بىردەن ايتايىق، قازاقستان – زايىرلى مەملەكەت. دەگەنمەن حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى يسلام ءدىنىن ۇستانادى. كەيىنگى كەزدە ەلىمىزدە حالال ونىمگە سۇرانىس ارتىپ كەلەدى. بۇل «تيىن ەگىپ، تەڭگە ورۋدى» ويلاعان كاسىپكەرلەردى بەيجاي قالدىرمايتىنى انىق. سوندىقتان شاريعات تالابىنا ساي ءونىم شىعاراتىن كاسىپورىندار كوبەيگەن دەپ جازادى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى «ايقىن» گازەتىنە سىلتەمە جاساپ. بىراق ءبارى بىردەي حالال ستاندارتىن بۇلجىتپاي ساقتاي ما؟
قازاقستان اۋماعىندا حالال ماركيروۆكاسى ءبىر ىزگە تۇسپەگەندىكتەن، تاۋارلارعا «حالال» دەپ جازىلعان ءارتۇرلى تاڭبالار قويىلادى. قايسىسى شىن، قايسىسى جالعان – ايىرۋ قيىن. اراگىدىك «حالال» دەپ تانىستىرعان شۇجىقتاردان دوڭىز ەتى تابىلعانىن ەستىپ جاتامىز. كەيبىر ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، «حالال» بەلگىسى ەشتەڭە بىلدىرمەيدى. ول – ساۋدانى جاقسارتۋدىڭ امالى عانا.
مىسالى، شۇجىق شىعاراتىن بىرقاتار كومپانيالار ونىمدەرىنە «مۇسىلماندىق» دەگەن ءسوزدى تاۋار اتاۋى رەتىندە جاپسىرا بەرەدى. ويتكەنى ولاردى جاپپاي باقىلايتىن بىرىڭعاي ورتالىق جوق. تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعاۋ اگەنتتىگىنىڭ اقپاراتىنا سۇيەنسەك، حالال ونىمدەردىڭ ساپاسى مەن قاۋىپسىزدىگى رەگلامەنتىن انىقتايتىن زاڭ ءالى شىقپاعان. پىسىرىلگەن حالال شۇجىقتىڭ «ست 1353-2005» دەگەن ۇلتتىق ستاندارتى عانا بەكىتىلگەن. ونىڭ ءوزىن ساقتاۋ زاڭدا تالاپ ەتىلمەيدى، ءونىمدى سەرتيفيكاتتاۋ دا مىندەتتەلمەگەن. سول سەبەپتى قۇزىرلى ورگاندار حالال ءونىمدەردىڭ ادام ومىرىنە قاۋىپسىزدىگىن عانا تەكسەرەدى.
بىزدە «حالال» دەلىنگەن ونىمدەردىڭ شاريعات ەرەجەسىمەن ءوندىرىلۋىن 5 ۇيىم قاداعالايدى. ولار – «قازاقستان حالال يندۋسترياسى» قاۋىمداستىعى»، «حالال دامۋ» (قمدب), Halal Holding, Halal Quality جانە Halal Services Alliance. بىراق ارنايى زاڭ بولماعاندىقتان، اتالعان ورگاندار بەرەتىن سەرتيفيكاتتاردىڭ زاڭدىق كۇشى جوق. ءتىپتى، بۇل ۇيىمدار ءبىر-ءبىرىن ونشا مويىندامايتىن كورىنەدى.
حالىقارالىق ستاندارت بويىنشا حالال ونىمدە الكوگول، گمو، شوشقا كومپونەنتتەرى، شاريعاتقا قايشى ادىسپەن ءولتىرىلگەن جانۋار ەتى، جىرتقىش اڭ مەن قۇس ەتى، ۋلى زاتتار بولماۋى كەرەك. ەگەر قۇرامىندا ۋلى جانە ادامعا زيان قوسپالارى بولماسا، ازىق-تۇلىكتى سينتەتيكالىق جانە حيميالىق قوسپالارمەن دامدەۋگە رۇقسات ەتىلگەن.
حالال ستاندارتى كوپ جاعدايدا بيزنەستىڭ كوزىنە عانا اينالعان سەكىلدى. قازىر مۇسىلمان دا، باسقا دا حالالدى تازا دەپ ۇعادى دا، ساتىپ الادى. نەگىزىنەن شتامپىنا عانا قارايدى. ال ونداي شتامپتار ساتىلادى. كەيبىر كاسىپكەرلەر سونى ساتىپ الادى دا، ءونىم ادال بولماسا دا، حالال دەپ ساۋدالانۋى بەك مۇمكىن.
