مەنىڭ «ارون اتابەك اقىماق ەمەس» ( https://adyrna.kz/post/61208 ) اتتى ماقالام ءداستۇرشىل ساياسي سانادا قالىپ قويعاندار تاراپىنان قاتتى سىنعا ۇشىراپ جاتىر. سىنشىلار «سەن ارون اتابەكتى جۇمىس ىستەپ، تابىس تابا المايتىن، وتباسىنا ماسىل وتاعاسى تۇرىندە كورسەتىپ، ماسقارالادىڭ» جانە «دەنساۋلىعى مۇشكىل اروندى تۇرمەدەن قۇتقارۋعا كۇش سالىپ جاتقان جاناشىرلاردىڭ اياعىنان شالىپ، قياڭقى ءىس جاساپ وتىرسىڭ» دەگەن سىڭايدا وي ايتادى. مەن بۇل سىنعا كەلىسپەيمىن.
ارون اتابەك «كۇرەسكەرلىك رۋحپەن بىرگە تۋىلدى» دەسەم، ارتىق ايتقاندىق بولار. دەگەنمەن، ارون اتابەكتىڭ تۇركى حالىقتارىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن كاۆكازداعى كۇرەسى، ەلشىبەي سەكىلدى ءازىربايجان ۇلتشىلدارىمەن تىزە قوسىپ، مايدان شەبىندە قاتار تۇرۋى، تۇركى جۇرتىنىڭ رۋحىن كوتەرەتىن ۇنپاراققا ۇقساس گازەتىن پوستكەڭەستىك ەلدەردى ارالاپ ءجۇرىپ تاراتۋى، ودان كەيىن قازاقستانعا كەلىپ وپپوزيتسيالىق پروتسەستەرگە بەلسەنە ارالاسۋى ونىڭ بويىندا كۇرەسكەرلىك رۋحتىڭ جاس كەزىندە-اق تولىسقانىن كورسەتەدى. ول كەز كەلگەن سالاداعى ادىلەتسىزدىككە توزبەيتىن. قازاقستاننىڭ العاشقى ءمۇفتيى راتبەك قاجىمەن كيكىلجىڭگە ۇرىنۋى دا سوندىقتان. اروننىڭ قانداي الىس-جۇلىس كۇرەس مايدانىندا بولعانىن تىزبەلەپ جاتپاي، نەگىزگى ماسەلەگە كوشەيىن.
ادامداردىڭ كوبىسى بالا-شاعاسىنىڭ اماندىعى مەن بولاشاعىنا الاڭدايدى، ءومىرىنىڭ ءمانى مەن مازمۇنىن سول ماقساتقا باعىندىرادى. ولار بالا-شاعاسىنىڭ كەلەشەكتە جارقىن ءومىرىن قامداۋدى ماتەريالدىق دۇنيەمەن بايلانىستىرىپ، تابىسى مول جۇمىس ىستەۋگە دەن قويادى. ال ارون اتابەك ادىلەت جولىنداعى كۇرەسكەرلىك يدەياعا جان-تانىمەن بەرىلگەن. مۇمكىن، ول بالالارىنىڭ، ۇرپاعىنىڭ كەمەل بولاشاعىن ءوزىنىڭ ادىلەتتى قوعام قۇرۋ جولىنداعى كۇرەسكەرلىگىنىڭ وزەگىنە سالىپ وتىرعان شىعار. بىزگە ونىڭ بۇل ءىسى بالا-شاعاسىنان باز كەشكەن ادامنىڭ قىلىعى سەكىلدى كورىنەدى. مەن مۇنى ارون اتابەكتىڭ قايتپاس كۇرەسكەرلىك مىنەزىن، قاسيەتىن سيپاتتاپ ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن ەسكە الدىم.
ارون اتابەكتىڭ كۇرەسكەرلىگى قازاقستاننىڭ ساياسي ارەناسىنداعى ەشبىر ساياساتكەردىكىنە ۇقسامايدى. ودان مىڭ قۇبىلىپ ساياسي ويىن سالاتىن ماماي نەمەسە اڭداماي سويلەي سالىپ «ساياسي اۆارياعا» ۇرىناتىن بوقاەۆ جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. مەن اروندى ۇلى كۇرەسكەر بابامىز ماحامبەت وتەمىسۇلىنا ۇقساتام. ماحامبەت تە كۇرەسكەرلىك يدەياعا بەرىك بولماسا، بالا-شاعاسىنىڭ قامى ءۇشىن، حان سارايىنىڭ اقىنى بولىپ نەمەسە مىڭعىرعان مال باعىپ نارىنقۇمنىڭ ءبىر بۇرىشىندا «قويىن قۇرتاپ، ايرانىن ۇرتاپ» جايلى ءومىر كەشۋشى ەدى. جوق، ول ءومىرىن ادىلەتتىلىك جولىنداعى كۇرەسكە ارنادى، ولەڭىن ارنادى، ىسىمەن دە، سوزىمەن (جىرىمەن) دە كوتەرىلىسشىلەردى رۋحتاندىرىپ وتىردى.
