و، تۋعان جەر،
سەنسىز كىممىن مەن؟
سورلاپ ءبىر جۇرگەن سۇمدايمىن.
سوندىقتان،
اقىل ايتقىش جۇرتتان گورى، قۋارعان قۋرايىڭدى تىڭدايمىن.
شوڭگەڭدى ويلاي قالسام دا،
بال تاتي كەتەدى
كوكىرەگىم تۇبىنە تۇنعان ۋداي مۇڭ.
اداستىرماس ءۇشىن جول بۇراڭ،
اقىلىم ىشىنە قىرانىڭنىڭ شاڭقىلى
مەن
ارلانىڭنىڭ ىرىلىن دا الدىرام.
اعىل-تەگىل كۇي شەرتە باستاسام سەن ءجايلى،
ارقارىڭا اينالا كەتكىسى كەلەدى قويىشەكتى دومبىرام.
تاۋ-تاسىڭ، وزەن-توعايىڭ – كوكتەكتى قامبارىم.
جادىما قۋات ۇستەيدى – جابايى بۇلتتارىڭا اربالۋ.
كۇيىنىپ جۇرسەم دە، كۇرسىنبەۋگە تىرىسام،
كۇڭىرەنە جونەلمەسى ءۇشىن كۇنشىلىك جەردەگى بالبالىڭ.
بايقاۋسىزدا، كەسىرتكەڭنىڭ قۇيرىعىن باسىپ وتسەم دە،
تابا الماي قالام كەۋدەمدەگى جاننان ءمان.
تيتىمدەي وسىراق قوڭىزىڭ ءۇشىن دە – ويسىل قاراداي ءتاۋبام بار.
و، تۋعان جەر،
مەن
ءبىر ۋىس توپىراعىڭدى قۇنارلاندىرۋعا جارارلىق
ءناجىس بولۋدان دا ارلانبان.
جۋسانىڭنىڭ تىنىسىنان جاراتىلعان-دى – جۇرەگىمدەگى تاقسىر-ار.
امان-ساۋلىعىڭدى سوڭىرا سۇيەگىمە دە تاپسىرام.
و تۋعان جەر،
ءوزىڭدى اڭساعانداعى ويلارىم –
– ماسالارىڭنىڭ ىزىڭىنان دا سامالا توقي الاتىن باقسىلار...
***
مەن كىممىن؟
مەن كىممىن؟
اتا ءتىلىن ءدۇبارا ۇرپاعى جايالىق ەتكەن - ءبىر ۇلتپىن.
قۇرساعىندا بولاشاقتىڭ قايىرلى كۇنى كۇشەنگەن - ىمىرتپىن.
قوڭىر مىنەزىمدەگى قوڭىر توزىممەن -
قوجالانعان بارشا ارسىز قوناعىمنىڭ دا كەلەدى
مەيىرىمىن تىرىلتكىم.
مەن كىممىن؟
جەر-اناسىن بوگدە ساۋداگەرلەر كۇڭ ەتكەن ءبىر ەلمىن.
ارىستارىمدى ارداقتاتقان اجالمەن - تۇگەلمىن.
كوز جاسىمنىڭ كوسەگەلى تامشىلارىن الاقانىمدا جايقالتىپ،
ايداي الەمنىڭ دە اماندىعىن تىلەرمىن.
مەن كىممىن؟
كادىمگى ءبىر قازاقپىن.
مۇڭ ىزدەپ قايتەم، قازاق تىرلىگىنىڭ ءوزى-اق - مۇڭ.
ول مۇڭ تاڭىرىگە بىردە ىڭىلداي قالسا،
توپىراعى دا گۇلدەپ كەتەدى توزاقتىڭ...
* * *
و-وو، تۋعان جەر،
ناجاعايلى بۇلتتارىڭ – تاۋلارىڭنىڭ كوكپارى...
ماڭىراعىڭنىڭ قۇمالاعىنا دەيىن پاك – ءبارى.
مەنى دە جۇپار اقىن ەتكەن كۇش –
– پەرىشتە-گۇلدەرىڭنەن حات تانۋ!
شالشىعىڭدى دا وپپەك ەرىنىم، سەزەرىم –
– سايىڭداعى ساسىرىڭا دا ىنتىق كوز-ەرىن.
