قازىرگى تاڭدا شەتەلدە وقۋ، جەر كورۋ - كىم-كىمنىڭ دە ارمانى بولسا كەرەك. مەكتەپ بىتىرە سالا، بولماسا ماگيستراتۋرا وقۋ ءۇشىن شەت ەل اسىپ جۇرگەن جاستارىمىز كوپ. بۇگىندە بۇرىنعىداي ەمەس، «وقيمىن» دەگەن ادامعا مۇمكىندىك سىيلايتىن باعدارلامالاردىڭ قاراسى دا ارتقان. «ادىرنا» ءتىلشىسىنىڭ كەزەكتى سۇحباتى وسىنداي مۇمكىندىككە يە بولعان قىزىلوردالىق اياكوز مەيرامبەكپەن بولماق.
اياكوز – قاراپايىم قازاق اۋىلىنان شىققان، ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن شەتەلدەگى قازاق ماگيسترى. تەك قازاقستان ەمەس، جالپى ازيادان جالعىز. باكالاۆردى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكا جانە بيزنەس جوعارى مەكتەبى فاكۋلتەتىندە وقىعان. ماگيستراتۋرانى شەتەلدە وقيمىن دەپ تە ويلاماعان. الايدا بۇيىرمىس سولاي بولسا كەرەك، قازىر ول ەۋروپانىڭ تورىندە ءجۇر.
-اياكوز، ەۋروپادا ءبىلىم الۋىڭىزعا نە تۇرتكى بولدى؟
- ەڭ الدىمەن، ەۋروپاعا قالاي كەلگەنىم تۋرالى ايتا كەتەيىن. مەن دە دوستارىم سياقتى ماگيستراتۋرانى ءوزىمىزدىڭ قارا شاڭىراققا تاپسىرۋعا نيەتتەندىم. دەگەنمەن بالىم جەتپەي، گرانتقا ىلىگە الماي قالدىم. سول ۋاقىتتا بىرنەشە جۇمىستان ۇسىنىستار دا ءتۇستى. ءبارىن قاراستىرىپ ءجۇرىپ، عالامتوردان ماگيستراتۋراعا تاپسىرۋدىڭ باسقا جولدارىن قاراي باستادىم. سودان وسى «ەرازمۋس مۋندۋس» بىرلەسكەن ماگيستراتۋرالىق باعدارلاماسىمەن تانىستىم. بۇل باعدارلاما مەنى كەمىندە ەكى ۋنيۆەرسيتەتتە اۋىسىپ وقۋعا بولاتىن مۇمكىندىگىمەن جانە ءار سەمەستردە فرانتسۋز، اعىلشىن تىلدەرىنەن بولەك، يتاليان جانە پورتۋگال تىلدەرىن ۇيرەنتەتىنىمەن قىزىقتىردى.
-قانداي ماماندىقتا وقىپ جاتىرسىز؟
-وقىپ جۇرگەن ماماندىعىم «يندۋستريالدى مۇرالاردى باسقارۋ» دەپ اتالادى. بۇل ۇعىمنىڭ ءوزى كەيىننەن پايدا بولا باستاعان.
- بۇل ماماندىق ءبىزدىڭ ەلدە قانشالىقتى تانىمال؟ جالپى شەتەلدە سۇرانىسقا يە مە؟
-- شەتەلدە سۇرانىس بار. انىعىراق، يۋنەسكو-دا وسى سالا بويىنشا جاقسى جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر. قازاقستاندا دا مۇمكىن، مۋزەي، كورمە ۇيىمداستىرۋ باعىتىنداعى جۇمىستاردى ىستەۋىمىز مۇمكىن.
- شەتەلدىك وقىتۋشىلارىڭىز جايلى ايتا كەتسەڭىز...