ماحامبەت يساتاي ولسە دە، ول باستاعان كۇرەسكەرلىك يدەيادان تايقىعان جوق، سول جولدا ءجۇرىپ قاپىدا جىمىسقى جاۋدىڭ قايقى قىلىشىنان قازا تاپتى. ءبىز، قازاقتار، ۇلى بابامىز يساتاي مەن ماحامبەتكە جاقسى وتاعاسى، قامقور اكە بولعانى ءۇشىن ەسكەرتكىش قويعامىز جوق، كۇرەسكەرلىك يدەياسىنا بەرىك بولعانى ءۇشىن، قيلى-قيلى زاماندا يدەيادان تايقىماعانى ءۇشىن ولاردى ماقتان تۇتامىز. قازىر ولەڭىمەن دە، قايسارلىعىمەن دە ماحامبەت يدەياسىن جالعاستىرىپ كەلە جاتقان ارون اتابەكتى ءبىز نەگە ماتەريالدىق دۇنيەگە بايلاپ قويۋىمىز كەرەك؟ ءبىز نەگە اروندى ءوزى سەنەتىن يدەيادان تايدىرۋ ءۇشىن «دەنساۋلىعىڭ ناشار، بەيشارا-اۋ، ءولىپ قالاسىڭ عوي» دەپ، جالعان جاناشىرلارشا ازعىرىپ، وعان كونبەسە، قۇيتىرقى ادىسپەن تۇرمەدەن شىعارىپ تاستاۋعا ءتيىسپىز؟! اقيقاتىندا، مۇنداي قۇيتىرقى جاناشىرلىقتىڭ ءبارى ءوز يدەياسىنا ادال قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان ساياسي كۇرەسكەر ارون اتابەككە جاسالعان قيانات قانا ەمەس، قاستاندىق بولىپ سانالادى. ونىڭ ءتانىن تۇرمەدە شىرىتتىك، ەندى ونىڭ كۇرەسكەرلىك رۋحىن، يدەياسىن ءوشىرۋىمىز كەرەك پە؟! «ءتانى جارامسىز، اياق-قولى سىنىق» دەپ، ونىڭ رۋحىن ءولتىرىپ تاستاۋىمىز كەرەك پە؟!
زيالى قاۋىمنىڭ پرەزيدەنتكە حات جازىپ، اروندى تۇرمەدەن شىعارىپ الۋعا زاڭدىق نەگىز دە، مورالدىق قاقى دا جوق ەكەنىن بۇعان دەيىن ايتۋداي-اق ايتتىم. بارلىق جاعدايدا اروننىڭ «مەنى تۇرمەدەن شىعارىڭدارشى» دەگەن ءوتىنىش-ارىزى كەرەك ەكەنىن زيالى قاۋىم نەگە تۇسىنبەيدى؟!
ەندى بىرەۋلەر تۇرمەدەن شىققىسى كەلمەيتىن ارونعا «پرەزيدەنت توقاەۆ راقىمشىلىق جاساسىن» دەگەن ۇسىنىس ايتادى. بۇل دا جۇزەگە اسپايتىن اۋرەشىلىك. سەبەبى، ارونعا راقىمشىلىق جاساۋ ءۇشىن ونىڭ پرەزيدەنتكە جازعان جەكە ءوتىنىش-ارىزى كەرەك. تاعى ءبىر مارتە قايتالاپ ايتايىن، ونداي ءوتىنىشتى ارون جازبايدى، ول قانداي جاعداي بولماسىن، پرينتسيپىنەن اينىماۋعا بەل بۋعان.
بيلىكتىڭ اروندى پرەزيدەنت جارلىعى ارقىلى مەرزىمىنەن بۇرىن قالاي دا تۇرمەدەن شىعارىپ جىبەرەتىن ەكىنشى ءادىسى بار. ول ءۇشىن پرەزيدەنت توقاەۆ ءبىر داتالى كۇنگە (ناۋرىز مەيرامى، تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى، كونستيتۋتسيا كۇنى، ت.ب.) ارناپ سوتتالعاندارعا جاپپاي راقىمشىلىق جاريالايدى. البەتتە، تۇرمە اكىمشىلىگى تىزىمگە ارون اتابەكتى كىرگىزەدى. بۇل جەردە بيلىكتىڭ ارمانىن جۇزەگە اسىرتپاي تاستايتىن كەدەرگى بار. ول – كۇرەسكەرلىك يدەياسىنا بەرىك ارون اتابەك. راقىمشىلىق – سوتتالۋشىنى اقتاۋ ۇكىمى ەمەس، جاي عانا قىلمىستىق جازانىڭ قالعانىن كەشىرۋ. بۇعان ارون اتابەك استە كونبەيدى. زاڭ بويىنشا، ونىڭ راقىمشىلىقتان باس تارتۋعا قاقى بار. ارون اتابەك سولاي ىستەيدى دە، وعان ءشۇبا جوق. سوندىقتان «پرەزيدەنت ارون اتابەككە بوستاندىق بەرسىن، تۇرمەدەن شىعارسىن» دەگەن ايقايشىل باستاما داڭعازا اۋرەشىلىكتەن وزگە تۇك تە ەمەس.
