جەرگە بارعان الدەبىر اۋقاتتى كومپانيا مەن الماتىلىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ستۋدەنتتەرى جەڭىل-جەلپى دۇنيەلەرمەن بالاقايلاردى "قۋانتىپ-اق" تاستادى. ساتۇر-سۇتىرعا ءبىر ەلىتكەن سوڭ ۇلتتىق ونەردىڭ قادىرى قاشارىن ۇققان ءبىزدىڭ ونەرپازدار كەيىن قاراي شەگىنە بەردى. كىشىپەيىلدىك تانىتامىز دەپ تىزگىندى قولدان بەرىپ العانىمىزدى كەش ۇقتىم... ەندى تەك قوشتاسىپ كەرى قايتۋ عانا قالدى.
***
ايتپاقشى، اراسىندا بالالار ءان سالىپ، تاقپاق ايتىپ ونەرلەرىن كورسەتتى. وتە اسەرلى. سوسىن ءدىني اندەر دە ايتتى. اڭگىمە ءدىن دەگەننەن شىعادى... تاربيەشىلەرمەن، اسپازشىلارمەن اڭگىمەلەستىك. ولار بالالاردى ءدىن ارقىلى تاربيەلەيتىندىكتەرىن العا تارتتى. ونداعى ايەل بىتكەننىڭ بارلىعى دا ھيدجاپ كيىپ، ورامالمەن تۇمشالانعان. مەملەكەتتىك مەكەمە سانالاتىن مۇنداي ورىنداردا ءدىني ناسيحات جاسالۋى قانشالىقتى زاڭدى؟ جالپى بالانى دىنمەن تاربيەلەۋ قانشالىقتى دۇرىس؟ ونىڭ ومىرلىك قاعيدالارى، تانىم-تۇسىنىگى قالىپتاسپاي جاتىپ دىنمەن "باسىن قاتىرۋ" ەرتەڭگى شىنايى بىلىمنەن، زايىرلى قوعاممەن "اراز" دۇمشە مولدالاردى تۋدىرماي ما؟ اتا بابامىز بالانى ەجەلدەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارمەن تاربيەلەگەن بولاتىن. بەسىك جىرىنان باستاپ، باتىرلار جىرىنا دەيىنگى ارالىقتا قانشاما قازىنالى حالىق مۇرالارى بار ەكەنىن بالالار ۇيىندەگىلەر بىلە بەرمەيتىن ءتارىزدى.
ۇل بالالارعا ارناپ ارنايى دەمەۋشىلەر قوس قاباتتى جاتاقحانا سالىپ بەرىپتى. ءىشى سالتاناتتى سارايداي (قىزدار نەگە تىس قالدى ەكەن؟). بۇل باتپان قۇيرىقتىڭ ارتىندا كىمدەر تۇر دەگەن ساۋال سانامىزدا سايراپ شىعا كەلدى. بالكىم، ءبىز قاتەلەسىپ تە تۇرعان شىعارمىز. بىراق، ىشكى تۇيسىك الدەنەنىڭ دۇرىس باعىتتا ەمەس ەكەنىن سەزدىردى. ءبىر كەزدەرى ءدىني اعىمدار اباقتى-تۇرمەلەرگە كىرىپ، قىلمىسكەرلەردى ءوز يدەيالارىنا باعىندىرىپ ەدى. ونىڭ اقىرى اقتاۋداعى تۇرمە ىشىندەگى اتىس-شابىسپەن ءبىتتى. سودان كەيىن عانا تۇرمە ىشىندە جاپپاي سالىنعان مەشىتتەر جابىلدى. ۋنيۆەرسيتەت پەن كوللەدج جاتاقحانالارىنا تەرىس اعىمدار قۇربان ايت، ورازا مەرەكەلەرىندە داستارحان جاساپ، اۋىلدان اۋىزدارىن اشىپ كەلگەن اشقۇرساق جاستاردىڭ ساناسىن ۋلاپ جۇرگەنى بۇرىننان بەلگىلى جايت. ءدىني اعىم جەتەكشىلەرىمەن ۇلكەن اۋديتوريالاردا كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىراتىن جاعدايلارىن دا ەستىپ-ءبىلىپ ءجۇرمىز. جاستارعا اعىمدار تۋرالى ءتۇسىندىرىپ جاتقان ەشكىم جوق. اسىرەسە، سپورت سالاسىندا جۇرگەن جاستار ءدىني سەكتالاردىڭ قۇرىعىنا تەز ءتۇسىپ جاتقاندىعىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. قىلمىسكەرلەر مەن سپورتشىلاردىڭ «جۇماقپەن»، «قور