كوكىرەگىم ارقىلى اعادى ءاربىر وزەنىڭ.
مەن ءۇشىن،
قاقاعان قىستا
شەڭگەلىڭدى دە الاقانىما الىپ جىلىتا الماۋىمنىڭ ءوزى – ءولىم.
ساعان باراردا،
قاشاندا،
ءوزىمدى ۇياتپەن تالاي ورتەپ ەم.
ءار جاندىگىڭ – مارتەبەم.
بىرەۋگە ءبىر اۋىز جامان ءسوز ايتا قالسام،
جانارتاۋ بولىپ اتقىلاۋى دا مۇمكىن ءار توبەڭ!
قانىممەن بىرتەكتى – قوينى-قونىشىڭداعى قىزىل الشا-ولەڭ.
سەنسىڭ – كۇننەن كەيىنگى ەڭ شەبەر.
ەگەر،
وزىڭە وكپەلەگەندەگى كوز جاسىم دا ولشەنەر بولسا،
كوكتەمىڭنىڭ شۋاعىمەن عانا ولشەنەر!
وتىنەم، ەشكىمنىڭ الدىندا كىشىرمە!
باقىتىمدى نۇسقاپ تۇرادى – باقاڭداعى بادىراق ءپىشىن دە...
اياۋلى اتامەكەنىم،
مەنى سەنى
و دۇنيەدە دە كورەرمىن تۇسىمدە!
* * *
تىنىشتىق.
ءتۇن. قالا.
ۋاقىت جوق.
مۇڭ عانا.
سامۇراق-تاڭنىڭ ۇستىندە – جاسىلشاشتى ەركەك كۇن-بالا!..
جان مەن ءتان.
كوك پەن جەر.
سۋ مەن نان.
وت پەن جەل...
بۇ دۇنيە – عۇمىردىڭ كوز جاسى كەپكەنشە.
ءومىر نە؟
مەن كىممىن؟
اقىل جوق.
ەڭكىل-مۇڭ.
ايداھار-ءىڭىر ۇستىندە – كۇلگىنشاشتى كەمپىر-كۇن...
* * *
ءومىر ءيىسى بۇرقىراعان كوكتەم!
جەلەپ-جەبەيتىن ءپىر سوندا!
ادامدىق ار اڭقيدى جۋسان دا!
مەندىك مي دا كوكتەمدىك قوشىنان ايىرىلماس،
قايران شەشەمدى قاڭتار مۇزىندا جالاڭاياق جوقتاپ تۇرسام دا!
كۇن جارىقتىق جۇپار سامالاسىن توككەندە،
ءار تامىرىنان گۇل ءيىسىن ءبولىپ شىعارادى وكپەم دە!
مەن، ءتىپتى، جۇلدىزعا كەتسەم دە اينالىپ،
ءبارىبىر،
جەر بەتىنە كەلىپ ءومىر سۇرەر ەم كوكتەمدە!
ماسايعان كەزىمدە كوڭىلدىڭ اڭقىعان بۋلى مايىنان،
حايۋان بولعىم دا كەلەدى، شالعىنعا ويشا جايىلا!..
كوكتەمدە،
عاشىق جىگىتتىڭ كوزىندەگى جۇپار الاۋ دا
ماڭدايلى بالا بىتىرەدى اۋليە قىزدىڭ بويىنا!..
* * *
كوركەم مىنەزسىز قوعام – قاپاس تار.
كوكتەمدە جاۋعان مىنا قار دا – وعاش قار.
ءدال ءوزىم سەكىلدى جىلارمان كۇيدە،
كوز كورمەسكە كوشىپ كەتكىسى كەلگەن اعاشتار.
كۇن جارىعى دا – توڭعاق نۇر.
كوك پەن جەردى ءدىر-ءدىر جالعاپ تۇر.
ءۇمىت شىرىنىن تامساسام، شىركىن، تاڭدايمەن!
بۇ دۇنيەدەگى ەڭ ءتاتتى!..
ءسىڭىپ-اق كەتسە ەد ءۇت قانعا.
تەمىر دە – توتىعىمەن بۇرلەنەدى، ۇققانعا.
