«Kóriktim meniń»

2678
Adyrna.kz Telegram

Nemese bir ánniń tarıhy

(21 jasqa deıin)

"Jetem dep júrip qalady eken jete almaı,
Aq adal jandar armanyna asyqqan"
Tursyn Jumash

Ras sóz.... Adaldyń armanyna jetkeni joq.
Aqyndyqtyń bir sharty, bálkim basty sharty – qarapaıym ómir shyndyǵyn kórkem ári nusqa jetkizý. Júrekke jetken jyr – poezııa, jetpegeni– emes. Tursyn aqyn júrek qylyn shertetin sháıirlerdiń sanatynan edi. Tek, ómirden erte ketti. Onyń tańǵy shyqtaı móldir jyrlary oqyrmanǵa áli jetpeı jatqandaı.

Qazaqta aqyn kóp qoı. Biraq jan álemi aq jaýynnan soń jadyrap ashylǵan kók aspandaı móldir aqyn sırek. Ádette mundaı aqyndar kóp jasamaıdy, qolǵa úıretýge kónbeıtin kıiktiń laǵy sııaqty – qusadan erte ólip qalady.

Olar myna jalǵanǵa syımaı ótedi. Tursyn da tirshilikke úılese almaı ketken aqyn edi. Tursyn aqynnyń aramyzdan ketkenine shırek ǵasyrdan asyp barady. Aqynnyń sózine jazylǵan osynaý ándi shyǵarǵanyma da 20 jyldan asypty. Seıildiń shyǵarmashylyǵyna arnalǵan "Tań samaly" atty myna mýzykalyq fılmdi Býrabaı men Balqantaýda sosyn Seıildiń týǵan aýyly – Qyzyltaýda túsirgen edim. Buǵan da on bes jyl tolypty. Syrǵyp ótip jatqan ýaqyt, zýlaǵan ómir...

Osyndaıda Qaraǵandydaǵy qamsyz kúnderim eske túsedi. Qaraǵandy vokzalynyń kafesinde Azamat Shoqshın ekeýmiz uzaq otyrýshy edik. Azamatqa búgingi Memlekettik syılyqtyń laýreaty Serik Aqsuńqaruly Grajdan dep at qoıǵan edi bir zamanda. Men ózim "Shoqtyǵy bıik Shoqshın" deımin áli kúnge deıin.

Poıyzdar ersili-qarsyly aǵylyp jatady. Shoqshın Tursyndy jatqa biledi. "Óleń oqy!" – deımin Azamatqa.. Azamat aldyndany ay araqty aýzyna quıa salady da:

Myna meni,
bir kún eske túsirip,
Jylaısyńdar taǵdyrymdy túsinip.
Bul fánıden shyndyq izdep júrgende,
Alyp ketti qanatyna qus ilip.

Alyp ushyp
ketti meni Ol bıikke –
Aq perishtem, qalaı qısyn kúıikke.
Qudaımenen birge júrgen jaqsy ǵoı,
Janym seni, úlgermedim súıip te...–

dep bir qoıady. Ekeýmiz taǵy bir alyp qoıamyz. "Oqy", – deımin. Ol múdirmeıdi:

Uqpaıdy anyq, meni eshkim uqpaıdy anyq,
Ketsem be eken móp-móldir shyqqa aınalyp.
Keremetpin dep júrgen aqyndardyń.,
Dirildetip tizesin jyqqan baılyq.

Al sen óziń altyn kórseń shydaısyń ba,
Shydaıtyndaı kim ediń, Qudaısyń ba?!
Seniń sharap ishkeniń kimge dári,
Ólesiń ǵoı bir kúni qulaısyń da.

Ólsem ólem, ólmesem Qasym qaıda,
Túsedi eske Tólegen osyndaıda.
Jer ústinde júrmin be, júrsem eger,
Týǵan týys qaıda júr, dosym qaıda?

Uzaq únsizdik ıekteıdi .Tek poıyzdardyń toqtaýsyz salǵan zikiri úzilmeıdi.Keıde toqtap turǵan parovozdar tap bir adam qusap kúrsinedi...

1992 jyly "Ortalyq Qazaqstan" gzetinen bir óleńin kezdeısoq oqyp qalǵan marqum Esenǵalı Raýshanov Tursynǵa hat jazypty. "Biraq Tursyn jaýap jazbady.. Jumataıǵa uqsaı ma, qalaı ózi, – dedim de qoıdym", – deıdi Esenǵalı aǵa

Men ay araqty qyrly staqandarǵa ortalap quıamyn. "Oqy", – deımin. Shoqtyǵy bıik Shoqshın – bala búrkit sekildi – aıanbaıdy:

Janyma jaqyn osy aqyn – dala,
Janymdy qaıdan uqsyn qatyn-bala.
Sen jylap qalasyń-aý,, qalǵyp ketsem,
Sen jylap qalasyń-aý, aqyldy ana.

