كەشە الماتىدا فەمينيزمدى قولداپ، جالاۋلاتىپ شىققانداردان ەشقانداي ەتيكا مەن مادەنيەتتى كورمەدىم. ال، امەريكا مەن ەۋروپانىڭ مۇنداي جاستارىندا مادەنيەت پەن كىشىپەيىلدىك، مەيىرىمدىلىك بار. تەڭدىك جايىندا ايتىپتى. ءبىزدىڭ ەلدە زاڭ الدىندا ءبارى تەڭ. ەركەككە دە، ايەلگە دەزاڭ بىردەي. قىزمەتتە دە، قانداي جۇمىس ورىندارى بولماسىن، ەركەك جوعارى ايلىق الۋى كەرەك، ايەل تومەن جالاقى الۋى كەرەك دەگەن «ەڭبەك كودەكسىندە» ەشتەڭە جازىلماعان.
بىزدە ءبارى تەڭ قۇقىلى. «وتباسى جانە نەكە» تۋرالى قر زاڭى تۇتاسىمەن ايەلدىڭ قۇقىن قورعايدى. ال، ەركەكتەردىڭ قۇقىن قورعايتىن بىزدە ەشقانداي دا زاڭ جوق. بولماعان دا. بىراق ەركەكتەر «قۇقىمىزدى قورعايتىن زاڭ كەرەك» دەپ شىققان ەمەس، نامىسى جىبەرمەيدى.
كەشەگى جالاۋلاتقانداردىڭ ىشىندە شاشى مەن ءتۇر الپەتىن ەركەككە ۇقساتقان ايەلدىڭ، «جاتىرىمدى نە ىستەسەم دە ءوزىم بىلەمىن!»، "جول مۇراتى جەتۋ، قىز مۇراتى كەتۋ ەمەس", "انا بولۋ مىندەت ەمەس" دەپ پلاكات كوتەرگەن قىزداردىڭ ماسقارالىعىن كورىپ جاعامدى ۇستادىم. بۇل باياعى 7 عاسىرداعى اپارتاردىڭ ماسقارالىقتارىنان ەش كەم ەمەس. بۇل ءبىزدىڭ قوعامنىڭ سۇمدىق رەگرەسسكە كەتكەنىن كورسەتىپ وتىر. كەشەگى شەرۋدە قازاقتىڭ ۇلتتىق وزەگىنە بۇرىن سوڭدى كۇتپەگەن جويقىن سوققى بەرىلدى. تەڭ قۇقىلىمىز دەپ ۇرانداتقانىمەن، ونىڭ ارتىندا وتە جىمىسقى، ايارلىق پەن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ءبىرجولا جوياتىن، قازاقتىڭ بولمىسىن ءوشىرىپ جىبەرەتىن ۇستانىمدار كورىنىپ تۇردى. ولاردىڭ اراسىندا لگبت وكىلدەرى ءورىپ ءجۇر. مۇرات-ماقساتتارى ءبىر. قازاقى قۇندىلىقتار مەن ۇلتتىق وتباسىلىق قۇندىلىقتار جويىلىپ بارا جاتقانىنا وسى مىسال بولا الادى. ادەتتەگىدەي جەرىم مەن ەلىم دەپ شەرۋگە شىققانداردى مالشا سۇيرەتىپ، اۆتوزاكتارعا تىعاتىن پوليتسيا مەن اسكەر دە مۇندا جوق. «مىنە، كوردىڭدەر مە، ءبىز كىمدەر جاعىندامىز؟» دەگەن مىسقىلدى انىق كورەسىڭ.
فەمينيزم ۇستانىمى قازاقى ۇلتتىق وتباسىلىق قۇندىلىقتى، ۇلتتىق وتباسىلىق ينستيتۋتتى تۇگەلىمەن جويىپ جىبەرەدى. فەمينيست ايەلدەر ءۇشىن وبتاسىلىق قۇندىلىق جوق. جاراتقاننىڭ ءوزى تابيعاتىنان تيەسىلى ەتكەن ايەلگە ءتان مىندەتتەرىنەن باس تارتىپ، وتباسىلىق قۇندىلىقتارعا پىسقىرمايدى دا. بالاعا قاراۋ، بالانى جۋىدىرىپ شايىندىرۋعا ەركەك تە مىندەتتى. ەركەك نە ىستەسە، ءبىز دە سونى ىستەۋگە قۇقىلىمىز دەگەن ءپرينتسيپتى ۇستانادى. بۇل تابيعاتقا دا ساي ەمەس. ەركەك تەك كەرەگىن تاۋىپ بەرۋ كەرەك دەگەندى قولدامايدى.
فەمينيزم – ايەل مەن ەركەكتىڭ تابيعات جۇكتەگەن مىندەتتەرىن جوققا شىعارىپ، قۇداي جاراتقان ەر مەن ايەل اراسىنداعى گارمونيالىق بالانستى بۇزىپ، قازاقى وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى جوققا شىعارادى. بۇل بىزدەگى وتباسى قۇندىلىقتارى ونسىز دا جويىلىپ جاتىر. كەشەگى اۋلەت ينستيتۋتى اتىمەن قۇرىپ كەتتى. اۋلەتتى تىڭداتاتىن، اقىل ايتاتىن، جونگە كەلتىرىپ وتىراتىن اقساقالداردىڭ بەدەلى دە قۇرىپ بارادى. بۇل ۇلتتى قۇرتۋ، اقساتۋ، وزەگىنە قۇرت ءتۇسىرۋ. قازاق وسى قاسيەتتەرىنەن ايىرىلسا، الداعى ۋاقىتتا قازاق بولمايدى.