قىزىمەن» باستارىن اينالدىرىپ، «روبات-ماشينا»، قانىشەر اسكەر رەتىندە قولدانۋدى كوزدەيتىن ءتارىزدى. سونىمەن قاتار، ەلىمىزدە جەكەمەنشىك ءدىني بالاباقشالار بارشىلىق ەكەنى كوپشىلىككە ايان... ال ەندى اعىمدار بالالار ءۇيى مەن جەتىمحانالارعا اۋىز سالعان سياقتى. نەگە دەسەڭىز، اتا-انا مەيىرىمىن سەزىنبەگەن جەتىم بالالار "شاش ال دەسە، باس الاتىن" ناعىز قاجەتتى قۇرال ەمەس پە؟ ونىڭ ۇستىنە، ومىرگە وكپەلى بالالار جان الەمىنە قاجەتتى جىلىلىقتى اعىمداردان الىپ وتىرعان سوڭ ولار ءۇشىن "وت كەشىپ", "جانپيداعا" بارۋ ءسوز بولىپ پا؟ قارا باسىمىزدىڭ قامىن ەمەس، ەرتەڭگى بالالارىمىزدىڭ بولاشاعىن ويلاساق، جەتىمدەر مەن بالالار ۇيلەرىن ءدىني اعىمداردان ساقتاۋىمىز كەرەك. وعان ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندار جۇمىلۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. بارلىق جەتىمدەر مەن بالالار ءۇيى ءدىني تۇرعىدان قاداعالانۋى قاجەت. بۇل ءبىر جاعىنان بالالاردى زياندى اقپاراتتاردان قورعاۋ بولىپ تابىلادى.
كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا ءبىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىز تاعدىر تالكەگىنە ۇشىرادى. اتا-بابا ءداستۇرىن ۇستاعان قازىنالى قارتتار كوزدەن بۇلبۇل ۇشا باستادى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى ءدىني اعىمدار ەلدىڭ رۋحاني سۋساپ وتىرعاندىعىن پايدالانىپ، وسىناۋ رۋحاني سۇرانىستى دىنمەن تولتىرۋعا تىرىستى. سەكتالار ءوز يدەيالارىن ءتۇرلى قىلمىستار، ىشىمدىك، ناشاقورلىققا قارسى كۇرەس رەتىندە ناسيحاتتادى. سونىڭ سالدارىنان ءبىر وتتان قاشقان جاستار ەكىنشى ءبىر وتقا ءتۇسىپ، وزدەرىنىڭ ءتول تاريحي ساناسى مەن دۇنيەتانىمىنان ايرىلىپ قالىپ جاتتى. ۇلتتى جويۋ ءۇشىن اۋەلى ونىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىن قۇرتۋ كەرەك ەكەنىن بىلەتىن اعىمدار مىڭجىلدىقتار بويى سۇزگىدەن وتكەن حالىق مۇراسىنا اۋىز سالدى. سالت-داستۇرلەرىمىز ءبىزدىڭ جەرىمىزدىڭ ەرەكشە تابيعاتىنا، ۇلتىمىزدىڭ تابيعي بولمىسىنا ساي سۇرىپتالىپ، رۋحاني ءىلىم-ءبىلىم رەتىندە ابدەن ورنىققان. وسىناۋ تەرەڭ ءىلىم-ءبىلىمنىڭ فيلوسوفيالىق سىرىن وسى كۇنگە دەيىن اشىپ كورسەتە الماي، ءوزىمىز تاني الماي كەلەمىز. بار بايلىعىمىزدى باعالاماي اعىمداردىڭ دوگمالارىنا الدانىپ، ءوز تامىرىمىزعا ءوزىمىز بالتا شاۋىپ جاتقاندىعىمىزدى تۇسىنە بەرمەيمىز.
ءبىر كەزدەرى "ۇلتتىق مادەنيەت" ءپانىن ءبىلىم باعدارلامالارىنا ەنگىزۋ ماسەلەسىن كوتەرگەن ەدىك. جاھاندانۋ، ءتۇرلى يدەولوگيالىق قاقتىعىستار ۋاقىتىندا قازاقتى ۇلت رەتىندە ساقتايتىن، تەك يسلامدىق قانا ەمەس، ءتۇرلى-ءتۇرلى جاھاندىق ءدىني اعىمدارعا قارسى قورعانىش بولاتىن سالت-داستۇرلەرىمىز ەكەنىن ۇمىتپاساق ەكەن.
ارمان اۋباكىر
