«كورىكتىم مەنىڭ»

2679
Adyrna.kz Telegram

نەمەسە ءبىر ءاننىڭ تاريحى

(21 جاسقا دەيىن)

"جەتەم دەپ ءجۇرىپ قالادى ەكەن جەتە الماي،
اق ادال جاندار ارمانىنا اسىققان"
تۇرسىن جۇماش

راس ءسوز.... ادالدىڭ ارمانىنا جەتكەنى جوق.
اقىندىقتىڭ ءبىر شارتى، بالكىم باستى شارتى – قاراپايىم ءومىر شىندىعىن كوركەم ءارى نۇسقا جەتكىزۋ. جۇرەككە جەتكەن جىر – پوەزيا، جەتپەگەنى– ەمەس. تۇرسىن اقىن جۇرەك قىلىن شەرتەتىن شايىرلەردىڭ ساناتىنان ەدى. تەك، ومىردەن ەرتە كەتتى. ونىڭ تاڭعى شىقتاي ءمولدىر جىرلارى وقىرمانعا ءالى جەتپەي جاتقانداي.

قازاقتا اقىن كوپ قوي. بىراق جان الەمى اق جاۋىننان سوڭ جادىراپ اشىلعان كوك اسپانداي ءمولدىر اقىن سيرەك. ادەتتە مۇنداي اقىندار كوپ جاسامايدى، قولعا ۇيرەتۋگە كونبەيتىن كيىكتىڭ لاعى سياقتى – قۇسادان ەرتە ءولىپ قالادى.

ولار مىنا جالعانعا سىيماي وتەدى. تۇرسىن دا تىرشىلىككە ۇيلەسە الماي كەتكەن اقىن ەدى. تۇرسىن اقىننىڭ ارامىزدان كەتكەنىنە شيرەك عاسىردان اسىپ بارادى. اقىننىڭ سوزىنە جازىلعان وسىناۋ ءاندى شىعارعانىما دا 20 جىلدان اسىپتى. سەيىلدىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان "تاڭ سامالى" اتتى مىنا مۋزىكالىق ءفيلمدى بۋراباي مەن بالقانتاۋدا سوسىن سەيىلدىڭ تۋعان اۋىلى – قىزىلتاۋدا تۇسىرگەن ەدىم. بۇعان دا ون بەس جىل تولىپتى. سىرعىپ ءوتىپ جاتقان ۋاقىت، زۋلاعان ءومىر...

وسىندايدا قاراعاندىداعى قامسىز كۇندەرىم ەسكە تۇسەدى. قاراعاندى ۆوكزالىنىڭ كافەسىندە ازامات شوقشين ەكەۋمىز ۇزاق وتىرۋشى ەدىك. ازاماتقا بۇگىنگى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى سەرىك اقسۇڭقارۇلى گراجدان دەپ ات قويعان ەدى ءبىر زاماندا. مەن ءوزىم "شوقتىعى بيىك شوقشين" دەيمىن ءالى كۇنگە دەيىن.

پويىزدار ەرسىلى-قارسىلى اعىلىپ جاتادى. شوقشين تۇرسىندى جاتقا بىلەدى. "ولەڭ وقى!" – دەيمىن ازاماتقا.. ازامات الدىندانى اششى اراقتى اۋزىنا قۇيا سالادى دا:

مىنا مەنى،
ءبىر كۇن ەسكە ءتۇسىرىپ،
جىلايسىڭدار تاعدىرىمدى ءتۇسىنىپ.
بۇل فانيدەن شىندىق ىزدەپ جۇرگەندە،
الىپ كەتتى قاناتىنا قۇس ءىلىپ.

