بەلارۋس وپپوزيتسياسىنىڭ جەتەكشىسى سۆەتلانا تيحانوۆسكايا الەكساندر لۋكاشەنكونى بيلىكتەن كەتىرۋگە باعىتتالعان جالپىۇلتتىق ەرەۋىل «ەندى عانا باستالدى جانە بارعان سايىن اۋقىمى كەڭەيە بەرەدى» دەپ مالىمدەدى، دەپ حابارلايدى ازاتتىق راديوسى. بەلارۋسياداعى بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسىنداعى تەكە-تىرەس نەمەن اياقتالادى؟
26 قازاندا ەلدە مىڭداعان جۇمىسشى، ستۋدەنت، زەينەتكەر وپپوزيتسيا شەرۋىن قولداپ، كوشەگە شىققان. «بۇگىن باتىلدىق تانىتىپ، ەرەۋىلگە شىققان ءاربىر بەلورۋسپەن ماقتانامىن» دەگەن تيحانوۆسكايا «ەلدەگى بارلىق ادام كوشەدەگى نارازىلىققا قوسىلۋى ءتيىس» دەدى. سونداي-اق ول «جالپىۇلتتىق ەرەۋىلگە قوسىل. بۇل رەجيمدى قۇلاتۋدىڭ جالعىز جولى جانە بەلورۋس حالقى، ءبارىمىز، بىرىگىپ، جاڭا ءارى ەركىن، قاۋىپسىز مەملەكەت قۇرامىز» دەپ مالىمدەدى.
قازىرگى تاڭدا بەلەارۋسيا ەلىندەگى نارازىلىق جاڭا ساتىعا كوتەرىلگەن ءتارىزدى. حالىقارالىق ساراپشى جۇمابەك سارابەكوۆتىڭ بەلارۋسياداعى قالىپتاسقان جاعدايعا بايلانىستى پىكىرىن بىلگەن ەدىك.
– تىمازدىڭ 9 باستاپ بەلارۋس حالقى لۋكاشەنكونىڭ وتستاۆكاسىن تالاپ ەتىپ، ميتينگكە شىعىپ جاتىر. ال 26 قازاننان باستاپ سۆەتلانا تيحانوۆسكايا حالىقتى جالپىۇلتتىق نارازىلىققا شاقىرىپ وتىر. وپپوزيتسيانىڭ ۋلتيماتۋم جاساۋى قانشالىقتى ناتيجە بەرەدى؟
– ءاۋ باستان سۆەتلانا تيحانوۆسكايانىڭ ۋلتيماتۋمىن لۋكاشەنكونىڭ ورىندامايتىنى بەلگىلى بولاتىن. قازاننىڭ 26-نان باستاپ بەلارۋسياداعى ساياسي داعدارىس ودان ءارى ۋشىعا بەرەدى. سەبەبى سۆەتلانا تيحانوۆسكايانىڭ شتابى «ەرەۋىل جالپىۇلتتىق سيپات الادى» دەپ مالىمدەگەن بولاتىن. بۇدان بولەك بەلارۋس ازاماتتارىنا مەملەكەتتىك زاۋىت شىعاراتىن ونىمدەردەن باس تارتۋ تۋرالى ۇندەۋ تاستالدى. بۇل قادام ەلدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىن ۋشىقتىرىپ، سالىقتىڭ ءتۇسىمىن ازايتادى. سوندىقتان دا جاقىن ارادا قاقتىعىس جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلەدى.
شىنى كەرەك قازىرگى ساياسي داعدارىستان شىعۋدىڭ جولى قانداي دەگەن وتە كۇردەلى سۇراق بولىپ وتىر. بۇعان دەيىن بيلىك پەن وپپوزيتسيانىڭ اراسىندا ديالوگ قۇرۋعا قاندايدا ءبىر كەڭىستىك بولعان. الايدا قازاننىڭ 26-نان كەيىن ءوزارا ءتىل تابىسۋ مۇمكىندىگى ازايدى. الداعى ۋاقىتتا ورتاق كومپراميسكە كەلۋ قيىن بولىپ كەتتى. مىسالى تيحانوۆسكايانىڭ شتابى ايتقان سوزىنەن قايتا المايتىنىن، ال لۋكاشەنكو بيلىكتى بەرمەيتىنىن اشىق ايتىپ وتىر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بەلارۋسياداعى ساياسي داعدارىستى كەلىسسوزدەر ارقىلى شەشۋدىڭ مۇمكىندىكتەرى ازايىپ كەلە جاتىر. ارينە، بۇل وكىنىشتى.