Janyma jaqyn, osy, maǵan dala,
Janymdaı jaqsy kórem, jamandama.
Túsimde Muqaǵalı kúbir etti,
Dúbir jaqyn degeni ol, alańdama.

Shoqshın ekeýmiz únsiz qaǵysyp, tartyp jiberisemiz.
Talaı aqynnyń óleń oqyǵanyn kórdim, biraq Shoqshındaı oqyǵan eshkimdi kórgen emespin. Onyń óleń oqyǵany Sháken Aımanovtyń "Jıyrma besti" salǵanyndaı edi.
Astanaǵa qaraı kezekti poıyz qozǵalyp bara jatady. Almatyǵa bara jatqan poıyz eki ıininen aýyr demalyp, pysyldap toqtap turady. Vokzalda bir-birin kútip alǵan, shyǵaryp salyp júrgen beımaza jandar. "Oqy", – deımin. Masań tartqan Shoqshın Gollıvýdtyń uly akterleri sııaqty:

Aýyrady júregim... taza bilem...
Jyldarynyń boldy ma, mazaǵy kem.
Ólim degen nemene, Ómir jaqsy,
Ómir jaqsy osyndaı azabymen.

Ómir jaqsy, óıtkeni Kún bar munda,
Ajal oǵyn atady kim darynǵa...
...Dúr etip ushyp ketti kógershinder,
Qarǵalardy úrkitip turǵanymda.

Tursynnyń bul óleńi de tıgish myltyqtyń oǵyndaı keýdemizdi taǵy bir kókteı ótedi. Ótkeni sol emes pe, meniń aldymdaǵy ortadan tómen túsken bótelke, qyrly staqandar buldyr tartady. Eriksiz býaldyr tartqan eki kózińdi súrtpekke salfetqa apara jatqanyńda Shoqshın "Quı!", – deıdi ámirli únmen qandy tóbelesterden buzylǵan murny sol jaq betine qaraı odan saıyn qısaıa túsip.
"Tursyn aqynnnyń arýaǵy shat bolsyn!", – deıdi ol aıaýsyz tóbeles izderi qalǵan tyrtyq-tyrtyq dıdary túnerip. Endi óleńdi "Oqy", – demeı-aq bastaı beredi:

Ketip baram Balqantaýǵa asyǵyp,
Qut-uıamnan qupııamdy jasyryp.
Unatamyn taýda jalǵyz júrgendi,
Júregimniń aýyrǵany basylyp.

Jaqsy kórem, tańnyń tynysh atqanyn,
Óleńim ǵoı taýdan izdep tapqanym.
O, Jaratqan, sezbeıdi ǵoı deısiń be,
Ómirimniń ótip bara jatqanyn...

Poıyzdar da ómir sııaqty – zýlap ótip jatady. Terezeniń aldynan poıyzdan qalyp bara jatqan jolaýshy aıaq kıimi tarpyldap júgirip ótip ketedi.Túngi perronda jaýyn jaýar aldyndaǵy jyndy jel oınaq salady.
"Quı!", – deıdi Shoqshın esine Tursyn túsip:

Balqantaýdyń basyna otyramyn men shyǵyp,
Ketip qaldy Jumataı, ǵaıyp boldy Keńshilik.
Alty Alashtyń asylyn alar edim kóterip,
Qudaı ózi jiberse qudiretti emshi ǵyp.

Men olardyń barlyǵyn qara jerge turǵyzyp
Alataýdan álemge jeter edi bir qyzyq...
Qýat alyp taýymnyń tamyrynan taraǵan,
Alaburtyp kóńilim, tula boıym tur qyzyp.

Qyryq jastan asqanda ketti kóbi toqtamaı,
Júregine aqynnyń qadalady oq qalaı?
Jer betinen taba almaı, keńistikten izdedim
Rýhtary osynda –
Al ózderi joq qalaı?

– Ózi qyryqqa da jetpedi, – deıdi Shoqshın Tursynǵa, renishtii únmen. – Quı, – deıdi sosyn. Tartyp jiberisemiz. Shoqshın taýyqtyń kúıip pisken sanyn aýyr tóbelesten synǵan tumsyǵyna aparady.

Qazirgi aqyndar araq ishpeıdi, oraza ustaıdy. Oraza ustaǵan aqynnan súıkimsizdi kórgenim joq. Bular Muhamettiń aqyndardy jek kórgenin bile me eken?
Araq – óleńge ýyt beredi, "Ishkish dep júr ǵoı bizdi... ", – dep Muqaǵalı aıtpaqshy ol zamannyń máı qumar aqyndarynyń poezııasyna saf sıpattylyq, rııasyzdyq tán. Rasynda da XX ǵasyrymyzdyń poezııasy móldirligimen, kirshiksizdigimen den qoıdyrady. Maǵjan bastaǵan bul tolqyn, Qasym, Ǵafý, Syrbaı, Jubandarǵa ulasyp, Jumeken, Muqaǵalı,, Qadyr, Tumanbaı, Jumataı Keńshilik, Saǵı, Jarasqan; Tursyndarǵa jalǵasady.. Kerisinshe – ishpeıtin aqyndardyń óleńderinde dám joq, tatý joq desek artyq aıtpaǵanymyz.. Al "Ómirim sharap iship ótsin deımin" (Omar Haıam) ustanymyn ustanǵan sháıirlerdiń óleńderi árkez tańǵy shyqtaı tap taza, tup-tunyq – móldirep turady. .Óıtkeni olar júregin kirletpeı taza araqpen jýyp ótken jandar. Taza araqta – aqıqat bar.