الىپ ۇشىپ
كەتتى مەنى ول بيىككە –
اق پەرىشتەم، قالاي قيسىن كۇيىككە.
قۇدايمەنەن بىرگە جۇرگەن جاقسى عوي،
جانىم سەنى، ۇلگەرمەدىم ءسۇيىپ تە...–

دەپ ءبىر قويادى. ەكەۋمىز تاعى ءبىر الىپ قويامىز. "وقى", – دەيمىن. ول مۇدىرمەيدى:

ۇقپايدى انىق، مەنى ەشكىم ۇقپايدى انىق،
كەتسەم بە ەكەن ءموپ-ءمولدىر شىققا اينالىپ.
كەرەمەتپىن دەپ جۇرگەن اقىنداردىڭ.،
دىرىلدەتىپ تىزەسىن جىققان بايلىق.

ال سەن ءوزىڭ التىن كورسەڭ شىدايسىڭ با،
شىدايتىنداي كىم ەدىڭ، قۇدايسىڭ با؟!
سەنىڭ شاراپ ىشكەنىڭ كىمگە ءدارى،
ولەسىڭ عوي ءبىر كۇنى قۇلايسىڭ دا.

ولسەم ولەم، ولمەسەم قاسىم قايدا،
تۇسەدى ەسكە تولەگەن وسىندايدا.
جەر ۇستىندە ءجۇرمىن بە، جۇرسەم ەگەر،
تۋعان تۋىس قايدا ءجۇر، دوسىم قايدا؟

ۇزاق ۇنسىزدىك يەكتەيدى .تەك پويىزداردىڭ توقتاۋسىز سالعان زىكىرى ۇزىلمەيدى.كەيدە توقتاپ تۇرعان پاروۆوزدار تاپ ءبىر ادام قۇساپ كۇرسىنەدى...

1992 جىلى "ورتالىق قازاقستان" گزەتىنەن ءبىر ولەڭىن كەزدەيسوق وقىپ قالعان مارقۇم ەسەنعالي راۋشانوۆ تۇرسىنعا حات جازىپتى. "بىراق تۇرسىن جاۋاپ جازبادى.. جۇماتايعا ۇقساي ما، قالاي ءوزى، – دەدىم دە قويدىم", – دەيدى ەسەنعالي اعا

مەن اششى اراقتى قىرلى ستاقاندارعا ورتالاپ قۇيامىن. "وقى", – دەيمىن. شوقتىعى بيىك شوقشين – بالا بۇركىت سەكىلدى – ايانبايدى:

جانىما جاقىن وسى اقىن – دالا،
جانىمدى قايدان ۇقسىن قاتىن-بالا.
سەن جىلاپ قالاسىڭ-اۋ،، قالعىپ كەتسەم،
سەن جىلاپ قالاسىڭ-اۋ، اقىلدى انا.

جانىما جاقىن، وسى، ماعان دالا،
جانىمداي جاقسى كورەم، جامانداما.
تۇسىمدە مۇقاعالي كۇبىر ەتتى،
ءدۇبىر جاقىن دەگەنى ول، الاڭداما.

شوقشين ەكەۋمىز ءۇنسىز قاعىسىپ، تارتىپ جىبەرىسەمىز.
تالاي اقىننىڭ ولەڭ وقىعانىن كوردىم، بىراق شوقشينداي وقىعان ەشكىمدى كورگەن ەمەسپىن. ونىڭ ولەڭ وقىعانى شاكەن ايمانوۆتىڭ "جيىرما بەستى" سالعانىنداي ەدى.
استاناعا قاراي كەزەكتى پويىز قوزعالىپ بارا جاتادى. الماتىعا بارا جاتقان پويىز ەكى يىنىنەن اۋىر دەمالىپ، پىسىلداپ توقتاپ تۇرادى. ۆوكزالدا ءبىر-ءبىرىن كۇتىپ العان، شىعارىپ سالىپ جۇرگەن بەيمازا جاندار. "وقى", – دەيمىن. ماساڭ تارتقان شوقشين گولليۆۋدتىڭ ۇلى اكتەرلەرى سياقتى:

اۋىرادى جۇرەگىم... تازا بىلەم...
جىلدارىنىڭ بولدى ما، مازاعى كەم.
ءولىم دەگەن نەمەنە، ءومىر جاقسى،
ءومىر جاقسى وسىنداي ازابىمەن.

