ءوز تاعدىرى قازىرگى كاسىبىنە ايداپ اكەلدى. «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنىڭ كەلەسى سۇحباتى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى تۇلعالارعا ارنالعان «قانات» ساۋىقتىرۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ساكەن تەمىرقۇلوۆپەن بولماق.
- ساكەن اعا، ءسىزدىڭ ۋاقىتىڭىزدىڭ تاپشى ەكەنىن بىلەمىز. قانشاما ەمدەلۋشىلەر ءسىزدىڭ ءبىر اۋىز سوزىڭىزگە بولسىن ءزارۋ. دەسە دە، بىزگە التىنداي ۋاقىتىڭىزدى ءبولىپ، سۇحباتقا كەلىسكەنىڭىزگە راقمەت! وشكەن ۇمىتتەردى قايتا جاعىپ، كوپكە قۋانىش سىيلاپ ءجۇرسىز. وسى كاسىپپەن اينالىسۋعا نە تۇرتكى بولدى؟ قاي ۋاقىتتان باستاپ قولعا الدىڭىز؟
- مەن 1985 جىلى الماتى قالاسىندا ستoماتولوگيا فاكۋلتەتىن ءبىتىردىم. 15-17 جىل ەڭبەك ءوتىلىم بار. كوپ جاندارعا مەنىڭ وسى سالادا قالاي جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىم قىزىق بولىپ كورىنەدى. رەابيليتاتسياعا قالاي كەلگەنىم سىندى سۇراقتاردى كوپ قويادى. ينستيتۋتتا ءبىلىم الىپ جۇرگەندە، ياعني، 1982 جىلى قانات ەسىمدى تۇڭعىش ۇلىم دۇنيەگە كەلدى. سودان 6 ايلىعىندا وكپەسى قابىنىپ (ەكىجاقتى پنەۆمونيا), قاتتى قىزۋى كوتەرىلدى. جەدەل جاردەم ۋاقىتىندا كەلمەي، بالانىڭ قىزۋىن تۇسىرە المادىق. كەنەت بالانىڭ تالماسى ۇستاپ، اقىر سوڭىندا سال اۋرۋىنا ۇشىرادى. بىرنەشە جەردەن ەمىن ىزدەپ كوردىك، دەسە دە قازىرگىدەي ەمەس سوۆەت ۇكىمەتى كەزىندە مۇمكىندىكتەر از بولدى. الماتىعا دارىگەرلەرگە اپارعانىمىزدا ءۇمىت جوعىن ايتىپ، بىرنەشە رەت قايتارىپ جىبەردى. سودان بالام 1988 جىلدىڭ قازان ايىندا دۇنيەدەن ءوتتى. تۇلا بويىم تۇڭعىشىمنان ايىرىلعان سوڭ وكىنىش وزەگىمدى ورتەدى. اللا تاعالا اۋرۋ بەرسە، ونىڭ ەمىن دە بەرۋى ءتيىس قوي. وسى وي مەنى مازالاپ، تاعدىردىڭ ءوزى وسى سالاعا اكەلدى. 1999 جىلى جايمەن جۇمىستانا باستادىم. العاشقىدا 3-4 بالانى ەمدەدىك. ەڭبەكتەپ جۇرگەندەر بالداق ۇستاپ، وتىرا المايتىندار وتىرۋعا مۇمكىندىكتەرى تۋدى. ناتيجەنى كورگەسىن 2004-2005 ستاماتولوگيا سالاسىنان تۇبەگەيلى وسى سالاعا اۋىستىم. جەكە ستاماتولوگيالىق كابينەتىم بولعان. ونى جاۋىپ تاستادىم.
- ورتالىقتاعى اپپاراتتاردى ءوزىڭىز جاسادىڭىز با؟ الدە بۇل سالادا سىزگە كومەككە بىرەۋ كەلدى مە؟
- جاڭا ايتقانداي ستاماتولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەنگە كوبى ءبىزدى تەك وسى سالا اينالاسىندا ءبىلىم الدى دەپ ويلايتىن. ولاي ەمەس، ءبىز دە اناتوميانى، فيزيولوگيا، پاتوفيزيولوگياپاندەرىن وقىدىق. بالاما ەمىن جاساي الماعاسىن، وزگەلەرگە مۇمكىن سەپتىگىم تيەر دەگەن ويمەن ىزدەنە باستادىم. ادامنىڭ بەلگىلى ءبىر نۇكتەلەرى مەن بۇلشىقەتتەرىنە ارەكەت ەتكەندە ولار جۇمىس ىستەي باستايدى. ءبىزدىڭ ەمدەۋ ءتاسىلىمىزدىڭ نەگىزى دە وسىندا جاتىر. ادامداردىڭ دەنەسى شارتتى جانە شارتتى ەمەس قيمىل قوزعالىستارىنا جاۋاپ بەرەدى. ءبىز شارتتى تۇردە قوزعالامىز. بالا دۇنيەگە كەلە سالا ءجۇرىپ كەتپەيدى. ول قۇلايدى، سولاي-سولاي جاتتىعادى. توق ەتەرى، ءاربىر ءادىستى، اپپاراتتى ءوزىم ويلاپ تاپتىم. ورتالىقتا قازىر جۇزدەگەن اپپاراتتار بار. ونىڭ ءبارى ءار قيمىل قوزعالىسقا جاۋاپ بەرەتىندەي ىڭعايدا جاسالعان.