Keıde maǵan kóshpeliler poezııasy qymyzdan jaralǵandaı kórinedi. "Bir aıaq qymyzdyń eki aıaq jeligi bar" deıdi muny qazaq. Al shyǵystyń shaıyrlarynan sharaptyń býy teýip turady. Omar Haıamnyń ǵazaldarynan dańqty sháıirdiń máıhanalarda erekshe tylsym hál keshkeni seziledi, Hafızde de solaı. Tipti bázbireýleriniń rýbaılarynan apıyn jupary ańqı ma, qalaı?

Al myna orys óleńi sóz joq, araqqa sýarylǵan poezııa. Orys poezııasyna ulttyq sıpat bergen Esenınniń kúndeliginen "Malo elı, mnogo pılı" (Az jep, kóp ishtik) degenin oqyǵanym esimde. Eýropa aqyndarynyń óleńiniń kúshi – shotland vıskıinde, franýz konıagynda bolsa kerek.

Ay zahar boıyn alǵan Shoqshın oqyǵan Tursyn jyrlary talyp estiledi:

Selt etpeıdi-aý qý kóńilim muń basqan,
Jaryq dúnıe – móldir shyny kir basqan...
Jymyńdaǵan bir juldyzyń bolaıyn,
Meni ózińe alyp ketshi túngi asqan.

Ótken ómir esimde joq... Taǵy ushyp,
Jylaıynshy perishtemen tabysyp.
O, Jer-ana, keshir meni, qyl-qybyr –
Bolmady ǵoı júregime jabysyp...

Júregimde saqtaý úshin qalpymda,
Qyzyqpadym kúmiske de altynǵa.
Joldan taımaý qıyn eken, sony uǵyp – Ushyp baram
Jylýy joq jarqylǵa...

Ekeýmizde ishýge hal qalmaǵandaı. Áıtse de yrymyn jasaımyz. Syrtta jaýyn quıyp ketken. "Qaıtaıyq, – deımin men Shoqshınǵa uıadaı jyly kafede tún lrtasyna sheıin keshken hálden aryla almaı... Shoqshın de rahat keshken hálin qımaıdy:

Qyzyqtyrmaı barady túk te meni,
Juldyzdar qara aspannyń núkteleri.
Erteń, múmkin senimen habarlasam,
Búgin úıge qaıtpaımyn, kútpe meni...

Tursynnyń bul óleńin barmen de túsinedi. Únsiz ákep bir shólmek ashyp quıyp ketedi. Qaǵyp salamyz.

Túngi vokzaldy titiretip júk paıyzy ótip bara jatady saldyr-gúllir etip.. Syrttaǵy sýyq jańbyrdan, sarǵaıyp túsip jatqan japyraqtardan kúzdiń kelgeni seziledi. Buzyq júzdi Shoqshın atom súńgirý qaıyǵynda úsh jyl qyzmet etkende alǵan radıaııadan shashy túsken mańdaıy kafe shamynyń álsiz sáýlesine shaǵylysyp Tursyndy toqtamaı oqı beredi:

Kúz kelipti... Men qalaı baıqamaǵam?
Qıyn bolyp barady qaıta maǵan.
Japyraqtar – júrektiń kóshirmesi,
Saıtannyń kóshirmesi – saıqal adam.

Jaz qaldyryp ketedi kúzge nesin,
Sen meni izdep bul jerge júz kelesiń.
Saǵynysh bar ósimdik áleminde,
Men ‐ sondamyn, meni eshkim izdemesin...

Óleń baptaǵan káıip háldi qıa almaǵan Shoqshın kafede qala beredi. Tańerteń bastalatyn kúıki tirlikten aıylymdy jıǵan men keýdem dertiip úıge qaıtamyn súmbileniń sýyq jańbyry ıinimnen ótip...

Ersili-qarsyly zýyldaǵan poıyzdardyń saldyr-gúldir daýsy birte-birte alystaı túsedi.

....Osyndaı kúnniń erteńinde keshken sherli hálden "Kóriktim áni" týdy. Keıipkeri bir ádemi arý edi...
Alty ishekti gıtarany adamsha sóıletken Seıil ánshi sol kúni ústinen túsip úırenip edi....

Erjan TÓLEÝTAI

Pikirler