Óz taǵdyry qazirgi kásibine aıdap ákeldi. «Adyrna» ulttyq portalynyń kelesi suhbaty múmkindigi shekteýli tulǵalarǵa arnalǵan «Qanat» saýyqtyrý ortalyǵynyń dırektory Sáken Temirqulovpen bolmaq.
- Sáken aǵa, sizdiń ýaqytyńyzdyń tapshy ekenin bilemiz. Qanshama emdelýshiler sizdiń bir aýyz sózińizge bolsyn zárý. Dese de, bizge altyndaı ýaqytyńyzdy bólip, suhbatqa keliskenińizge raqmet! Óshken úmitterdi qaıta jaǵyp, kópke qýanysh syılap júrsiz. Osy kásippen aınalysýǵa ne túrtki boldy? Qaı ýaqyttan bastap qolǵa aldyńyz?
- Men 1985 jyly Almaty qalasynda stomatologııa fakýltetin bitirdim. 15-17 jyl eńbek ótilim bar. Kóp jandarǵa meniń osy salada qalaı jumys istep júrgenim qyzyq bolyp kórinedi. Reabılıtaııaǵa qalaı kelgenim syndy suraqtardy kóp qoıady. Instıtýtta bilim alyp júrgende, ıaǵnı, 1982 jyly Qanat esimdi tuńǵysh ulym dúnıege keldi. Sodan 6 aılyǵynda ókpesi qabynyp (ekijaqty pnevmonııa), qatty qyzýy kóterildi. Jedel járdem ýaqytynda kelmeı, balanyń qyzýyn túsire almadyq. Kenet balanyń talmasy ustap, aqyr sońynda sal aýrýyna ushyrady. Birneshe jerden emin izdep kórdik, dese de qazirgideı emes Sovet Úkimeti kezinde múmkindikter az boldy. Almatyǵa dárigerlerge aparǵanymyzda úmit joǵyn aıtyp, birneshe ret qaıtaryp jiberdi. Sodan balam 1988 jyldyń qazan aıynda dúnıeden ótti. Tula boıym tuńǵyshymnan aıyrylǵan soń ókinish ózegimdi órtedi. Alla Taǵala aýrý berse, onyń emin de berýi tıis qoı. Osy oı meni mazalap, taǵdyrdyń ózi osy salaǵa ákeldi. 1999 jyly jaımen jumystana bastadym. Alǵashqyda 3-4 balany emdedik. Eńbektep júrgender baldaq ustap, otyra almaıtyndar otyrýǵa múmkindikteri týdy. Nátıjeni kórgesin 2004-2005 stamatologııa salasynan túbegeıli osy salaǵa aýystym. Jeke stamatologııalyq kabınetim bolǵan. Ony jaýyp tastadym.
- Ortalyqtaǵy apparattardy ózińiz jasadyńyz ba? Álde bul salada sizge kómekke bireý keldi me?
- Jańa aıtqandaı stamatologııa fakýltetin bitirgenge kóbi bizdi tek osy sala aınalasynda bilim aldy dep oılaıtyn. Olaı emes, biz de anatomııany, fızıologııa, patofızıologııapánderin oqydyq. Balama emin jasaı almaǵasyn, ózgelerge múmkin septigim tıer degen oımen izdene bastadym. Adamnyń belgili bir núkteleri men bulshyqetterine áreket etkende olar jumys isteı bastaıdy. Bizdiń emdeý tásilimizdiń negizi de osynda jatyr. Adamdardyń denesi shartty jáne shartty emes qımyl qozǵalystaryna jaýap beredi. Biz shartty túrde qozǵalamyz. Bala dúnıege kele sala júrip ketpeıdi. Ol qulaıdy, solaı-solaı jattyǵady. Toq eteri, árbir ádisti, apparatty ózim oılap taptym. Ortalyqta qazir júzdegen apparattar bar. Onyń bári ár qımyl qozǵalysqa jaýap beretindeı yńǵaıda jasalǵan.
- Qazirgi tańǵa deıin ortalyqqa kelgen emdelýshiler sany qansha boldy? Em alýshylardyń qatarynda shetelden keletinder bar ma?
- Bastapqyda kelgen adamdar sany men olardyń turyp ketkeni mynansha dep esepteıtinbiz. Qazir statıstıka júrgizbeımiz, sondyqtan naqty aıtý qıyn. Ortasha eseppen 2 aılyq kýrsqa 40-50 adam keledi. Bul sozylmaly aýrý bolǵan soń eki aıǵa kelgen emdelýshi úshinshi aıǵa qaıtadan kelýi múmkin. Keıbireýleri bir jyldap jatady. Ol jasy men bulshyqetterine baılanysty. Bir biletinim, 450-500-deı bala aıaqqa turyp júrip ketti. Reseı, Ózbekstan, Tájikstan, Qyrǵyzstannan syndy kórshi shet elderden kóp kelip jatady.