- قازىرگى تاڭعا دەيىن ورتالىققا كەلگەن ەمدەلۋشىلەر سانى قانشا بولدى؟ ەم الۋشىلاردىڭ قاتارىندا شەتەلدەن كەلەتىندەر بار ما؟
- باستاپقىدا كەلگەن ادامدار سانى مەن ولاردىڭ تۇرىپ كەتكەنى مىنانشا دەپ ەسەپتەيتىنبىز. قازىر ستاتيستيكا جۇرگىزبەيمىز، سوندىقتان ناقتى ايتۋ قيىن. ورتاشا ەسەپپەن 2 ايلىق كۋرسقا 40-50 ادام كەلەدى. بۇل سوزىلمالى اۋرۋ بولعان سوڭ ەكى ايعا كەلگەن ەمدەلۋشى ءۇشىنشى ايعا قايتادان كەلۋى مۇمكىن. كەيبىرەۋلەرى ءبىر جىلداپ جاتادى. ول جاسى مەن بۇلشىقەتتەرىنە بايلانىستى. ءبىر بىلەتىنىم، 450-500-دەي بالا اياققا تۇرىپ ءجۇرىپ كەتتى. رەسەي، وزبەكستان، تاجىكستان، قىرعىزستاننان سىندى كورشى شەت ەلدەردەن كوپ كەلىپ جاتادى.
ارمان ەسىمدى ازامات بالاسىن ەمدەتۋگە الىپ كەلدى. بىزگە كەلمەستەن بۇرىن توكيودا بولعان. ولار ءبىزدىڭ قولىمىزدان ەشتەڭە كەلمەيدى، تەك اپپارات كيگىزىپ بەرە الامىز دەگەن. بارلىق باعاسى 36000 مىڭ دوللار تۇرادى ەكەن. امال جوق، قارجىنىڭ جەتىسپەۋىنەن ەلگە قايتىپ كەلگەن. بالا 4 ايداي بولدى ءبىزدىڭ ورتالىقتا ەكىنشى كۋرسىن الىپ جاتىر. قۇدايعا شۇكىر، قازىر اياعىن باسىپ، اكەسى قاسىنا ىلەستىرىپ جۇرە الادى. بۇل – ءبىر ادامنىڭ قۋانىشى، بۇل مەنىڭ ەلىمىزدىڭ مەديتسينا سالاسىنا تيگىزىپ جاتقان ۇلەسىم دەپ بىلەمىن. 2004 جىلى رەسەي مەملەكەتىنە جۇمىسقا شاقىردى. الايدا ول جاققا بارسام ماعان رەسەي ازاماتتىعىن الۋ كەرەكتىگىن ايتتى. ارينە، مەن باس تارتتىم.
- جاڭا ساۋىقتىرۋ ورتالىعى عيماراتىنىڭ قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر. وسىنداي يگى ىستەرگە ەلىمىزدىڭ تاراپىنان قانداي دا ءبىر قولداۋ كورسەتىلىپ ءجۇر مە؟
- قۇرىلىستىڭ سوزىلعانىنا 8 جىل بولدى. قىزىلورداعا كەلگەن بارلىق اكىمدەردىڭ الدىندا بولدىم دەپ ويلايمىن. ولاردىڭ ايتاتىن ءۋاجى ءبىزدىڭ سالانى قاي قاتارعا جاتقىزاتىندارىن بىلمەيدى. سەبەبى باسقا ەلدەردە مۇنداي اپپاراتتارمەن جۇمىس جاسايتىن ورتالىق بولماعاندىقتان، مۇمكىن، تۇسىنبەيدى. نەۆروپوتولوگتاردى جىبەرەدى. ولار وزدەرىنىڭ پروتوكولى بويىنشا جۇمىس ىستەيدى، ولارعا ءبىزدىڭ نە ىستەپ جاتقانىمىز تۇسىنىكسىز. قىزىلوردا قالاسىنىڭ بيزنەسمەندەرىنە دە باردىم. ناتيجە بولمادى. دەسە دە، ەشكىمگە مىندەت ەتە المايمىن. بىراق كومەك قولىن سوزعان جاندار مۇلدەم بولمادى دەپ تە ايتا المايمىن. اتىراۋ قالاسىنان قاعازوۆ قۇرمانعالي دەگەن ازامات بىزگە 16000 مىڭ دوللار قارجىلاي كومەك كورسەتتى. بۇل قاتاردا قارجىلاي شامالارى كەلگەنشە قولداۋ كورسەتىپ جاتقان ءوزىمنىڭ ىنىلەرىم دە بار. جاقىندا وركەن ەسىمدى باۋىرىم ارنايى ات باسىن بۇرىپ، جۇمىس بارىسىمەن تانىسىپ، ءبىزدىڭ ەڭبەكتى باعالاپ جاتىر. ول ازاماتقا دا ايتار العىسىم شەكسىز. ءالى دە اكىمشىلىكتەن كەلىپ كورسە، ناتيجەمەن تانىسسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولا ەدى.
