الماتى وبلىسىنىڭ اۋماعى - جەل مەن كۇن، سۋ قۋاتىن پايدالانىپ، بالامالى ەنەرگيا كوزىن وركەندەتۋگە ابدەن قولايلى ءوڭىر. ويتكەنى، جەتى وزەن كوركەمدەگەن جەتىسۋ جەرى اعىن سۋدان تاپشىلىق كورگەن ەمەس. بۇگىنگى تاڭدا تۇتاس جەرۇيىق مەكەن تۇرعىندارىن وسى وزەندەردىڭ ارناسىنا سالىنعان ۇلكەن-كىشى سۋ ەلەكتر ستانسىلارى ەلەكتر قۋاتىمەن قامتاماسىز ەتىپ ءجۇر. سونداي-اق جەر ءجانناتى جەتىسۋدىڭ سولتۇستىك شىعىسىندا جىل بويى تىنباي سوعاتىن ەبىنىڭ جەلىن ءتيىمدى پايدالانسا، جەل كۇشى ارقىلى ەنەرگيا قاينارىن مولايتۋعا زور مۇمكىندىك بار. ال وبلىس اۋماعىنا كۇن نۇرىنىڭ جازعى، قىسقى ءتۇسۋ ۋاقىتى دا سولتۇستىك نەمەسە باتىس وبلىستارعا قاراعاندا اناعۇرلىم ۇزاق. بۇل دا كۇن شۋاعىن پايدالانىپ، ەنەرگيا وندىرۋگە قولايلىلىق تۋىنداتادى. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ايماعىمىز ورنالاسۋ جاعدايىنا قاراي بالامالى ەنەرگيا وندىرۋدە وزگە وڭىرلەرگە قاراعاندا وق بويى وزىق تۇر.
الەمنىڭ ادۋىندى ەكونوميستەرى مەن ساراپشىلارىنىڭ سوزىنشە، ادامزاتتىڭ ەندىگى بولاشاعى «جاسىل ەكونوميكامەن» تىعىز بايلانىستى ورىلەدى. سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، كۇن مەن جەل، بيوماسسا قۋاتتارىن پايدالانىپ وندىرىلەتىن بالامالى ەنەرگياعا ەرەكشە ەكپىن بەرىلۋدە. ماسەلەن، 2017 جىلى الەمدە 51 گۆت كۇن قۋاتىن وندىرەتىن قوندىرعىلار ورناتىلسا، مۇنىڭ 15 گۆت-ىن ءبىر عانا اسپان استى ەلى وندىرگەن.
ساراپشىلاردىڭ پايىمىنا قاراعاندا، قىتاي ناق وسى جىلى كۇن قۋاتىن يگەرۋ جاعىنان الەمدە ءبىرىنشى ورىنعا شىعىپ وتىر. ال 2018 جىلى الەمدە 76 گۆت-تىق كۇن قوندىرعىلارى ورناتىلدى دەگەن دەرەك بار. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتا كەتەيىك، رەسەيدىڭ جارتى عاسىر بويى ورناتقان اتوم ستانسىلارىنىڭ قۋاتى 26 گۆت ەلەكتر قۋا¬تىن وندىرۋگە عانا جەتەدى ەكەن. دەمەك، كۇن قۋاتىن پايدالانىپ، بالامالى ەنەرگيانى وركەندەتۋ ۋاقىت تالابى.
بۇل تۇرعىدان كەلگەندە قازاقستاننىڭ دا ۇلەسى باسىم بولماق. اتاپ ايتقاندا، الەمدە جەر كولەمى جونىنەن توعىزىنشى ايماقتا قۋاتتىلىعى 936,8 مۆت. بولاتىن بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ 83 نىسانىنىڭ 18-ءى جەل، 27-ءسى كۇن، 35-ءى سۋ ەلەكتر ستانسىسى جانە ۇشەۋى – بيوەلەكتر ستانسىسى. الداعى 2025 جىلعا قاراي ەلىمىزدەگى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا نىساندارى ەڭ از دەگەندە 3000 مۆت. بەلگىلەنگەن قۋاتتىلىقپەن جۇمىس ىستەيتىن بولادى. بۇل كورسەتكىشكە الماتى وبلىسى دا وزىندىك ۇلەس قوسىپ كەلەدى.