Arman esimdi azamat balasyn emdetýge alyp keldi. Bizge kelmesten buryn Tokıoda bolǵan. Olar bizdiń qolymyzdan eshteńe kelmeıdi, tek apparat kıgizip bere alamyz degen. Barlyq baǵasy 36000 myń dollar turady eken. Amal joq, qarjynyń jetispeýinen elge qaıtyp kelgen. Bala 4 aıdaı boldy bizdiń ortalyqta ekinshi kýrsyn alyp jatyr. Qudaıǵa shúkir, qazir aıaǵyn basyp, ákesi qasyna ilestirip júre alady. Bul – bir adamnyń qýanyshy, bul meniń elimizdiń medıına salasyna tıgizip jatqan úlesim dep bilemin. 2004 jyly Reseı memleketine jumysqa shaqyrdy. Alaıda ol jaqqa barsam maǵan Reseı azamattyǵyn alý kerektigin aıtty. Árıne, men bas tarttym.
- Jańa saýyqtyrý ortalyǵy ǵımaratynyń qurylysy júrip jatyr. Osyndaı ıgi isterge elimizdiń tarapynan qandaı da bir qoldaý kórsetilip júr me?
- Qurylystyń sozylǵanyna 8 jyl boldy. Qyzylordaǵa kelgen barlyq ákimderdiń aldynda boldym dep oılaımyn. Olardyń aıtatyn ýáji bizdiń salany qaı qatarǵa jatqyzatyndaryn bilmeıdi. Sebebi basqa elderde mundaı apparattarmen jumys jasaıtyn ortalyq bolmaǵandyqtan, múmkin, túsinbeıdi. Nevropotologtardy jiberedi. Olar ózderiniń protokoly boıynsha jumys isteıdi, olarǵa bizdiń ne istep jatqanymyz túsiniksiz. Qyzylorda qalasynyń bıznesmenderine de bardym. Nátıje bolmady. Dese de, eshkimge mindet ete almaımyn. Biraq kómek qolyn sozǵan jandar múldem bolmady dep te aıta almaımyn. Atyraý qalasynan Qaǵazov Qurmanǵalı degen azamat bizge 16000 myń dollar qarjylaı kómek kórsetti. Bul qatarda qarjylaı shamalary kelgenshe qoldaý kórsetip jatqan ózimniń inilerim de bar. Jaqynda Órken esimdi baýyrym arnaıy at basyn buryp, jumys barysymen tanysyp, bizdiń eńbekti baǵalap jatyr. Ol azamatqa da aıtar alǵysym sheksiz. Áli de ákimshilikten kelip kórse, nátıjemen tanyssa, nur ústine nur bola edi.
- Al sizdiń ortalyqtan em alý baǵasy qansha?
- Bir kýrs eki aı júredi. Bir kúnde 5-6 saǵat jumystanamyz. Kýrs baǵasy – 380000 teńge. Qalaǵa kelgesin páter jaldap turady. Páterler elý myńnyń shamasynda bolady. Ortalyqta 12 adam jumys isteıdi. Jasyratyn eshteńesi joq, olardyń jalaqysy, salyq, zeınetaqy qory bar. Árıne, sosyn úkimetten alǵan nesıemiz bar. «Damý» kásipkerlikti damytý qory jartylaı tólep kómektesedi. Bizge túsetin kúsh osy baǵaǵa saı. Bul baǵa qatyp qalǵan baǵa emes. Bir úıden eki emdelýshi bolsa, ekeýine qatar kóp bolyp ketedi. Sondyqtan bireýiniń emine ǵana alamyz.
- Kimnen nemese neden motıvaııa alasyz?
- Men motıvaııany árbir ata-ana men baladan alamyn. Ártúrli jaǵdaıda kelgen balalar eń bolmaǵanda qolyn aýzyna aparyp, tamaǵyn jese, sonyń ózi – biz úshin úlken qýanysh. Janary jasqa tolǵan ata-analardyń baqyttan kóz jasyn kórip, alǵysyn arqalaý da maǵan kúsh beredi. Eshqashan sharshadym dep aıtpaımyn. Senbi, jeksenbi kúnderi de jumysta júremin. Bizde áli 150-ge tarta iske qosylmaǵan apparat bar. Solardy odan saıyn qalaı jetildirsem dep oılanamyn. Adam balasy ómirge kelgende bir mıssııa oryndaýǵa kelgendeı ǵoı. Meniń mıssııam – osy jumysym.
- Balasy sal aýrýymen aýyratyn ata-analarǵa aıtar keńesterińiz bar ma?
- Dıagnoz qoıylsa, odan saıyn ýaıymǵa salynýdyń keregi joq. Osyndaı emdeý ortalyǵy baryn bilińiz. Úmitti úzbeńiz. Men óz balamdy emdeı almadym. Al sizderde qazir múmkindik bar. 21 jyldyń ishinde qansha bala aıaǵyna turyp ketti. Biz ınstıtýtta bilim alyp júrgende ár fakýltettiń taqtaıshasynda «Chelovek kak vselennaıa: v nem vsegda nahodıtsıa neraskrytye taıny» dep jazylyp turatyn. Medıına bir orynda turmaıdy. Eshkimniń basyna bermesinshi.
-Aǵa, aldaǵy jumysyńyzǵa sáttilik tileımiz. Otbasyńyzben aman otyryńyz.
Áńgimelesken Balnur RYSQALIEVA,
«Adyrna» ulttyq portaly
