Qojanasyrdyŋ oraza tūtuy
Qojanasyr būryn oraza tūtpaǧan eken. Kelısımdı oraza tuar aldynda äielı bır künı: «Paiǧambar jasyna kelıp qaldyŋ. Endı orazaǧa kırıs», - deptı. Sodan Qojanasyr orazaǧa kırısıptı. Qandai ıske bolsa da, ärı şorqaqtau, ärı aŋqau Qojekeŋ baiqamai orazanyŋ zaŋyn būza berıptı. Äiteuır, äielınıŋ aŋdyp, baqylauymen üş-tört kün oraza tūtypty. Jazdyŋ ūzaq künıne aş jüru Qojekeŋe oŋai soqpai, üş-tört kün tūtqan orazasy janyna batypty. Būl eldıŋ batys jaǧynda biık tau bar eken. Künnıŋ közı taudan asyp, körınbei ketenın «künbattyǧa» saiady eken. Qojanasyr tüs ausa boldy, künnıŋ közı tauǧa jetıp joǧalatyn kezın şydamsyzdana kütedı eken. Şydamy ketken Qojekeŋ bır künı «aqyl taptym» dep qara üiın būzyp, esegıne arta bastaidy. Äielı aŋ-taŋ bolyp, «būnyŋ ne?» - dep Qojekeŋnıŋ bırdeŋege bylyqqanyn körıp bezek qaǧypty. Qojanasyr: – Ündeme, aila taptym. Künnıŋ qysqa jerıne baryp otyramyz. Oraza bıtkenşe, - dep taudyŋ naq oily tereŋ saiyna baryp qara üiın tıgıptı. Būl jerde künnıŋ közı tüs ausa boldy biık taudan asyp körınbei ketedı eken. Al, Qojekeŋ osyny aŋdyp tūrady, kün batty auyz aşaiyq, - dep äielınıŋ qarsylyǧyna qaramai auzyn aşyp, orazany osylai ūstaǧan eken.***
Qojanasyr ömırınde tūŋǧyş ret oraza tūtyp, auzyn bekıtpek bolady. Ol taŋerteŋ moldamen bırge säresı asyn ışken soŋ tüske juyq qarny aşyp, şöldep, şydai almaidy. Al auyz aşu üşın kün batyp, qaraŋǧy tüsu kerek. Qojekeŋ äpendı qas qaraiǧanşa susynsyz, tamaqsyz şydai almasyn bılgen soŋ üi ışın tas qaraŋǧylap jauyp, terezelerın bıtep, jalǧyz özı aldyndaǧy asqa bas salady. Sonda kündız auyz aşyp otyryp Qojekeŋ: – E, Qūdai, ızdegenıŋ qaraŋǧylyq pa edı! Mıne, men qaraŋǧyda tamaq ışıp otyrmyn, - degen eken.QOJANASYRDYŊ ORAZA ŪSTAUY
Qojanasyr alma jep tūrǧan edı, alma aǧaşynyŋ üstıne şyǧyp sopy körıptı. - Qojeke, mūnyŋyz qalai, orazany jep qoidyŋyz ǧoi, - dedı mysqyldap. - Joq, sopeke, men orazany jegenım joq, -dedı Qojanasyr. - Jedıŋız, közımmen kördım ǧoi. - Oraza özı neşe kün bolady? - Otyz kün. - Bügın qanşasy? - On besı. - Taǧy da neşeuı qaldy? - Otyz. - Äp, bälem, olai bolsa, sopeke, eseptı bılmeidı ekensız. Otyz kün orazamen qoştasyp, bügın ǧana auzyma bır almany salyp tūr edım, - dedı Qojanasyr.ORAZANYŊ NEŞE KÜNI ÖTTI?
Qojanasyr orazanyŋ neşe künı ötkenın bılu üşın är künı orazanyŋ ötken künıne atap, bır ydysqa tas salyp jüredı eken. Künderdıŋ bırınde Qojanasyrdyŋ balasy körıp qalyp, bır uys tasty tastap jıberıptı. Orazanyŋ neşe künı ötkenın bılu üşın halyq jinalyp kelıp: - Qojeke, bügınge deiın orazanyŋ neşe künı öttı?—dep Qojanasyr oilanyp: - Azyraq sabyr etıŋızderşı, azdan soŋ jauabyn aitaiyn, - dep üiıne enıp ketedı de, älgı künıne bıreuden tastap jürgen ydystaǧy tasyn sanai bastaidy. Tastyŋ barlyq sany alpys üş bolyp şyǧady. - Barlyǧyn aitsam, senbeisıŋder ǧoi, bügınge deiın orazanyŋ qyryq bes künı bolypty, -deidı. Oǧan halyq: - Orazanyŋ özı otyz-aq kün bolady ǧoi, qalai köbeiıp Qojanasyr aşulanyp: - Taǧy da tügel aitpadym ǧoi. Şynyna kelgende, alpys üş kün bolypty. Taǧy qanşasy bary belgısız, - dep yzalanypty.Qoja esegıne oraza ūstaudy üiretıp jür!
