Keşe Almatyda feminizmdı qoldap, jalaulatyp şyqqandardan eşqandai etika men mädeniettı körmedım. Al, Amerika men Europanyŋ mūndai jastarynda mädeniet pen kışıpeiıldık, meiırımdılık bar. Teŋdık jaiynda aitypty. Bızdıŋ elde zaŋ aldynda bärı teŋ. Erkekke de, äielge dezaŋ bırdei. Qyzmette de, qandai jūmys oryndary bolmasyn, erkek joǧary ailyq aluy kerek, äiel tömen jalaqy aluy kerek degen «Eŋbek kodeksınde» eşteŋe jazylmaǧan.
Bızde bärı teŋ qūqyly. «Otbasy jäne neke» turaly QR zaŋy tūtasymen äieldıŋ qūqyn qorǧaidy. Al, erkekterdıŋ qūqyn qorǧaityn bızde eşqandai da zaŋ joq. Bolmaǧan da. Bıraq erkekter «qūqymyzdy qorǧaityn zaŋ kerek» dep şyqqan emes, namysy jıbermeidı.
Keşegı jalaulatqandardyŋ ışınde şaşy men tür älpetın erkekke ūqsatqan äieldıŋ, «Jatyrymdy ne ıstesem de özım bılemın!», "Jol mūraty jetu, qyz mūraty ketu emes", "Ana bolu mındet emes" dep plakat kötergen qyzdardyŋ masqaralyǧyn körıp jaǧamdy ūstadym. Būl baiaǧy 7 ǧasyrdaǧy apartardyŋ masqaralyqtarynan eş kem emes. Būl bızdıŋ qoǧamnyŋ sūmdyq regresske ketkenın körsetıp otyr. Keşegı şerude qazaqtyŋ ūlttyq özegıne būryn soŋdy kütpegen joiqyn soqqy berıldı. Teŋ qūqylymyz dep ūrandatqanymen, onyŋ artynda öte jymysqy, aiarlyq pen ūlttyq qūndylyqtardy bırjola joiatyn, qazaqtyŋ bolmysyn öşırıp jıberetın ūstanymdar körınıp tūrdy. Olardyŋ arasynda LGBT ökılderı örıp jür. Mūrat-maqsattary bır. Qazaqy qūndylyqtar men ūlttyq otbasylyq qūndylyqtar joiylyp bara jatqanyna osy mysal bola alady. Ädettegıdei jerım men elım dep şeruge şyqqandardy malşa süiretıp, avtozaktarǧa tyǧatyn polisiia men äsker de mūnda joq. «Mıne, kördıŋder me, bız kımder jaǧyndamyz?» degen mysqyldy anyq köresıŋ.
Feminizm ūstanymy qazaqy ūlttyq otbasylyq qūndylyqty, ūlttyq otbasylyq institutty tügelımen joiyp jıberedı. Feminist äielder üşın obtasylyq qūndylyq joq. Jaratqannyŋ özı tabiǧatynan tiesılı etken äielge tän mındetterınen bas tartyp, otbasylyq qūndylyqtarǧa pysqyrmaidy da. Balaǧa qarau, balany juydyryp şaiyndyruǧa erkek te mındettı. Erkek ne ıstese, bız de sony ısteuge qūqylymyz degen prinsiptı ūstanady. Būl tabiǧatqa da sai emes. Erkek tek keregın tauyp beru kerek degendı qoldamaidy.
Feminizm – äiel men erkektıŋ tabiǧat jüktegen mındetterın joqqa şyǧaryp, Qūdai jaratqan er men äiel arasyndaǧy garmoniialyq balansty būzyp, qazaqy otbasylyq qūndylyqtardy joqqa şyǧarady. Būl bızdegı otbasy qūndylyqtary onsyz da joiylyp jatyr. Keşegı äulet instituty atymen qūryp kettı. Äulettı tyŋdatatyn, aqyl aitatyn, jönge keltırıp otyratyn aqsaqaldardyŋ bedelı de qūryp barady. Būl ūltty qūrtu, aqsatu, özegıne qūrt tüsıru. Qazaq osy qasietterınen aiyrylsa, aldaǧy uaqytta qazaq bolmaidy.