ءومىر جاقسى، ويتكەنى كۇن بار مۇندا،
اجال وعىن اتادى كىم دارىنعا...
...ءدۇر ەتىپ ۇشىپ كەتتى كوگەرشىندەر،
قارعالاردى ۇركىتىپ تۇرعانىمدا.

تۇرسىننىڭ بۇل ولەڭى دە تيگىش مىلتىقتىڭ وعىنداي كەۋدەمىزدى تاعى ءبىر كوكتەي وتەدى. وتكەنى سول ەمەس پە، مەنىڭ الدىمداعى ورتادان تومەن تۇسكەن بوتەلكە، قىرلى ستاقاندار بۇلدىر تارتادى. ەرىكسىز بۋالدىر تارتقان ەكى كوزىڭدى سۇرتپەككە سالفەتقا اپارا جاتقانىڭدا شوقشين "قۇي!", – دەيدى ءامىرلى ۇنمەن قاندى توبەلەستەردەن بۇزىلعان مۇرنى سول جاق بەتىنە قاراي ودان سايىن قيسايا ءتۇسىپ.
"تۇرسىن اقىنننىڭ ارۋاعى شات بولسىن!", – دەيدى ول اياۋسىز توبەلەس ىزدەرى قالعان تىرتىق-تىرتىق ديدارى تۇنەرىپ. ەندى ولەڭدى "وقى", – دەمەي-اق باستاي بەرەدى:

كەتىپ بارام بالقانتاۋعا اسىعىپ،
قۇت-ۇيامنان قۇپيامدى جاسىرىپ.
ۇناتامىن تاۋدا جالعىز جۇرگەندى،
جۇرەگىمنىڭ اۋىرعانى باسىلىپ.

جاقسى كورەم، تاڭنىڭ تىنىش اتقانىن،
ولەڭىم عوي تاۋدان ىزدەپ تاپقانىم.
و، جاراتقان، سەزبەيدى عوي دەيسىڭ بە،
ءومىرىمنىڭ ءوتىپ بارا جاتقانىن...

پويىزدار دا ءومىر سياقتى – زۋلاپ ءوتىپ جاتادى. تەرەزەنىڭ الدىنان پويىزدان قالىپ بارا جاتقان جولاۋشى اياق كيىمى تارپىلداپ جۇگىرىپ ءوتىپ كەتەدى.تۇنگى پەرروندا جاۋىن جاۋار الدىنداعى جىندى جەل ويناق سالادى.
"قۇي!", – دەيدى شوقشين ەسىنە تۇرسىن ءتۇسىپ:

بالقانتاۋدىڭ باسىنا وتىرامىن مەن شىعىپ،
كەتىپ قالدى جۇماتاي، عايىپ بولدى كەڭشىلىك.
التى الاشتىڭ اسىلىن الار ەدىم كوتەرىپ،
قۇداي ءوزى جىبەرسە قۇدىرەتتى ەمشى عىپ.

مەن ولاردىڭ بارلىعىن قارا جەرگە تۇرعىزىپ
الاتاۋدان الەمگە جەتەر ەدى ءبىر قىزىق...
قۋات الىپ تاۋىمنىڭ تامىرىنان تاراعان،
الابۇرتىپ كوڭىلىم، تۇلا بويىم تۇر قىزىپ.

قىرىق جاستان اسقاندا كەتتى كوبى توقتاماي،
جۇرەگىنە اقىننىڭ قادالادى وق قالاي؟
جەر بەتىنەن تابا الماي، كەڭىستىكتەن ىزدەدىم
رۋحتارى وسىندا –
ال وزدەرى جوق قالاي؟

– ءوزى قىرىققا دا جەتپەدى، – دەيدى شوقشين تۇرسىنعا، رەنىشتىى ۇنمەن. – قۇي، – دەيدى سوسىن. تارتىپ جىبەرىسەمىز. شوقشين تاۋىقتىڭ كۇيىپ پىسكەن سانىن اۋىر توبەلەستەن سىنعان تۇمسىعىنا اپارادى.

