Jaqynda «Namys» degen atpen ar-namysty tý etken jastardyń uıymy paıda boldy. Olardyń maqsaty – aıqyn, ustanymy – berik. Ulttyq múddeni qorǵaýǵa beldi bekem býǵan ataýly uıymnyń jetekshisi Azamat myrzamen az-kem suhbattasqan edik.
-Azamat myrza, «Namys» jastar qozǵalysynyń maqsaty qandaı?
-Ejelden kele jatqan «El basyna kún týsa, er etikpen sý kesher» degen danalyq sózi bar ekeni bárimiz bilemiz. Osy danalyqty negizge alyp, eldigimizden aıyrylyp qalmaý maqsatynda el qorǵany bolatyn Namysty jastardyń basyn biriktirý. QAZAQ degen ulttyń ana tilin sóz júzinde emes, is júzinde «MÁŃGILIK» til jasaý, dili men salt-dástúrin dáripteý, eń bastysy Memlekettik rámizderimizdi qorǵap Táýelsizdigimizdi baıandy etý.
Osylaı qorqyp, úndemeı qala bersek, qazaq tiliniń ómirsheńdigi, óz elimizde óz tilimizdiń deńgeıiniń tómendep bara jatqany bizdi qatty alańdatady. Sol sebepti, osy baǵytta jumys atqarýdy qolǵa aldyq. Keıin aty óshkir Borat (múldem atyn ataýǵa kelmeıtin) fleshmob jasap elimizdiń TÝyn jerge taptaǵany namysymyzǵa tıdi. Sondyqtan, eldigimizdi qorǵap qalý – basty mindet ekenin túsindik.
-Azamat myrza, jańa sózińizde aıtyp qaldyńyz, bizdiń elde bári sóz júzinde ǵana dep. Endi is júzinde Sizder ne jasadyńyzdar jáne qandaı is atqaratyn josparlaryńyz bar?
-Dańqty aqyn Rasýl Ǵamzatov «Erteń tilim qurıtyn bolsa, men búgin-aq ólýge daıynmyn» degen eken. Sol sekildi ANA tilim úshin bárin jasaýǵa daıynmyn, osy maqsatta namysty jastardyń basyn qosýdamyz. Ulttyń ult ekenin aıqyndaıtyn negizigi sharty ol - Til. Ulttyq sana, Rýhanı jańǵyrý deımiz biraq bári qujat boıynsha damyp, sózben qazaq tili «Máńgilik til» statýsyna ıe, biraq is júzinde ultymyzdyń quldyraýyna ákelip jatqan sekildi. Is-qaǵazdar, qujattar demeı-aq qoıaıyn, biraq qoǵamdyq qyzmet kórsetetin meıramhana, dúkenderdiń ózińde «qazaq tilinde» amandasyp, qonaqtardy qarsy alýdan bastap, as máziriniń ózi orys tilinde ekenin bárińiz kórip júrsizder. Sondyqtan osy baǵyttaǵy jumystardy bastap ta kettik. Qaladaǵy birneshe meıramhanalardy aralap qazaq tilinde mázirler men daıashylardyń qazaq tilinde qyzmet etýin suradyq. Biraq, bári ókinshiti... Týǵan tilimizde qyzmet ala almadyq.
-Bul jumysty qolǵa alýlaryńyzǵa ne sebep boldy?
-«Namys» jastar uıymynyń músheleriniń barlyǵy osy ýaqytqa deıin qoǵamdyq, ákimshilik, uıymdastyrýshylyq jumystardyń basy-qasynda júrgen azamattar. Báriniń halyq ishinde bolyp jatqan jaıttar, ol til máselesi bolsyn, salt-sana máselesi bolsyn, bárinde damýdyń ornyna jyl ótken saıyn quldyraýdy baıqadyq. Endi kesh qalsaq, «Ultty joq etkin kelse, tilin shubarla» degen sóz bar emes pe, sondyqtan Qazaq tilin memlekettik dárejede kóterip «ólgen ulttar men tilder» degen attan aman alyp qalý jolynda jumys jasaý kerekpiz dep sheshtik. Meıli, 100% qoǵamnyń 10% ózgertip tildi dáriptese biz úshin kishigirim jeńis bolar edi.
-Qozǵalystyń ataýy nelikten «Namys» dep atadyńyzdar?
-Jańa joǵaryda atap ótkenimdeı eliniń erteńin oılaıtyn, eliniń Táýelsizdigin birinshi orynǵa qoıatyn namysty jastardyń basy birikken soń «Namys» dep atadyq. «Er namysynyń quly» degen maqal osy bizdiń uıymnyń ER jigitterine arnalǵan desem qatelespeımin. Bir ultty túbegeıli qurtý úshin onyń tilin, dinin, dilin joıýýǵa talpynatyny belgili. Ultymyzdyń ulttyǵyn joımaý úshin eń bolmaǵanda tilimizdi qorǵaıtyn Namysty jigitter jumysqa kiristi.