– حالىق راديكالدىق جولعا كوشكەندە عانا بيلىكتى الا ما؟ ماسەلەن قىرعىزستاندا ءبىر تۇندە ماسەلە شەشىلدى. ال بەلارۋسياداعى ميتينگ تىم ۇزاققا سوزىلىپ كەتتى. حالىقتىڭ مادەنيەتتى تۇردە نارازىلىق تانىتۋى جاقسى. بىراق الداعى ۋاقىتتا حالىقتىڭ ارەكەتى راديكالدىق باعىتقا اۋىسپاي ما؟
– ناقتى قاي باعىتتا وقيعانىڭ وربەيتىنىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن. بىراق قاندايدا ءبىر قانتوگىسكە اپارمايدى دەپ ويلايمىن. بيلىك تە، وپپوزيتسيا دا ءوزىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ءتۇسىنۋ كەرەك. بىراق ەگەر بەلارۋس بيلىگى كەلىسسوزدەن تولىقتاي باس تارتسا، ازاماتتار كۇرەستى كۇشەيتە تۇسەدى. ناقتىراق ايتسام بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى قاقتىعىس بولىپ، كوتەرىلىستىڭ راديكالدانۋى مۇمكىن. ەگەر حالىقپەن ورتاق ءتىل تابىسۋعا ۇمتىلمايتىن بولسا، بۇعان بيلىك كىنالى بولادى. بۇل ءبىرىنشى دەڭگەي. ەكىنشى دەڭگەيدە مينسكتىڭ گەوساياسي جاعدايىنا اسەر ەتەدى. بۇگىنگى تاڭدا ەۆوپالىق وداق پەن باتىس مەملەكەتتەرى وپپوزيتسيانى قولدايتىنىن اشىق ايتىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا دا باسىپ جانشۋ ساياساتى جالعاسا بەرەتىن بولسا، وندا مينسككە باعىتتالعان سانكتسيالار دا كۇشەيە بەرەدى.
– لۋكاشەنكو بيلىكتىڭ وڭاي جولمەن بەرمەيتىنىن اڭعارتتى. حالىق قازىر وتە مادەنيەتتى تۇردە ءوزىنىڭ پوزيتسياسىن ءبىلدىرىپ جاتىر. قىرعىزستاندا اق ءۇيدى باسىپ العان سەكىلدى رەزيدەنتسيانى باسىپ الۋمەن بۇل ماسەلە شەشىلە مە؟
– ارينە بۇل داعدارىستىڭ كۇشپەن شەشىلەتىنىن جوققا شىعارا المايمىز. داعدارىستىڭ قىزۋى كوتەرىلىپ، قاقتىعىس راديكالدانۋى مۇمكىن. بىراق وعان دەيىن اپارماۋ كەرەك.
– اپارماۋ كەرەك دەگەندى لۋكاشەنكو كەتۋ كەرەك دەپ تۇسىنەمىز بە، جوق الدە حالىق باسىلۋ كەرەك دەپ پە؟
– داعدارىستى شەشۋدىڭ ءارتۇرلى مەحانيزمدەرى بار. مەحانيزمنىڭ ءبىرى كونستيتۋتسيالىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ. بىرىنشىدەن بيلىك وپپوزيتسيانىڭ وكىلدەرىن قاتىسۋمەن رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، ساياسي داعدارىستان شىعۋدىڭ بىردەن ءبىر جولى قايتا پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكىزۋ. ول تۋرالى پرەزيدەنت لۋكاشەنكودا ايتقان بولاتىن. قايتا سايلاۋدىڭ ناقتى مەرىزىمىن وپپوزيتسيامەن بىرلەسىپ وتىرىپ شەشۋ كەرەك. جاعداي قانشا قيىنداسا دا ماسەلەنى كەلىسسوزدەر ارقىلى شەشۋدىڭ جولى ءالى دە بار.
– ساياسي داعدارىستى شەشۋدىڭ ءبىر جولى سايلاۋدى قايتا وتكىزۋ دەپ وتىرسىز. ال ساياسي تۇتقىنداردى بوساتۋ تۋرالى نە ايتاسىز؟
– ساياسي تۇتقىنداردى بوساتۋ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ىسكە اسىرىلدى. بىراق قازىر ەرەۋىلشىلەر مۇنىمەن شەكتەلىپ وتىرعان جوق. تۇتقىنداردى بوساتۋ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ديالوگقا كومەكتەسەدى. بىراق داعدارىستى شەشۋدىڭ باستى فورمۋلاسى ەمەس. قارسىلىقتىڭ باستى سەبەبى پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ ناتيجەسىمەن كەلىسپەۋ بولدى.
– پىكىر بىلدىرگەنىڭىزگە راحمەت.
سەرىك جولداسباي