- مەن قازىر ءۇشىنشى اۋىسىمدا ەۆورا قالاسىندا ءبىلىم الۋدامىن. بۇعان دەيىن فرانتسيانىڭ پاريج قالاسىندا پانتەون-سوربوننا ۋنيۆەرسيتەتىندە، كەيىن يتاليانىڭ پادۋيا ۋنيۆەرسيتەتىندە بىلىم الدىم.. پاريجدەگى پروفەسسورلار ءوز سالاسىنىڭ ناعىز مامانى بولدى. 4 ساعاتتىق ءدارىس وقىپ، تاپسىرمالارعا ءجىتى قارايتىن. پادۋيادا وقىتۋشىلارمەن جاقىنىراق ارالاستىق. ساباق ونلاين فورماتتا بولعاسىن با، ستۋدەنتتەر مەن پروفەسسورمىز دەيتىندەي كەدەرگىلەر بولمادى. ءبىر جاعىنان پاندەميا كەزىندە بۇل دا ۇلكەن قولداۋ بولا ءبىلدى. ال پورتۋگاليادا وقىتۋشى مەن بىزدەردىڭ ارامىزداعى بايلانىس قازاقستانداعىداي تەك پراكتيكالىق باعىتتا ءجۇرىپ جاتىر. مۇندا كلاسسيكالىق پروفەسسورلار كوپ.
- اتالمىش باعدارلامانىڭ گرانتىنا يە بولۋ ءۇشىن قانداي تالاپتار قويىلادى؟ اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ قانشالىقتى ماڭىزدى؟
- شەتەلگە وقۋعا تاپسىرۋدىڭ «قاتىپ قالعان» ءبىر ەرەجە قۇجاتتارى بار. ولار: CV رەزيۋمە، موتيۆاتسيالىق حات، كەم دەگەندە ءبىر شەتەل تىلىن بىلەتىنى تۋرالى سەرتيفيكاتى، باكالاۆردىڭ ديپلومى. قابىلداۋ كوميسسياسى وسى كۇنگە دەيىن جەتكەن جەتىستىكتەرىممەن قاتار قانداي تاقىرىپتا زەرتتەۋ جاساعىم كەلەتىنىن سۇرادى. شەت ءتىلىن ءبىلۋ تۋرالى سەرتيفيكاتقا كەلەتىن بولساق، مەن الدىن-الا وقۋعا تاپسىراتىنىمدى شەشكەن سوڭ، التى اي فرانتسۋز تىلىنەن ءبىلىم الدىم. ەلدەن ا1, ا2 دەڭگەيىن ءبىتىرىپ كەتتىم. كەيىن وقۋعا كەلگەن سوڭ، ۆ1, ۆ2 دەڭگەيىن ۇيرەتتى. ال اعىلشىنىم Upper دەڭگەيىندە بولدى.
-ءسىز وقىپ جاتقان باعدارلامامەن تاعى قانداي سالادا ءبىلىم الۋعا بولادى؟
- «ەرازمۋس مۋندۋس» (Erasmus Mundus) باعدارلاماسىندا ءۇش ۋنيۆەرسيتەت كونسورتسيۋم قۇرعان . وسى ۋنيۆەرسيتەتتەر اراسىندا سەمەستر سايىن اۋىسىپ وقيمىز. ءتورتىنشى سەمەستردە ديسسەرتاتسيالىق تاقىرىبىمىزعا بايلانىستى وسى ءۇش ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بىرەۋىنە بارامىز. ال مەن ديسسەرتاتسيا توڭىرەگىندە يتالياداعى پادۋيا ۋنيۆەرسيتەتىندە جۇمىستانامىن. جالپى ءبىز مۇندا تەحنيكا تاريحىن، ادامزات تاريحىنا تەحنيكا قالاي كەلدى، مۇرالاردى قورعاۋ دەگەن سىندى سۇراقتار اياسىندا ىزدەنەمىز.
