Qazirgi tańda shetelde oqý, jer kórý - kim-kimniń de armany bolsa kerek. Mektep bitire sala, bolmasa magıstratýra oqý úshin shet el asyp júrgen jastarymyz kóp. Búginde burynǵydaı emes, «oqımyn» degen adamǵa múmkindik syılaıtyn baǵdarlamalardyń qarasy da artqan. «Adyrna» tilshisiniń kezekti suhbaty osyndaı múmkindikke ıe bolǵan qyzylordalyq Aıakóz Meırambekpen bolmaq.
Aıakóz – qarapaıym qazaq aýylynan shyqqan, orta mektepti bitirgen sheteldegi qazaq magıstri. Tek Qazaqstan emes, jalpy Azııadan jalǵyz. Bakalavrdy Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń ekonomıka jáne bıznes joǵary mektebi fakýltetinde oqyǵan. Magıstratýrany shetelde oqımyn dep te oılamaǵan. Alaıda buıyrmys solaı bolsa kerek, qazir ol Eýropanyń tórinde júr.
-Aıakóz, Eýropada bilim alýyńyzǵa ne túrtki boldy?
- Eń aldymen, Eýropaǵa qalaı kelgenim týraly aıta keteıin. Men de dostarym sııaqty magıstratýrany ózimizdiń qara shańyraqqa tapsyrýǵa nıettendim. Degenmen balym jetpeı, grantqa ilige almaı qaldym. Sol ýaqytta birneshe jumystan usynystar da tústi. Bárin qarastyryp júrip, ǵalamtordan magıstratýraǵa tapsyrýdyń basqa joldaryn qaraı bastadym. Sodan osy «Erazmýs Mýndýs» birlesken magıstratýralyq baǵdarlamasymen tanystym. Bul baǵdarlama meni keminde eki ýnıversıtette aýysyp oqýǵa bolatyn múmkindigimen jáne ár semestrde franýz, aǵylshyn tilderinen bólek, ıtalıan jáne portýgal tilderin úırentetinimen qyzyqtyrdy.
-Qandaı mamandyqta oqyp jatyrsyz?
-Oqyp júrgen mamandyǵym «Indýstrıaldy muralardy basqarý» dep atalady. Bul uǵymnyń ózi keıinnen paıda bola bastaǵan.
- Bul mamandyq bizdiń elde qanshalyqty tanymal? Jalpy shetelde suranysqa ıe me?
-- Shetelde suranys bar. Anyǵyraq, IýNESKO-da osy sala boıynsha jaqsy jumystar atqarylyp jatyr. Qazaqstanda da múmkin, mýzeı, kórme uıymdastyrý baǵytyndaǵy jumystardy isteýimiz múmkin.
- Sheteldik oqytýshylaryńyz jaıly aıta ketseńiz...
- Men qazir úshinshi aýysymda Evora qalasynda bilim alýdamyn. Buǵan deıin Franııanyń Parıj qalasynda Panteon-Sorbonna ýnıversıtetinde, keıin Italııanyń Padýıa ýnıversıtetinde bilim aldym.. Parıjdegi professorlar óz salasynyń naǵyz mamany boldy. 4 saǵattyq dáris oqyp, tapsyrmalarǵa jiti qaraıtyn. Padýıada oqytýshylarmen jaqynyraq aralastyq. Sabaq onlaın formatta bolǵasyn ba, stýdentter men professormyz deıtindeı kedergiler bolmady. Bir jaǵynan pandemııa kezinde bul da úlken qoldaý bola bildi. Al Portýgalııada oqytýshy men bizderdiń aramyzdaǵy baılanys Qazaqstandaǵydaı tek praktıkalyq baǵytta júrip jatyr. Munda klassıkalyq professorlar kóp.
- Atalmysh baǵdarlamanyń grantyna ıe bolý úshin qandaı talaptar qoıylady? Aǵylshyn tilin bilý qanshalyqty mańyzdy?
