ىقىلاس مۋزەيىنىڭ قورىنا اقان سەرىنىڭ دومبىراسى تابىستالدى

قازاق مادەنيەتى مەن ونەرىنىڭ «التىن عاسىرى» اتالعان كەزەڭ ءحىح عاسىر – اتى قازاققا ءماشھۇر ءبىرجان سال، اقان سەرى، ۇكىلى ىبىراي، بالۋان شولاق، ءمادي، ەستاي سىندى ونەر مايتالماندارىن دۇنيەگە كەلتىردى. سونىڭ ىشىندە ارقا سال-سەرىلىك ونەرى دەگەندە ەسىمدەرى ءبىرىنشى بولىپ اتالاتىن – اقان سەرى مەن ءبىرجان سال بولسا، عاسىر اسىپ اقان سەرىنىڭ قولىنا ۇستاعان قارا دومبىراسى مۋزەي قورىنا الىندى.

ەلباسى ن. نازارباەۆ «رۋحاني جاڭعىرۋ: بولاشاققا باعدار» اتتى ماقالاسىندا «ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز، ءتىلىمىز بەن مۋزىكامىز، ادەبيەتىمىز، جورالعىلارىمىز، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ۇلتتىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋعا ءتيىس. ابايدىڭ دانالىعى، اۋەزوۆتىڭ عۇلامالىعى، جامبىلدىڭ جىرلارى مەن قۇرمانعازىنىڭ كۇيلەرى، عاسىرلار قويناۋىنان جەتكەن بابالار ءۇنى – بۇلار ءبىزدىڭ رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ ءبىر پاراسى عانا» – دەگەن بولاتىن. بۇل باعىتتا ۇلت پەن ۇرپاق ءۇشىن كوتەرىلگەن ماڭىزدى ماسەلەلەردى ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا، ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتار مۋزەيى، ۇلتتىق ونەردى جاساۋشى تۇلعالاردىڭ جادىگەر مۇرالارىن جيناۋدى قايتا ءوربىتتى. وسىعان وراي، ۇلتتىق رۋحانياتىمىزدىڭ قالىپتاسىپ دامۋىنا زور ىقپالىن تيگىزگەن، قازاق ونەرىن بيىك شىڭعا كوتەرىپ سوڭىندا وشپەس ءىز قالدىرعان، اقاننىڭ دومبىراسى تەك مۋزەي قۇندىلىعى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بۇكىل قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىندە الاتىن ورنى ەرەكشە.

اقان سەرى قورامساۇلى – قازاقتىڭ ءان ونەرىندە قايتالانباس تۇلعا. ونىڭ اندەرى قازىرگى ۋاقىتتا ءداستۇرلى ءان ونەرىندە ەرەكشە قۇبىلىس بولىپ وتىر. مۋزەي عالىمدارىنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارى ناتيجەسىندە تۇسكەن اقان سەرىنىڭ دومبىراسىن كەزىندە ساكەن ءجۇنىسوۆ ونىڭ تۋىستارىنان العان. ساكەن سەرى، اقان سەرى تۋرالى II توم رومان جازىپ، ونىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن تۇبەگەيلى زەرتتەگەن بولاتىن. بۇگىندە تاريحى تەرەڭدە جاتقان سەرى دومبىراسى مۋزەي ەكسپوزيتسياسىنان ورىن الدى.

كەشكە الماتى قالاسىنىڭ اكىمى باۋىرجان بايبەك مىرزا جانە ونەر قايراتكەرلەرى قاتىستى.

كونتسەرتتى قر مادەنيەت قايراتكەرى، كۇيشى مۇرات ابۋعازى جۇرگىزدى. «ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتار مۋزەيىندە بۇعان دەيىندە ۇلى تۇلعالارىمىزدىڭ قولدارىنا ۇستاعان اسپاپتارى ساقتالىپ كەلسە، مىنە بۇگىن وسى مۋزەيدىڭ قورى تاعى ءبىر اسا قۇندى جادىگەرگە تولىققالى تۇر. بۇل اقان سەرىنىڭ ءوزىنىڭ ۇستاعان دومبىراسى. ەندەشە قازاققا ءسۇيىنشى دەيىك قادىرلى اعايىن»، - دەدى م. ابۋعازى.

كونتسەرتتىڭ شىمىلدىعىن اقان سەرى ءبىرجان سالداردان داۋىرلەگەن ارقانىڭ انشىلىك، سال-سەرىلىك ءداستۇرىنىڭ بۇگىندە كوشىن العا سۇيرەپ كەلە جاتقان، كەشەگى سال-سەرىلەردىڭ سارقىتى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى رامازان ستامعازيەۆ اقان سەرىنىڭ شوقتىعى بيىك «شامشىقامار»، «ماڭماڭگەر» اندەرىمەن اشتى. ەل اراسىندا اقان سەرى مەن اقتوقتىنىڭ ماحابباتى ۇلكەن اڭىزعا اينالعان وقيعا. اقان سەرى عاشىعى اقتوقتىعا ارناپ كوپتەگەن اندەر شىعارعان، ورتاعا كەلەسى بولىپ شىققان كۇمىس كومەي ءانشى گۇلسىم ارىسباەۆا «اقتوقتىنىڭ اۋجارى» ءانىن ورىندادى. سونداي-اق كەشتە سيرەك ورىندالاتىن سەرى اندەرىنىڭ ءبىرى «ىڭكار-اي» ءانىن جولامان قۇجىمانوۆ، ارقا انشىلەرىندە كوپتەپ كەزدەسەتىن ماقپال تۋىندىلارىنىڭ ىشىندەگى شوقتىعى بيىك ءان اقان سەرىنىڭ «ماقپالىن» ايدانا اسانباەۆا ورىنداپ شىقتى. اقان سەرىنىڭ اتاعىنىڭ التى الاشقا جايىلۋىنا بىرىنشىدەن ءوزىنىڭ ونەرى بولسا، ەكىنشىدەن ءوزىنىڭ داڭقتى تۇلپارى قۇلاگەر بولعانى بولعانى بارشاعا ءمالىم. «قۇلاگەر» ءانىن، ايتۋلى ءانشى تىلەۋلەس قۇرمانعاليەۆ، سونىمەن قاتار اقان سەرىنىڭ سىرلى-سازعا تولى شىعارمالارىنىڭ ءبىرى «بالقاديشا» ءانىن، بەلگىلى ءانشى تالعات ابۋعازى، سەرىنىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزدەرىندە شىعارعان، دۇنيەتانىمدىق ويعا قۇرىلعان تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى «شىرماۋىعىن» امانگەلدى كۇزەۋباي، عاجاپ تۋىندىلاردىڭ ءبىرى «مايداقوڭىر» ءانىن قۇرالاي شاياحمەتوۆا، «كوككوبەلەك» ءانىن سايات نۇرعازين ورىنداپ شىقتى.