Qojanasyr qys ortasyndy jem-şöpbı azaiǧanyn estidı. Ol bır künı: “Esegımnıŋ jemın bıraz mölşerde kemıtsem qaiter eken?,” - dep onyŋ arpasyn bıraz azyn aulaq azaitady. Oǧan bola qamyǧar esegı joq, būrynǧysynşa tıp-tık jüredı. Bıraz uaqyttan keiın esegınıŋ jemın qos uys taǧy da kemıtedı. Esegı būrynǧy quatyn saqtaidy. Mūny körgen Qojanasyr onyŋ arpasynyŋ jartysyn azaitady. Baiqūs januar esek sonda bıraz älsızdenedı. Bıraq Qojanasyr mūnyŋ jemnıŋ azaiǧandyǧynan emes dep oilaidy. Aqyryn-aqyryn Qojanasyrdyŋ būǧanda közı üirenıp, būrynǧysyndai tyŋ körınedı. Arada bır ai ötken soŋ, arpany jartysyna deiın de toltyrmai azaita-azaita bere bastaidy. Esek älsızdenıp qalady. Soŋǧy kezderınde köbırek jata berudı şyǧarady. Aqyrynda saban jeuden de qalady. Sol kezde Qojanasyr oǧan qos uys arapa bergen eken. Bır künı taŋerteŋ Qojanasyr aqyrǧa kelıp körse, baiqūs esegı aram qatyp qalypty. Qojanasyr mūny körıp: - Qap, uai januar-ai, oraza ūstaudy jaŋa üiretıp kele jatyr edım, araǧa mezgılsız ölım kırıp kettı , - dep qinalypty.Oraza aştan öltırer
- Apa, köşelık, - deptı Qojanasyr. - Qaida balam-au? - Künı qysqa jerge. Myna midai dalada kün ūzaq qoi. Oraza aştan öltırer. - Ondai da jer bola ma eken, qūlynym-au. - Bolǧanda şe? Men keşe tauda boldym. Taudyŋ arasynda, özen boiynda bır jer bar. Ol jerde kün keş şyǧyp, erete batady eken. Senbeseŋız köşelıkşı, körseteiın, - degen eken Qojekeŋ.Bısımılla deseŋ de, demeseŋ de...
Orazanyŋ kezınde bır top adamdy auyzaşarǧa şaqyrǧan molda bärınıŋ aldyna bır tabaq palau qoiyp: – Bısımılla dep jeŋızder, toiasyzdar,- deidı Kelesı joly moldamen qosyp älgı adamdardy qonaq etken şarua bır qūnan qoidyŋ etın tügel asyp, ülken tabaqpen alyp keledı de: – Alyŋyzdar, endı bısımılla deseŋızder de, demeseŋızder de toiasyzdar, - deptı.Eskiden bir saŋyraudyŋ qūlaǧyna:
- Ramazan-Oraza aiy toǧyz kün, - depti. Ol da: - “ Otyz ba?”- dep sūrapty. Keiin öz-özine “ Otyz bolsyn” depti jäne şyndyǧynda otyz bolypty. Demek mūsylmandardyŋ tartqany ol saŋyraudan...Orazam būzylmai ma?
Bir ramazan-orza küni mektepte būzyqtyq jasaǧan oquşyǧa ūstazy: - Tynyş otyr, bolmasa taiaq jeisiŋ!- depti. Oquşy da: – Ūstaz äpendim! Taiaq jeitin bolsam orazam būzylmai ma? - depti.***
Aqyn Ūlyqbek Esdäulet bır jyldary el qatarly oraza ūstap jürgende ıssaparmen Semeige baruǧa mäjbür bolady. Semei jaqta aqyndy ot auyz, oraq tıldı aǧa-dosy, äigılı änşı Qūsmıliia Nūrqasym qarsy alyp, el tanytyp, jer körsetıp degendei, bırneşe kün qasynda bırge erıp jüredı. « Ūlyqbek keldı» degendı estıp, aqyndy Şäkärım atyndaǧy Semei universitetı qonaqqa şaqyrady. Studenttermen kezdesu kezınde bır jas qyz: - Aǧai, qazır qasiettı Ramazan aiy ǧoi, sız oraza ūstadyŋyz ba? – dep sūraq qoiypty. Sonda Ūlyqbek: - Orazany ūstap jür em «Bısımılla » dep, Bärın de būzyp kettı Qūsmıliia kep, - dep jauap bergen eken.Jinaǧan Maqsūthan Amanjanūly