-Jastar arasynan qansha jaqtastaryńyz bar? Jáne olar bul sharýanyń jemisi bolady degenge shynynda sene me?
-San emes, sapa mańyzdy bolýy kerek. Namysty árbir qazaq balasy – bizdiń jaqtastarymyz. Árbir jigittiń júreginde eline, jerine, tiline degen mahabbat pen súıispenshilik jatqany anyq. Aqyn Sabyr Adaı «Ár qazaq – meniń baýyrym» demeıtin be edi?! Sondyqtan árbir qazaq – el qorǵany! Árıne, eretinder, qoldaýshylar óte kóp. Qazirgi kúnge deıin qasymyzǵa qosylyp jatqandar jetkilikti. Jańa aıtyp ketkendeı, sandyq kórsetkish emes, júregi el dep soqqan azamattar qasymyzdan tabylary anyq!
-Qazaq tilin dáriptep, ony damytý jolynda qyzmet jasaýǵa ne túrtki boldy?
-Ana tilimizde sóıleýge namystanatyn qoǵamda ómir súrýimiz, óz tilimizde sóıleı almaıtyn óz baýyrlarymyzdyń kezdesýi janyma batady. Ári ózimizdiń qara kózder men qara domalaqtar qoǵamda oryssha shúldirlep júrgenin kózben kórip, qaıda barar ekenbiz dep nalyımyn. Osy ýaqytta orystyń jazýshysy K.G. Paýstovskııdiń «Týǵan tiline jany ashymaǵan adam – jándik» degen sózi eske túsedi. «Tilin bilmegen máńgúrt» degen tirkestin maǵynasyn túsinse eken dep oılaımyn árbir qazaq. Basqa tildi bildim dep maqtanbaı, ózimizdiń saf altyndaı taza, maǵynasy tereń óz tilimizdi bilse, sóılese eken.
-Qazaq tilindegi jarnamalar men saýatsyz aýdarmalar baǵytynda jumystar júrgizile me?
-Ulttyq rýhty damytý úshin eń birinshi osy tilimizdi shubarlamaı úırený qajet. Jarnamalar men aýdarmalar jasaǵanda til mamandarynyń ruqsatynsyz shyǵarylmaıtyndaı erejeler qabyldaý qajet sekildi. Sonymen qatar, memlekettik tilimiz týraly zańda Qazaq tiliniń mártebesin asqaqtatý baǵytynda da qyzmet etý – basty maqsat.
-Jańa ózińiz aıtyp qalǵan atyn ataýǵa kelmeıtin kıno jaıynda ne aıtasyz?
-Elimniń Týyn tyr jalańash maqulyqtar (adam dep aıtýǵa múldem kelmeıdi) bılep, jerge taptap Qazaqstan nemese qazaq ulty týraly eshtene bilmeıtinderdiń isin kórip ashyndym. Sol fleshmob shyqqan kúnniń ertesine Namysty jigitterdi ertip AQSh elshiligine bardym. Búkil qazaq elinen, qazaq jurtynan keshirim suralsyn degen petıııany elshige ustattym. Barlyq qazaqpyn degen, ultyna jany ashyǵandardan qoldaý taptym. Osy baǵytta jumystar áli de jasalynýda. Bizdiń elde kórsetilmeýin el bolyp, halyq bolyp talap etip otyrmyz.
-Kúrestiń sońyna deıin jetýge shydamdaryńyz jete me?
-Alla, qýat berip, Namysty jigitter bolsa sońynan deıin jetkizip tilimizdi Máńgilik til etermiz!
-Qazaqtyń XXI ǵasyrdaǵy maqtanyshtary kim?
-Qazaq degen halyq negizi ULY halyq qoı. Árbir qazaq el maqtanyshy bola alatyn tekti ultpyz. Al jalpy qazirgi el maqtanyshy, artynan halyq eretin Muhtar Shahanov, Ardaq Nazarov sekildi qazaqtyń birtýar azamattary.
-Qazaq degende oıǵa keletin tulǵalar?
-Alash zııalylary, Dinmuhamed Qonaev, t.b.
-Azamat myrza, jastarǵa qandaı taǵylym aıtar edińiz?
-Qurmetti, Qazaqtyń Namysty jastary eldiń eldigin qorǵap, Táýelsizdigimizden aıyrylmaı, tilimizdi dáriptep, mártebesin asyraıyq. Osy jerde Maǵjan Jumabaevtyń:
Arystandaı aıbatty,
Jolbarystaı qaıratty –
Qyrandaı kúshti qanatty.
Men jastarǵa senemin! - degen óleńi árbir jastyń esinde uran bolyp jattalǵanyn qalaımyn.
-Azamat myrza, suhbatyńyzǵa rahmet. Namysty uıymynyń namysty jigitteri kóp bolyp, El namysyn qorǵaý jolynda sáttilik tileımin!
Áńgimelesken S. SERIK,
"Adyrna" ulttyq portaly
