ەلىمىزدە سوڭعى شيرەك عاسىردا كەز كەلگەن ساياسي ءىس-شارالار مۇعالىمسىز وتپەيتىنى داستۇرگە اينالعانى جاسىرىن ەمەس. حالىق ساناعى ما، ونى اتقاراتىن دا – مۇعالىم. حالىقتىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىسىن انىقتاۋ ما، ول دا مۇعالىمنىڭ موينىندا. ءۇي-ءۇيدى ارالاپ، شابىلىپ جۇرەتىن ۇنەمى مۇعالىمدەر. مۇنان باسقا، ەڭ ۇلكەن ساياسي دودا سايلاۋ دا مۇعالىمسىز وتپەيدى. الايدا بيىل ۇستازدار تاراپىنان سايلاۋ جۇمىسىنا مۇعالىمدى ارالاستىرماسىن دەگەن باستاما كوتەرىلدى.
بۇل باستامانى بەلسەندى ۇستازىمىز، تالاي مۇعالىمنىڭ زاڭدى قۇقىعىن قورعاپ، مىڭداعان مۇعالىمدى سوڭىنان ەرتكەن ايمان ساعيدۋللا ەڭ الاش بولىپ كوتەردى. ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ا.ايماعامبەتوۆكە «مۇعالىمدەردى سايلاۋ جۇمىسىنا ارالاستىرماۋدى» تالاپ ەتىپ، الەۋمەتتىك جەلىدە ارنايى اشىق حات جولدادى. وكىنىشكە قاراي، مينيستر كۇنى بۇگىنگە دەيىن بۇل تالاپقا ءوز جاۋابىن بەرمەدى. بالكىم، بەرەر جاۋابى دا جوق بولار ءمينيستردىڭ. دەسەك تە، ا.ساعيدۋللانىڭ بۇل تالابى ۇستازدار قاۋىمىن ءبىر سەرپىلتىپ، سايلاۋدا «ساياسي قولبالا» بولۋدان باس تارتۋعا كادىمگىدەي يتەرمەلەپ وتىر. قازىردىڭ وزىندە الەۋمەتتىك جەلىدە مۇعالىمدى سايلاۋ جۇمىسىنا ارالاستىرماۋ جونىندە چەلەندج باستالدى. چەلەندجدىڭ ماقساتى رەسپۋبليكاداعى مۇعالىمدەردى ساياسي دودانىڭ «شاپقىلاۋ جۇمىستارىنا ارالاسۋدان باس تارتۋعا» ۇندەۋ. الەۋمەتتىك جەلىدەگى سۋرەتتەرىنە ارنايى ءماتىندى قويۋ ارقىلى قارسىلىق تانىتۋ. «شىعىس قازاقستاندىق ارىپتەسىم، ءماسليحات دەپۋتاتتىعىنا ۇمىتكەر جاننا ساكەتاەۆا باستاعان چەللەندجدى قولدايمىن:
بۇل ەستافەتانى رەسپۋبليكا كولەمىندە مۇعالىم قۇقىعى ءۇشىن كۇرەسىپ جۇرگەن Aiman Sagidulla, ءومىر شىنىبەكۇلى، اياتجان احمەتجانۇلى، Meirzhan Temirbek, @Gulnarا Abishevaعا تاعى دا باسقا ۇستازدارعا جولدايمىن! سىزدەر دە باسقا ۇستازدارعا وسى تەكستى قويىپ جولداڭىزدار. سايلاۋ جۇمىسىنا مۇعالىمدەردىڭ اتىن پايدالانا وتىرىپ ولاردىڭ اتتارىنا نۇقسان كەلتىرۋگە، كەلتىرتۋگە ەشكىمنىڭ قۇقىعى جوق، ءادىل سايلاۋ بولۋى كەرەك! مۇعالىمدەر، وزدەرىڭىزدىڭ اتاق ابىرويلارىڭىزعا نۇقسان كەلتىرمەۋلەرىڭىزدى سۇرايمىن!» دەپ جازدى شىمكەنتتىك مۇعالىم ءومىر شىنىبەكۇلى ءوزىنىڭ Facebook پاراقشاسىندا.
ءدال وسىعان ۇقساس تالاپپەن مۇعالىم سۆەتا الپامىسوۆا دا ارىپتەستەرىنە ۆيدەوۇندەۋ جاريالاپ، سايلاۋدا كوميسسيا مۇشەسى بولۋدان باس تارتۋعا شاقىرعان بولاتىن.