- Shetelge oqýǵa tapsyrýdyń «qatyp qalǵan» bir ereje qujattary bar. Olar: CV rezıýme, motıvaııalyq hat, kem degende bir shetel tilin biletini týraly sertıfıkaty, bakalavrdyń dıplomy. Qabyldaý komıssııasy osy kúnge deıin jetken jetistikterimmen qatar qandaı taqyrypta zertteý jasaǵym keletinin surady. Shet tilin bilý týraly sertıfıkatqa keletin bolsaq, men aldyn-ala oqýǵa tapsyratynymdy sheshken soń, alty aı franýz tilinen bilim aldym. Elden A1, A2 deńgeıin bitirip kettim. Keıin oqýǵa kelgen soń, V1, V2 deńgeıin úıretti. Al aǵylshynym Upper deńgeıinde boldy.
-Siz oqyp jatqan baǵdarlamamen taǵy qandaı salada bilim alýǵa bolady?
- «Erazmýs Mýndýs» (Erasmus Mundus) baǵdarlamasynda úsh ýnıversıtet konsorıým qurǵan . Osy ýnıversıtetter arasynda semestr saıyn aýysyp oqımyz. Tórtinshi semestrde dıssertaııalyq taqyrybymyzǵa baılanysty osy úsh ýnıversıtettiń bireýine baramyz. Al men dıssertaııa tóńireginde Italııadaǵy Padýıa ýnıversıtetinde jumystanamyn. Jalpy biz munda tehnıka tarıhyn, adamzat tarıhyna tehnıka qalaı keldi, muralardy qorǵaý degen syndy suraqtar aıasynda izdenemiz.
-Qarjy máselesine toqtalaıyqshy. Siz Eýropaǵa qansha qarajatpen bardyńyz? Shákirtaqy mólsheri qandaı?
- Basynda bıletti 1 aı buryn erterek aldym. Ol shamamen 130 myń teńgege shyqty. Sondaı-aq ózimmen 1000 eýro ala bardym. Sebebi barǵan soń shot ashý kerek ol árkimde árqalaı daıyn bolady. Alǵashqy stıpendııam qazan aıynda tústi. Negizi shákirtaqy berýde «eýropalyq stýdent» jáne «eýropalyq stýdent emes» dep bólip qarastyrady. Baǵdarlama oqý aqysyn, ár oqý jylynyń basynda elge barý-qaıtý jol shyǵynyna, kelgen elińe baılanysty bóledi. Shákirtaqy aıyna 1000 eýro.
-Franııa, Italııa, Portýgalııa syndy elderdegi bilim berý júıesi men otandyq oqý júıesindegi aıyrmashylyqtardy aıta alasyz ba?
- Bizdiń baǵdarlamanyń oqytý júıesi biz barǵan eldiń bilim berý, baǵalaý júıesinen áldeqaıda ózgeshe bolady. Sabaq barysy dáris retinde júredi de, oqý sońynda dıssertaııaǵa qatysty taqyrypta joba qorǵap, sol arqyly jmysymyzǵa saı baǵalanamyz. Bizdiń mamandyqtyń ózi zertteýmen aınalysatyn bolǵasyn osyndaı baǵytta oqytady, al ózge mamandyqtar ár túrli júıede bolýy múmkin. Baǵalaý júıesi tipti ózgeshe. Mysaly, Franııada shekti ball 20 balmen eseptelse, al Italııada 30 ball, Portýgalııada 20 ballmen esepteledi.
-Pandemııa kezinde Italııada boldyńyz. Bul memlekette epıdemııalyq ahýaldyń alańdatarlyqtaıbolǵany barlyǵyna málim. Jalpy el ishinde jaǵdaı qalaı boldy? Úkimet vırýspen qalaı kúresti?
