اقش-تا دا بومج كوپ، بىراق...
كەيدە امەريكاعا بارعاندار سول ەلدەگى بومجداردى ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ، كوردىڭدەر ما مۇندا دا ۇيسىزدەر بار، ءسىز قىزىعاتىن اقش وسى ما ەدى دەگەندەي پىكىرلەر جازىپ جاتادى. بۇل جازبانىڭ ارتىندا وسى ومىرىڭە شۇكىرشىلىك ەت، قايدا بارساڭ دا كورگەن كۇنىڭ ءبىر، ءتىپتى امەريكا دا ءماز ەمەس دەگەن «نامەك» جاتىر. ءوزىڭ كورمەگەن سوڭ، ارينە ەشنارسە دەي المايسىڭ. دەگەنمەن، وسى ءبىر بارعانىمدا بومجدارعا بايلانىستى الگى ستۋدەنتتەر ەسكەرمەگەن ءبىر ەرەكشەلىكتى بايقادىم.
اقش-تا 40 ميلليونداي ادام كەدەيشىلىكتە ءومىر سۇرەدى ەكەن. راس، ءۇي-جايى جوق ادامدار ول جاقتا وتە كوپ، ءتىپتى كەي كوشەلەردە بازارداعى ساۋداگەرلەر سەكىلدى بىرىنەن كەيىن ءبىرى وتىرىپ العان. ونىڭ قاسىندا قازاقستاندا بومجدار مۇلدەم جوق ەكەن دەپ قالاسىڭ.
سويتسەم ماسەلە باسقا دا ەكەن.
ءبىر كۇنى اۆتوبۋستا كەلە جاتسام، ءبىر ايالداماعا كەلگەندە الگى بومجداردىڭ بىرەۋى بەس مينۋت بويى ءوزىنىڭ جۇگىن ارتتى. جۇرگىزۋشى دە، جولاۋشىلار دا قىڭق دەمەي كۇتىپ وتىردى. ايقايلاماق تۇگىلى، تەرەڭ دەمالىپ قاباعىن تۇيگەن ادامدى كورمەدىم. مەزگىلدى شايىنىپ، كيىمىن جۋماعان سوڭ يىستەنەتىنى بەلگىلى عوي، بىراق ادامدار وعان دا ءمان بەرمەدى، ءدال قاسىمىزعا وتىرا كەتتى. مەن بولسام وندايعا ۇيرەنبەگەم، ءسال قىسىلىپ وتىردىم. ودان ەكى-ءۇش ايالدامادان سوڭ الگى كىسى تاعى بەس مينۋت اۆتوبۋستان شىقتى، تاعى ءۇن جوق. نەتكەن شىدامدى حالىق دەدىم دە قويدىم ىشىمنەن.
سودان ءبىر كۇنى مەن ايتىپ وتىرعان ادامدار ساباعىمىزدىڭ باستى تاقىرىبى بولدى. مۇعالىم مەن وقىعان دەۆيس قالاسىنىڭ بومجدارى تۋرالى جۋرناليستىك رەپورتاجدى باسىپ الىپ كەپتى. ساباق بارىسىندا ولار نە سەبەپتى وسىنداي كۇيگە تۇسەدى، ولارعا قالاي قاراۋىمىز كەرەك دەگەن سۇراقتار قويىلدى. سوندا مۇعالىم «بومجداردى كورسەڭدەر قاستارىنان بايقاماعانسىپ ءوتىپ كەتپەڭدەر، امانداسىڭدار، جاعداي سۇراڭدار، اقشالارىڭنان بۇرىن ولارعا وسى كەرەك» دەپ ايتتى. الگى ماقالادان بىلگەنىم، جىل سايىن بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا ءۇيسىز ادامدارعا ءبىر باعدارلاما اياسىندا كيىمدەر مەن تاماق بەرىلەدى ەكەن. ءتىپتى ەمدەلىپ، جۇرت قاتارىنا قوسىلام دەسە تاعى باسقا باعدارلامالار بار ەكەن.
ول از دەسەڭىز، مەن تۇرعان قالانىڭ اكىمشىلىگى، داۋنتاۋنداعى (اقش-تا قالا ورتالىعى وسىلاي اتالادى) ءىرى بانكتەر ورنالاسقان ەڭ نەگىزگى كوشەلەردىڭ ءبىرىنىڭ بويىندا وتىرۋعا رۇقسات بەرىپتى.
