وركەنيەتكە ۇمتىلۋ، وزگە ەلدىڭ وزىق تاجىريبەسىن، جاقسى جاقتارىن الا ءبىلۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى. XXI عاسىردا وركەنيەتتى جاقسى نارسەنىڭ بارلىعىن ءسىڭىرۋ ارقىلى وزىق ۇلتقا اينالۋعا بولادى.
قازىرگى كەزدە ەلىمىز ەكونوميكالىق، ماتەريالدىق ماسەلەلەردەن ەشبىر كەم تۇسپەيتىن رۋحاني-ادامگەرشىلىك دامۋ كەزەڭىنە كەلىپ وتىر.
ەلباسى ءوز سوزىندە ايتقانداي، «مەملەكەت پەن ۇلت قاتىپ قالعان دۇنيە ەمەس، ۇنەمى دامىپ وتىراتىن ءتىرى اعزاسەكىلدى». سوندىقتان ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق-مادەني قۇندىلىقتارىمىزدى زامان اعىمىنا سايكەس بەيىمدەۋ قاجەت.
وسى رەتتە «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى رۋحاني جاڭعىرتۋدىڭ بىرەگەي باعدارلاماسىن ۇسىنعان ۇلكەن يدەولوگيالىق قۇجاتقا اينالدى.
«جاڭعىرۋ جولىنداعى باستى يدەيا – بولاشاق پەن وتكەندى ۇيلەسىمدى ساباقتاستىرا ءبىلۋ. وزىعىن الىپ، توزىعىن تاستاۋ»....، «بۇل ماسەلە ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعى مەن رۋحاني الەۋەتىنە تىكەلەي قاتىستى. تۇپتەپ كەلگەندە ماقالا قازىرگى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق جانە تەحنيكالىق جاڭعىرۋىنىڭ يدەولوگيالىق نەگىزى، -دەدى قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالانعان ماقالاسىندا.
باعدارلاما قابىلدانعان 3 جىلدان بەرگى ۋاقىتتا اقتوبە وبلىسىندا 6 ارنايى باعىت بويىنشا جۇمىستار اتقارىلۋدا. وڭىردەگى بارلىق سالالار، قالالىق جانە اۋداندىق اكىمدىكتەر، وبلىستىق باسقارمالار، جوعارى وقۋ ورىندارىندا جۇيەلى تۇردە جاسالعان جۇمىستار سارالانىپ، قورىتىندىلاندى.
مەملەكەت تاراپىنان قابىلدانعان قانداي دا ءبىر باعدارلاما، باستاما بولسىن، حالىق ونىڭ يگىلىگى مەن ناتيجەسىن كورۋى كەرەك. سوعان ساي ونىڭ دامۋ باعىتى، وزىق تاجىريبەسى مەن كەمشىن تۇستارى انىقتالادى. ول ءۇشىن ەلدەگى الەۋمەتتىك ۇردىستەردى جانە قوعامدىق سانا قۇرىلىمىنداعى وزگەرىستەردى تالداۋدا الەۋمەتتىك زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى جانە ول زەرتتەۋلەر قوعامداعى الەۋمەتتىك قۇبىلىستارمەن پروتسەستەردىڭ شىنايى سيپاتىن بىلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
وسى ورايدا، وبلىس تۇرعىندارىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىنىڭ مازمۇنىمەن اقپاراتتاندىرىلۋى بويىنشا الەۋمەتتىك زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى.
رەسپوندەنتتەردىڭ پىكىرى بويىنشا قوعامدى جاڭعىرتۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشىنىڭ العى شەبىندە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ ماماندارى – 26,3%، قوعامدىق قايراتكەرلەر مەن قۇقىق قورعاۋشىلار – 22,3%، عىلىمي زياتكەرلەر – 20,6%، باق وكىلدەرى – 16,5%، سپورت وكىلدەرى – 16%، بيزنەس وكىلدەرى – 11%، مەديتسينا سالاسىنىڭ وكىلدەرى – 9,1%، شىعارماشىلىق زياتكەرلىك – 6,1%، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر - 4,6% كورسەتكىشى انىقتالدى.
وسىلايشا، حالىق اراسىندا وتكىزىلگەن ساۋالدارعا سايكەس باعدارلامانىڭ اقتوبە جۇرتشىلىعىنىڭ قىزۋ قولداۋىنا يە بولعانىن كورۋگە بولادى.
ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ»، «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» باعدارلامالىق ماقالالارىنداعى كورسەتىلگەن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن وبلىس، قالا، اۋدان اكىمدىكتەرى جانىنان «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن باسقارۋ ورتالىقتارى قۇرىلدى. وبلىستىق، قالالىق، اۋداندىق اكىمدىكتەردە قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى كوميسسيالار قۇرىلدى. بۇل قۇرىلىمدار جۇمىسىنا عالىمدار، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر، ارداگەرلەر، ولكەتانۋشىلار، تاريح، ادەبيەت، گەوگرافيا پاندەرىنىڭ مۇعالىمدەرى، ونەر قايراتكەرلەرى ت.ب. جۇمىلدىرىلدى. كوميسسيا مەن ورتالىقتىڭ جۇمىسى جۇيەلى ۇيىمداستىرىلىپ، جاڭعىرۋ باعىتتارىنىڭ ورىندالۋىنا ءتيىستى دارەجەدە ىقپال ەتۋدە.
وبلىستىق ورتالىق قالالىق، اۋداندىق ورتالىق ماماندارىن وقىتىپ، ولارمەن سەمينارلار، ترەنينگتەر وتكىزىپ، دايىندىقتارىن، تاجىريبەلەرىن جاقسارتىپ كەلەدى. ادىستەمەلىك جيناقتار شىعارىلىپ، كومەكتەر كورسەتىلۋدە، مونيتورينگتەر جۇرگىزىلۋدە.
وبلىستا «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ ماتەريالدىق بازاسى جاسالعان. 3 جىل ىشىندە اقتوبە قالاسىندا رۋحاني باعىتتا جۇمىس جاسايتىن بىرنەشە الەۋمەتتىك-مادەني عيماراتتار ىسكە قوسىلدى. اۋدانداردا 100-دەن استام كوۆوركينگتەر، جاستار ورتالىقتارى، سپورت جانە بالالار الاڭدارى، بالالار شىعارماشىلىعى ورتالىقتارى، مادەنيەت ۇيلەرى سالىنىپ، جاڭاشا جۇمىس جاساۋدا. جۇمىستىڭ ءتۇرى مەن مازمۇنى جاڭارىپ، سانانىڭ وزگەرۋىنە قىزمەت ەتۋدە. كىتاپحانالار مەن مۋزەيلەر «رۋحاني جاڭعىرۋ»، «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» باعىتتارىندا بەلسەندى جۇمىس جاساۋدا.
ارحيۆ جۇمىسى جاندانىپ، وبلىس تاريحى بويىنشا زەرتتەۋ جۇمىستارى جانە دەرەكتەر جيناۋ قولعا الىندى. 3 جىل ىشىندە وبلىستا 320 الەۋمەتتىك-مادەني قۇرىلىس نىساندارى ىسكە قوسىلدى. ولار باسەكەگە قابىلەتتىلىك، ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ، پراگماتيزم، ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋى، سانانىڭ اشىقتىعى، ەۆوليۋتسيالىق دامۋ جانە ت.ب. ماڭىزدى باعىتتار بويىنشا جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن جۇزەگە اسىرۋدا.
ۇلتتىڭ وركەنيەتتى، وزىق بولۋى ونىڭ جەرىنىڭ ۇلكەندىگىنىڭ، تابيعي بايلىقتارىنىڭ مولدىعىنىڭ، حالقىنىڭ كوپتىگىمەن ولشەنبەيدى، ادامدارىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىمەن، ءبىلىم، مادەنيەت، دەنساۋلىق دارەجەسىمەن، ەڭبەكقورلىعىمەن ايقىندالادى. سوندىقتان ماقالانىڭ نەگىزگى وزەگى – ۇلتتىق سانا 6 باسىم باعىتقا يە.
ادامنىڭ ءومىرى ەڭ اۋەلى مورالمەن رەتتەلەدى. بۇعان ءبىلىم مەن تاربيەنىڭ ناتيجەسى ارقىلى جەتۋگە بولادى. ولاي بولسا، بيىل مەرەيتويلارى اتالىپ وتىلەتىن ۇلى عالىم ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ (1150 جىل) «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم قاۋىپتى» دەگەن يدەياسى، ۇلى ابايدىڭ (175 جىل) «تولىق ادام» يدەياسى، ۇلى اقىن نۇرپەيىستىڭ (160 جىل) «ءبىلىم ءبىل، وقىپ قارماندا، وقىماي قالما ارماندا» دەگەن وسيەتى رۋحاني جاڭعىرۋ باعىتتارىمەن ساباقتاس، مازمۇنداس كەلىپ، سانانىڭ وزگەرۋىنە، جادىمىزدىڭ جاڭعىرۋىنا ەرەكشە سەرپىن بەرۋدە.
«ۇلتتىق تاربيە» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋداعى ەڭ باستى قاجەتتىلىك – جاستاردىڭ رۋحاني تاربيەسىن جەتىلدىرۋ، بۇل قازىرگى كەزەڭنىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەسى بولىپ وتىر.