ءدال وسى ۇستانىمداعى قىزداردى قولدايتىندار كوبەيسە، جىگىتتەر مايدالانىپ، ەز، مىجىڭ، ىنجىق، البىستىعا اينالادى. اجىراسقان وتباسىلاردىڭ سانى مىڭداپ، ءتىپتى ميلليونداپ ارتادى. اكەسىنىڭ «ەي!» دەگەن سۇستى ءسوزىن، دۇرىس اكەلىك تاربيەسىن كورمەي وسكەن قىز سياقتى بۇرالقى، ىسكە يكەمى جوق الباستى بالالار قاپتايدى. ونسىز دا مەكتەپتەردى قازىر تەك ايەلدەر عانا ساباق بەرەدى. بۇل دا رەگرەسس. لگبت، گەيلەر دە اكەسىنىڭ تاربيەسىن كورمەگەن ماقۇلىقتاردان شىعادى. ولار ءومىردى وسىلاي ەكەن عوي دەپ ءدال سولاي قابىلدايدى. ولاردىڭ بويىندا ەركەكتىك قاسيەت اتاۋىمەن بولمايدى. ءتۇرتىپ قالساڭ قۇلايتىن، ۇرلەپ قالساڭ ۇشىپ كەتەتىن بالەلەر ونسىز دا قاپتاپ كەتكەن. سولار ەرتەڭ ءبىر جاعدايلار تۋىنداسا، ەشكىمدى دە قورعاپ جاتىرپاس. بۇل يدەولوگيالىق مايدان سوعىس مايدانىنان اۋىر.
ءدال ءبىزدىڭ قوعامدا ەركەك پەن ايەلدىڭ تەڭ قۇقىلى ەكەنىن مۇلدەم باسقا باعىتتا تۇسىنەتىن جاستاردىڭ سانى جەتەرلىك. ايتتىق قوي، بىزدە زاڭ الدىندا ءبارى بىردەي. كونستيتۋتسيادا جازىلىپ تۇر.
ءبىز جاقتا ءبىر جىگىت ۇيلەنىپ، ءبىر قىزدى الىپ كەلگەن. كەلىن بولىپ تۇسكەننەن كەيىن الگى قاتىن «مەن اۋىلدا تۇرمايمىن، سەنىڭ اكە شەشەڭنىڭ قولىندا تۇرعىم كەلمەيدى، مەنىڭ ءوز قالاۋىم وزىمدە، ءوز ەركىممەن ءومىر سۇرەمىن، ءوز قۇقىم بۇل!» دەپ قىلىقتار شىعاردى. وعان ءجونىن ايتقانىمەن، ول ءبارىبىر ءوزىنىڭ العان بەتىنەن قايتپادى. جىگىتتى ازعىردى، كونيۋىرمەك بولدى، بىرگە الىپ كەتۋ ماقساتى بولدى. سونىمەن جىگىت ونىڭ ايتقانىنا كەلىسپەي، ءوز اتا-انامنىڭ جانىندا بولامىن دە قاتىنىن ۇيىنەن ءوزى قۋىپ شىقتى. ءبىر اۋلەتتى شىعىنداپ، بىلعاپ، بەتى بۇلك ەتپەي كەتتى اناۋ قاتىن.
شىمكەنتتە ءبىراز بۇرىن ءبىر مەشىتتە جۇما نامازىندا وتىرعان ەدىك. ءبىر قاريا جولدا جۇما نامازىنا كەلە جاتىپ، تەمەكى تارتى تۇرعان ءبىر قازاق قىزىنا جاقىن كەلىپ! «ءاي قىزىم، مۇنىڭ نە سەنىڭ؟» دەپتى. سوندا الگى قىز «باسىمدى اۋىرتپا ستاريك» دەپتى قارياعا. قاريا مەشىتكە كەلىپ، جىلارمان بولىپ وسى جاعدايدى ايتىپ وتىر. فەمينيزم دەگەن وسى. ولاردا ايەل وتباسىنىڭ جىلۋى مەن مەيىرىمى دەگەن تۇسىنىك جوق. «ايەل مويىن، ەركەك باس» دەپ قازاق بەكەر ايتپاعان. ايەل تەك قانا قۇداي بەرگەن تابيعاتىمەن عانا ەركەككە مويىن بولماسا، نامىستى ەركەكتى ەشقاشان دا ءوزىنىڭ ىرقىنا كوردىرە المايدى.
ءتىپتى ۇلىبريتانيانىڭ تەمىر پاتشايىمى اتانعان مارگاتەرت تەتچەردىڭ ءوزى: «مەن ۇيدە ايەلمىن، مەنىڭ كۇيەۋىم قىزمەتشىسى دايىنداعان استى ەمەس، مەنىڭ دايىنداعان اسىمدى ىشەدى» دەگەن ەكەن. وي، قۇدايىم-اۋ! قىزدارعا ءجونىن ايتار انالارىمىز بەن اپالارىمىز قايدا ءجۇر!؟
بەكبولات قارجان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