بۇلت جاسىنى جارق-جۇرق تۇتانار،
سۋ ساۋلەلەرى توپىراقتان قاۋلاپ شىققاندا!
اۋادا دا سانسىز بۇرشىك بار.
ءار ءمولدىرى ۇيرەتەدى شىمشىققا ءان.
قۋ سۇيەكتىڭ دە گۇلدەپ كەتكىسى كەلەدى،
قۇلپىتاس استىندا تۇنشىققان...
* * *
جولدا كەلەم.
تۋعانىمنان جولدامىن.
جولداسىم جوق.
جالعىز ءوزىم.
ول دا – مۇڭ.
قۇلاعىنا قۇيا المادىم جىرىمدى،
اراب ءسوزىن قۇداي كورگەن مولدانىڭ.
پۇتحاناعا كىردىم جولاي تۇسىمدە.
«مۇڭىم – شاراپ.
قۇيىپ بەرەم.
ىشىڭدەر!..»
قارادى دا قويدى ماعان،
موليە
مۇسىندەرگە جالبارىنعان مۇسىندەر.
شىركەۋ باردىم.
مەڭىرەيگەن قۇلا ماڭ.
تۇرتكىلەنگەن تۇلەندەرى ءدىن امان.
قويۋ مۇڭىمنىڭ سەزە قويىپ جۇپارىن،
قوڭىراۋى عانا... وكسىپ-وكسىپ جىلاعان.
مەنىم ءۇشىن ەشتەڭە جوق قۇنى كەم.
اڭداپ كورسەم، وزىمە ءوزىم ءپىر ەكەم.
قايدا بارىپ، قانداي جولعا تۇسسەم دە،
كيىز ءۇيدىڭ ءىشىن شارلاپ ءجۇر ەكەم.
ويناي بەرسىن جاسىل جاڭبىر، كوك بوران.
قايران كوڭىل – جاراتۋشى حاققا الاڭ.
بۇكىل الەم جايناپ جاتقان ىشىندە
كيىز ءۇيىم –
– مەنىڭ عيبا...داتحانام!
ماعان ءبارىبىر – التىن با، الدە، قولا ما.
پەندەلەرشە تىرلىك ەتسەم، سول – وبال.
ءبىر بىلگەنىم –
– بۇدۇنيەلىك جولداردىڭ
ءبارى بارىپ توعىسادى مولادا.
جادىم عانا – ماڭگى ولمەيتىن ءمارت ۇلىق.
ءار سوزىنەن قۇلپىرادى ءار قىلىق...
سىقىرلاۋىقتان ءتان شىققاندا،
شاڭىراقتان
جان جارىقتىق كۇنگە كەتەر تارتىلىپ!..
* * *
قازاقتىڭ تەكتى توپىراعىنان جارالعان،
قازاقتىڭ مەيىرلى كۇنىنەن ءنار العان،
قازاقتىڭ قايىرلى سۋىن ءىشىپ، قاسيەتتى اۋاسىمەن دەم العان،
بەۋ، راقمەتسىز بەزبۇيرەك قالالارىم مەنىڭ،
قازاققا كەكىرەيا الارعان!..
تۇرعىندارىڭ - كوكالا اقشا قۋىپ شۇلدىرلەگەن كىل پەندە.
مەن – ءتۇز ۇلىمىن.
مەملەكەتتىك اسىل ءتىل - مەندە.
بەۋ، بەزبۇيرەك قالالارىم-اي،
قونا جاتارلىق تازا جەر دە تابا المايمىن،
جىن شامدارى ەتەكتەرىڭدى تۇرگەندە!
سەندەرگە دەگەن ايانىشىم سانامدى وتكىرلەر!
كوكىرەگىمدە جۇپار كەك بۇرلەر!
بەۋ، راقمەتسىز بەزبۇيرەك قالالارىم مەنىڭ،
ءبىر كۇنى ءتاۋبالارىڭا تۇسىرەدى كوك پىرلەر!
قۇرت-قۇمىرسقاسىنان قىدىرىنا دەيىن،
ءپارۋاناسىنان پەرىشتەسىنە دەيىن ەمىن-ەركىن تازا ءومىر سۇرەتىن
التىنشاڭىراقتى، كۇمىسۋىقتى كيىز ۇيىمنەن ساداعا كەتكىرلەر!
