Abat-Baıtaq kesenesi – biregeı sáýlet óneriniń eskertkishi

3469
Adyrna.kz Telegram

 

Aqtóbe oblysy boıynsha «Qazaqstannyń kıeli jerleri geografııasyna» respýblıkalyq deńgeıde engizilgen 10 nysannyń biri – Abat-Baıtaq qorymy

Akademık Álkeı Marǵulan kóshpeli órkenıettiń erekshelikterin, ózine tán dúnıetanymy men beıneleý ónerin taldaı kelip «Eń kórkem qulpytastar, sulý kúmbezder, keshender, saǵana tamdar Saǵyz ózeni boıynda, Qobdada, Mańǵystaýda saqtalǵan» dep baǵalaǵan eken.

XIV ǵasyrdyń sońy - XV ǵasyrdyń bas kezinde salynǵan Abat-Baıtaq kesenesi Aqtóbe oblysynyń Qobda aýdanyndaǵy Taldysaı kentinen ońtústikke qaraı 12 shaqyrym jerde Qobda ózeniniń ańǵarynda ornalasqan.

Abat – Baıtaq kesenesi týraly alǵash ret XVIII ǵasyrda podporýchııa jáne ınjener Rıgelman aıtqan bolatyn. Tolyq túrde eskertkish Ia.Ia.Polferovtyń Orynbor ǵylymı arhıvti komıssııasynyń múshelerimen jáne ǵalym Jozef Kastanemen sýrettelgen.

Onyń quramyna shıki kirpishten salynǵan mazar men 200-den astam qulpytas kiredi. Olar qabir úıindisi men shıki kirpishti qorshaýlardyń batys jaǵynda ornatylǵan. Abat Baıtaq qulpytastary ártúrli úlgilermen, kompozıııalyq jáne áshekeılik-sándik biregeıligimen, oımyshtardyń tartymdyǵymen erekshelenedi. Kóptegen eskertkishterde arab árpimen qazaq tilinde jazylǵan mátinder men tańbalar oıylyp túsirilgen. Olardyń tarıhı-etnografııalyq mańyzy óte zor. Qorymda Kishi júzdiń tabyn, kete, shekti, ojyraı, baıbaqty jáne basqa da rýlardyń ókilderi jerlengen. Professor S.Ájiǵalıdyń zertteýleri boıynsha mavzoleıdiń qalyńdyǵy 3 metr, bıiktigi 5 metrge jýyq qasbeti (portal) bolǵandyǵyn dáleldedi. Mavzoleıdiń jalpy bıiktigi 16 metr bolǵan, qazirgi saqtalyp turǵan bıiktigi 14,5 metr. Kesene ústinde 11 qyrly tuǵyrǵa ornatylǵan shoshaq kúmbez bar, al negizgi turqy tórt buryshty. Syrtqy turqynyń aýdany - 9,52 h 9,8 m. Qurylystyń sáýlettik qurylymy onyń tórelerge tán ekenin baıqatady.

Halyq aýzyndaǵy ańyzdarǵa qaraǵanda, kesene ataqty oıshyl Asan qaıǵy jyraýdyń uly Besqopa ańǵarynda kenetten qaıtys bolǵan Abat batyrǵa arnalyp, búkil aımaq halqynyń qatysýymen tez arada turǵyzylǵan. Sondyqtan, onyń atyna «Baıtaq» degen sóz qosylǵan («keń»).

Bul kesene Sary Qobda ózeniniń burynǵy  aýmaǵynda turǵyzylǵan. Sol kezdegi zaman aǵymyna saı bul eskertkishtiń alystan kele jatqan jolaýshyǵa jarqyrap kórinip turýy úshin tóbesine altyn jalatqan boıaýlarmen órnekter salynýy múmkin degen boljam bar.

Abat-Baıtaq kesheni ańyzǵa aınalǵan kóneniń kózi ǵana emes, halyqtyń adal perzentine degen súıispenshiliginiń, erlik pen myrzalyqtyń da belgisi.

Pikirler