ارقا اندەرى مەن كۇيلەرى وزەكتەس سارىنداس بولىپ كەلەتىندىكتەن كەش كۇيمەن دە ءوربىدى. مايتالمان كۇيشى سىرىم نورمولدين تاتتىمبەتتىڭ كۇيى «قوسباساردى» ورىنداسا، كەش جۇرگىزۋشىسى، كۇيشى مۇرات ابۋعازى ابىكەن حاسەنوۆتىڭ «قوڭىر» كۇيىن كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنە قوندىرا ورىندادى. كيەلى سەرى دومبىراسىنىڭ دىبىسىن شىعارۋعا ساحناعا، كەشەگى ءبىرجان سال، اقان سەرى، ماديلەردىڭ بۇگىنگى ءىزباسارى ەرلان تولەۋتاي كوتەرىلىپ اقان سەرىنىڭ «التىباسار» ءانىن اۋەلەتىپ، جينالعان كوپشىلىكتىڭ قوشەمەتىنە بولەندى.

ءوز مارەسىنە كەلىپ جەتكەن، اقان سەرىنىڭ اندەرى اۋەلەگەن كەرەمەت ءداستۇرلى كەش سوڭىندا قالا اكىمى باۋىرجان بايبەك ءسوز الىپ: «شىنىندا دا بۇگىن كەرەمەت تاريحي وقيعا بولىپ جاتىر. مىنا بۇگىنگى كونتسەرت زالىنا ءوزىم بىرنەشە رەت كەلسەمدە، بىراق بۇگىن ەرەكشە حالىقتىڭ ىقىلاسى سەزىلىپ وتىر. ەلباسى تاپسىرماسى بويىنشا قازاقستاندا، الماتى قالاسى بويىنشا ۇلتتىق داستۇرلەردى جاڭعىرتۋدا، دامىتۋدا ۇلكەن ءىس-شارالار ءوتىپ جاتىر. ەكى جىلدىڭ ىشىندە ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتار مۋزەيىنىڭ ىشىندە قانشاما وزگەرىستەر بولدى، جىل سايىن 60-تان استام كونتسەرت وتەدى. العاشىندا كونتسەرتتەرگە ادامدار از جينالىپ جارناماسى جاسالدى، قازىر قانشاما حالىق ۇيرەنىپ ءداستۇرلى كونتسەرتتى كورۋگە كەلەدى. كەڭەس زامانىنان باستاپ مۋزەيگە 70-تەن استام مەموريالدى اسپاپتار جينالعان، سوڭعى جىلدارى ءبىراز توقتاپ قالادى. ال، قازىر ەكى جىلدىڭ ىشىندە مۋزەي باسشىلىعىنىڭ ۇلكەن جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا، اكىمشىلىكتەن قاراجات ءبولىنىپ مۋزەيگە 50-دەن استام اسپاپ تۇسكەن، ونىڭ 30-ى تاريحپەن بايلانىستى وتكەنىمىزدىڭ كوزىندەي بولعان مەموريالدى اسپاپتار. ۋنيۆەرسيادا قارساڭىندا الماتى قالاسىندا ءداستۇرلى مۋزىكامىزدى، مادەنيەتىمىزدى كورسەتەتىن الاتاۋ ءداستۇرلى مۋزىكا تەاترى اشىلدى، جانىندا مۋلتيمەديالىق ءداستۇرلى مۋزىكالىق ورتالىعى اشىلىپ، مەموريالدى اسپاپتار سوندا قويىلدى. بۇنداي كەرەمەت عيماراتتىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا قولونەر قالاشىعىن دامىتىپ كەلە جاتىرمىز. ەلباسى مادەنيەتىمىزگە، سونىڭ ىشىندە ءداستۇرلى مادەنيەتىمىزگە ۇلكەن قولداۋ كورسەتەدى» - دەي كەلە قالا اكىمى ءوز قولىمەن اقان سەرى دومبىراسىن، مۋزەي باسشىسى ۇلجان بايبوسىنوۆانىڭ قولىنا تابىستاپ، مۋزەيدىڭ «مەموريالدى اسپاپتار زالىنىڭ» ەكسپوزياسىنا ورنالاستىردى.

كەشكە كەلگەن كوپشىلىك اقان سەرى شىعارماشىلىعىمەن جاقىنىراق تانىسىپ، ارقانىڭ ءان-كۇيىنەن سۋسىنداپ، سەرىنىڭ كوزىندەي بولعان تاريحي جادىگەر قارا دومبىراسىنىڭ مۋزەي زالىنداعى قۇرمەتتى ورنىنا ورنالاسقاندىعىنىڭ كۋاسى بولىپ قايتتى.