***
بابامنان قالعان ءبىر اڭىز
مەن – ادامنىڭ سىرتتانى ەم.
جاۋ تىتىرەتكەن جاراقتى جۇرتتان ەم!
قايراتىم – جاسىن ويناتقان بۇلتتى الەم!..
كۇندىزگى سىرلاسىم – دانا كۇن.
تۇڭگى سىرلاسىم – بالاڭ اي.
سەرىگىم –
– قاسقىر سىرتتانىن دا قان قاقساتقان الاباي.
جۇرگەن ءبىر شاعىم – حان قىزىنا دا قاراماي!..
... الامان-بايگە.
التى اي باپتاعانىم – «الداكەل».
ءجۇز جۇيرىگىن قوستى قازاقپەن باستەس قالماق-ەل.
شارت بويىنشا،
«الداكەلىم» كەلسە ءبىرىنشى،
قوڭتايشى قىزىن الماق ەم.
ۇلان-اسىر توي!
كولدەي ساپىرىلعان قىمىز!
ءبوز، بۇلعىن...
اقىن مەن ءانشى!.. اتاقتى شەشەن!..
ءسوز – قىرعىن!..
قىز كوردىم سوندا، شاقىرعان مەنى كۇرەسكە!
پەرىنىڭ قىزى-اۋ!..
ايباتى – سۇمدىق، كوز – كۇلگىن!..
شاپ بەرىپ ۇستاپ بەلىمنەن!..
قيمىلى ۇقساس بيمەن دە!..
قالماعان سىندى قارسىلاسىپ باعار كۇي مەندە!..
الايدا، بىردەن عايىپ بوپ كەتتى ول، اۋاداي،
بوكسەسىنە قولىم تيگەندە!..
تاڭ قالدىم، شوشىپ!..
اقشام با، الدە، ءايبات تاڭ؟..
تاتىپ تا ۇلگەردىم بە گۇل سۇتىندەگى قايماقتان!..
كەرنەيلەر ءۇنى ۋاقىتتىڭ دا جەلىن توقتاتىپ،
كورىنە كەتتى كومبەگە ەلىرە شاپقان بايگە اتتار!..
الامان-بايگە!
الۋان ۇران سالماق ەل!..
جالعىزدان-جالعىز قارا ءۇزىپ كەلدى «الداكەل»!
مەن، بىراق، سوندا اسپانعا بوركىم اتسام دا،
پەرى قىزىمەن كەتىپ قالماق ەم...
پەرىنىڭ قىزى!..
ولايشا مەنى كىم سىنار؟
كوزىمە كورىنگەن كوكىرەگىمدەگى مۇڭ شىعار؟..
بايگەدەن كەيىن جار ەتىپ الدىم عۇمىرلىق،
قوڭتايشى قىزىن، سىڭسىعان.
دەسەم دە ءتاڭىرىم جول وڭدار،
ءالى كۇنگە دەيىن الدەنەگە كوڭىلىم الاڭدار.
بىلمەيمىن قالاي،
بەلدەسە كەتكەن سول تويدا
سول پەرى قىزىنا تارتقان بالام بار!..
***
ىرىم
«تاعى دا ءبىر مۇڭلى كۇن ءوتتى» دەيدى كۇنتىزبە.
قايدان پايدا بولادى مۇڭ بىزدە؟
قايدان پايدا بولۋشى ەد،
سۇيىسۋگە ماشىق بولعانىمىزبەن،
ءبىر-بىرىمىزگە عاشىق بولا الماي ءجۇرمىز دە!
ءسابيدىڭ سىقىلىعىنداي قاسيەتتى – ءار ۇعىم.
كوكتەمدە بالعىن نۇر توگەدى كارى كۇن.
قولىڭنان كەلسە، جاۋىڭنىڭ دا جانىن نۇرلاندىر.
ساعان دا تۇسەر جارىعى!
تابيعات زاڭى دا – سول، قاراعىم،
ۇيىڭدەگى زات ەكەش زات تا – قۇدايى قوناعىڭ!
ال، جامانداردىڭ بايراعى – جاقسىلاردىڭ بالاعى...».