ەلىمىزدەگى «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋ باعىتىندا «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي قوماقتى جۇمىس اتقارىپ وتىر. ولار وتاندىق ءىرى كومپانيالار مەن كاسىپورىنداردى ىسكە قوسا وتىرىپ، سوڭعى جىلدارى مەنەدجمەنتتى جاقسارتۋعا نەگىزدەلگەن ترانسفورماتسيا باعدارلاماسىمەن بەلسەنە شۇعىلدانىپ كەلەدى.
اتالعان قوردىڭ قولداۋىمەن بالامالى ەنەرگيا كوزىن نىعايتۋ ماقساتىندا وتكەن جىلى «قاسكەلەڭ 220» قوسالقى ستانسىسىنىڭ ىسكە قوسىلعانىن ەل تۇرعىندارى بىلەدى. اتالعان جوبانى «سامۇرىق-قازىنا»ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى» اق قۇرامىنداعى «سامۇرىق ەنەرگو» اق-نا قاراستى «الاتاۋ جارىق كومپانياسى» مەن الماتى وبلىسى اكىمدىگى بىرلەسە وتىرىپ جۇزەگە اسىردى. بۇعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 4,7 ملرد.تەڭگە قارجى بولىنگەن. «قاسكەلەڭ 220» جوباسى وڭتۇستىك استانانىڭ باتىسىنداعى وندىرىستىك ايماقتىڭ، جامبىل، قاراساي مەن ىلە اۋداندارىنىڭ 6184 جەكە تۇلعاسى مەن 404 زاڭدى تۇلعاسىنىڭ سۇرانىسىن تولىقتاي وتەيتىن بولادى.
تۇرعىندار سانىنىڭ ەسەلەپ ءوسۋى، جامبىل، قاراساي مەن ىلە اۋداندارىندا ونەركاسىپ نىساندارىنىڭ ارتۋى، الماتى قالاسىنداعى ءوندىرىس ورىندارىنىڭ وبلىس اۋماعىنا كوشىرىلۋى ەلەكتر قۋاتىنا دەگەن سۇرانىستى ارتتىرعانى بەلگىلى. بۇرىنعى قولدانىستاعى قوندىرعىلار مەن جەلىلەردىڭ قۋاتى بۇل سۇرانىستى وتەۋگە جەتكىلىكسىز بولاتىن. اتالعان قوسالقى ستانسى ىسكە قوسىلعالى بەرى سول وڭىرلەردەگى ەلەكتر قۋاتىنا تاپشىلىق ماسەلەسى تولىقتاي شەشىلىپ، ءوندىرىس پەن ونەركاسىپتىڭ ورلەۋىنە تىڭ سەرپىن اكەلدى.
سۋ كۇشىن پايدانىلىپ، ەنەرگيا وندىرۋدە دە ايماعىمىزدىڭ ۇلكەن تابىسقا جەتكەنى انىق. بۇل ورايدا بىرنەشە جىل بۇرىن سالىنىپ، قولدانىسقا بەرىلگەن، ايماقتى عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ وزگە دە وڭىرلەرىندەگى ماڭىزدى نىسانداردى جارىق ەنەرگياسىمەن قامتاماسىز ەتىپ جاتقان مويناق گەس-ءىن اتاپ كەتكەن ءجون. بۇگىندە وبلىستا مۇنداي ناتيجەلى ءىستىڭ جالعاسىن تاۋىپ، كۇن ەنەرگياسىن پايدالانۋ ارقىلى تۇرعىنداردىڭ جارىققا دەگەن قاجەتتىلىگى وتەلىپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىز.