Däl osy ūstanymdaǧy qyzdardy qoldaityndar köbeise, jıgıtter maidalanyp, ez, myjyŋ, ynjyq, albystyǧa ainalady. Ajyrasqan otbasylardyŋ sany myŋdap, tıptı milliondap artady. Äkesınıŋ «Ei!» degen sūsty sözın, dūrys äkelık tärbiesın körmei ösken qyz siiaqty būralqy, ıske ikemı joq albasty balalar qaptaidy. Onsyz da mektepterdı qazır tek äielder ǧana sabaq beredı. Būl da regress. LGBT, geiler de äkesınıŋ tärbiesın körmegen maqūlyqtardan şyǧady. Olar ömırdı osylai eken ǧoi dep däl solai qabyldaidy. Olardyŋ boiynda erkektık qasiet atauymen bolmaidy. Türtıp qalsaŋ qūlaityn, ürlep qalsaŋ ūşyp ketetın bäleler onsyz da qaptap ketken. Solar erteŋ bır jaǧdailar tuyndasa, eşkımdı de qorǧap jatyrpas. Būl ideologiialyq maidan soǧys maidanynan auyr.Däl bızdıŋ qoǧamda erkek pen äieldıŋ teŋ qūqyly ekenın müldem basqa baǧytta tüsınetın jastardyŋ sany jeterlık. Aittyq qoi, bızde zaŋ aldynda bärı bırdei. Konstitusiiada jazylyp tūr. Bız jaqta bır jıgıt üilenıp, bır qyzdy alyp kelgen. Kelın bolyp tüskennen keiın älgı qatyn «men auylda tūrmaimyn, senıŋ äke şeşeŋnıŋ qolynda tūrǧym kelmeidı, menıŋ öz qalauym özımde, öz erkımmen ömır süremın, öz qūqym būl!» dep qylyqtar şyǧardy. Oǧan jönın aitqanymen, ol bärıbır özınıŋ alǧan betınen qaitpady. Jıgıttı azǧyrdy, köniuırmek boldy, bırge alyp ketu maqsaty boldy. Sonymen jıgıt onyŋ aitqanyna kelıspei, öz ata-anamnyŋ janynda bolamyn de qatynyn üiınen özı quyp şyqty. Bır äulettı şyǧyndap, bylǧap, betı bülk etpei kettı anau qatyn. Şymkentte bıraz būryn bır meşıtte jūma namazynda otyrǧan edık. Bır qariia jolda jūma namazyna kele jatyp, temekı tarty tūrǧan bır qazaq qyzyna jaqyn kelıp! «Äi qyzym, mūnyŋ ne senıŋ?» deptı. Sonda älgı qyz «Basymdy auyrtpa starik» deptı qariiaǧa. Qariia meşıtke kelıp, jylarman bolyp osy jaǧdaidy aityp otyr. Feminizm degen osy. Olarda äiel otbasynyŋ jyluy men meiırımı degen tüsınık joq. «Äiel moiyn, erkek bas» dep qazaq beker aitpaǧan. Äiel tek qana qūdai bergen tabiǧatymen ǧana erkekke moiyn bolmasa, namysty erkektı eşqaşan da özınıŋ yrqyna kördıre almaidy.
Tıptı Ūlybritaniianyŋ temır patşaiymy atanǧan Margatert Tetcherdıŋ özı: «Men üide äielmın, menıŋ küieuım qyzmetşısı daiyndaǧan asty emes, menıŋ daiyndaǧan asymdy ışedı» degen eken. Oi, Qūdaiym-au! Qyzdarǧa jönın aitar analarymyz ben apalarymyz qaida jür!?
Bekbolat QARJAN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