قازىرگى اقىندار اراق ىشپەيدى، ورازا ۇستايدى. ورازا ۇستاعان اقىننان سۇيكىمسىزدى كورگەنىم جوق. بۇلار مۇحامەتتىڭ اقىنداردى جەك كورگەنىن بىلە مە ەكەن؟
اراق – ولەڭگە ۋىت بەرەدى، "ىشكىش دەپ ءجۇر عوي ءبىزدى... ", – دەپ مۇقاعالي ايتپاقشى ول زاماننىڭ ءماي قۇمار اقىندارىنىڭ پوەزياسىنا ساف سيپاتتىلىق، رياسىزدىق ءتان. راسىندا دا XX عاسىرىمىزدىڭ پوەزياسى مولدىرلىگىمەن، كىرشىكسىزدىگىمەن دەن قويدىرادى. ماعجان باستاعان بۇل تولقىن، قاسىم، عافۋ، سىرباي، جۇباندارعا ۇلاسىپ، جۇمەكەن، مۇقاعالي،، قادىر، تۇمانباي، جۇماتاي كەڭشىلىك، ساعي، جاراسقان; تۇرسىندارعا جالعاسادى.. كەرىسىنشە – ىشپەيتىن اقىنداردىڭ ولەڭدەرىندە ءدام جوق، تاتۋ جوق دەسەك ارتىق ايتپاعانىمىز.. ال ء"ومىرىم شاراپ ءىشىپ ءوتسىن دەيمىن" (ومار حايام) ۇستانىمىن ۇستانعان شايىرلەردىڭ ولەڭدەرى اركەز تاڭعى شىقتاي تاپ تازا، تۇپ-تۇنىق – مولدىرەپ تۇرادى. .ويتكەنى ولار جۇرەگىن كىرلەتپەي تازا اراقپەن جۋىپ وتكەن جاندار. تازا اراقتا – اقيقات بار.

كەيدە ماعان كوشپەلىلەر پوەزياسى قىمىزدان جارالعانداي كورىنەدى. ء"بىر اياق قىمىزدىڭ ەكى اياق جەلىگى بار" دەيدى مۇنى قازاق. ال شىعىستىڭ شايىرلارىنان شاراپتىڭ بۋى تەۋىپ تۇرادى. ومار حايامنىڭ عازالدارىنان داڭقتى ءشايىردىڭ ءمايحانالاردا ەرەكشە تىلسىم ءحال كەشكەنى سەزىلەدى، حافيزدە دە سولاي. ءتىپتى بازبىرەۋلەرىنىڭ رۋبايلارىنان اپيىن جۇپارى اڭقي ما، قالاي؟

ال مىنا ورىس ولەڭى ءسوز جوق، اراققا سۋارىلعان پوەزيا. ورىس پوەزياسىنا ۇلتتىق سيپات بەرگەن ەسەنيننىڭ كۇندەلىگىنەن "مالو ەلي، منوگو پيلي" (از جەپ، كوپ ىشتىك) دەگەنىن وقىعانىم ەسىمدە. ەۋروپا اقىندارىنىڭ ولەڭىنىڭ كۇشى – شوتلاند ۆيسكيىندە، فرانتسۋز كونياگىندا بولسا كەرەك.

اششى زاھار بويىن العان شوقشين وقىعان تۇرسىن جىرلارى تالىپ ەستىلەدى:

سەلت ەتپەيدى-اۋ قۋ كوڭىلىم مۇڭ باسقان،
جارىق دۇنيە – ءمولدىر شىنى كىر باسقان...
جىمىڭداعان ءبىر جۇلدىزىڭ بولايىن،
مەنى وزىڭە الىپ كەتشى تۇنگى اسقان.