ەڭ باستى سەبەپ – ناقتى زاڭنىڭ جوقتىعى. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ءوزى ۋاعىزبەن شەكتەلۋگە ءماجبۇر. «ءبىز قاداعالاپ، جازالايتىن مەملەكەتتىك ورگان ەمەسپىز. ءبىز «ەگەر ءسىز حارام ءونىمىڭىزدى تۇتىنۋشىعا حالال دەپ ۇسىنىپ جاتساڭىز، اللانىڭ الدىندا ءوزىڭىز جاۋاپ بەرەسىز» دەپ كاسىپكەرگە ناسيحات جاسايمىز»، – دەيدى ءمۇفتيات وكىلدەرى. ال ەۋروپادا «حالال» ونىمدەردەن، ماسەلەن شوشقا ەتى تابىلسا، «الاياقتىق» بابىمەن كاسىپكەردىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالاتىنى بەلگىلى.
ايتپاقشى، بۇرىن حالال دەسە، كوزىمىزگە شۇجىق ەلەستەيتىن. بىراق سوڭعى جىلدارى حالال مەيرامحانا، حالال مونشا، حالال ساعىز، حالال سۋ، حالال بالاباقشا، حالال قوناقۇي، حالال شاشتاراز، حالال ساقتاندىرۋ، حالال بانكينگ، حالال پارفيۋمەريا، حالال فارماتسەۆتيكا سياقتى قىزمەت تۇرلەرى قاپتاپ كەتتى. ءدىنتانۋشىلار مەن يمامدار كوزگە كورىنگەننىڭ ءبارىن حالال دەپ اتاۋ دۇرىس ەمەس دەپ ەسەپتەيدى، ايتپەسە حالالدىڭ قادىرى قاشادى دەپ قاۋىپتەنەدى.
قايبىر جىلى كFC مەيرامحانالار جەلىسىنىڭ «قمدب حالال» سەرتيفيكاتىنان ايىرىلعانى ۇلكەن شۋ تۋدىرعان ەدى. سەبەبى كومپانيا «قمدب حالال ستاندارتى» تالاپتارىن ساقتاماعان. ساراپشى-تەحنولوگتەردىڭ سوزىنە سەنسەك، KFC جەلىسى رەسەيدەن اكەلىنەتىن «بەلايا پتيتسا» تاۋىق ونىمدەرى ازايعاندىقتان، قمدب ستاندارتىنا ساي كەلمەيتىن قۇس فابريكالارىنىڭ ونىمدەرىن، مەحانيكالىق جولمەن سويىلعان جانە ولەكسە جەممەن (مياسوكوستنايا مۋكا) قورەكتەنگەن تاۋىق ەتىن پايدالانعان. ەلىمىزدە KFC ءدامحانالارى كوپ بولعاندىقتان، ولاردى قاداعالاۋ قيىنعا تۇسكەن. 2018 جىلدىڭ 12 جەلتوقسانىندا KFC جەلىسىنە بەرىلگەن سەرتيفيكات كۇشىن جويدى.
حالال ءونىمدى الەمنىڭ 122 مەملەكەتىندە ءومىر سۇرەتىن 1,5 ملرد-تان استام مۇسىلمان تۇتىنادى ەكەن. 2005 جىلى حالال تاۋاردىڭ جىلدىق اينالىمى 5 ملرد دوللار بولسا، بۇگىندە 3 ترلن دوللاردان اسقان. Global Futures پەن Foresight ەسەبىنە جۇگىنسەك، 2050 جىلعا دەيىن مۇسىلمان وتباسىلارىندا شامامەن 9 ميلليارد بالا دۇنيە ەسىگىن اشادى. ياعني، حالال يندۋسترياسىنىڭ سۇرانىسى ەسەلەنەدى دەگەن ءسوز. ال سۇرانىس بار جەردە ۇسىنىس بار. قازىردىڭ وزىندە McDonald“s, Subway, Nestle, Papa John سەكىلدى الىپتار حالال ونىمدەرىن ءساتتى ساۋدالاپ وتىر. الەم نارىعىندا مۇنداي كومپانيالاردىڭ ۇلەسى مول.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