ادامزات دامۋىنىڭ قازىرگىدەي اسا كۇردەلى كەزەڭىندە، مەملەكەت باسشىسى «قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى تاريح تارازىسىندا تۇر»-دەگەندەي، كۇرمەۋى قيىن كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋ، «رۋحاني جاڭعىرۋ» مىندەتىن اتقارۋ، ۇلت بولىپ ۇيىسۋ، جۇمىلۋ ارقاسىندا جۇزەگە اسىرىلادى. مىنە، وسىنداي كەزدە جاس ۇرپاققا بەدەلدى اقىل-وي يەلەرىنىڭ پاراساتتى پىكىرى اۋاداي قاجەت.
سوعان بايلانىستى، وبلىستىق، قالالىق ارداگەرلەر كەڭەسىمەن بىرلەسىپ ءتۇرلى باعىتتاعى تاربيەلىك ءمانى بار ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا.
باستى ماقسات مەملەكەتتىڭ جانە ازاماتتىق قوعامنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ نەگىزىندە بارشا رۋحاني سالانى جاڭعىرتۋ.
ازاماتتىق قوعامنىڭ بولىنبەس بولشەگى – ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋعا ءوز ۇلەستەرىن قوسىپ، تۇرعىندار اراسىندا باعدارلامانى ناسيحاتتاۋ باعىتىندا تۇراقتى تۇردە جۇمىستار جۇرگىزۋدە.
سونىمەن قاتار پرەزيدەنتتىڭ حالىققا جولداۋىندا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ، حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسىنداعى ديالوگتى كۇشەيتۋ تۋرالى تاپسىرماسىنا سايكەس جۇمىستار جاسالىپ كەلەدى.
بۇگىنگى كۇنى وڭىردە 100-دەن استام قوعامدىق ۇيىم بەلسەندى جۇمىس جاساپ، وبلىستىڭ قوعامدىق-ساياسي جانە الەۋمەتتىك دامۋىنا اتسالىسۋدا.
مەملەكەت، بيزنەس پەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋدەگى سەرىكتەستىگى، كاسىپكەر ازاماتتاردى "تۋعان جەرگە تاعزىم" دەپ، پاتريوتتىقپەن تۋعان ولكەسىن دامىتۋعا جۇمىلدىرۋ حالىق كوڭىلىنەن شىعىپ، لايىقتى ءورىس الۋدا.
«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى كولەمىندە وبلىستا ازاماتتىق قوعام قوزعالىسى ورىستەۋدە، تۇرعىنداردىڭ، كاسىپكەرلەردىڭ بەلسەندى ازاماتتىق ۇستانىمدارى ايقىن كورىنۋدە، پاتريوتتىق ءىس-قيمىلدارى جاعىمدى جاقسى ناتيجەلەر بەرۋدە. ولاردىڭ تاراپىنان تۇرعىندار ءۇشىن جۇزەگە اسىرىلعان ماڭىزدى دا كولەمدى دەمەۋشىلىك شارالار مەن جۇرەكتەن شىققان قايىرىمدىلىق، بىرلىك، دوستىق، تاتۋلىق اكتسيالارى ويلاعان جەردەن شىعىپ، كوپشىلىكتىڭ ريزاشىلىعىنا يە بولۋدا.
«تۋعان جەرگە تاعزىم» اكتسياسى اياسىندا مەتسەناتتار، كاسىپكەرلەر ءوز قاراجاتتارىنا ۇلى دالانىڭ ۇلى ەسىمدەرىنە، تاريحي تۇلعالار – حاندار مەن باتىرلارعا، بي-سۇلتاندارعا، مەملەكەت، ونەر قايراتكەرلەرىنە ەسكەرتكىشتەر ورناتىپ، ءپاتريوتيزمدى، تاريحىمىزدى تانىتۋعا ۇلەس قوسسا، مۇقتاج وتباسىلارعا پاتەر الىپ، بالاباقشالار سالىپ، مەكتەپتەردىڭ، مادەنيەت مەكەمەلەرىنىڭ عيماراتتارىن جوندەپ، ماتەريالدىق جاعىنان كومەكتەسۋدە.
ءتىل، ءدىن، ءدىل، ەل، جەر سەكىلدى كيەلى دە قاسيەتتى ۇعىمدارمەن قاتار ءاربىر حالىقتىڭ ماقتانىش ەتەتىن، اسا قۇرمەتتەيتىن كيەلى ورىندارى بار، ولاردى تانىمال ەتۋ، ساقتاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ كيەلى جەرلەر گەوگرافياسى جوباسى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋدا. رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار كيەلى جەرلەردىڭ تىزىمىنە ءبىزدىڭ وبلىستان 10 ەسكەرتكىش ەنگىزىلدى.