وتكەن ءومىر ەسىمدە جوق... تاعى ۇشىپ،
جىلايىنشى پەرىشتەمەن تابىسىپ.
و، جەر-انا، كەشىر مەنى، قىل-قىبىر –
بولمادى عوي جۇرەگىمە جابىسىپ...

جۇرەگىمدە ساقتاۋ ءۇشىن قالپىمدا،
قىزىقپادىم كۇمىسكە دە التىنعا.
جولدان تايماۋ قيىن ەكەن، سونى ۇعىپ – ۇشىپ بارام
جىلۋى جوق جارقىلعا...

ەكەۋمىزدە ىشۋگە حال قالماعانداي. ايتسە دە ىرىمىن جاسايمىز. سىرتتا جاۋىن قۇيىپ كەتكەن. "قايتايىق، – دەيمىن مەن شوقشينعا ۇياداي جىلى كافەدە ءتۇن لرتاسىنا شەيىن كەشكەن حالدەن ارىلا الماي... شوقشين دە راحات كەشكەن ءحالىن قيمايدى:

قىزىقتىرماي بارادى تۇك تە مەنى،
جۇلدىزدار قارا اسپاننىڭ نۇكتەلەرى.
ەرتەڭ، مۇمكىن سەنىمەن حابارلاسام،
بۇگىن ۇيگە قايتپايمىن، كۇتپە مەنى...

تۇرسىننىڭ بۇل ولەڭىن بارمەن دە تۇسىنەدى. ءۇنسىز اكەپ ءبىر شولمەك اشىپ قۇيىپ كەتەدى. قاعىپ سالامىز.

تۇنگى ۆوكزالدى تىتىرەتىپ جۇك پايىزى ءوتىپ بارا جاتادى سالدىر-گۇللىر ەتىپ.. سىرتتاعى سۋىق جاڭبىردان، سارعايىپ ءتۇسىپ جاتقان جاپىراقتاردان كۇزدىڭ كەلگەنى سەزىلەدى. بۇزىق ءجۇزدى شوقشين اتوم سۇڭگىرۋ قايىعىندا ءۇش جىل قىزمەت ەتكەندە العان رادياتسيادان شاشى تۇسكەن ماڭدايى كافە شامىنىڭ ءالسىز ساۋلەسىنە شاعىلىسىپ تۇرسىندى توقتاماي وقي بەرەدى:

كۇز كەلىپتى... مەن قالاي بايقاماعام؟
قيىن بولىپ بارادى قايتا ماعان.
جاپىراقتار – جۇرەكتىڭ كوشىرمەسى،
سايتاننىڭ كوشىرمەسى – سايقال ادام.

جاز قالدىرىپ كەتەدى كۇزگە نەسىن،
سەن مەنى ىزدەپ بۇل جەرگە ءجۇز كەلەسىڭ.
ساعىنىش بار وسىمدىك الەمىندە،
مەن ‐ سوندامىن، مەنى ەشكىم ىزدەمەسىن...

ولەڭ باپتاعان كايىپ ءحالدى قيا الماعان شوقشين كافەدە قالا بەرەدى. تاڭەرتەڭ باستالاتىن كۇيكى تىرلىكتەن ايىلىمدى جيعان مەن كەۋدەم دەرتىىپ ۇيگە قايتامىن سۇمبىلەنىڭ سۋىق جاڭبىرى يىنىمنەن ءوتىپ...

ەرسىلى-قارسىلى زۋىلداعان پويىزداردىڭ سالدىر-گۇلدىر داۋسى بىرتە-بىرتە الىستاي تۇسەدى.

....وسىنداي كۇننىڭ ەرتەڭىندە كەشكەن شەرلى حالدەن "كورىكتىم ءانى" تۋدى. كەيىپكەرى ءبىر ادەمى ارۋ ەدى...
التى ىشەكتى گيتارانى ادامشا سويلەتكەن سەيىل ءانشى سول كۇنى ۇستىنەن ءتۇسىپ ۇيرەنىپ ەدى....

ەرجان تولەۋتاي

پىكىرلەر