جاقىندا «نامىس» دەگەن اتپەن ار-نامىستى تۋ ەتكەن جاستاردىڭ ۇيىمى پايدا بولدى. ولاردىڭ ماقساتى – ايقىن، ۇستانىمى – بەرىك. ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋعا بەلدى بەكەم بۋعان اتاۋلى ۇيىمنىڭ جەتەكشىسى ازامات مىرزامەن از-كەم سۇحباتتاسقان ەدىك.
-ازامات مىرزا، «نامىس» جاستار قوزعالىسىنىڭ ماقساتى قانداي؟
-ەجەلدەن كەلە جاتقان «ەل باسىنا كۇن تۋسا، ەر ەتىكپەن سۋ كەشەر» دەگەن دانالىق ءسوزى بار ەكەنى ءبارىمىز بىلەمىز. وسى دانالىقتى نەگىزگە الىپ، ەلدىگىمىزدەن ايىرىلىپ قالماۋ ماقساتىندا ەل قورعانى بولاتىن نامىستى جاستاردىڭ باسىن بىرىكتىرۋ. قازاق دەگەن ۇلتتىڭ انا ءتىلىن ءسوز جۇزىندە ەمەس، ءىس جۇزىندە «ماڭگىلىك» ءتىل جاساۋ، ءدىلى مەن سالت-ءداستۇرىن دارىپتەۋ، ەڭ باستىسى مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدى قورعاپ تاۋەلسىزدىگىمىزدى باياندى ەتۋ.
وسىلاي قورقىپ، ۇندەمەي قالا بەرسەك، قازاق ءتىلىنىڭ ومىرشەڭدىگى، ءوز ەلىمىزدە ءوز ءتىلىمىزدىڭ دەڭگەيىنىڭ تومەندەپ بارا جاتقانى ءبىزدى قاتتى الاڭداتادى. سول سەبەپتى، وسى باعىتتا جۇمىس اتقارۋدى قولعا الدىق. كەيىن اتى وشكىر بورات (مۇلدەم اتىن اتاۋعا كەلمەيتىن) فلەشموب جاساپ ەلىمىزدىڭ تۋىن جەرگە تاپتاعانى نامىسىمىزعا ءتيدى. سوندىقتان، ەلدىگىمىزدى قورعاپ قالۋ – باستى مىندەت ەكەنىن تۇسىندىك.
-ازامات مىرزا، جاڭا سوزىڭىزدە ايتىپ قالدىڭىز، ءبىزدىڭ ەلدە ءبارى ءسوز جۇزىندە عانا دەپ. ەندى ءىس جۇزىندە سىزدەر نە جاسادىڭىزدار جانە قانداي ءىس اتقاراتىن جوسپارلارىڭىز بار؟
-داڭقتى اقىن راسۋل عامزاتوۆ «ەرتەڭ ءتىلىم قۇريتىن بولسا، مەن بۇگىن-اق ولۋگە دايىنمىن» دەگەن ەكەن. سول سەكىلدى انا ءتىلىم ءۇشىن ءبارىن جاساۋعا دايىنمىن، وسى ماقساتتا نامىستى جاستاردىڭ باسىن قوسۋدامىز. ۇلتتىڭ ۇلت ەكەنىن ايقىندايتىن نەگىزىگى شارتى ول - ءتىل. ۇلتتىق سانا، رۋحاني جاڭعىرۋ دەيمىز بىراق ءبارى قۇجات بويىنشا دامىپ، سوزبەن قازاق ءتىلى «ماڭگىلىك ءتىل» ستاتۋسىنا يە، بىراق ءىس جۇزىندە ۇلتىمىزدىڭ قۇلدىراۋىنا اكەلىپ جاتقان سەكىلدى. ءىس-قاعازدار، قۇجاتتار دەمەي-اق قويايىن، بىراق قوعامدىق قىزمەت كورسەتەتىن مەيرامحانا، دۇكەندەردىڭ وزىڭدە «قازاق تىلىندە» امانداسىپ، قوناقتاردى قارسى الۋدان باستاپ، اس ءمازىرىنىڭ ءوزى ورىس تىلىندە ەكەنىن ءبارىڭىز كورىپ جۇرسىزدەر. سوندىقتان وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى باستاپ تا كەتتىك. قالاداعى بىرنەشە مەيرامحانالاردى ارالاپ قازاق تىلىندە مازىرلەر مەن داياشىلاردىڭ قازاق تىلىندە قىزمەت ەتۋىن سۇرادىق. بىراق، ءبارى وكىنشىتى... تۋعان تىلىمىزدە قىزمەت الا المادىق.