سويتسەم امەريكالىقتار بۇل كىسىلەرگە قاتىستى «بومج بولسا دا ول اقش-تىڭ ازاماتى، قوعامىمىزدىڭ مۇشەسى» دەپ قارايدى ەكەن. ارينە، بۇكىل امەريكا ءۇشىن جاۋاپ بەرە المايمىن. دەگەنمەن، جۋرناليستىك ورتا ولاردى نازاردان قالدىرماۋعا تىرىسادى، حالىققا ءجيى ۇندەۋ جاسايدى. ۋنيۆەرسيتەتتەگى تاربيەلىك جۇمىستىڭ ءبىر باعىتى وسى ۇيسىزدەر. ۋنيۆەرسيتەت دەگەن سوڭ، مەكتەپتە دە ءدال وسىنداي جۇمىستار جۇرەتىنى تۇسىنىكتى.
ءبىر قىزىعى، قوعامنىڭ وسى ۇستانىمىنىڭ اسەرى ما بىلمەيم، الگى بومجداردىڭ كىتاپ وقيتىنىن ءجيى كورەتىنمىن.
ادامعا ادام دەپ قاراساڭ ادامدىقتى كورەسىڭ، حايۋان دەپ قاراساڭ حايۋاندىقتى كورەدى ەكەنسىڭ.
ەلباسى رۋحاني جاڭعىرۋىمىز كەرەك دەدى عوي، رۋحاني دامۋدىڭ ءبىر كريتەريى وسى بولسا كەرەك. امەريكادا بومجدار بىزدەگدەن كوپ ەمەس، ولار تەك جاسىرمايدى، وزدەرىنىڭ ازاماتى سانايدى، ولار ءۇشىن ۇيالمايدى، ۇيالۋدى قاجەت دەپ سانامايدى. ال بىزدە قالاي؟ ءبىز قوناق كەلەدى دەپ، ولاردى ءبىر ۆاگونگا تىعىپ ايدالاعا اپارىپ تاستايمىز، شەتەلدەن كەلەتىن مەيماندارعا ءبىزدىڭ ەلدە ءبارى كۇشتى، ادامداردىڭ ءبارى بىردەي باقۋاتتى ەتىپ كورسەتكىمىز كەلەدى. الايدا ءبىز بۇلاي جاساۋ ارقىلى وركەنيەتتى قوعامعا ەمەس سولتۇستىك كورەيا سەكىلدى مەملەكەتكە قاتتىراق ۇقساپ كەتەمىز.
پروبلەما بارلىق ەلدە بار، دامىعان ەلدەردىڭ ايىرماشىلىعى سول، ولار ءوز ماسەلەلەرىن مويىندايدى جانە جاسىرمايدى، ودان كەيىن بارىپ ونى شەشۋگە تىرىسادى. ال ءبىز، وكىنىشكە قاراي، ماسەلەنى شەشپەك تۇگىل، مويىنداعىمىز كەلمەيدى. بومجدار دا، كۇزەتشىلەر دە، ەدەن جۋعىشتار دا ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى، ولاردان ۇيالماۋىمىز كەرەك، قولىمىزدان كەلسە اڭگىمەلەسۋىمىز كەرەك. نانىمىزدى ءبولىپ بەرە الماساق تا، امانداسىپ، قالىڭىز قالاي دەپ سۇراعاننان سىزگە ەشنارسە بولمايدى، بىراق الگى كىسىلەرگە ول وتە ماڭىزدى بولۋى مۇمكىن. جەك كورمەيىك، ولار دا ادام بالاسى، ءسال مەيىرىمدى بولايىق.
P.S. بۇل جازبانى اقىل ايتۋ دەپ قابىلداماڭىزدار. مەن ءوزىمدى بارىنە كومەكتەسىپ جۇرەتىن مەيىرىمدى ادام سانامايمىن. بىراق كورگەنىم ماعان وي سالدى، وزگەرىس قاجەت ەكەنىن ءتۇسىندىم. بۇل جازبا بىرگە وزگەرەيىك دەگەن شاقىرۋ عانا.
دارحان ومىربەك،
جۋرناليست