- ال ءسىزدىڭ ورتالىقتان ەم الۋ باعاسى قانشا؟
- ءبىر كۋرس ەكى اي جۇرەدى. ءبىر كۇندە 5-6 ساعات جۇمىستانامىز. كۋرس باعاسى – 380000 تەڭگە. قالاعا كەلگەسىن پاتەر جالداپ تۇرادى. پاتەرلەر ەلۋ مىڭنىڭ شاماسىندا بولادى. ورتالىقتا 12 ادام جۇمىس ىستەيدى. جاسىراتىن ەشتەڭەسى جوق، ولاردىڭ جالاقىسى، سالىق، زەينەتاقى قورى بار. ارينە، سوسىن ۇكىمەتتەن العان نەسيەمىز بار. «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قورى جارتىلاي تولەپ كومەكتەسەدى. بىزگە تۇسەتىن كۇش وسى باعاعا ساي. بۇل باعا قاتىپ قالعان باعا ەمەس. ءبىر ۇيدەن ەكى ەمدەلۋشى بولسا، ەكەۋىنە قاتار كوپ بولىپ كەتەدى. سوندىقتان بىرەۋىنىڭ ەمىنە عانا الامىز.
- كىمنەن نەمەسە نەدەن موتيۆاتسيا الاسىز؟
- مەن موتيۆاتسيانى ءاربىر اتا-انا مەن بالادان الامىن. ءارتۇرلى جاعدايدا كەلگەن بالالار ەڭ بولماعاندا قولىن اۋزىنا اپارىپ، تاماعىن جەسە، سونىڭ ءوزى – ءبىز ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش. جانارى جاسقا تولعان اتا-انالاردىڭ باقىتتان كوز جاسىن كورىپ، العىسىن ارقالاۋ دا ماعان كۇش بەرەدى. ەشقاشان شارشادىم دەپ ايتپايمىن. سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى دە جۇمىستا جۇرەمىن. بىزدە ءالى 150-گە تارتا ىسكە قوسىلماعان اپپارات بار. سولاردى ودان سايىن قالاي جەتىلدىرسەم دەپ ويلانامىن. ادام بالاسى ومىرگە كەلگەندە ءبىر ميسسيا ورىنداۋعا كەلگەندەي عوي. مەنىڭ ميسسيام – وسى جۇمىسىم.
- بالاسى سال اۋرۋىمەن اۋىراتىن اتا-انالارعا ايتار كەڭەستەرىڭىز بار ما؟
- دياگنوز قويىلسا، ودان سايىن ۋايىمعا سالىنۋدىڭ كەرەگى جوق. وسىنداي ەمدەۋ ورتالىعى بارىن ءبىلىڭىز. ءۇمىتتى ۇزبەڭىز. مەن ءوز بالامدى ەمدەي المادىم. ال سىزدەردە قازىر مۇمكىندىك بار. 21 جىلدىڭ ىشىندە قانشا بالا اياعىنا تۇرىپ كەتتى. ءبىز ينستيتۋتتا ءبىلىم الىپ جۇرگەندە ءار فاكۋلتەتتىڭ تاقتايشاسىندا «چەلوۆەك كاك ۆسەلەننايا: ۆ نەم ۆسەگدا ناحوديتسيا نەراسكرىتىە تاينى» دەپ جازىلىپ تۇراتىن. مەديتسينا ءبىر ورىندا تۇرمايدى. ەشكىمنىڭ باسىنا بەرمەسىنشى.
-اعا، الداعى جۇمىسىڭىزعا ساتتىلىك تىلەيمىز. وتباسىڭىزبەن امان وتىرىڭىز.
اڭگىمەلەسكەن بالنۇر رىسقاليەۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