-بۇل جۇمىستى قولعا الۋلارىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟
-«نامىس» جاستار ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرىنىڭ بارلىعى وسى ۋاقىتقا دەيىن قوعامدىق، اكىمشىلىك، ۇيىمداستىرۋشىلىق جۇمىستاردىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ازاماتتار. ءبارىنىڭ حالىق ىشىندە بولىپ جاتقان جايتتار، ول ءتىل ماسەلەسى بولسىن، سالت-سانا ماسەلەسى بولسىن، بارىندە دامۋدىڭ ورنىنا جىل وتكەن سايىن قۇلدىراۋدى بايقادىق. ەندى كەش قالساق، «ۇلتتى جوق ەتكىن كەلسە، ءتىلىن شۇبارلا» دەگەن ءسوز بار ەمەس پە، سوندىقتان قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك دارەجەدە كوتەرىپ «ولگەن ۇلتتار مەن تىلدەر» دەگەن اتتان امان الىپ قالۋ جولىندا جۇمىس جاساۋ كەرەكپىز دەپ شەشتىك. مەيلى، 100% قوعامنىڭ 10% وزگەرتىپ ءتىلدى دارىپتەسە ءبىز ءۇشىن كىشىگىرىم جەڭىس بولار ەدى.
-قوزعالىستىڭ اتاۋى نەلىكتەن «نامىس» دەپ اتادىڭىزدار؟
-جاڭا جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي ەلىنىڭ ەرتەڭىن ويلايتىن، ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن نامىستى جاستاردىڭ باسى بىرىككەن سوڭ «نامىس» دەپ اتادىق. «ەر نامىسىنىڭ قۇلى» دەگەن ماقال وسى ءبىزدىڭ ۇيىمنىڭ ەر جىگىتتەرىنە ارنالعان دەسەم قاتەلەسپەيمىن. ءبىر ۇلتتى تۇبەگەيلى قۇرتۋ ءۇشىن ونىڭ ءتىلىن، ءدىنىن، ءدىلىن جويۋعا تالپىناتىنى بەلگىلى. ۇلتىمىزدىڭ ۇلتتىعىن جويماۋ ءۇشىن ەڭ بولماعاندا ءتىلىمىزدى قورعايتىن نامىستى جىگىتتەر جۇمىسقا كىرىستى.
-جاستار اراسىنان قانشا جاقتاستارىڭىز بار؟ جانە ولار بۇل شارۋانىڭ جەمىسى بولادى دەگەنگە شىنىندا سەنە مە؟
-سان ەمەس، ساپا ماڭىزدى بولۋى كەرەك. نامىستى ءاربىر قازاق بالاسى – ءبىزدىڭ جاقتاستارىمىز. ءاربىر جىگىتتىڭ جۇرەگىندە ەلىنە، جەرىنە، تىلىنە دەگەن ماحاببات پەن سۇيىسپەنشىلىك جاتقانى انىق. اقىن سابىر اداي «ءار قازاق – مەنىڭ باۋىرىم» دەمەيتىن بە ەدى؟! سوندىقتان ءاربىر قازاق – ەل قورعانى! ارينە، ەرەتىندەر، قولداۋشىلار وتە كوپ. قازىرگى كۇنگە دەيىن قاسىمىزعا قوسىلىپ جاتقاندار جەتكىلىكتى. جاڭا ايتىپ كەتكەندەي، ساندىق كورسەتكىش ەمەس، جۇرەگى ەل دەپ سوققان ازاماتتار قاسىمىزدان تابىلارى انىق!
-قازاق ءتىلىن دارىپتەپ، ونى دامىتۋ جولىندا قىزمەت جاساۋعا نە تۇرتكى بولدى؟
-انا تىلىمىزدە سويلەۋگە نامىستاناتىن قوعامدا ءومىر ءسۇرۋىمىز، ءوز تىلىمىزدە سويلەي المايتىن ءوز باۋىرلارىمىزدىڭ كەزدەسۋى جانىما باتادى. ءارى ءوزىمىزدىڭ قارا كوزدەر مەن قارا دومالاقتار قوعامدا ورىسشا شۇلدىرلەپ جۇرگەنىن كوزبەن كورىپ، قايدا بارار ەكەنبىز دەپ نالىيمىن. وسى ۋاقىتتا ورىستىڭ جازۋشىسى ك.گ. پاۋستوۆسكيدىڭ «تۋعان تىلىنە جانى اشىماعان ادام – جاندىك» دەگەن ءسوزى ەسكە تۇسەدى. «ءتىلىن بىلمەگەن ماڭگۇرت» دەگەن تىركەستىن ماعىناسىن تۇسىنسە ەكەن دەپ ويلايمىن ءاربىر قازاق. باسقا ءتىلدى ءبىلدىم دەپ ماقتانباي، ءوزىمىزدىڭ ساف التىنداي تازا، ماعىناسى تەرەڭ ءوز ءتىلىمىزدى بىلسە، سويلەسە ەكەن.