قازاقستاننىڭ مادەني جەتىستىكتەرىن الەمدىك دەڭگەيدە ناسيحاتتاۋ بارىسىندا زاماناۋي قازاقستاندىق مادەنيەت باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، اقتوبەلىك ونەر، مادەنيەت قايراتكەرلەرى وپەرا، بي، ەسترادا، ءان، كۇي، اقىندار ايتىسى، تەاتر، تەرمە، جىر جانرلارى بويىنشا تولاعاي جەتىستىكتەرگە جەتىپ، رەسپۋبليكادا كورنەكتى ورىندارعا شىقتى. قازاق ونەرى الەمدىك دارەجەدە وزىندىك بوياۋىمەن، اۋەن-ىرعاعىمەن ءوز ورنىن الۋى كەرەك.
قازاقستاندى شەتەلدىكتەر تەك مۇناي ارقىلى ەمەس، قازاقتاردىڭ ونەرى ارقىلى دا تاني ءبىلۋى كەرەك. بۇل ماقساتتا اقتوبەلىكتەر وزدەرىنىڭ لايىقتى ۇلەستەرىن قوسىپ كەلەدى.
سونىمەن بىرگە «100 جاڭا ەسىم» جوباسى بويىنشا تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قىزمەتتىڭ ءارتۇرلى سالالارىندا جوعارعى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەن جەرلەستەرىمىزدى تانىستىرۋ، جاستارعا وتانعا قىزمەت ەتۋدە تابىستىلىق يدەياسىن ناسيحاتتاۋ جولعا قويىلۋدا.
«رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىن اقپاراتتىق قامتاماسىز ەتۋ جانە ناتيجەلى قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋ ءۇشىن وتكەن كەزەڭدە وبلىستىق باق-دا 6603 ماتەريال، ونىڭ ىشىندە، ءباسپاسوز جانە ەلەكتروندى باسىلىمداردا – 1509 ماتەريال، رەسمي سايتتاردا – 454 ماتەريال، الەۋمەتتىك جەلىلەردە – 4640 ماتەريال جاريالاندى.
تەلەديدار ارناسىنان تانىمدىق-تاربيەلىك ءمانى زور، سالت-ءداستۇردى، ۇلتتىق قاسيەتتەر مەن كونەكوز جادىگەرلەرىمىزدى ناسيحاتتايتىن، ۇلتتىڭ تاريحىن، مۇرات-مۇددەسىن تولىققاندى جەتكىزەتىن حابارلاردىڭ كورسەتىلۋى دە ۇلكەن جۇمىستىڭ ءبىر بولشەگى.
وسى ماقساتتا وبلىستىق «اقتوبە» تەلەارناسىندا «اۋىل – ەل بەسىگى»، «ءبىزدىڭ تاريح»، «ۇلى تۇلعا» جاڭا فورماتتاعى ارنايى تەلەباعدارلامالاردىڭ اربىرىنەن ۇلتتىق ادەت-عۇرىپ، سالت-ساناعا قاتىستى حالىقتىق داستۇرلەردىڭ نىشانىن ايقىن اڭعارامىز.
وبلىستىق، اۋداندىق گازەتتەردە «رۋحاني جاڭعىرۋ»، «تۋعان جەرگە تاعزىم»، «100 جاڭا ەسىم» ايدارلارى جۇمىس جاساۋدا. «100 جاڭا ەسىم» ارنايى جوباسى اياسىندا اقتوبە وبلىسىنىڭ ەنتسيكلوپەدياسى جانە ءوڭىردىڭ يميدجدىك جۋرنالى جارىققا شىقتى.
قورىتا كەلگەندە، بۇل «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ ورىندالۋىنا قىسقاشا عانا شولۋ دەپ بىلىڭىزدەر. سەبەبى، يدەولوگيالىق قۇجاتتىڭ ءتيىمدى جۇزەگە اسۋىن ناقتى ينديكاتورلارمەن، سانمەن ەسەپتەۋ مۇمكىن ەمەس دەپ ايتۋعا بولادى.
ەڭ باستىسى بۇل ماقساتقا قوعامنىڭ جۇمىلۋى، قىزىعۋشىلىق تانىتۋى ماڭىزدى. الاشتىڭ ءبىرتۋار زيالىسى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «ۇلتتىڭ ۇلاعاتى – مادەنيەتىندە» دەگەن ءسوزى بار. ۇلتتىق سانا-سەزىمى جوق، مادەنيەتى جوق ادامدا وتانشىلدىق رۋح تا بولمايدى.
«ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتار، ادامگەرشىلىك» ۇعىمدارى – مەملەكەتتى، قوعامدى ۇيىستىراتىن باستى ولشەمدەر. ەگەر بۇل قۇندىلىق ءوزىنىڭ تۇتىنۋشىسى – ادامعا كەرەكسىز بولسا، ونىڭ قۇنى دا، ءمانى دە بولمايدى.
سوندىقتان دا بۇگىنگى ەڭ باستى ماسەلە – ادامعا ساپالى ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدە ينتەلليگەنتسيانىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ، جالپى قوعامنىڭ قولداۋى وتە قاجەت.
