AQŞ-TA DA BOMJ KÖP, BIRAQ...
Keide Amerikaǧa barǧandar sol eldegı bomjdardy videoǧa tüsırıp, kördıŋder ma mūnda da üisızder bar, sız qyzyǧatyn AQŞ osy ma edı degendei pıkırler jazyp jatady. Būl jazbanyŋ artynda osy ömırıŋe şükırşılık et, qaida barsaŋ da körgen künıŋ bır, tıptı Amerika da mäz emes degen «namek» jatyr. Özıŋ körmegen soŋ, ärine eşnärse dei almaisyŋ. Degenmen, osy bır barǧanymda bomjdarǧa bailanysty älgı studentter eskermegen bır erekşelıktı baiqadym.
AQŞ-ta 40 milliondai adam kedeişılıkte ömır süredı eken. Ras, üi-jaiy joq adamdar ol jaqta öte köp, tıptı kei köşelerde bazardaǧy saudagerler sekıldı bırınen keiın bırı otyryp alǧan. Onyŋ qasynda Qazaqstanda bomjdar müldem joq eken dep qalasyŋ.
Söitsem mäsele basqa da eken.
Bır künı avtobusta kele jatsam, bır aialdamaǧa kelgende älgı bomjdardyŋ bıreuı bes minut boiy özınıŋ jügın artty. Jürgızuşı de, jolauşylar da qyŋq demei kütıp otyrdy. Aiqailamaq tügılı, tereŋ demalyp qabaǧyn tüigen adamdy körmedım. Mezgıldı şaiynyp, kiımın jumaǧan soŋ iıstenetını belgılı ǧoi, bıraq adamdar oǧan da män bermedı, däl qasymyzǧa otyra kettı. Men bolsam ondaiǧa üirenbegem, säl qysylyp otyrdym. Odan ekı-üş aialdamadan soŋ älgı kısı taǧy bes minut avtobustan şyqty, taǧy ün joq. Netken şydamdy halyq dedım de qoidym ışımnen.
Sodan bır künı men aityp otyrǧan adamdar sabaǧymyzdyŋ basty taqyryby boldy. Mūǧalım men oqyǧan Devis qalasynyŋ bomjdary turaly jurnalistık reportajdy basyp alyp keptı. Sabaq barysynda olar ne sebeptı osyndai küige tüsedı, olarǧa qalai qarauymyz kerek degen sūraqtar qoiyldy. Sonda mūǧalım «Bomjdardy körseŋder qastarynan baiqamaǧansyp ötıp ketpeŋder, amandasyŋdar, jaǧdai sūraŋdar, aqşalaryŋnan būryn olarǧa osy kerek» dep aitty. Älgı maqaladan bılgenım, jyl saiyn belgılı bır uaqytta üisız adamdarǧa bır baǧdarlama aiasynda kiımder men tamaq berıledı eken. Tıptı emdelıp, jūrt qataryna qosylam dese taǧy basqa baǧdarlamalar bar eken.
Ol az deseŋız, men tūrǧan qalanyŋ äkımşılıgı, dauntaundaǧy (AQŞ-ta qala ortalyǧy osylai atalady) ırı bankter ornalasqan eŋ negızgı köşelerdıŋ bırınıŋ boiynda otyruǧa rūqsat berıptı.
Söitsem amerikalyqtar būl kısılerge qatysty «bomj bolsa da ol AQŞ-tyŋ azamaty, qoǧamymyzdyŋ müşesı» dep qaraidy eken. Ärine, bükıl Amerika üşın jauap bere almaimyn. Degenmen, jurnalistık orta olardy nazardan qaldyrmauǧa tyrysady, halyqqa jiı ündeu jasaidy. Universitettegı tärbielık jūmystyŋ bır baǧyty osy üisızder. Universitet degen soŋ, mektepte de däl osyndai jūmystar jüretını tüsınıktı.
Bır qyzyǧy, qoǧamnyŋ osy ūstanymynyŋ äserı ma bılmeim, älgı bomjdardyŋ kıtap oqitynyn jiı köretınmın.
Adamǧa adam dep qarasaŋ adamdyqty köresıŋ, haiuan dep qarasaŋ haiuandyqty köredı ekensıŋ.
Elbasy ruhani jaŋǧyruymyz kerek dedı ǧoi, ruhani damudyŋ bır kriteriiı osy bolsa kerek. Amerikada bomjdar bızdegden köp emes, olar tek jasyrmaidy, özderınıŋ azamaty sanaidy, olar üşın ūialmaidy, ūialudy qajet dep sanamaidy. Al bızde qalai? Bız qonaq keledı dep, olardy bır vagonga tyǧyp aidalaǧa aparyp tastaimyz, şetelden keletın meimandarǧa bızdıŋ elde bärı küştı, adamdardyŋ bärı bırdei baquatty etıp körsetkımız keledı. Alaida bız būlai jasau arqyly örkeniettı qoǧamǧa emes Soltüstık Koreia sekıldı memleketke qattyraq ūqsap ketemız.
Problema barlyq elde bar, damyǧan elderdıŋ aiyrmaşylyǧy sol, olar öz mäselelerın moiyndaidy jäne jasyrmaidy, odan keiın baryp ony şeşuge tyrysady. Al bız, ökınışke qarai, mäselenı şeşpek tügıl, moiyndaǧymyz kelmeidı. Bomjdar da, küzetşıler de, eden juǧyştar da elımızdıŋ azamattary, olardan ūialmauymyz kerek, qolymyzdan kelse äŋgımelesuımız kerek. Nanymyzdy bölıp bere almasaq ta, amandasyp, qalyŋyz qalai dep sūraǧannan sızge eşnärse bolmaidy, bıraq älgı kısılerge ol öte maŋyzdy boluy mümkın. Jek körmeiık, olar da adam balasy, säl meiırımdı bolaiyq.
P.S. Būl jazbany aqyl aitu dep qabyldamaŋyzdar. Men özımdı bärıne kömektesıp jüretın meiırımdı adam sanamaimyn. Bıraq körgenım maǧan oi saldy, özgerıs qajet ekenın tüsındım. Būl jazba bırge özgereiık degen şaqyru ǧana.
Darhan Ömırbek,
jurnalist
Ūqsas jaŋalyqtar
