Keshe Almatyda femınızmdi qoldap, jalaýlatyp shyqqandardan eshqandaı etıka men mádenıetti kórmedim. Al, Amerıka men Eýropanyń mundaı jastarynda mádenıet pen kishipeıildik, meıirimdilik bar. Teńdik jaıynda aıtypty. Bizdiń elde zań aldynda bári teń. Erkekke de, áıelge dezań birdeı. Qyzmette de, qandaı jumys oryndary bolmasyn, erkek joǵary aılyq alýy kerek, áıel tómen jalaqy alýy kerek degen «Eńbek kodeksinde» eshteńe jazylmaǵan.
Bizde bári teń quqyly. «Otbasy jáne neke» týraly QR zańy tutasymen áıeldiń quqyn qorǵaıdy. Al, erkekterdiń quqyn qorǵaıtyn bizde eshqandaı da zań joq. Bolmaǵan da. Biraq erkekter «quqymyzdy qorǵaıtyn zań kerek» dep shyqqan emes, namysy jibermeıdi.
Keshegi jalaýlatqandardyń ishinde shashy men túr álpetin erkekke uqsatqan áıeldiń, «Jatyrymdy ne istesem de ózim bilemin!», "Jol muraty jetý, qyz muraty ketý emes", "Ana bolý mindet emes" dep plakat kótergen qyzdardyń masqaralyǵyn kórip jaǵamdy ustadym. Bul baıaǵy 7 ǵasyrdaǵy apartardyń masqaralyqtarynan esh kem emes. Bul bizdiń qoǵamnyń sumdyq regresske ketkenin kórsetip otyr. Keshegi sherýde qazaqtyń ulttyq ózegine buryn sońdy kútpegen joıqyn soqqy berildi. Teń quqylymyz dep urandatqanymen, onyń artynda óte jymysqy, aıarlyq pen ulttyq qundylyqtardy birjola joıatyn, qazaqtyń bolmysyn óshirip jiberetin ustanymdar kórinip turdy. Olardyń arasynda LGBT ókilderi órip júr. Murat-maqsattary bir. Qazaqy qundylyqtar men ulttyq otbasylyq qundylyqtar joıylyp bara jatqanyna osy mysal bola alady. Ádettegideı jerim men elim dep sherýge shyqqandardy malsha súıretip, avtozaktarǵa tyǵatyn polıııa men ásker de munda joq. «Mine, kórdińder me, biz kimder jaǵyndamyz?» degen mysqyldy anyq kóresiń.
Femınızm ustanymy qazaqy ulttyq otbasylyq qundylyqty, ulttyq otbasylyq ınstıtýtty túgelimen joıyp jiberedi. Femınıst áıelder úshin obtasylyq qundylyq joq. Jaratqannyń ózi tabıǵatynan tıesili etken áıelge tán mindetterinen bas tartyp, otbasylyq qundylyqtarǵa pysqyrmaıdy da. Balaǵa qaraý, balany jýydyryp shaıyndyrýǵa erkek te mindetti. Erkek ne istese, biz de sony isteýge quqylymyz degen prınıpti ustanady. Bul tabıǵatqa da saı emes. Erkek tek keregin taýyp berý kerek degendi qoldamaıdy.
Femınızm – áıel men erkektiń tabıǵat júktegen mindetterin joqqa shyǵaryp, Qudaı jaratqan er men áıel arasyndaǵy garmonııalyq balansty buzyp, qazaqy otbasylyq qundylyqtardy joqqa shyǵarady. Bul bizdegi otbasy qundylyqtary onsyz da joıylyp jatyr. Keshegi áýlet ınstıtýty atymen quryp ketti. Áýletti tyńdatatyn, aqyl aıtatyn, jónge keltirip otyratyn aqsaqaldardyń bedeli de quryp barady. Bul ultty qurtý, aqsatý, ózegine qurt túsirý. Qazaq osy qasıetterinen aıyrylsa, aldaǵy ýaqytta qazaq bolmaıdy.
Dál osy ustanymdaǵy qyzdardy qoldaıtyndar kóbeıse, jigitter maıdalanyp, ez, myjyń, ynjyq, albystyǵa aınalady. Ajyrasqan otbasylardyń sany myńdap, tipti mıllıondap artady. Ákesiniń «Eı!» degen susty sózin, durys ákelik tárbıesin kórmeı ósken qyz sııaqty buralqy, iske ıkemi joq albasty balalar qaptaıdy. Onsyz da mektepterdi qazir tek áıelder ǵana sabaq beredi. Bul da regress. LGBT, geıler de ákesiniń tárbıesin kórmegen maqulyqtardan shyǵady. Olar ómirdi osylaı eken ǵoı dep dál solaı qabyldaıdy. Olardyń boıynda erkektik qasıet ataýymen bolmaıdy. Túrtip qalsań qulaıtyn, úrlep qalsań ushyp ketetin báleler onsyz da qaptap ketken. Solar erteń bir jaǵdaılar týyndasa, eshkimdi de qorǵap jatyrpas. Bul ıdeologııalyq maıdan soǵys maıdanynan aýyr.
Dál bizdiń qoǵamda erkek pen áıeldiń teń quqyly ekenin múldem basqa baǵytta túsinetin jastardyń sany jeterlik. Aıttyq qoı, bizde zań aldynda bári birdeı. Konstıtýııada jazylyp tur.
Biz jaqta bir jigit úılenip, bir qyzdy alyp kelgen. Kelin bolyp túskennen keıin álgi qatyn «men aýylda turmaımyn, seniń áke shesheńniń qolynda turǵym kelmeıdi, meniń óz qalaýym ózimde, óz erkimmen ómir súremin, óz quqym bul!» dep qylyqtar shyǵardy. Oǵan jónin aıtqanymen, ol báribir óziniń alǵan betinen qaıtpady. Jigitti azǵyrdy, kónıýirmek boldy, birge alyp ketý maqsaty boldy. Sonymen jigit onyń aıtqanyna kelispeı, óz ata-anamnyń janynda bolamyn de qatynyn úıinen ózi qýyp shyqty. Bir áýletti shyǵyndap, bylǵap, beti búlk etpeı ketti anaý qatyn.
Shymkentte biraz buryn bir meshitte juma namazynda otyrǵan edik. Bir qarııa jolda juma namazyna kele jatyp, temeki tarty turǵan bir qazaq qyzyna jaqyn kelip! «Áı qyzym, munyń ne seniń?» depti. Sonda álgi qyz «Basymdy aýyrtpa starık» depti qarııaǵa. Qarııa meshitke kelip, jylarman bolyp osy jaǵdaıdy aıtyp otyr. Femınızm degen osy. Olarda áıel otbasynyń jylýy men meıirimi degen túsinik joq. «Áıel moıyn, erkek bas» dep qazaq beker aıtpaǵan. Áıel tek qana qudaı bergen tabıǵatymen ǵana erkekke moıyn bolmasa, namysty erkekti eshqashan da óziniń yrqyna kórdire almaıdy.
Tipti Ulybrıtanııanyń temir patshaıymy atanǵan Margatert Tetcherdiń ózi: «Men úıde áıelmin, meniń kúıeýim qyzmetshisi daıyndaǵan asty emes, meniń daıyndaǵan asymdy ishedi» degen eken. Oı, Qudaıym-aý! Qyzdarǵa jónin aıtar analarymyz ben apalarymyz qaıda júr!?
Bekbolat QARJAN,
«Adyrna» ulttyq portaly
