قوجاناسىردىڭ ورازا تۇتۋى
قوجاناسىر بۇرىن ورازا تۇتپاعان ەكەن. كەلىسىمدى ورازا تۋار الدىندا ايەلى ءبىر كۇنى: «پايعامبار جاسىنا كەلىپ قالدىڭ. ەندى ورازاعا كىرىس»، - دەپتى. سودان قوجاناسىر ورازاعا كىرىسىپتى. قانداي ىسكە بولسا دا، ءارى شورقاقتاۋ، ءارى اڭقاۋ قوجەكەڭ بايقاماي ورازانىڭ زاڭىن بۇزا بەرىپتى. ايتەۋىر، ايەلىنىڭ اڭدىپ، باقىلاۋىمەن ءۇش-ءتورت كۇن ورازا تۇتىپتى.
جازدىڭ ۇزاق كۇنىنە اش ءجۇرۋ قوجەكەڭە وڭاي سوقپاي، ءۇش-ءتورت كۇن تۇتقان ورازاسى جانىنا باتىپتى. بۇل ەلدىڭ باتىس جاعىندا بيىك تاۋ بار ەكەن. كۇننىڭ كوزى تاۋدان اسىپ، كورىنبەي كەتەنىن «كۇنباتتىعا» سايادى ەكەن. قوجاناسىر ءتۇس اۋسا بولدى، كۇننىڭ كوزى تاۋعا جەتىپ جوعالاتىن كەزىن شىدامسىزدانا كۇتەدى ەكەن. شىدامى كەتكەن قوجەكەڭ ءبىر كۇنى «اقىل تاپتىم» دەپ قارا ءۇيىن بۇزىپ، ەسەگىنە ارتا باستايدى. ايەلى اڭ-تاڭ بولىپ، «بۇنىڭ نە؟» - دەپ قوجەكەڭنىڭ بىردەڭەگە بىلىققانىن كورىپ بەزەك قاعىپتى. قوجاناسىر:
– ۇندەمە، ايلا تاپتىم. كۇننىڭ قىسقا جەرىنە بارىپ وتىرامىز. ورازا بىتكەنشە، - دەپ تاۋدىڭ ناق ويلى تەرەڭ سايىنا بارىپ قارا ءۇيىن تىگىپتى. بۇل جەردە كۇننىڭ كوزى ءتۇس اۋسا بولدى بيىك تاۋدان اسىپ كورىنبەي كەتەدى ەكەن. ال، قوجەكەڭ وسىنى اڭدىپ تۇرادى، كۇن باتتى اۋىز اشايىق، - دەپ ايەلىنىڭ قارسىلىعىنا قاراماي اۋزىن اشىپ، ورازانى وسىلاي ۇستاعان ەكەن.
***
قوجاناسىر ومىرىندە تۇڭعىش رەت ورازا تۇتىپ، اۋزىن بەكىتپەك بولادى. ول تاڭەرتەڭ مولدامەن بىرگە سارەسى اسىن ىشكەن سوڭ تۇسكە جۋىق قارنى اشىپ، شولدەپ، شىداي المايدى. ال اۋىز اشۋ ءۇشىن كۇن باتىپ، قاراڭعى ءتۇسۋ كەرەك. قوجەكەڭ اپەندى قاس قارايعانشا سۋسىنسىز، تاماقسىز شىداي الماسىن بىلگەن سوڭ ءۇي ءىشىن تاس قاراڭعىلاپ جاۋىپ، تەرەزەلەرىن بىتەپ، جالعىز ءوزى الدىنداعى اسقا باس سالادى. سوندا كۇندىز اۋىز اشىپ وتىرىپ قوجەكەڭ:
– ە، قۇداي، ىزدەگەنىڭ قاراڭعىلىق پا ەدى! مىنە، مەن قاراڭعىدا تاماق ءىشىپ وتىرمىن، - دەگەن ەكەن.
قوجاناسىردىڭ ورازا ۇستاۋى
قوجاناسىر الما جەپ تۇرعان ەدى، الما اعاشىنىڭ ۇستىنە شىعىپ سوپى كورىپتى.
- قوجەكە، مۇنىڭىز قالاي، ورازانى جەپ قويدىڭىز عوي، - دەدى مىسقىلداپ.