-قارجى ماسەلەسىنە توقتالايىقشى. ءسىز ەۋروپاعا قانشا قاراجاتپەن باردىڭىز؟ شاكىرتاقى مولشەرى قانداي؟
- باسىندا بيلەتتى 1 اي بۇرىن ەرتەرەك الدىم. ول شامامەن 130 مىڭ تەڭگەگە شىقتى. سونداي-اق وزىممەن 1000 ەۋرو الا باردىم. سەبەبى بارعان سوڭ شوت اشۋ كەرەك ول اركىمدە ارقالاي دايىن بولادى. العاشقى ستيپەنديام قازان ايىندا ءتۇستى. نەگىزى شاكىرتاقى بەرۋدە «ەۋروپالىق ستۋدەنت» جانە «ەۋروپالىق ستۋدەنت ەمەس» دەپ بولىپ قاراستىرادى. باعدارلاما وقۋ اقىسىن، ار وقۋ جىلىنىڭ باسىندا ەلگە بارۋ-قايتۋ جول شىعىنىنا، كەلگەن ەلىڭە بايلانىستى بولەدى. شاكىرتاقى ايىنا 1000 ەۋرو.
-فرانتسيا، يتاليا، پورتۋگاليا سىندى ەلدەردەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مەن وتاندىق وقۋ جۇيەسىندەگى ايىرماشىلىقتاردى ايتا الاسىز با؟
- ءبىزدىڭ باعدارلامانىڭ وقىتۋ جۇيەسى ءبىز بارعان ەلدىڭ ءبىلىم بەرۋ، باعالاۋ جۇيەسىنەن الدەقايدا وزگەشە بولادى. ساباق بارىسى ءدارىس رەتىندە جۇرەدى دە، وقۋ سوڭىندا ديسسەرتاتسياعا قاتىستى تاقىرىپتا جوبا قورعاپ، سول ارقىلى جمىسىمىزعا ساي باعالانامىز. ءبىزدىڭ ماماندىقتىڭ ءوزى زەرتتەۋمەن اينالىساتىن بولعاسىن وسىنداي باعىتتا وقىتادى، ال وزگە ماماندىقتار ءار تۇرلى جۇيەدە بولۋى مۇمكىن. باعالاۋ جۇيەسى ءتىپتى وزگەشە. مىسالى، فرانتسيادا شەكتى بالل 20 بالمەن ەسەپتەلسە، ال يتاليادا 30 بالل، پورتۋگاليادا 20 باللمەن ەسەپتەلەدى.
-پاندەميا كەزىندە يتاليادا بولدىڭىز. بۇل مەملەكەتتە ەپيدەميالىق احۋالدىڭ الاڭداتارلىقتايبولعانى بارلىعىنا ءمالىم. جالپى ەل ىشىندە جاعداي قالاي بولدى؟ ۇكىمەت ۆيرۋسپەن قالاي كۇرەستى؟
- باسىندا، يا، ءبىز دە ەلگە قايتۋدىڭ امالىن قاراستىردىق. الايدا باعدارلامانىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى بىزگە بارىنشا قامقورلىق تانىتا ءبىلدى. بىرىنشىدەن، بىزدە كۋراتورمەن بايلانىس جاقسى بولدى. ول ءدارى-دارمەك جاعىنان كومەكتەسۋدى دە ءوز مىندەتىنە الدى. مۇمكىندىگىنشە ءبىزدىڭ باسقا نارسەگە الاڭداماۋىمىز ءۇشىن ساباق سانىن كوبەيتتى. يتاليادا اناۋ ايتقانداي ازىق-تۇلىك جاعىنان ماسەلەلەر كەزدەسپەدى. حالىق ساقتىق شارالارىن ساقتاپ، ۇيدە وتىردى. بۇل تۇستا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جۇمىسى دا ەرەكشە كورىندى.