ءبىرار جىل بۇرىن قاپشاعاي قالاسىنداعى «KAZAKH INVEST» ۇك» اق-نىڭ قولداۋىمەن قۋاتتىلىعى 100 مۆت كۇن ەلەكتر ستانسىسى قولدانىسقا بەرىلدى. بۇل دا «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋعا قوسىلعان ۇلەستىڭ ءبىرى. جوبا 270 گەكتار جەر تەلىمىندەگى كۇن پاركىن، 220 كۆ قوسالقى ستانسىسىن جانە 220 كۆ جوعارى ۆولتتى جەلىنىڭ قۇرىلىسىن قامتيدى. ستانسىنىڭ جوبالىق جالپى قۇنى 27,7 ملرد.تەڭگەنى قۇرادى. ىسكە اسىرۋ بارىسىندا ينۆەستورلار 300 مىڭنان استام كۇن پانەلدەرىن ورناتتى. جوبا بويىنشا ەلەكتر ستانسىسى جىل سايىن 160 ملن كۆت/ساع ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەدى. كەس كومىرقىشقىل گازدىڭ اتموسفەراعا شىعارىندىلارىن جىلىنا 150 مىڭ تونناعا ازايتادى.
اتالعان نىساندا قۋاتتى كەرنەۋمەن جۇمىس ىستەيتىن كۇردەلى قۇرىلعىلار ورناتىلعان. سونىمەن بىرگە، تۇتىنۋشىلارعا كورسەتىلەتىن قىزمەت تۇرلەرىن وڭايلاتۋ، ولاردى ساندىق جۇيەگە اۋىستىرۋدىڭ تولىق جۇزەگە اسقانى اڭعارىلادى. اتاپ ايتقاندا، جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار ءۇشىن تەحنيكالىق ساراپتاۋلار، ەلەكتر جەلىلەرىن قوسۋعا قاجەتتى قۇجاتتاردى قابىلداۋ، تۇتىنىلعان ەلەكتر قۋاتىنىڭ مولشەرىن انىقتاۋ ونلاين-رەجيمدە عالامتور ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.
ايماقتى ەلەكتر جارىعىمەن قامتاماسىز ەتۋدە «تاەتك» اق-نىڭ ۇلەسى باسىم ەكەنىن دە جاسىرمايمىز. اتالعان كومپانيا كەيىنگى جىلدارى ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى بويىنشا ەلەكتر ستانسىلارىنىڭ قۋاتىن ارتتىرۋ، ۇلتتىق جانە وڭىرلىك ەلەكتر توراپتارىن دامىتۋ، ەلەكتر جەلىلەرى مەن جابدىقتاردى جوندەۋ جانە پايدالانۋدى جۇزەگە اسىرۋ مىندەتىن قولعا الدى.
كۇندەلىكتى ءومىردى جارىقسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. دەمەك، تىرلىك-تىرشىلىگىمىزدى ەلەكتر ەنەرگياسىمەن قامتاماسىز ەتەتىن سالا ماماندارىنىڭ ەڭبەگى ەرەن.
قازىرگى تاڭدا وبلىس تۇرعىندارىنىڭ ەلەكتر تۇتىنۋ كورسەتكىشى جىلىنا 5-7 پايىزعا ءوسىپ وتىر. مۇنداي جەتىستىكتەردى «تاەتك» اق-نىڭ اتقارىپ وتىرعان جۇمىسىنان ايقىن كورۋگە بولادى. ولار 2016-2020 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاما اياسىندا 3 ملرد.تەڭگەگە جۋىق قارجى جۇمساپ، جوسپار بويىنشا ءوڭىر تۇرعىندارىن ەلەكتر ەنەرگياسىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەدى.
قازىرگى كەزدە شەشىمى تابىلماي جاتقان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ەسكىرگەن، كەڭەس داۋىرىنەن قالعان قۇرال-جابدىقتار مەن جەلىلەردى زامان تالابىنا ساي جاڭعىرتىپ، جاڭارتۋ ماسەلەسى. قولدانىستاعى تاريفتە جەلىلەردى جاڭارتۋ، جوندەۋ جۇمىستارىنا قاراستىرىلعان قاراجات وتە از، ال جەلىلەردىڭ توزۋى جەدەلدەي تۇسۋدە. جالپى رەسپۋبليكا بويىنشا وسىنداي جاعداي ورىن الۋدا. ەگەر مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلمەسە جاعدايدىڭ بۇدان دا ناشارلاۋى مۇمكىن.