- جوق، سوپەكە، مەن ورازانى جەگەنىم جوق، -دەدى قوجاناسىر.
- جەدىڭىز، كوزىممەن كوردىم عوي.
- ورازا ءوزى نەشە كۇن بولادى؟
- وتىز كۇن.
- بۇگىن قانشاسى؟
- ون بەسى.
- تاعى دا نەشەۋى قالدى؟
- وتىز.
- ءاپ، بالەم، ولاي بولسا، سوپەكە، ەسەپتى بىلمەيدى ەكەنسىز. وتىز كۇن ورازامەن قوشتاسىپ، بۇگىن عانا اۋزىما ءبىر المانى سالىپ تۇر ەدىم، - دەدى قوجاناسىر.
ورازانىڭ نەشە كۇنى ءوتتى؟
قوجاناسىر ورازانىڭ نەشە كۇنى وتكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن ءار كۇنى ورازانىڭ وتكەن كۇنىنە اتاپ، ءبىر ىدىسقا تاس سالىپ جۇرەدى ەكەن. كۇندەردىڭ بىرىندە قوجاناسىردىڭ بالاسى كورىپ قالىپ، ءبىر ۋىس
تاستى تاستاپ جىبەرىپتى. ورازانىڭ نەشە كۇنى وتكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن حالىق جينالىپ كەلىپ:
- قوجەكە، بۇگىنگە دەيىن ورازانىڭ نەشە كۇنى وتتى؟—دەپ قوجاناسىر ويلانىپ:
- ازىراق سابىر ەتىڭىزدەرشى، ازدان سوڭ جاۋابىن ايتايىن، - دەپ ۇيىنە ەنىپ كەتەدى دە، الگى كۇنىنە بىرەۋدەن تاستاپ جۇرگەن ىدىستاعى تاسىن ساناي باستايدى. تاستىڭ بارلىق سانى الپىس ءۇش بولىپ شىعادى.
- بارلىعىن ايتسام، سەنبەيسىڭدەر عوي، بۇگىنگە دەيىن ورازانىڭ قىرىق بەس كۇنى بولىپتى، -دەيدى.
وعان حالىق:
- ورازانىڭ ءوزى وتىز-اق كۇن بولادى عوي، قالاي كوبەيىپ قوجاناسىر اشۋلانىپ:
- تاعى دا تۇگەل ايتپادىم عوي. شىنىنا كەلگەندە، الپىس ءۇش كۇن بولىپتى. تاعى قانشاسى بارى بەلگىسىز، - دەپ ىزالانىپتى.
قوجا ەسەگىنە ورازا ۇستاۋدى ۇيرەتىپ ءجۇر!
قوجاناسىر قىس ورتاسىندى جەم-ءشوپبى ازايعانىن ەستيدى. ول ءبىر كۇنى: “ەسەگىمنىڭ جەمىن ءبىراز مولشەردە كەمىتسەم قايتەر ەكەن؟،” - دەپ ونىڭ ارپاسىن ءبىراز ازىن اۋلاق ازايتادى. وعان بولا قامىعار ەسەگى جوق، بۇرىنعىسىنشا ءتىپ-تىك جۇرەدى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ەسەگىنىڭ جەمىن قوس ۋىس تاعى دا كەمىتەدى. ەسەگى بۇرىنعى قۋاتىن ساقتايدى. مۇنى كورگەن قوجاناسىر ونىڭ ارپاسىنىڭ جارتىسىن ازايتادى. بايقۇس جانۋار ەسەك سوندا ءبىراز السىزدەنەدى. بىراق قوجاناسىر مۇنىڭ جەمنىڭ ازايعاندىعىنان ەمەس دەپ ويلايدى. اقىرىن-اقىرىن قوجاناسىردىڭ بۇعاندا كوزى ۇيرەنىپ، بۇرىنعىسىنداي تىڭ كورىنەدى. ارادا ءبىر اي وتكەن سوڭ، ارپانى جارتىسىنا دەيىن دە تولتىرماي ازايتا-ازايتا بەرە باستايدى. ەسەك السىزدەنىپ قالادى. سوڭعى كەزدەرىندە كوبىرەك جاتا بەرۋدى شىعارادى. اقىرىندا سابان جەۋدەن دە قالادى. سول كەزدە قوجاناسىر وعان قوس ۋىس اراپا بەرگەن ەكەن. ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ قوجاناسىر اقىرعا كەلىپ كورسە، بايقۇس ەسەگى ارام قاتىپ قالىپتى.