كۇندە تاڭەرتەڭ وسىلايشا كۇبىرلەپ وزىمە،
ۋاقىتتىڭ جاپىراعىنداي كورىپ سۇيەمىن كۇنتىزبەنىڭ كەزەكتى ءبىر پاراعىن.
***
ءازازىل
اي، وسى مىنەزىم-اي!..
تولعاق قىسقانداي ىشقىنا تولعانىپ وتىرعانىمدا،
كەنەتتەن،
سانام ىشىندە اياعى اۋىر وي پەرىشتەسى بوسانىپ!..
بۇرقىراي جونەلەدى اۋليەگە ءتان قوش انىق!..
عايىپتان،
جاز جاپىراقتارى دا جايقالتا شۇعىلا توقىسىپ كۇن استى،
ۇماي قازدارى التى قۇبىلاعا كوركەم سەرمەلەپ قۇلاشتى!..
زاماتتا،
شامدارى دا اداسىپ جۇرگەن تۇنگە ەنەم!..
اي ەرنىنەن دە سۇيگەن جىن كورەم!..
الدەقايدا الىپ ۇشىپ ءوزىمدى، اجالعا دا كونبەيتىن مۇڭلى ولەڭ،
كۇزگە دە ءوتىپ ۇلگەرەم!..
توپ ەتە تۇسەم، توپىراق پەن اياز قىزىل ۇيىققان قىسقا دا!
اينالىپ تا كەتەم،
كومەيىنەن كوكتەم تىنىستاعان الىپ قۇسقا دا!
كوڭىلگە جارق-جۇرق ەلەستەپ تاڭىرلىك ماۋسىم دا بەسىنشى!..
گۇلدەر دە جۇپارىنا دەيىن شەشىنسىن!..
سو كەزدە...
قۇدايدى دا تىڭداي قالام، نە ءسوز ايتار ەكەن دەپ!
سايتانىما دا ىمداي قالام، قايتەر ەكەن دەپ...
سولايشا ىشقىنا تولعانىپ وتىرعانىمدا،
كەنەتتەن،
سانام ىشىندە ۋداي ءماي ءىشىپ،
قوينىنان الما الىپ بەرە قويعىسى كەلەدى ماعان،
جايناڭكوز ءبىر قىز، مايىسىپ...
* * *
بۇگىن تاعى قار جاۋدى.
ەڭ ءتيىمدى ءتاسىلى ول – كوكتەم مىنەزىن بولجاۋدىڭ.
سونداي-اق،
قىستى قيماي، ازداپ قامىعۋ.
اپپاق، جارىق ۋ!..
اۋا – ساپ-سالقىن.
ويلارىمدى وياتپاقشى اقجارقىن.
سونداي-اق،
كوكتەمگە اسىق ءۇمىت ۇشقىنى دا – ۇشقىر تىم...
ۋاقىت ءدامى – قىشقىلتىم...
كەلسە دە دۇنيەنى جاسىلعا بوياعىم،
ىس باسقان قالا تىرلىگى، باياعى...
سونداي-اق،
اعاشتار – ءتىرى ەسكەرتكىش.
قيالىم عانا – دۇنيەنى وزگەرتكىش.
ءدۇر-ءدۇر سىلكىنىپ تە الام، مۇزدان جاراتىلعان جىندىداي.
جاق ءجۇنى ۇرپيگەن كۇن-قۇداي.
سونداي-اق،
كوزى اتىزداي كوڭىل، قورلانعىش!
كوكىرەك ىشىندە تىپىرلاعان ارمان-قۇس...
تاياۋدا، قىس پەن كوكتەم كەيپىندە،
سۇيىسە دە كەتەدى شال مەن قىز!..
* * *
ءىڭىردى سۇيەم.
قىزىلىن.
و-داعى – ءتىرى ءتۇزىلىم.
قۇددى ءبىر ەرتەك... ءۇزىندى.
قۇبىلتار سالقىن ءجۇزىڭدى.
ءىڭىردى سۇيەم، جىن كوشكەن.
جىنىنا مۇڭىم مىنگەسكەن.
كۇندىزگى تىرلىك – كولەڭكە.
سىبىرلاپ سۇلۋ ولەڭگە...
ءىڭىردى سۇيەم ايكوزدى.