اروندى مەرزىمىنەن بۇرىن تۇرمەدەن شىعارىپ جىبەرۋدىڭ ءبىر عانا جولى بار: سوت ارون اتابەككە اقتاۋ ۇكىمىن شىعارۋى ءتيىس. ول ءۇشىن زاڭدىلىقتى قاداعالاۋ ورگانى – باس پروكۋراتۋرا جوعارعى سوتقا ارون اتابەك ءىسى بويىنشا نارازىلىق جاسايدى... سوت 15 جىلدان بەرى تۇرمەدە وتىرعان ارون اتابەكتىڭ جازىقسىز ايىپتالىپ، جازىقسىز سوتتالعانىن نەگىزدەپ، اقتايدى. ارون اتابەكتىڭ تالابى دا – وسى. بىراق، اروندى اقتاۋ ۇكىمىنىڭ بيلىك ءۇشىن ەكى ءتۇرلى اۋىر سالدارى بولادى.
ءبىرىنشى سالدارى: ارون اتابەكتى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىپ، ۇزاق مەرزىمگە قاپاسقا تىققان تەرگەۋشىلەر، پروكۋرورلار، سۋديالار جازالانادى، ولار قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان قۋىلادى; 15 جىل بويى تۇرمەدە وتىرعان ارون اتابەككە كوپ مولشەردە وتەماقى تولەنەدى.
ارون اتابەكتى اقتاۋدىڭ ەكىنشى سالدارى ءتىپتى الاپاتتى. ارونعا اقتاۋ ۇكىمىن شىعارۋ ارقىلى مەملەكەت قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىنىڭ ىشىنەن ءىرىپ-شىرىگەنىن، قاۋقارسىزدىعىن، زاڭ ۇستەمدىگى مەن قوعامداعى ادىلەتتىلىك يدەياسىنىڭ تۇبەگەيلى قۇنسىزدانعانىن مويىندايدى. بۇل ونسىز دا ابىرويدان جۇرداي بولعان بيلىكتى شاتقاياقتاتىپ جىبەرەتىنى انىق.
قازاقستاندا ساياسي سيپات بويىنشا سوتتالعاندارىڭ ءتىزىمى بار. ولار جونىندەگى مالىمەتتى دۋلات اعادىلدىڭ رۋحىنا ارنالعان «ساياسي رەجيم قۇرباندارى» اتتى زەرتتەۋىمدە جازعام. رەجيم قۇرباندارنىڭ تۇگەلگە جۋىعى باتىس دەموكراتيالىق قوعامىندا «ار-وجدان تۇتقىنى» دەپ تانىلعان. سوت ارون اتابەكتى اقتاسا، ار-وجدان تۇتقىندارىنىڭ ءبارىن اقتاۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، تۇرمەدە وتىرعان مىڭداعان سوتتالعان ادامنىڭ ءىسىن قايتا قاراۋ كەرەك شىعار دەگەن كۇماندى وي قوعامدى جەگىدەي جەيدى... وسىنداي ارەكەتكە بارۋعا قازىرگى ساياسي رەجيم دايىن با؟ قازىرگى ساياسي رەجيم ءوزىنىڭ كۇنىن سوزىپ وتىرعان رەپرەسسيۆتى ماشينانى جويىپ، ونىڭ ورنىنا زاڭ عانا ۇستەم تۇراتىن قۇقىقتىق جۇيە قۇرۋعا نيەتتى مە؟
مىنە، قوعامدا ادىلەتتىلىك ورناتۋ ءۇشىن ءوزىن قۇرباندىققا شالۋعا بەل بۋعان ارون اتابەكتى تۇرمەدەن شىعارىپ الۋدى كوزدەيتىن زيالى قاۋىم پرەزيدەنتكە حات جازباس بۇرىن وسى سۇراقتىڭ باسىن اشىپ السىن. سودان كەيىن عانا ولاردىڭ ارونعا دەگەن جاناشىرلىعىنىڭ شىنايلىعىن سەزىنە الامىز. ال زيالى قاۋىمنىڭ الگى حاتىن كۇرەسكەرلىك يدەياسىن ءومىرىنىڭ مانىنە بالاعان اروندى جارعا يتەرىپ، جىعىپ سالۋدى كوزدەيتىن ارام پيعىلعا عانا تەڭەيمىز. جاڭگىرحاننىڭ جاندايشاپتارى دا ماحامبەتتىڭ قۇم ىشىندەگى قارا ۇيىنە قايتپاس كۇرەسكەردى يدەياسىنان تايقىتىپ، «سىندىرۋ» ءۇشىن بارعان. ماحامبەت سول تالاپقا كونبەگەن سوڭ جاندايشاپتار ونى قايقى قىلىشپەن جايراتىپ سالدى.
"دەموس"قب توراعاسى
تۇراربەك قۇسايىنوۆ،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
(اۆتوردىڭ ساياسي كوزقاراسى رەداكتسيانىڭ ۇستانىمىن بىلدىرمەيدى)