قوجاناسىر مۇنى كورىپ:
- قاپ، ۋاي جانۋار-اي، ورازا ۇستاۋدى جاڭا ۇيرەتىپ كەلە جاتىر ەدىم، اراعا مەزگىلسىز ءولىم كىرىپ كەتتى ، - دەپ قينالىپتى.
ورازا اشتان ولتىرەر
- اپا، كوشەلىك، - دەپتى قوجاناسىر.
- قايدا بالام-اۋ؟
- كۇنى قىسقا جەرگە. مىنا ميداي دالادا كۇن ۇزاق قوي. ورازا اشتان ولتىرەر.
- ونداي دا جەر بولا ما ەكەن، قۇلىنىم-اۋ.
- بولعاندا شە؟ مەن كەشە تاۋدا بولدىم. تاۋدىڭ اراسىندا، وزەن بويىندا ءبىر جەر بار. ول جەردە كۇن كەش شىعىپ، ەرەتە باتادى ەكەن. سەنبەسەڭىز كوشەلىكشى، كورسەتەيىن، - دەگەن ەكەن قوجەكەڭ.
ءبىسىمىللا دەسەڭ دە، دەمەسەڭ دە...
ورازانىڭ كەزىندە ءبىر توپ ادامدى اۋىزاشارعا شاقىرعان مولدا ءبارىنىڭ الدىنا ءبىر تاباق پالاۋ قويىپ:
– ءبىسىمىللا دەپ جەڭىزدەر، توياسىزدار،- دەيدى
كەلەسى جولى مولدامەن قوسىپ الگى ادامداردى قوناق ەتكەن شارۋا ءبىر قۇنان قويدىڭ ەتىن تۇگەل اسىپ، ۇلكەن تاباقپەن الىپ كەلەدى دە:
– الىڭىزدار، ەندى ءبىسىمىللا دەسەڭىزدەر دە، دەمەسەڭىزدەر دە توياسىزدار، - دەپتى.
ەسكiدەن بiر ساڭىراۋدىڭ قۇلاعىنا:
- رامازان-ورازا ايى توعىز كۇن، - دەپتi.
ول دا:
- “ وتىز با؟”- دەپ سۇراپتى.
كەيiن ءوز-وزiنە “ وتىز بولسىن” دەپتi جانە شىندىعىندا وتىز بولىپتى. دەمەك مۇسىلمانداردىڭ تارتقانى ول ساڭىراۋدان...
ورازام بۇزىلماي ما؟
بiر رامازان-ورزا كۇنi مەكتەپتە بۇزىقتىق جاساعان وقۋشىعا ۇستازى:
- تىنىش وتىر، بولماسا تاياق جەيسiڭ!- دەپتi.
وقۋشى دا:
– ۇستاز اپەندiم! تاياق جەيتiن بولسام ورازام بۇزىلماي ما؟ - دەپتi.
***
اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەت ءبىر جىلدارى ەل قاتارلى ورازا ۇستاپ جۇرگەندە ىسساپارمەن سەمەيگە بارۋعا ءماجبۇر بولادى.
سەمەي جاقتا اقىندى وت اۋىز، وراق ءتىلدى اعا-دوسى، ايگىلى ءانشى قۇسمىليا نۇرقاسىم قارسى الىپ، ەل تانىتىپ، جەر كورسەتىپ دەگەندەي، بىرنەشە كۇن قاسىندا بىرگە ەرىپ جۇرەدى.
« ۇلىقبەك كەلدى» دەگەندى ەستىپ، اقىندى شاكارىم اتىنداعى سەمەي ۋنيۆەرسيتەتى قوناققا شاقىرادى. ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋ كەزىندە ءبىر جاس قىز:
- اعاي، قازىر قاسيەتتى رامازان ايى عوي، ءسىز ورازا ۇستادىڭىز با؟ – دەپ سۇراق قويىپتى.
سوندا ۇلىقبەك:
- ورازانى ۇستاپ ءجۇر ەم «ءبىسىمىللا » دەپ،
ءبارىن دە بۇزىپ كەتتى قۇسمىليا كەپ، - دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن.
جيناعان ماقسۇتحان امانجانۇلى