- Basynda, ıá, biz de elge qaıtýdyń amalyn qarastyrdyq. Alaıda baǵdarlamanyń uıymdastyrýshylary bizge barynsha qamqorlyq tanyta bildi. Birinshiden, bizde kýratormen baılanys jaqsy boldy. Ol dári-dármek jaǵynan kómektesýdi de óz mindetine aldy. Múmkindiginshe bizdiń basqa nársege alańdamaýymyz úshin sabaq sanyn kóbeıtti. Italııada anaý aıtqandaı azyq-túlik jaǵynan máseleler kezdespedi. Halyq saqtyq sharalaryn saqtap, úıde otyrdy. Bul tusta polıııa qyzmetkerleriniń jumysy da erekshe kórindi.
-Sizdi tek sheteldegi stýdent emes, saıahatshy retinde de bilemiz. Máselen Eýropa stılimen Qazaqstanǵa ortaq nárse bar ma?
- Osy ýaqytqa deıin kóp jerlerdi saıahattadym dep aıta almaımyn . Dese de, sabaq ýaqytynan tys ártúrli qalalardy aralap, tarıhymen tanysý erekshe áser qaldyrady. Tobymda álemniń túkpir-túkpirinen kelgen qatarlastarym bar. Mysaly, Brazılııa, Kýba, Argentına, Soltústik Afrıka, Meksıka, Italııa, Franııa. Ortaq uqsastyq: Italııada ózgelerden bólek týysqandyq qarym-qatynas jaqsy saqtalǵan. Latyn Amerıkasynyń stýdentteri ashyq minezdi, biz sııaqty qonaqjaı bolyp keledi. Ortaq nárseden góri aıyrmashylyq kóp: mádenıet, stıl, qalalardyń arhıtektýrasy.
-" Bizde osyndaı bolsa ǵoı" deıtindeı jaǵdaılar kezdesti me?
- Eýropada júrip, adamdardyń maqsatynan taımaıtynyn baıqadym. Olar oqýǵa túspegen jaǵdaıda biz sekildi qoldy bir siltep ketpeı, jas aıyrmashylyǵyna qaramastan qaıtadan tapsyryp kórýge umtylady. Mysaly, meniń tobymda 35 jastaǵy er adam oqıdy. Eń jasy – men. Osy oraıda taǵy bir mysal keltire keteıin Parıjde júrgenimde avtobýsqa mingenmin. Jolaýshylar júrgizýshimen amandasyp kirip, jaǵdaıyn surap, mejeli jerine jetkende raqmetin aıtyp túsip jatady. Shyny kerek, buǵan men tań qaldym. Bul eldiń mádenıettiligin kórsetedi. Al endi úlken masshtabta qarap kórelik, bizdiń elde stýdentter qysqy demalysta aýyldaryna qaıtý úshin bılet taba almaı qınalsa, munda qala arasyna keminde 5 saǵat saıyn, kúnine eki-úshten qatynaýǵa poezdar tabylyp jatady.
Elge oralý oıyńyzda bar ma? Álde shetelde turaqtap qalǵyńyz kele me?
-Múmkin oqý bitkesin qaıtamyn nemese bir-eki jyl tájirıbe jınaqtaý úshin osy elde qalamyn. Ázirge naqty sheshim qabyldamadym.
-Ózińiz vırýstan qalaı qorǵanyp júrsiz?
- Sol ádettegideı qoldy antıseptıkpen tazartyp, kópshilik oryndarda maska taǵyp júremin. Qazir Portýgalııada offlaın oqyp jatqandyqtan qalanyń ishinde maska taǵý mindetti. Italııada aptasyna bir ret azyq-túlik alýǵa shyqqanda kıetin bir kıim daıyndap qoıǵanmyn. Dúkennen alyp kelgen azyq-túliktermizdi bólek jerge qoıatynbyz. Bylaısha qoıylǵan standart erejelerdi oryndap júrmiz.
- Suhbatyńyzǵa raqmet! Sizge shyǵarmashylyq tabys tileımiz! Elge aman-esen oralyńyz!
Áńgimelesken Balnur RYSQALIEVA,
«Adyrna» ulttyq portaly