-ءسىزدى تەك شەتەلدەگى ستۋدەنت ەمەس، ساياحاتشى رەتىندە دە بىلەمىز. ماسەلەن ەۋروپا ستيلىمەن قازاقستانعا ورتاق نارسە بار ما؟
- وسى ۋاقىتقا دەيىن كوپ جەرلەردى ساياحاتتادىم دەپ ايتا المايمىن . دەسە دە، ساباق ۋاقىتىنان تىس ءارتۇرلى قالالاردى ارالاپ، تاريحىمەن تانىسۋ ەرەكشە اسەر قالدىرادى. توبىمدا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن قاتارلاستارىم بار. مىسالى، برازيليا، كۋبا، ارگەنتينا، سولتۇستىك افريكا، مەكسيكا، يتاليا، فرانتسيا. ورتاق ۇقساستىق: يتاليادا وزگەلەردەن بولەك تۋىسقاندىق قارىم-قاتىناس جاقسى ساقتالعان. لاتىن امەريكاسىنىڭ ستۋدەنتتەرى اشىق مىنەزدى، بىز سياقتى قوناقجاي بولىپ كەلەدى. ورتاق نارسەدەن گورى ايىرماشىلىق كوپ: مادەنيەت، ستيل، قالالاردىڭ ارحيتەكتۋراسى.
-" بىزدە وسىنداي بولسا عوي" دەيتىندەي جاعدايلار كەزدەستى مە؟
- ەۋروپادا ءجۇرىپ، ادامداردىڭ ماقساتىنان تايمايتىنىن بايقادىم. ولار وقۋعا تۇسپەگەن جاعدايدا ءبىز سەكىلدى قولدى ءبىر سىلتەپ كەتپەي، جاس ايىرماشىلىعىنا قاراماستان قايتادان تاپسىرىپ كورۋگە ۇمتىلادى. مىسالى، مەنىڭ توبىمدا 35 جاستاعى ەر ادام وقيدى. ەڭ جاسى – مەن. وسى ورايدا تاعى ءبىر مىسال كەلتىرە كەتەيىن پاريجدە جۇرگەنىمدە اۆتوبۋسقا مىنگەنمىن. جولاۋشىلار جۇرگىزۋشىمەن امانداسىپ كىرىپ، جاعدايىن سۇراپ، مەجەلى جەرىنە جەتكەندە راقمەتىن ايتىپ ءتۇسىپ جاتادى. شىنى كەرەك، بۇعان مەن تاڭ قالدىم. بۇل ەلدىڭ مادەنيەتتىلىگىن كورسەتەدى. ال ەندى ۇلكەن ماسشتابتا قاراپ كورەلىك، ءبىزدىڭ ەلدە ستۋدەنتتەر قىسقى دەمالىستا اۋىلدارىنا قايتۋ ءۇشىن بيلەت تابا الماي قينالسا، مۇندا قالا اراسىنا كەمىندە 5 ساعات سايىن، كۇنىنە ەكى-ۇشتەن قاتىناۋعا پوەزدار تابىلىپ جاتادى.
ەلگە ورالۋ ويىڭىزدا بار ما؟ الدە شەتەلدە تۇراقتاپ قالعىڭىز كەلە مە؟
-مۇمكىن وقۋ بىتكەسىن قايتامىن نەمەسە ءبىر-ەكى جىل تاجىريبە جيناقتاۋ ءۇشىن وسى ەلدە قالامىن. ازىرگە ناقتى شەشىم قابىلدامادىم.
-ءوزىڭىز ۆيرۋستان قالاي قورعانىپ ءجۇرسىز؟
- سول ادەتتەگىدەي قولدى انتيسەپتيكپەن تازارتىپ، كوپشىلىك ورىنداردا ماسكا تاعىپ جۇرەمىن. قازىر پورتۋگاليادا وففلاين وقىپ جاتقاندىقتان قالانىڭ ىشىندە ماسكا تاعۋ مىندەتتى. يتاليادا اپتاسىنا ءبىر رەت ازىق-تۇلىك الۋعا شىققاندا كيەتىن ءبىر كيىم دايىنداپ قويعانمىن. دۇكەننەن الىپ كەلگەن ازىق-تۇلىكتەرمىزدى بولەك جەرگە قوياتىنبىز. بىلايشا قويىلعان ستاندارت ەرەجەلەردى ورىنداپ ءجۇرمىز.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت! سىزگە شىعارماشىلىق تابىس تىلەيمىز! ەلگە امان-ەسەن ورالىڭىز!
اڭگىمەلەسكەن بالنۇر رىسقاليەۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