مەن عانا شىعار ويكەزدى.
بالالىق شاعىم كۇرسىنىپ،
قاس-قاعىم ءبىر ءسات – كۇنشىلىك...
ءىڭىردى سۇيەم.
كۇلگەن شام.
ۇرەيىم – ءجاي ءبىر ۇرگەن شار.
جازمىشىم – ءشوپتىڭ تاريحى.
ساناما قوناق – سارى ۇيقى.
ءىڭىردى سۇيەم...
جۇلدىزىن...
قۇدايدىڭ اڭداپ تۇنگى ءىزىن..
عۇمىردان تىم از تاتتىم بال.
كۇنمەنەن بىرگە كەتكىم بار؟..
* * *
ءتاجسىنىپ شەكپەن بىتكەن...
ءتۇڭىلدىم وكتەمدىكتەن.
اقپان، ول – ابىرجۋلى.
ءبىزدىڭ ءحال – كوكتەم كۇتكەن.
ەھ، شىركىن، ايحاي-جاڭبىر!..
جاسىنداي مارقايسام ءبىر!..
سونسوڭ، جاۋقازىن يىسكەي سالا،
جازدى اڭسايمىن!..
ءار سەزىم – ءبىر ءسات، ىنتىق.
كوڭىلدىڭ – تۇمسا بۇلتى...
كوزدى اشىپ-جۇمعانىڭشا،
كۇز ساعىنتىپ...
جان – سارى، بوياماي-اق.
كورمەگەن قوعام اياپ.
قوزعان اي قارعا اۋنايدى،
جالاڭبۇت، جالاڭاياق.
وتەرسىڭ قاي پارىزدى،
بۇ جالعان – سايتان ىزگى...
و-وو، ماڭىرانعان سورلى تىرلىك،
اينالما قوي ءتارىزدى...
باسقا باق قونسا تاعى،
باستالار سور شاتاعى...
قايتا ورالسا ەكەن قايران بالالىعىم،
مەيلى، قايعىلى بولسا-داعى.
* * *
اقپان اۋاسىنىڭ ءدامى جاۋقازىن تاتىپ تاڭدايعا،
ەرتەڭنىڭ بۇلدىر ەلەسىن كۇن نۇرى دارىتىپ ماڭدايعا...
ازىرشە، وسىنداي ءبىر قىس كۇرەڭ.
قاراپ تۇرمىن سەمەيىمە.
ۇستىنەن.
6500 جاستاعى بالامىن.
كوڭىلدىڭ كوكشىل ءىشىپ شارابىن،
قاراپ قويامىن وتكەن عاسىرعا دا بۇرىلىپ.
شىڭعىستاۋ جاقتان – جىلىلىق.
جادىم ىشىندە – ءجاننات قىمىزىنان ۇرتتاعان مۇرتتى بالبالدار تۇر ءالى.
قالتامنان قوڭىراۋلاتقان – شايتاننىڭ ىزگى قۇرالى.
جۇرتتىڭ ءبارى – ساۋداگەر.
بولاشاقتا ەدىم، كەشىكتىم...
كەرنەي ەتكىم كەلەدى مۇناراسىن مەشىتتىڭ!..
ءححى-عاسىر.
ءۇي توبەسىندە قورقورشى مۇرجا قونجيىپ...
قالا شالجيىپ...
ءومىر وزگەرەدى دەگەن جىن دا ءولدى.
باتىستان شىعارسام قايتەدى كۇندى ەندى؟..
ايتەۋىر، وزگەرىس كەرەك ءبىر كەرىم!
بىلىنبەي بۋلانا، ۋلانىپ جاتىر كۇيكى ءومىر.
اۋىزدان اتىلىپ شىعىپ كەتكىسى بار،
ەركىن سويلەۋگە قۇشتار مۇشە–تىل.
قالعىعان قارت بايتەرەك باسىندا جالعىزكوزدى قۇس وتىر!..
دەگەنمەن، مەيىرىمدەنە قار جىلاپ،
سۇيىسە كەتەدى ءمولدىر تامشىلار.
ەندى، سويلەۋ كەرەك قىشىرلاعان تىسپەن دە،
وسىلايشا، عارىشتان جەرگە تۇسكەندە...