قازاقستاندىق مۇعالىمدەردىڭ بۇلاي باستاما كوتەرۋى بەكەر ەمەس. وسىعان دەيىن وتكەن سايلاۋلاردىڭ بارىندە ەڭ بەلسەندى اتسالىساتىن مۇعالىمدەر بولاتىن. ارينە، مۇعالىمنىڭ بارلىعى «بەلسەندى بولايىن» دەپ سايلاۋ جۇمىسىنا قاتىسپايدى. ءماجبۇرلى، ەرىكسىز تۇردە جۇرەتىن بۇل جۇمىستار. وكىنىشكە قاراي، ءماجبۇرلى، ەرىكسىز تۇردە جۇرەتىنىن بيلىك تە، مۇعالىمدەر دە اشىق ايتپايتىن. بيىل بۇل سەڭ بۇزىلدى. مۇعالىمدەر ۇلكەن باستاما كوتەرۋدە. بۇل ۇلكەن جانە ماڭىزدى باستاما. نەگە؟
سەبەبى وسىعان دەيىنگى سايلاۋدا مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ بۇيىرۋىمەن «شاپقىلاعان» مۇعالىمدەر سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ قۇرامىندا بولۋدى ءوز مىندەتىندەي كورەتىن. سولاي كورۋىن مەكتەپ باسشىسى دا تالاپ ەتەتىن. اۋىز اشىپ، قارسىلىق تانىتقان مۇعالىمنىڭ ىزىنە باسشىلىق پەن ونىڭ جاندايشاپتارى شام الىپ تۇسەتىن. «جالعىزدىڭ ءۇنى شىقپاس» دەپ، مىڭداعان مۇعالىم ءار سايلاۋدا وسىلايشا ەرىكسىز سايلاۋدىڭ سايقىمازاق شوۋىنىڭ ءبىر كەيىپكەرىنە اينالاتىن. «2005 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىن ەشقاشان ۇمىتپاسپىن. سول جىلى ومىرىمدە ءبىرىنشى جانە سوڭعى رەت سايلاۋ اتتى تسيركتىڭ كلوۋنى بولعانمىن. ۋنيۆەرسيتەتتى ءبىتىرىپ، مۇعالىم بولىپ ورنالاسقانىما ەندى ءبىر جىلدان اسقان. جۇمىسقا تۇرعانىما ءبىر اي تولعاندا، ديرەكتوردىڭ بۇيرىعىمەن ءبىر جيىنعا ءبىر اۆتوبۋس مۇعالىم باردىق. قانداي جيىن، ءبىز نە ىستەيمىز؟ بىلمەيمىز. سودان الگى زالدا وتىرعانىمىزدا بىرتىندەپ اتى-ءجونىمىزدى اتاپ ساحناعا شاقىرتا باستادى.
ساحناعا شىققان ءار ادامعا «نۇروتاننىڭ» بەيسبولكاسى مەن جالاۋ بەرىلەدى. مەن دە ءوز كەزەگىم كەلگەندە، ساحناعا شىعىپ، الگى دۇنيەلەردى الدىم. ءبىزدى الگى پارتيا وكىلدەرى «نۇروتانعا» مۇشە بولعانىمىزبەن قۇتتىقتادى. قايتار جولدا وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباساردان الگى پارتياعا مۇشە بولعىم كەلمەيتىنىن ايتقانىمدا: «مۇعالىم بولىپ، نانىڭدى جەگىڭ كەلسە، ءۇنىڭدى شىعارما»، -دەپ كۇلدى. زاۆۋچتىڭ الگى كۇلكىسى ىزامدى كەلتىردى. جۇمىسقا تۇرعانىم كەشە، نانىمنان ايىرىلعىم جوق، امال جوق، قارسىلىق تانىتا المادىم. كوپ وتپەي، سايلاۋ باستالدى. شاپقىلاۋ باستالدى. بىتپەيتىن قاعازدار، قۇجاتتار. ال سايلاۋ كۇنى ءار ءۇيدى ارالاپ، تاباننان توزۋ. ءۇي ارالاپ بىتسەڭ، «كارۋسەلگە» قاتىسۋ.
«كارۋسەلدى» بىلمەيتىن ادام جوق شىعار. سول كۇنى مەن قاتىسقان «كارۋسەلدىڭ» بىلىعىن وپپوزيتسيالىق جۋرناليست اشىپ، ايمانداي بولدىق. ىزا بولدىم، ءتىپتى قورلانىپ جىلادىم. قولدى ءبىر سىلتەپ، سايلاۋ ۋچاسكەسىندە قالعان باسقا جۇمىستارىمدى تاستادىم دا، كەتىپ قالدىم. ول كۇنى سايلاۋ تسيركىنەن كەتسەم، بىرەر كۇننەن كەيىن مۇعالىمدىك جۇمىسىممەن دە قوش ايتىستىم. كەتكەنىمە سول كەزدە ارينە، ازداپ وكىنىش بولدى. كوپكە دەيىن جۇمىسسىز ساندالدىم. الايدا قازىر مەكتەپتەن كەتكەنىمە وتە قۋانىشتىمىن. سايلاۋ جۇمىسى مۇعالىمنىڭ مىندەتىنە جاتادى دەپ ويلاپپىن بۇرىن. قازىر ءار سايلاۋدا مۇعالىمدەر حالىقتىڭ وبالىن ەرىكسىز ارقالاۋدا دەپ قارايمىن. ارينە، مۇعالىم بۇل وبالعا ادەيى بارمايدى عوي. دەسەك تە، ءار سايلاۋ قازاقستاننىڭ الداعى 4 جىلىنىڭ ىرگەتاسىن قالايتىنىن مۇعالىمدەر بىلسە ەكەن»،-دەيدى الماتىلىق بۇرىنعى مۇعالىم مارجان كەڭەسبەك (اتى-ءجونى وزگەرتىلدى).
ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز مارجان سەكىلدى ءبىر ساياسي ناۋقان ءۇشىن جۇمىسىنان باس تارتپاسا دا، ەڭ بولماسا ءوز مىندەتىنە جاتپايتىن ءىس-شارالاردى اتقارۋعا قارسىلىق تانىتار ۇستاز كوبەيسە، ەل ەرتەڭىنە دە وزگەرىس ەنەرى داۋسىز عوي. الايدا بىزبەن تىلدەسكەن كەلەسى ءبىر مۇعالىمنىڭ پىكىرى ەل ەرتەڭىنە قاتىستى ويىمىزدىڭ تۇتە-تۇتەسىن شىعارعانداي. «ەلدىڭ ەرتەڭى ماعان قاراپ قالىپ پا؟ ديرەكتور ايتادى، مەن ورىندايمىن. مەندە باسقا جول بار ما؟ باسشىما قارسى شىقسام، نانسىز قالامىن. ال نانسىز قالسام، ۇيدەگى 4 بالامدى كىم اسىرايدى؟ سايلاۋدا جۇمىس ىستەۋ كەشە-بۇگىن پايدا بولعان جوق. باياعىدان كەلە جاتىر. امال جوق، باستىقتىڭ ايتقانىن ورىندايمىز.
بىراق سول جۇمىسىمىز ءۇشىن ازىن-اۋلاق اقشاسى مەن العىسحاتىن دا الامىز عوي. تەگىن ەمەس. قارسى شىقاتىندار شىعا بەرسىن. ءوز باسىم تىنىش ءجۇرۋدى دۇرىس كورەمىن. ءدال قازىر مەكتەپتىڭ ەمەس، سايلاۋدىڭ شارۋاسىمەن اۋدانعا كەتىپ بارامىن. جۇمىس تاپسىرىلدى ما، ورىنداۋ كەرەك مۇعالىم»،- دەپ تۇركىستان وبلىسىنا قاراستى سايرام اۋدانىنداعى ءبىر مەكتەپتە 30 جىلدان استام مۇعالىم بولىپ ىستەيتىن ايجامال ساپاربەكقىزى تەلەفون تۇتقاسىن قويا سالدى. ءبىزدىڭ سۇراعىمىزعا اپايىمىز اشۋلاندى، ءتىپتى رەنجىدى دە. «مۇعالىمنىڭ سايلاۋداعى ارەكەتى ەلدىڭ تاعدىرىن شەشەدى. داۋىس ۇرلاۋعا ىقپال ەتەتىن سايلاۋدا جۇمىس ىستەپ، مۇعالىم ەلدىڭ ەرتەڭىنە بالتا شابۋعا كومەكتەسكەن بولىپ شىقپاي ما؟» دەگەن سۇراعىمىز شىمبايىنا قاتتى باتسا كەرەك، بىزبەن بايلانىستى ءۇزدى.
ادىلدىك تالاپ ەتىپ، جۇمىسىنان ايىرىلىپ قالۋدان قورقاتىن مۇعالىمدەر از ەمەس. سونىمەن قاتار كەڭەس ءداۋىرىنىڭ باس شۇلعىپ، كونبىستىك تانىتۋ قاسيەتى سىڭگەن مۇعالىم دە جەتەرلىك. الايدا ءوزىنىڭ زاڭدى قۇقىعىن تالاپ ەتە الاتىن مۇعالىمنىڭ قاتارى دا كوبەيىپ كەلە جاتقانىن ەسكەرسەك، 2025 جىلعى سايلاۋ جۇمىسىن مۇعالىم اتقارمايتىنى انىق. «باستىق ايتتى، مەن كوندىم» دەگەن تۇسىنىكتەگى مۇعالىمنىڭ ورنىن ەل ەرتەڭى ءۇشىن ادىلەتسىز سايلاۋدىڭ باستى ءرولىن سومداۋدان باس تارتاتىن ناعىز ۇستاز باساتىن كۇن الىس ەمەس دەپ سەنەمىز.
مەرۋەرت حۋساينوۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
