“قازاق مالدىڭ جايىن جەتiك بiلەدi”، “مال باقسا، قازاق باقسىن!” دەگەن قولپاش سوزدەردi جيi ەستيتiنiمiز دە راس. بiراق... كەڭەس زامانى كەزiندە ەرiك بەرiلمەگەنi دە راس، ال ەندi قازiر قانشا قوي، قانشا جىلقى، قانشا سيىر وسiرسەڭ دە – ءوز ەركiڭ ەمەس پە؟! سولاي بولا تۇرسا دا، مىڭعىرتىپ مال ايداپ جۇرگەن قازاقتى كورمەدiم.
“قارابايدىڭ 90 مىڭ جىلقىسى...” بۇرىن مەن مۇنى “قوزى كورپەش – بايان سۇلۋدا”، ياعني حالىق ەپوستارىندا كوبەيتiپ، شامادان تىس ءوسiرiپ ايتاتىن “مىڭدار” عوي دەپ ويلايتىنمىن. ال ەندi تاريحي دەرەكتەر نە دەيدi? ەجەلگi تۇرiك بايلارىندا 85 مىڭ جىلقى، 60 مىڭ جىلقى، 55 مىڭ جىلقى بولعانىن تاريحشىلار راستاپ وتىر. جارايدى، ءارiگە بارماي-اق قويايىق. 1917 جىلعى قازان توڭكەرiسiنiڭ قارساڭىن عانا الايىقشى. اتاقتى عالىم قانىش ساتباەۆتىڭ اكەسi يمانتايدىڭ 24 مىڭ جىلقىسى بولعان. 1910-1925 جىلدارى ارقادا 45 مىڭ، 30 مىڭ، 28 مىڭ، 15 مىڭ، 10 مىڭ جىلقىسى بار بايلار وتە كوپ بولعان. وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنىڭ تۇلكiباس اۋدانىندا يiرسۋ دەيتiن جەر بار. وسى يiرسۋدا ءابدiرامان دەگەن باي بولعان. جىلقىسى 17 مىڭ ەكەن. ءابدiرامان بايدىڭ ءوزiن دە، جىلقىسىن دا كورگەن قاريالاردىڭ بiرازىمەن اڭگiمەلەستiم دە. ء“ابدiرامان باي وسى 17 مىڭ جىلقىنى قاي جەرگە جايدى، قاي جەرگە قىستاتتى؟ قورا-قوپسى سالدى ما؟ قانشا جىلقىشىسى بولدى؟ جىلقى جايىلعان جەردiڭ اۋماعىن كورسەتiڭiزشi...” دەپ، ءاربiر قارتتى ماشيناما سالىپ الىپ، ەرتiپ تە ءجۇردiم. سوندا بايقاعانىم، 17 مىڭ جىلقى بiر سوۆحوزدىڭ جەرiندەي دە ەمەس، سول سوۆوزدىڭ بiر ءبولiمشەسiنiڭ جەرiندەي عانا جەرگە، ەكi تاۋدىڭ اراسىندا جايىلىپ ءجۇرگەن. ءابدiرامان بايدىڭ ەكi-ءۇش جىلقىشىسى عانا بولعان. ۇرى-قارىعا الدىرعانىن، يت-قۇسقا جەم بولعانىن ەسەپتەمەگەندە، جىلقى ءولiم-جiتiمگە ۇشىراماعان.
