اقتوبە وبلىسى بويىنشا «قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرى گەوگرافياسىنا» رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە ەنگىزىلگەن 10 نىساننىڭ ءبىرى – ابات-بايتاق قورىمى
اكادەميك الكەي مارعۇلان كوشپەلى وركەنيەتتىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، وزىنە ءتان دۇنيەتانىمى مەن بەينەلەۋ ونەرىن تالداي كەلىپ «ەڭ كوركەم قۇلپىتاستار، سۇلۋ كۇمبەزدەر، كەشەندەر، ساعانا تامدار ساعىز وزەنى بويىندا، قوبدادا، ماڭعىستاۋدا ساقتالعان» دەپ باعالاعان ەكەن.
XIV عاسىردىڭ سوڭى - XV عاسىردىڭ باس كەزىندە سالىنعان ابات-بايتاق كەسەنەسى اقتوبە وبلىسىنىڭ قوبدا اۋدانىنداعى تالدىساي كەنتىنەن وڭتۇستىككە قاراي 12 شاقىرىم جەردە قوبدا وزەنىنىڭ اڭعارىندا ورنالاسقان.
ابات – بايتاق كەسەنەسى تۋرالى العاش رەت XVIII عاسىردا پودپورۋچيا جانە ينجەنەر ريگەلمان ايتقان بولاتىن. تولىق تۇردە ەسكەرتكىش يا.يا.پولفەروۆتىڭ ورىنبور عىلىمي ءارحيۆتى كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرىمەن جانە عالىم جوزەف كاستانەمەن سۋرەتتەلگەن.
ونىڭ قۇرامىنا شيكى كىرپىشتەن سالىنعان مازار مەن 200-دەن استام قۇلپىتاس كىرەدى. ولار قابىر ءۇيىندىسى مەن شيكى كىرپىشتى قورشاۋلاردىڭ باتىس جاعىندا ورناتىلعان. ابات بايتاق قۇلپىتاستارى ءارتۇرلى ۇلگىلەرمەن، كومپوزيتسيالىق جانە اشەكەيلىك-ساندىك بىرەگەيلىگىمەن، ويمىشتاردىڭ تارتىمدىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. كوپتەگەن ەسكەرتكىشتەردە اراب ارپىمەن قازاق تىلىندە جازىلعان ماتىندەر مەن تاڭبالار ويىلىپ تۇسىرىلگەن. ولاردىڭ تاريحي-ەتنوگرافيالىق ماڭىزى وتە زور. قورىمدا كىشى ءجۇزدىڭ تابىن، كەتە، شەكتى، وجىراي، بايباقتى جانە باسقا دا رۋلاردىڭ وكىلدەرى جەرلەنگەن. پروفەسسور س.اجىعاليدىڭ زەرتتەۋلەرى بويىنشا ماۆزولەيدىڭ قالىڭدىعى 3 مەتر، بيىكتىگى 5 مەترگە جۋىق قاسبەتى (پورتال) بولعاندىعىن دالەلدەدى. ماۆزولەيدىڭ جالپى بيىكتىگى 16 مەتر بولعان، قازىرگى ساقتالىپ تۇرعان بيىكتىگى 14,5 مەتر. كەسەنە ۇستىندە 11 قىرلى تۇعىرعا ورناتىلعان شوشاق كۇمبەز بار، ال نەگىزگى تۇرقى ءتورت بۇرىشتى. سىرتقى تۇرقىنىڭ اۋدانى - 9,52 ح 9,8 م. قۇرىلىستىڭ ساۋلەتتىك قۇرىلىمى ونىڭ تورەلەرگە ءتان ەكەنىن بايقاتادى.
حالىق اۋزىنداعى اڭىزدارعا قاراعاندا، كەسەنە اتاقتى ويشىل اسان قايعى جىراۋدىڭ ۇلى بەسقوپا اڭعارىندا كەنەتتەن قايتىس بولعان ابات باتىرعا ارنالىپ، بۇكىل ايماق حالقىنىڭ قاتىسۋىمەن تەز ارادا تۇرعىزىلعان. سوندىقتان، ونىڭ اتىنا «بايتاق» دەگەن ءسوز قوسىلعان («كەڭ»).
بۇل كەسەنە سارى قوبدا وزەنىنىڭ بۇرىنعى اۋماعىندا تۇرعىزىلعان. سول كەزدەگى زامان اعىمىنا ساي بۇل ەسكەرتكىشتىڭ الىستان كەلە جاتقان جولاۋشىعا جارقىراپ كورىنىپ تۇرۋى ءۇشىن توبەسىنە التىن جالاتقان بوياۋلارمەن ورنەكتەر سالىنۋى مۇمكىن دەگەن بولجام بار.
ابات-بايتاق كەشەنى اڭىزعا اينالعان كونەنىڭ كوزى عانا ەمەس، حالىقتىڭ ادال پەرزەنتىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ، ەرلىك پەن مىرزالىقتىڭ دا بەلگىسى.