وبلىس بويىنشا «تاەتك» اق-نا قاراستى 11 اۋداندىق ەلەكتر جەلىسى، 19 ءبولىم مەن قىزمەت بار. ولارعا قاراستى ەلەكتر جەلىلەرىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 12309 شاقىرىمنان اسادى. ونداعى قىزمەتتەر 108 تومەندەتۋشى قوسالقى ستانسى، 2017 ترانسفورماتورلىق قوسالقى ستانسىسى ارقىلى جۇزەگە اسادى. ايتا كەتەرلىگى، قوسالقى ستانسىلار مەن ەلەكتر جەلىلەرى 1965-1990 جىلدار ارالىعىندا سالىنعاندىقتان كوبى ەسكىرگەن. سول سەبەپتى، «تاتەك» اق كەيىنگى جىلدارى وزىنە قاراستى ەلەكتر جەلىلەرىن جاڭعىرتىپ، جاڭالاپ كەلەدى.
وبلىسىمىزدىڭ ەل ەكونوميكاسىنداعى الار ورنى ەرەكشە. ەكى ميلليوننان اسا تۇرعىنى بار وبلىستاعى قاراساي، تالعار، ىلە اۋداندارىندا ءوندىرىستىڭ 70 پايىزى ورنالاسقان. دەمەك، بۇل ءوڭىردىڭ ەلەكتر قۋاتىنا دەگەن سۇرانىسى وتە جوعارى. قاپشاعاي گەس-ءى، رايىمبەك اۋدانىنداعى بەستوبە سۋ قويماسىنىڭ مۇمكىندىكتەرى، قاپشاعاي قالاسىنداعى سينگاپۋرلىق كومپانيامەن بىرىگىپ جاسالعان 100 مگۆ-تىق كۇن ەلەكتر ستانسىسى، ەڭبەكشىقازاق جانە ىلە اۋداندارىنداعى ارقايسىسى 50 مگۆ ەلەكتر قۋاتىن وندىرەتىن كۇن قوندىرعىلارىنىڭ قۇرىلىسى بۇل سۇرانىستى قامتاماسىز ەتۋدە.
دەسە دە، وبلىس اۋماعىنداعى 6 وندىرىستىك ايماققا جاڭا ينۆەستيتسيالار تارتۋ ءۇشىن قوسىمشا قۋاتتىڭ قاجەتتىلىگى تۋىنداپ وتىر. وسىعان بايلانىستى «الاتاۋ جارىق كومپانياسىمەن» الداعى ۋاقىتتا كوكوزەك باعىتىنا جاڭا جەلىلەر تارتۋ جونىندە كەلىسىمدەر جاسالعان.
بۇل جوبا جۇزەگە اساتىن بولسا، ايماقتا يندۋستريالاندىرۋ قارقىنى ارتا تۇسپەك. سونىمەن قاتار، الداعى ۋاقىتتا اعىنى قاتتى تاۋ وزەندەرىنىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانۋ ارقىلى تالدىقورعان قالاسىنداعى ۇيلەرگە جىلۋ بەرۋمەن قاتار 400 مگۆ ەلەكتر قۋاتىن وندىرۋگە قابىلەتتى جىلۋ ەلەكتر ستانسىسىن سالۋ جۇزەگە اسپاق. وسىلايشا وبلىس ەلەكتر قۋاتىن تۇتىنۋشى قاتارىنان ءوندىرۋشى جانە وزگە وڭىرلەرگە تاراتۋشى ساپىنا قوسىلۋى مۇمكىن.
(سۋرەت اشىق اقپارات كوزدەرىنەن الىنعان)