-قازاق تىلىندەگى جارنامالار مەن ساۋاتسىز اۋدارمالار باعىتىندا جۇمىستار جۇرگىزىلە مە؟
-ۇلتتىق رۋحتى دامىتۋ ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى وسى ءتىلىمىزدى شۇبارلاماي ۇيرەنۋ قاجەت. جارنامالار مەن اۋدارمالار جاساعاندا ءتىل ماماندارىنىڭ رۇقساتىنسىز شىعارىلمايتىنداي ەرەجەلەر قابىلداۋ قاجەت سەكىلدى. سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك ءتىلىمىز تۋرالى زاڭدا قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن اسقاقتاتۋ باعىتىندا دا قىزمەت ەتۋ – باستى ماقسات.
-جاڭا ءوزىڭىز ايتىپ قالعان اتىن اتاۋعا كەلمەيتىن كينو جايىندا نە ايتاسىز؟
-ەلىمنىڭ تۋىن تىر جالاڭاش ماقۇلىقتار (ادام دەپ ايتۋعا مۇلدەم كەلمەيدى) بيلەپ، جەرگە تاپتاپ قازاقستان نەمەسە قازاق ۇلتى تۋرالى ەشتەنە بىلمەيتىندەردىڭ ءىسىن كورىپ اشىندىم. سول فلەشموب شىققان كۇننىڭ ەرتەسىنە نامىستى جىگىتتەردى ەرتىپ اقش ەلشىلىگىنە باردىم. بۇكىل قازاق ەلىنەن، قازاق جۇرتىنان كەشىرىم سۇرالسىن دەگەن پەتيتسيانى ەلشىگە ۇستاتتىم. بارلىق قازاقپىن دەگەن، ۇلتىنا جانى اشىعانداردان قولداۋ تاپتىم. وسى باعىتتا جۇمىستار ءالى دە جاسالىنۋدا. ءبىزدىڭ ەلدە كورسەتىلمەۋىن ەل بولىپ، حالىق بولىپ تالاپ ەتىپ وتىرمىز.
-كۇرەستىڭ سوڭىنا دەيىن جەتۋگە شىدامدارىڭىز جەتە مە؟
-اللا، قۋات بەرىپ، نامىستى جىگىتتەر بولسا سوڭىنان دەيىن جەتكىزىپ ءتىلىمىزدى ماڭگىلىك ءتىل ەتەرمىز!
-قازاقتىڭ XXI عاسىرداعى ماقتانىشتارى كىم؟
-قازاق دەگەن حالىق نەگىزى ۇلى حالىق قوي. ءاربىر قازاق ەل ماقتانىشى بولا الاتىن تەكتى ۇلتپىز. ال جالپى قازىرگى ەل ماقتانىشى، ارتىنان حالىق ەرەتىن مۇحتار شاحانوۆ، ارداق نازاروۆ سەكىلدى قازاقتىڭ ءبىرتۋار ازاماتتارى.
-قازاق دەگەندە ويعا كەلەتىن تۇلعالار؟
-الاش زيالىلارى، دىنمۇحامەد قوناەۆ، ت.ب.
-ازامات مىرزا، جاستارعا قانداي تاعىلىم ايتار ەدىڭىز؟
-قۇرمەتتى، قازاقتىڭ نامىستى جاستارى ەلدىڭ ەلدىگىن قورعاپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدەن ايىرىلماي، ءتىلىمىزدى دارىپتەپ، مارتەبەسىن اسىرايىق. وسى جەردە ماعجان جۇماباەۆتىڭ:
ارىستانداي ايباتتى،
جولبارىستاي قايراتتى –
قىرانداي كۇشتi قاناتتى.
مەن جاستارعا سەنەمiن! - دەگەن ولەڭى ءاربىر جاستىڭ ەسىندە ۇران بولىپ جاتتالعانىن قالايمىن.
-ازامات مىرزا، سۇحباتىڭىزعا راحمەت. نامىستى ۇيىمىنىڭ نامىستى جىگىتتەرى كوپ بولىپ، ەل نامىسىن قورعاۋ جولىندا ساتتىلىك تىلەيمىن!
اڭگىمەلەسكەن س. سەرىك،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
